SAĞLIK KURULUŞLARINDA TEHLİKELİ ATIK YÖNETİMİ Prof. Dr.Dildar KONUKOĞLU CTF Tıbbi Biyokimya AD CTF- Fikret Biyal Merkez Araştırma Laboratuvarı Yöneticisi 18.02.2013 1
Ana Başlıklar TEHLİKELİ ATIK NEDİR? SAĞLIK KURULUŞLARI VE TEHLİKELİ ATIK TEHLİKELİ ATIK YÖNETİMİ 18.02.2013 2
TEHLİKELİ ATIK Miktarı, konsantrasyonu,fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeni insan ve çevre sağlığını tehdit eden maddeler 18.02.2013 3
Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik EK- IIIA TEHLİKELİ KABUL EDİLEN ATIKLARIN ÖZELLİKLERİ H1-Patlayıcı H5- Zararlı H2- Oksitleyici H6 -Toksik H3- Tutuşabilenler H7-Kanserojen H8-Korozif H4- Aşındırıcı H9-Enfeksiyon yapıcı H10 -Teratojenik H 11-Mutajenik 18.02.2013 4
H12 H13 H14 Havayla, suyla veya bir asitle temas etmesi sonucu zehirli veya çok zehirli gazları serbest bırakan madde veya preparatlar Yukarıda listelenen karakterlerden herhangi birine sahip olan atıkların bertarafı esnasında ortaya çıkan madde ve preparatlar Ekotoksik 18.02.2013 5
EK-III B de yer alan konsantrasyon değerleri esas alınır H3- Tutuşabilenler H4- Aşındırıcı H5- Zararlı H6 Toksik H7-Kanserojen H8-Korozif H10 -Teratojenik H11-Mutajenik T. Tehlikeli atıklar icin belirlenmiş eşik konsantrasyonlar Parlama noktası 55 C. Yuksek seviyede zehirli olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %0.1 olması. Zehirli olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %3 olması. Zararlı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %25 olması. R35 e gore aşındırıcı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %1 olması. R34 e gore aşındırıcı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %5 olması. R41 e gore tahriş edici olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %10 olması. R36, R37 ve R38 e gore tahriş edici olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %20 olması. Kategori 1 ya da 2 de kanserojen etkisinin olduğu bilinen bir maddelerdeki toplam konsantrasyonun %0.1 olması. Kategori 3 de kanserojen etkisinin olduğu bilinen bir maddedeki toplam konsantrasyonun %1 olması. R60 ya da R61 e gore ureme yetisini azaltıcı olarak sınıflandırılan kategori 1 ya da 2 maddesindeki konsantrasyonun %0.5 olması. R62 ya da R63 e gore ureme yetisini azalttığı ozelliği ile sınıflandırılan kategori 3 maddesindeki konsantrasyonun %5 olması. R46 ya gore kalıtımsal değişikliklere yol acıcı olarak sınıflandırılan kategori 1 ya da 2 maddesindeki konsantrasyonun 0.1 olması. R40 a gore kalıtımsal değişikliklere yol acıcı olarak sınıflandırılan kategori 3 maddesindeki konsantrasyonun 1 de olması. 18.02.2013 6
Tehlikeli Atıkların Etkileri İnsan sağlığı üzerine olan etkileri Ağız, solunum veya deri yoluyla alınma sonucu akut zehirlilik Kanserojenik, Nefrotoksik/hepatotoksik Nörotoksik / Sterilite Çevre sağlığı üzerine olan etkileri Yangın /Patlama Paslandırıcılık Yüzeyel /yer altı sularını kirletme Hava kirliliği Direnç 18.02.2013 7
Tehlikeli atıkların zararlarını etkileyen faktörler Fiziksel ve kimyasal özellikler Maruz kalma şekli ve süresi Maruz kalan şahsın fizyolojik özellikleri; Yaş, Beslenme, Cinsiyet, Gebelik Çevresel özellikler
