Ulusal Enerji Ar-Ge ve Yenilik Stratejisi Çalıştayı Prof. Dr. Nüket YETİŞ TÜBİTAK Başkanı 3 Ekim 2010 TÜBİTAK TÜSSİDE, Gebze
Türkiye de BTY Alanındaki Gelişmeler BTYP-UP 2011-2016 nın Stratejik Çerçevesi Çalıştaydan Beklentilerimiz ve Sonrası 1 2 3
Bilim, teknoloji ve yenilik, günümüzde ekonomik, sosyal ve çevresel sorunların çözümü ve sürdürülebilir gelişim için anahtar niteliğindedir. 3
Ar-Ge Harcaması GSYİH İlişkisi (2007) 4
TZE Ar-Ge Personeli GSYİH İlişkisi (2007) 5
Ulusal Bilim ve Teknoloji Seferberliği İlkeler Hedefler Ortak Amaçlar Ulusal Öncelikler TARAL Amaçları 1 2 3 4 Ülkemiz insanının yaşam kalitesini yükseltmek; Toplumsal sorunlara çözüm bulmak; Ülkemizin rekabet gücünü artırmak; Bilim ve teknoloji kültürünü topluma mal etmek ve yaygınlaştırmak. 6
Somut Hedefler (2013) Ortak Ulusal Vizyon ve Mutabakat Ar-Ge Harcamasının GSYİH ye Oranı (%2) TARAL Hedefleri Ar-Ge Personeli (150 000 TZE) Ar-Ge ye olan talebin artırılması 7
Ar-Ge Harcaması* 950 558 6893 2695 2003-2008 arasında 2,6 katına çıktı. Kaynak: TÜİK, DPT *2008 sabit fiyatlarıyla 8
Yüzde (%) Türkiye nin Ar-Ge Bütçesi* (% 2 hedefi için) 2013 te 21,5 milyar TL, Buna ulaşmak için Ar-Ge nin en öncelikli alanlardan biri haline getirilmesi, 2005 teki ivmeyi yeniden yakalamamız gerekiyor. * 2008 sonrası GSYİH öngörüleri için DPT Orta Vadeli Program (2010-2012) 9
Gerçekleştiren Sektörler Bazında Ar-Ge Harcamaları Oranı Fonlamada Özel Sektörün payı 2008 de % 47 i geçti. Hedef (2013) % 55 % 44,2 % 43,8 Kaynak: TÜİK İlk defa Özel Sektörün harcamada payı 2008 de % 44 ü aştı Hedef (2013) % 60 10
TZE Ar-Ge İnsan Gücü 67 38 53 33 Kaynak: TÜİK Hedef (2013) 150 bin TZE Ar-Ge Personeli 11
Türkiye nin Bilimsel Yayın Sayısı Kaynak: Thompson s ISI Web of Science 12
Türkiye nin Patent Tescilleri Kaynak: TPE * 13.01.2010 raporlama tarihi itibariyle 13
Türkiye nin Uluslararası (PCT) Patent Başvuruları 2003-2007 arasında 3,2 katına çıktı. Kaynak: TPE, WIPO 14
2002-07 Arasında Önüne Geçilen Ülkeler Ar-Ge harcamasında 2; Finlandiya, Danimarka Ar-Ge Harcamasının GSYİH ye Oranında 3; Yunanistan, Polonya, Slovak Cumhuriyeti TZE Ar-Ge Personelinde 8; Yunanistan, Romanya, Arjantin, Avusturya, Danimarka, İsviçre, Belçika, Finlandiya TZE Araştırmacıda 7; İsviçre, Danimarka, Avusturya, Belçika, Arjantin, Finlandiya, Hollanda Bilimsel yayınlarda 4; İsrail, Belçika, Polonya, Tayvan Uluslararası patent (PCT) başvurularında 4; Polonya, Macaristan, Lüksemburg, Meksika 15
2002-07 Ar-Ge Göstergelerindeki Değişim 2007 Yılı Avrupa Komisyonu İlerleme Raporu Türkiye, katılım için bu alanda iyi hazırlanmış durumda olup; entegre bir araştırma stratejisinin tasarımı ve uygulanması bakımından ileri düzeydedir. 2008 Yılı Avrupa Komisyonu İlerleme Raporu Bir dizi yeni program, daha fazla bütçe olanakları ve artan etkinlik sayesinde, arastırma, teknoloji ve yeniliği desteklemeye devam etmiştir. Gösterge AB-27 Artış % TR Artış % GSYİH 24 63 Ar-Ge Harcaması 24 121 Ar-Ge Personeli 1 8 119 Araştırmacı 1 15 107 Bilimsel Yayın 32 111 1 TZE, Kaynak: OECD, EUROSTAT ve TÜİK 16
