H. Deniz KİŞİSEL DSİ Genel Müdürlüğü İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı 06100 Yücetepe, ANKARA ÖZET: Aslî görevi gereği yürüttüğü faaliyetler sonucunda su ürünleri istihsaline elverişli alanlar yaratan DSİ Genel Müdürlüğü bünyesinde bu alanları değerlendirmek amacı ile faaliyet gösteren su ürünleri biriminin konusunu rezervuar balıkçılığı oluşturmaktadır. Bu amaca yönelik çalışmaların yürütülmesi için DSİ Genel Müdürlüğü ne bağlı sekiz adet su ürünleri istasyonu kurulmuştur. Bu istasyonlarda baraj göllerinin biyolojik ve kimyasal yapısına uygun balık türleri tam kontrollü olarak sunî yoldan üretilmektedir. Üretilen balıklar Türkiye genelinde bulunan baraj gölleri, göletler ve düzenlenmiş doğal göllerin balıklandırılması amacı ile kullanılmaktadır. 1979 yılından bu yana istasyonlarımızda 295.888.192 adet yavru balık üretimi gerçekleşmiştir. Üretilen balık türleri; gökkuşağı alabalığı (Onchorynchus mykiss ), yayın (Silurus glanis), aynalı sazan (Cyprinus carpio sp.), pullu sazan (Cyprinus carpio sp), ot sazanı (Ctenopharyngdon idella) deneme amaçlı gümüş sazanı (Hypophatalmichthys molitrix), tatlı su levreği (Perca fluviatis) ve şabut (Tor grypus) olarak sıralanabilir. Günümüze kadar standart metotlara uygun yöntemler ile 179 adet baraj gölü, 321 adet gölet ve 12 adet düzenlenmiş doğal göl 249.846.166 adet yavru balık ile tarafımızdan balıklandırılmıştır. Balıklandırma politikası gereği 2004 yılı sonuna kadar baraj göllerinin balıklandırılmasında yoğun olarak aynalı sazan ve sınırlı sayıda gökkuşağı alabalığı kullanılmıştır. Ancak bu iki türün yeterli stok oluşturamadığı tespit edilerek bu türlerle balıklandırmadan vazgeçilmiştir. Aynalı sazan yerine pullu sazan ile balıklandırma yapılmasına karar verilmiştir. Aynı zamanda balıklandırmada kullanılan balık boyunun 5 7 cm den 10 12 cm ye çıkarılması kararı DSİ su ürünleri geliştirme değerlendirme toplantıları sonucunda alınmıştır. Anahtar Sözcükler: DSİ, aynalı sazan, Cyprinus carpio, pullu sazan, ot sazanı, Ctenopharyngodon idella, gökkuşağı alabalığı, Onchor-ynchus mykiss, balık üretimi, balıklandırma 1. GİRİŞ Türkiye de su ürünleri yetiştiriciliği diğer hayvan yetiştiricilikleri ile karşılaştırıldığı zaman çok yeni bir endüstridir. Türkiye Akdeniz ülkeleri arasında İspanya ve Fransa dan sonra su ürünleri yetiştiriciliğinde üçüncü sırayı almaktadır. Ülkemizde su ürünleri yetiştiriciliği 1970 yılında gökkuşağı alabalığı (Onchorynchus mykiss ) yetiştiriciliği ile başlamıştır. 61
KİŞİSEL Halen işletmede olan baraj göllerimizin yüzey alanı 410.000 ha, tüm doğal göllerin yüzey alanı 906.000 ha ve bunun yanı sıra göletlerimizin alanı 15.000 ha dır. Kurumumuzca 1979 yılından 2005 yılı sonuna kadar 295.888.192 adet yavru balık üretimi gerçekleştirilmiştir. 179 adet baraj gölü, 321 adet gölet ve 12 adet düzenlenmiş doğal göl yaklaşık olarak 250 milyon adet yavru balık ile Devlet Su İşleri tarafından balıklandırılmıştır. Balıklandırmaların ve üretimin yapılabilmesi için DSİ bünyesinde 8 adet su ürünleri istasyonu bulunmaktadır. Bunlar Adana-Seyhan, Amasya-Yedikır, Bolu-Gölköy, Edirne-İpsala, Elazığ-Keban, İzmir-Ürkmez, Sivas-Çamlıgöze, Şanlıurfa-Atatürk su ürünleri istasyonlarıdır. Yoğun bir balık üretimi ve balıklandırma çalışmasının yapıldığı üretim tesislerinde üretilen balık türleri ise; gökkuşağı alabalığı (Onchorynchus mykiss), yayın (Silurus glanis), aynalı sazan (Cyprinus carpio sp.) (2005 yılı üretim sezonu sonuna kadar üretimine devam edildi), pullu sazan (Cyprinus carpio sp.), ot sazanı (Ctenopharyngdon idella) deneme amaçlı olarak gümüş sazanı (Hypophatalmichthys molitrix), tatlı su levreği (Perca fluviatis) ve şabut (Tor grypus) tur. 2. ÜRETİM ÇALIŞMALARI DSİ bünyesinde yer alan sekiz adet su ürünleri istasyonunda yürütülen üretim çalışmaları kapsamında 1979 yılından 2004 yılı sonuna kadar tam kontrollü balık üretimi yöntemi (FAO Training series (Common Carp 1 2)) ile üretilen yavru balık sayısı 295.888.192 adettir. Üretimi gerçekleştirilen bu balıklar baraj gölleri ve DSİ bünyesinde bulunan göletlerin balıklandırılması ile diğer kurum ve kuruluşların taleplerinin karşılanması amaçlı kullanılmıştır (Tablo 1). 