ATıK YÖNETIMI GENEL ESASLARı YÖNETMELIĞINE GÖRE ATıK YÖNETIMI Atığın kaynağında azaltılması Özelliğine göre ayrılması ve toplanması Geçici /ara depolama Bertaraf ve sonrası kontrolü Geri kazanılması/ taşınması
Tehlikeli Atık Yönetim Planı Hazırlanması Tehlikeli atıkların tespiti Tehlikeli atıkların tahmini yıllık miktarlarının belirlenmesi Atıkların kaynağında ayrı ve tanımlı bir şekilde toplanması Tehlikeli atık geçici depolama alanının oluşturulması Atık yönetim planının doldurulması Çevre İl Müdürlüğüne Atık Yönetim Planı gönderilmesi Lisanslı kuruluşlar ile sözleşmelerin yapılması
1 7 3 Avrupa Birliği(EU) EuropeanWaste Catalogue : Üç kademeli kodlama XX YY ZZ XX ile, atık üreten kaynakları(20 adet) YY ile atık üreten alt proses gruplarını ZZ ile atık maddeleri 20 BÖLÜM Bölüm 1-12, 17-19 Bölüm 6-7 Bölüm 13-15 Bölüm 20 Bölüm 16 Kaynağa dayalı(endüstriyel işyeri branşı) İşleme dayalı Madde ve malzemeye dayalı Evsel atıklar Listede başka türlü tanımlanmayan atıklar 405 TEHLİKELİ ATIK 839 ATIK KODU 434 TEHLİKESİZ ATIK 18.02.2013 11 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı RG
18.02.2013 12
18.02.2013 13
Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) 1 Madde / hazırlık ve firma adı 2Bileşim / Bileşenleri hakkında bilgiler 3Muhtemel tehlikeler 4 İlk yardım önlemleri 5 Yangın söndürme önlemleri 6 İstenmeden çözülerek yayılmalarda alınacak önlemler 7 Kullanım ve depolama 8 Kimyevi madde buharları tesiri altında kalınmasının sınırlandırılması ve kişisel koruyucu teçhizat 9 Fiziksel ve kimyevi özellikler 10 Stabilite ve reaktivite 11 Toksikoloji ile ilgili bilgiler 12 PBT-özellikleri 13 Tasfiyesi ile ilgili uyarılar 14 Nakliye ile ilgili bilgiler 15 Hükümler 16 Diğer bilgiler
18.02.2013 15
Geçici Depolama Atıklar tesis ve binalardan uzak olmalı, Beton saha üzerinde uluslar arası standartlardaki konteynırlar Konteynır üzerinde TEHLİKELİ ATIK ibaresi, miktar, tarih yazılmalı, Konteynırlar kapalı olmalı, 18.02.2013 16
Ünite içi taşıma Eğitimli personel İlk yardım eğitimi Gerekli donanım; gözlük, eldiven, giysi vb 18.02.2013 17
Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9 Atıklarını tesislerinde geçici olarak depolaması durumunda Valilikten izin almak Geçici Depolama İzin/Lisans Prosedürü? - Atık üretimi 1000 kg/ay İzin almaksızın 180 gün Atık üretimi 1000 kg/ay Geçici Depolama İzni 18.02.2013 18
TEHLİKELİ KİMYASAL ATIKLARIN BERTARAFI -Atıkların taşınması Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9 18.02.2013 19
ATIKLARIN ULUSAL TAŞINMASI C C D 1 A 1 A A A B D Valilik Bakanlık A
TABS ATIK BEYAN SİSTEMİ Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9 Atık beyan formunu her yıl takip eden yılın en geç Mart ayı sonuna kadar bir önceki yıla ait bilgileri içerecek şekilde Bakanlıkça hazırlanan web tabanlı programı kullanarak doldurmak, onaylamak ve çıktısını almak ve beş yıl boyunca bir nüshasını saklamakla yükümlüdür. http://atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/atikyonetimi/files/belgeler/istatistikler/ taistatistik.pdf 18.02.2013 21