6.ÇP ve 7.ÇP Performansı (ilk 3 yıl) 6.ÇP (2003-2005) 7.ÇP (2007-2009) Türk Ortakların Payı* 38 71 Toplam Katkı Payı* 180 94 Türk Ortakların Payının Katkı Payına Oranı % 21 % 76 Ulusal Katkı Payı* 140 61 Türk Ortakların Payını Ulusal Katkı Payına Oranı % 27 % 116 Katkı payı % 48 azalırken, kazanım % 87 arttı. *milyon 17
Türkiye Bilim Teknoloji ve Yenilik Sistemi BTYK Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu Uzun vadeli hedeflerin kararlaştırılması İlgili kurumların görevlendirilmesi ve/veya komitelerin kurulması Gelişmelerin izlenmesi* Politika Oluşturma BTY Yönetişimi Politika Uygulama 18
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 2008 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2009 2010 19
Stratejik Yaklaşım 9. Kalkınma Planı (2007-2013) Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri Türkiye Araştırma Alanı (TARAL) nın tanımlanması Bilim ve Teknoloji Politikaları Uygulama Planı (BTP-UP) 2005-2010 Kamu Ar-Ge ve yenilik programlarının çeşitlendirilmesi ve birbirlerini tamamlayacak şekilde konumlandırılması Sistem dinamiklerimizi harekete geçiren politika araçları Ulusal Yenilik Stratejisi (2008-2010) Uluslararası BTY Stratejisi (2007-2010) 20
Türkiye de BTY nin Mihenk Taşları Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu nun düzenli olarak toplanması Stratejik yaklaşım ve harekete geçirici somut hedeflerin belirlenmesi Ar-Ge ve yenilik kavramlarında dil birliğinin oluşturulması (OECD Frascati, Oslo ve Canbera kılavuzların Türkçe ye çevrilmesi ve yayılımının sağlanması) Ar-Ge ve yeniliğe finansal kaynakların aktarılması Ar-Ge ve yenilik için gerekli iklimin oluşturulması Yönetişim ve yasal çerçevenin iyileştirilmesi 21
Türkiye de BTY nin Mihenk Taşları Sn. Başbakan ın Himayelerindeki Alanlar Bilim İnsanı Yetiştirme ve Geliştirme Savunma Araştırmaları Uzay Araştırmaları Bilim ve Toplum İvme Kazanmamız Gereken Yeni Alanlar (BTYK 21. Toplantısı) Enerji Su Gıda 22
Bilim, Teknoloji ve Yenilik Alanı Gelişmeleri 2006 7. ÇP ye Katılım Uluslararası BTY Stratejisi Ulusal Yenilik Stratejisi 2005 Sosyal Beşeri Bilimler Destek Prog. Vizyon 2023, Öncelikli BT Alanları, Uzay, Savunma ve Kamu Araştırma Prog. BT Politikaları Uygulama Planı 2005-2010 Kamu Ar-Ge Ödeneği (TARAL Bütçesi) 2010 için belirlenen TZE Araştırmacı hedefine ulaşıldı 2004 Ulusal BTY Hedefleri 2007 Ulusal Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı Stratejisinin Hazırlanması Çalışmaları 2007 Sektörel Teknoloji Platformları: Elektrik-Elektronik, Tekstil, Otomotiv, Metal, Denizcilik, Tarım, Enerji, İlaç 2009 BTY Politikaları Uygulama Planı 2011-2016 nın Hazırlanması Kararı Ar-Ge ve Yenilik Günleri ve İl Yenilik Platformları Özel sektör Ar-Ge harcaması Yüksek Öğrenim i geçti 2008 Ar-Ge Vergi Teşvik Yasası İK Paydaş Çalıştayları İK Koordinasyon Kuruları Bilim Merkezi Çağrısı 2011 2010 Enerji, su ve gıda alanlarında Ulusal Ar-Ge ve Yenilik Stratejilerinin oluşturulması kararı 23