1975 yılı üretim sonuçları değerlendirmesi verilerine göre 1975 yılı DSİ yavru balık üretim miktarı 190.000 adettir. Bu bilgi kurumuzun balık üretimi konusunda ne kadar ileri bir seviyeye geldiğini gösterir önemli bir veridir. (Su Ürünleri Ekonomisi Dönemli Semineri 1976 Sezai DIBLAN) Tablo 1. 1979 2005 yılları arasında üretimi gerçekleştirilen balık miktarı ve balıklandırması yapılan rezervuarlar 1979 2005 YILLARI ARASINDA ÜRETİMİ GERÇEKLEŞTİRİLEN BALIK MİKTARI VE BALIKLANDIRMASI YAPILAN REZERVUARLAR (*1000) BARAJ GÖLÜ DSİ GÖLETLERİ ÜNİVERSİTE TARIM BAKANLIĞI DİĞER KURUMLAR TOPLAM 222.620 27.226 2.950 12.760 5.516 271.072 DSİ bünyesinde yer alan su ürünleri istasyonlarının 2005 yılı itibarı ile toplam kapasiteleri ve üretimi gerçekleştirilebilen balık türleri Tablo 2. de verilmiştir. 62
I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA Tablo 2. Su ürünleri istasyonlarının genel üretim kapasiteleri (2005) TOPLAM TESİS SAYISI ÜRETİMİ YAPILAN TÜRLER ÜRETİM MİKTARI (Adet/Yıl) KURULUŞ AMACI Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 8 Sazan Alabalık Ot Sazanı Gümüş Sazanı Yayın 38.000.000** 1.750.000* 250.000** 50.000** 20.000** Baraj gölü, gölet ve düzenlenmiş doğal göllerin balıklandırılması Toplam 40. 070. 000 * Sadece üniversitelerle protokol yapılan bölgelerde üretimi yapılmaktadır. * * Üretim Tesislerinin Yıllık Üretim Kapasiteleri Esas Alınmıştır. 2.1. Su Ürünleri İstasyonlarının Tanıtımı 1.1.1 DSİ II. Bölge Müdürlüğü, İzmir Ürkmez Su Ürünleri İstasyonu İşletme ve Bakım Şube Müdürlüğü bünyesinde bulunan Su Ürünleri İstasyonu 1983 yılından itibaren çalışmalarını yürütmektedir. İlk deneme üretimi 1994 yılında gerçekleştirilmiştir. 15 dönümlük bir alanı kaplayan üretim istasyonunda, 5 adet 300 m 2 lik, 2 adet 400 m 2 lik, 2 adet 440 m 2 lik, 3 adet 1200 m 2 lik, 1 adet 1311 m 2 lik ve 1 adet 1750 m 2 lik olmak üzere toplam su alanı 9841 m 2 olan, 14 adet toprak havuz bulunmaktadır. 2005 yılı içerisinde toplam alanı 4000 m 2 olan 5 toprak havuz işletmeye açılmıştır. Ayrıca her biri 24 m 2 olan 5 adet beton yavru balık yıkama havuzu da mevcuttur. Üretim binası 231 m 2 dir. İçinde iki set (20x2) yumurta açma zugarı, 16 adet büyük zugar, 12 adet larva bakım teknesi ile 2 adet (160x250 cm) anaç ayrım havuzu vardır Yıllık üretim kapasitesi 3.000.000 adet/yıl yavru balıktır. Su ürünleri faaliyetlerinden sorumlu olduğu toplam 4 adet bölge bulunmaktadır. 2.1.2 DSİ V. Bölge Müdürlüğü Bolu Gölköy Su Ürünleri İstasyonu İstasyon DSİ 53. Şube Müdürlüğü bünyesinde 1974 yılında kurulmuştur. 200 da lık toplam alanın 71 dekarını toprak havuzlar ve hepsinin tahliye edildiği gölet (içerisinde 5x5m lik HDPE den yapılmış 4 ad. Kafes bulunan) kapsamaktadır. 129 da karasal alanda; 200 m 2 lik kuluçka, idare ve biyoloji laboratuar binası, 1 adet 1000 m 2 lik kanal tipi havuz, 4 adet 2 m 3 lük sirküler fiber havuz ve 4 adet 4,5 m çapında PVC brandalı sirküler havuz bulunmaktadır. Yavru balık üretimi 2.000.000 adet/yıl olarak gerçekleşmektedir. Su ürünleri faaliyetlerinden sorumlu olduğu toplam 5 adet bölge bulunmaktadır. 63