FAALİYETLERİ SONUCU ATIK OLUŞUMUNA NEDEN OLAN SAĞLIK KURULUŞLARI Büyük Miktarda Atık Üreten Orta Miktarda Atık Üreten Küçük Miktarda Atık Üreten 18.02.2013 WHO istatistikleri %5 tehlikeli atık 22
Sağlık kuruluşlarından çıkan atıkların sınıflandırılması Evsel Tıbbi Tehlikeli Fiziksel veya kimyasal özelliklerinden dolayı ya da yasal nedenler dolayısı ile özel işleme tabi olacak atıklar: Radyoaktif Genotoksik ve sitotoksik atıklar Farmasötik atıklar Basınçlı kaplar Tehlikeli kimyasallar Amalgam atıkları 18.02.2013 23
TEHLİKELİ ATIK LİSTESİ (18) İnsan ve hayvan sağlığına ve/veya bu konulardaki araştırmalara ilişkin atıklar (doğrudan sağlığa ilişkin olmayan mutfak ve restoran atıkları hariç) 18.01.XX 18.02.XX 18.02.2013 24
Oksijen Etilen oksit Anestezik gazlar Anestezi Sterilizasyon üniteleri Araştırma Laboratuvarları Sıkıştırılmış hava 18.02.2013 25
Genotoksik atık Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar,kimyasallar Sitostatik ilaç tedavisi alan hastaların çıkartıları İlaç ampulleri,flakonlar, enjektör ve iğne uçları, serum şişeleri ve setleri, eldiven ve maske,önlükler 18.02.2013 26
Amalgam bir karıșım % 50 civa % 30 gümüș % 20 kalay FARMASÖTİK ATIKLAR 18.02.2013 27
Tehlikeli Kimyasal Atık Ameliyathaneler, Kadın Hst ve Doğum, Cerrahi ve Anjio kliniği, Patoloji, Otopsi, Diyaliz, Acil servis, Sterilizasyon üniteleri gibi Yüksek düzey dezenfektan Cihaz Atık sıvıları Reaktif atıkları Boya atıkları 18.02.2013 28
İnorganik kimyasallar; asit/baz İnorganik ; ağır metal, arsenik, gümüş vb Çözücüler; Ksilen, toluen, aseton, metanol Tehlikeli Kimyasal Atıklar M 16 05 06, 16 05 07,16 05 08 Fotografik (Developer ve Fixer) 09 01 02,09 01 04 18.02.2013 29
Tehlikeli Kimyasal Atıklar M Permanganatlar Kromatlar Peroksitler Diğer oksitleyici malzemeler 16 09 01, 16 09 02, 16 09 03, 16 09 04 18.02.2013 30
15 01 10 -M KONTAMİNE AMBALAJ 15 02 02 -M KİMYASAL BULAŞMIŞ EMİCİ VE ABSORBAN MALZEMELER - BAKIM VE ONARIMDAN ÇIKAN HAVA FİLTRELERİ 18.02.2013 31
Teknik Atölyeler 16 01 07 YAĞ ve YAKIT FİLTRELERİ 16 06 01 AKÜLER 16 06 21 MAKİNA EKİPMAN PARÇALARI 17 06 03 YALITIM MALZEMELERİ 17 04 10 YAĞ,KATRAN VE DİĞER TEHLİKELİ MADDELER İÇEREN KABLOLAR 18.02.2013 32
Genel Tehlikeli Atıklar 08 03 17 KARTUŞ VE TONERLER 06 02 15 ELEKTRONİK ATIKLAR 16 06 ATIK PİLLER 20 01 21 ATIK FLUORESANLAR 18.02.2013 33
Tehlikeli atıklar Kesinlikle kanalizasyon sistemine boşaltılmaz, Doğrudan havaya verilmez, Düşük sıcaklıklarda yakılmaz, Evsel atıklarla karıştırılmaz ve Depolanarak bertaraf edilmez TEHLİKELİ ATIKLARI TOPLAMA VE DEPOLAMA KURALLARI
Ağır metal içeren atıklar Farmasötik Genotoksik Basınçlı kaplar Diğer atıklardan ayrı olarak toplanır Kimyasal atıklar 18.02.2013 35
Kullanım süresi dolan ilaçlar ihale sürecinde firmalara konulan şart gereği yeniden aynı ilaç firmasına iade edilmesi Ağır Metaller içeren sıvı atıklar hiçbir işlem görmeden depolanır Piller için ayrı toplama kapları kullanılır Basınçlı tüpler Güvenlik dolaplarında depolanmalıdır