Türkiye de BTY alanındaki gelişmeler BTYP-UP 2011-2016 nın Stratejik Çerçevesi Çalıştaydan Beklentilerimiz ve Sonrası 1 2 3
BTY Atılımının Sürdürülmesi 2023 yılına yönelik olarak BTY atılımımıza zemin oluşturan Vizyon 2023 ve BTP-UP 2005-2010 döneminde ülkemizin kapasitesi önemli düzeyde artmıştır. Geliştirilen bu kapasite, BTYP-UP 2011-2016 dönemi için ulaşabileceğimiz yeni ufuklar ve ivme kazanabileceğimiz yeni alanları gündeme getirmektedir. 2023 2005 2010 BTP-UP (2005-2010) 2011 2016 BTYP-UP (2011-2016) 25
BTYP-UP 2011-2016 Vizyonu* Ürettiği bilgi ve geliştirdiği teknolojileri, ülke ve insanlığın yararına yenilikçi ürün, süreç ve hizmetlere dönüştürebilen Türkiye. * 2009/201 BTYK Kararı 26
*Çalışmalar Devam Etmektedir BTYP-UP 2011-2016 nın Stratejik Çerçevesi* Ar-Ge ve yenilik kapasitemizin güçlü olduğu alanlarda hedef odaklı yaklaşımlar Ekonomik kazanımını kısa/orta vadede artırabilecek alanlar İvme kazanmamız gereken alanlarda ihtiyaç odaklı yaklaşımlar Savunma Enerji Su Gıda Tabandan yukarı yaklaşımlar (Bilimin sınırındaki öncül araştırmalar dahil) İnsan kaynaklarının harekete geçirilmesi (BT insan kaynakları ve toplumun stratejiye yönelik etkinleştirilmesi) Bilgi ve teknolojinin ticarileşmesi (Araştırmadan yeni ürün, süreç ve hizmetlerin ekonomide katma değer yaratması) Talep odaklı politikaların uygulanması (Talebin bilim, teknoloji ve yeniliği destekleyecek şekilde hizalanması) KOBİ ler yararına Ar-Ge ve yenilik (Daha çok KOBİ nin Ar-Ge ve yenilik yapanlar halkasına eklenmesi) Çok ortaklı Ar-Ge ve yenilik projeleri (Sistem etkileşimlerinin sektörler ve disiplinler arası yöne çekilmesi) Araştırma altyapıları (Mevcut ve yeni araştırma altyapılarının stratejik yaklaşıma taban oluşturması) 27
Enerji, Su ve Gıda Alanlarının Önemi Ülkemizin ekonomik ve sosyal çarklarını döndüren ve yaşam kalitesini belirleyen önemli girdiler olarak enerji, su ve gıda alanlarında, ülkemizin ihtiyaçlarının Ar-Ge ve yenilik yoluyla çözülmesi ve ulusal güvenliğine katkı sağlanması stratejik önem arz etmektedir. *BTYK 21. Toplantısında alınan 2010/101 no.lu kararın gerekçesinden alıntı 28
Ar-Ge ve Yeniliğe Dayalı Sıçramalar Yeni teknolojilerin piyasaya tanıtılması Kritik Bölge:? Teknolojik olarak rakip ülke(ler) front-runner Ar-Ge ve yenilik yoluyla rakiplerini yakalamaya çalışan ülkeler: Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 Sıçramalar, Ar-Ge ve Yenilik Kapasitesinin Gücüne Dayanıyor! Zaman (t)
Enerji alanında sıçrama yapmamız için Ar-Ge ve yenilik ekseninde temel dinamiklerimize ivme kazandırmamız gerekiyor!
Ar-Ge ve Yeniliğin Sistemik Bütünlüğü Ar-Ge ve yenilik sistemini oluşturan altı işlevsel dinamik Bilginin Üretimi Arama ve Seçime Yön Verilmesi Piyasa Oluşumu Kaynakların Geliştirilmesi ve Harekete Geçirilmesi
Ar-Ge ve Yeniliğin Sistemik Bütünlüğü İvme Kazanmamız Gereken Enerji Alanında; Girişimciliğin Teşvik Edilmesi Yeni fikirlerini uygulamak isteyenlerin teşvik edilmesi Bilginin Üretimi Sanayide, üniversitede ve kamuda nitelikli bilginin üretilmesi Bilginin Yayılımı Bilgilerin sektörler arası yayılımı ve özümsenmesinin sağlanması 32
Ar-Ge ve Yeniliğin Sistemik Bütünlüğü İvme Kazanmamız Gereken Enerji Alanında; Arama ve Seçime Yön Verilmesi Ar-Ge ve yeniliğe yön veren politikaların oluşturulması Piyasa Oluşumu Yeni ürün, hizmet ve süreçler için piyasanın oluşumu Kaynakların Geliştirilmesi ve Harekete Geçirilmesi İnsan kaynakları, altyapı ve finansal kaynaklar dahil olmak üzere gerekli kaynaklarin geliştirilmesi ve harekete geçirilmesi 33
BTY politikalarında başarı sağlamak için sistemin bütününe bakmak ve bütün çarkların işlevselliğini sağlamak gerekiyor!
Türkiye de BTY alanındaki gelişmeler BTYP-UP 2011-2016 nın Stratejik Çerçevesi Çalıştaydan Beklentilerimiz ve Sonrası 1 2 3
İhtiyaç Odaklı Enerji Alanı 2008 yılında 99 milyon ton eşdeğer petrol (Mtoe) olan enerji arzımızın yaklaşık %75 i ithalat yoluyla karşılanmaktadır. 2020 li yıllarda bu miktarın hızlı bir artışla 218 Mtoe miktarına yükselmesi ve enerji arzımızın neredeyse sabit bir oranla ithalat yoluyla karşılanması öngörülmektedir. Yıllara göre Türkiye'nin toplam enerji arzı ve ithalatı Kaynak: ETKB verileri
İhtiyaç Odaklı Enerji Alanı Dış ticaret dengesinde: Enerji kaynaklarının ithal edilmesiyle ilgili kalemler 2008 yılında toplam ithalatın %24 ünü (48 milyar TL sini) teşkil etmektedir. Bu oran ithal edilen enerji teknolojilerini veya diğer kalemler içerisinde enerjiyle ilgili ithalatı içermemektedir. 2023 yılında en az %30 yenilenebilir enerji hedefine* ulaşmada ise Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri yine anahtar niteliktedir. * Elektrik Enerji Piyasası ve Arz Güvenliği Stratejisi Belgesi, Yüksek Planlama Kurulu, Karar No: 2009/11, Tarih:18-5-2009
İhtiyaç Odaklı Enerji Alanı Disiplinlerarası Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin enerji alanında ivme kazanması:* Ülkemizin sahip olduğu yüksek yenilenebilir enerji yetkinliğinin özgün bilgi ve teknolojilerle daha iyi değerlendirilmesine, Enerji tüketen sanayi, binalar ve ulaşım sektörlerinde enerjinin daha akılcı kullanılmasına, Enerji koridoru olma konumumuza katma değer eklememize, Enerji tüketiminde yaklaşık %75 oranında dışa bağımlı bir ülkeden sürdürülebilir enerji üretim merkezine dönüşebilmemize, Üretilen enerji ve/veya boşa giden enerjinin akılcı kullanımıyla katma değer yaratılmasına, Yerel düzeyde enerji gereksinimlerine yenilikçi çözüm getirilmesine, Enerji ithalatının azaltılmasıyla dış ticaret dengesini iyileştirebilen bir ülke olmamıza olanak sağlayacaktır. * 2010/101 no.lu BTYK kararı içerisinde bulunan ifadelerin özetidir.