LABORATUVAR OTOMASYON ATIKLARI ANALİZ YAPILIR / DEĞERLENDİRİLİR 18.02.2013 37
Aynı atık kabında farklı atıklar karıştırılmamalı Reaksiyona girmeyecek şekilde Depolanmalı Birarada depolanabilir Birarada depolanamaz Önlem almak şartı ile birarada depolanabilir 18.02.2013 38
TUTUŞABİLEN ATIKLAR ASİTLER VE OKSİTLEYİCİLERDEN AYRI TOPLANIR Yüksek oranda ekzotermik reaksiyona yol açarlar 18.02.2013 39
KOROZİF ATIKLAR Temas halinde canlı dokuları Tahrip eder BAZLAR VE ORGANİK KİMYASALLARDAN AYRI TOPLANIR 18.02.2013 40
TOKSİK ATIKLAR Kalıtsal genetik bozukluklara neden olur Sağlık yönünden ciddi akut, kronik risk oluştur, ölüme neden olur MUTAJENİK AYRI TOPLANIR 18.02.2013 41
KANSEROJEN Kansere yol açar/etkisinin artmasına neden olurlar Doğumsal ancak kalıtsal olmayan sakatlıklara yol açar/ yol açma riski taşır TERATOJENİK AYRI TOPLANIR 18.02.2013 42
EKOTOKSİK AYRI TOPLANIR Çevrenin bir veya daha fazla kesimi üzerinde ani veya gecikmeli zararlı etkiler gösteren veya gösterme riski taşıyan madde ve preparatlar. 18.02.2013 43
Hatalı depolamada karşılaşılacak tehlikeler Aşındırıcılar Parlayıcılar Patlama/Yangın Aşındırıcılar Zehirleyiciler Zehirleyici Gaz Parlayıcılar Oksitleyiciler Patlama/Yangın Asitler Bazlar Aşındırıcılar Duman/Isı 18.02.2013 44
Kimyasal atıklar özelliklerine göre ayrı depolanmalıdır Organik çözgenler; Yüksek yoğunluklu polietilen kaplarda (<10L) veya cam şişelerde (< 5L) biriktirilmelidir. Sulu atıklar: Plastik kaplarda biriktirilebilir Orijinal kabı tercih edilmelidir 18.02.2013 45
Sızdırmaz tabanlı sağlam atık kaplarında depolanmalı Atık kaplarının ağzı mutlaka kapalı olmalı Havalandırması iyi olan yerlerde depolanmalıdır. 18.02.2013 46
TEHLİKELİ ATIKLARIN ETİKETLENMESİ atık adı, atık kodu, fiziksel hali ve tehlikelik özellikleri KİMYASAL İSMİNİ YAZIN HCL ATIK BİR KARIŞIMDAN OLUŞUYOR İSE ; TÜM İÇERİĞİ TANIMLAYIN VE KONSANTRASYONUNU BELİRTİN ATIK TİPİNİ, FORMUNU VE ZARARLI ETKİSİNİ YAZIN ORJİNAL KABINDA İSE ETİKETİNİ SÖKMEYİN- ZARARLI ETKİSİNİ GÖSTEREN ETİKETİ EKLEYİN 18.02.2013 47
Tehlikeli kimyasal ve atıkların depolandığı konteynerler üzerine uluslararası tehlikeli atık amblemi ve Dikkat! Tehlikeli Atık ifadesi bulundurulmalıdır 18.02.2013 48
TSE DEN NAKLİYE ARAÇLARININ LİSANS ALMASI ZORUNLUDUR Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9 18.02.2013 49
Tehlikeli Atığın azaltılması 18.02.2013 50
Tehlikeli Atığın azaltılması 18.02.2013 51
Çevre Yönetim Birimi Koordinasyon Kurulu Koordinasyon Başkanı Atık Yönetimi Evsel Nitelikli Atıklar Tıbbi Atıklar Tehlikeli Atıklar Radyoaktif Atıklar Diğer Doç. Dr. Gülsüm YILMAZ Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLU Doç. Dr. S. Serdar ERTURAN Uzm. Ecz. Yasemin GÜLER Hem. Gülçin İNCE Uzm. Zuhal ODABAŞI Hem. Emine PARLAR
Kimyasal/ Atık envanteri Kişisel ve Genel Güvenlik Tehlikeli Atık Yönetimi ilişkin Düzenleme Atık depo 18.02.2013 53
Atık Eğitimi İlk yardım Eğitimi El kitabı/ Broşürler Denetim 18.02.2013 54
Atık yönetimi için için ele ele verelim Sağlıklı nesiller için Çevremizi ve kendimizi koruyalım
18.02.2013 56