2010/101 no.lu BTYK Kararı* Başbakan ın himayeleri altına aldığı enerji, su ve gıda alanlarında ulusal Ar-Ge ve yenilik stratejilerinin hazırlanması [2010/101] Enerji, su ve gıda alanlarında ulusal Ar-Ge ve yenilik stratejilerinin hazırlanması amacıyla her bir alan için TÜBİTAK koordinasyonunda ilgili kamu, özel sektör ve akademiden uzmanların katılımıyla çalışma gruplarının oluşturulmasına karar verilmiştir. * BTYK 21. Toplantısında alınmıştır 39
Sektörler ve Disiplinler Arası Takım Çalışması Çeşitli Sektörler: Ortak Çözümler 40
Çalıştayın Amacı Ulusal Enerji Ar-Ge ve Yenilik Stratejisi Çalıştayı Ne? NEDEN? Yaklaşım? Ülkemizin enerji alanında Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde ivme kazanmasına yönelik ilk girdilerin elde edilmesi Kimin İçin? Bilgiye dayalı Etkileşimli fikir oluşturma Paylaşımcılık Bilim İnsanları Sanayi TÜRKİYE
Çalıştaydan Beklentilerimiz ve Sonrası Stratejik amaç, hedef ve eylem önerilerinin üretilmesi Ulusal Enerji Ar-Ge ve Yenilik Stratejisi Çalıştayı Ulusal Enerji Ar- Ge ve Yenilik Stratejisi Çalıştay Hazırlık Dosyası Çalışma Grubunun Oluşturulması 2010/201 no.lu BYTK Kararı Ar-Ge ve yenilik eksenli strateji belgelerimizin ve dünya örneklerinin incelenmesi Ulusal Ar-Ge ve Yenilik Sistemimiz içerisinde enerji alanının incelenmesi Araştırma kapasitemizin değerlendirilmesi Önceki girdilerden yola çıkarak strateji belgesinin nihai haline getirilmesi
Programdaki çalışmalar Ar-Ge ve yenilik ekseninde ivme kazanmamızı sağlayacak işlevsel dinamiklere göre tasarlanmıştır: Bilginin Üretimi Arama ve Seçime Yön Verilmesi Piyasa Oluşumu Kaynakların Geliştirilmesi ve Harekete Geçirilmesi
Çalışma 1: Çalışma 2: Çalışma 3: Çalışma 4: Enerji alanında Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin ivme kazanmasıyla ulaşılmasını öngördüğünüz üç farklı sosyo-ekonomik/çevresel yarar nedir? BTYP-UP 2011-2016 vizyon ifadesi ile uyumluluk içerisinde ihtiyaç odaklı enerji alanının ivme kazanması hangi ortak ifade ile teşvik edilebilinir? Enerji alanında Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin ivme kazanmasının önünde engel oluşturan sorunlar nedir? Bu sorunların aşılması için hangi çözüm önerilerinin izlenmesi gerekir? Temel dinamikler bazında önerdiğiniz çözüm önerilerine ilişkin öngördüğünüz yol haritası nedir? Gerekli gördüğünüz eylemleri ilgili kurum/kuruluş ve süre olarak belirtiniz. 44