KİŞİSEL 2.1.3 DSİ VI. Bölge Müdürlüğü Adana Seyhan Su Ürünleri İstasyonu (Başmühendislik) İşletme ve Bakım Şube Müdürlüğü Su Ürünleri Başmühendisliğince çalıştırılan Su ürünleri istasyonu 1971 yılında, Adana Seyhan barajı kamulaştırma sahası içerisinde toplam 120 da alan üzerine kurulmuştur. 1992 yılında toplam 16 000 m 2 olan havuz alanı Başmühendislik alanı dışında Makine İkmal Şube Müdürlüğü Sahası içerisindeki havuz ile toplam olarak 33 300 m 2 ye ulaşmıştır. 2005 yılı içerisinde yapımı tamamlanan Yavru Üretim Havuzları ile havuz adedi 41 e toplam havuz alanı ise 78 300 m 2 ye ulaşmıştır. Yavru üretim havuzları nın tamamlanması ile yavru üretim kapasitesi 5.000.000 adet/yıl dan 8.000.000 adet/yıl a yükselmiştir. Su ürünleri Başmühendisliği, VI Bölge Müdürlüğü (Adana) rezervuarları ve XX. Bölge Müdürlüğü (Kahramanmaraş) barajlarında su ürünleri çalışmalarını yürütmektedir. 2.1.4 DSİ VII. Bölge Müdürlüğü Amasya Yedikır Su Ürünleri İstasyonu DSİ VII. Bölge Müdürlüğü su ürünleri faaliyetleri 1987 yılında limnolojik etüt, stok tespiti, rezervuar saha etüdü çalışmaları, üretim kontrolü ve balıklandırma çalışmaları olarak başlamıştır. 1989 yılında inşasına başlanan istasyonda, 1992 yılında ilk olarak yarı kontrollü üretim ile çalışmalara başlanmış, 1994 yılından itibaren de tam kontrollü üretime geçilmiştir. Üretim istasyonunun toplam alanı 135 000 m 2 dir. Bu alanın 58 425 m 2 si havuz alanından oluşmaktadır. Üretim istasyonundaki kuluçka binası 520 m 2 dir. Kuluçka ünitesinde 20 adet 7 L lik şeffaf zugar ve 4 adet 200 L lik fiberglas zugar bulunmaktadır. İstasyonun yavru balık üretim kapasitesi 4.000.000 adet/yıl dır. Su ürünleri faaliyetlerinden sorumlu olduğu bölge sayısı 5 adettir. 2.1.5 DSİ IX. Bölge Müdürlüğü Elazığ Keban Barajı Su Ürünleri Şube Müdürlüğü Keban Barajı nın sol sahilinde toplam 470 dekar alan üzerinde kurulu bulunan Keban Barajı Su Ürünleri Şube Müdürlüğü, Elazığ iline 50 km, en yakın ilçe (Keban) merkezine 2 km uzaklıkta olup 1976 yılından beri faaliyetlerine devam etmektedir. 900 m 2 ile 13 240 m 2 arasında değişen ve toplam 10 hektarlık (20 adet) beton ve toprak havuz alanı mevcuttur. Kuluçka binasında 28 adet yatay alabalık kuluçkalığı, 1 adet dikey kuluç-kalık, 100 adet 7 L lik zugar şişesi ve 30 adet 200 L lik büyük zugar bulunmaktadır. Ayrıca 2 m 3 lük 6 adedi kuluçka binasında, 8 adedi dışarıda olmak üzere toplam 14 adet alabalık ön büyütme fiberglas sirküler tankı ve her biri 12 15 m 2 arasında olan 12 adet beton alabalık yavru büyütme havuzu da mevcuttur. Üretim kapasitesi yılda 5.000.000 adet pullu sazan, 1.000.000 adet gökkuşağı alabalığı (Fırat Üniversitesi ile yapılan protokol çerçevesinde üretimine devam edilmektedir), 200.000 adet ot sazanı, 50.000 adet gümüş sazanı ve 20.000 adet Yayın balığıdır. Su ürünleri faaliyetlerinden sorumlu olduğu bölge sayısı 5 adettir. 64
I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA 2.1.6 DSİ XI. Bölge Müdürlüğü Edirne İpsala Su Ürünleri İstasyonu (Başmühendislik) 1976 yılında bina, laboratuar alt yapı inşaatı ve 10 adet havuz yapımıyla faaliyete başlayan istasyonda 1977 yılında ilk limnolojik etüt ve tam kontrollü aynalı ve pullu sazan üretimi gerçekleştirilmiştir. Şu anda 160 2200 m 2 lik değişik ebatlarda 36 adet tam kontrollü havuz bulunmaktadır. Tesisin kapsadığı alan 200 da olup, tam kontrollü havuz alanı 24 da, yarı kontrollü anaç havuzu 16,5 da dır. Kapalı bina alanı; büro 85 m 2, kuluçkalık 90 m 2, larva bakım ve büyütme havuzları 560 m 2 dir. İstasyonun kapasitesini arttırmak amacı ile 2005 yılı içerisinde 9 adet toplam 9 da alanı olan havuzların yapımı tamamlanmıştır. Yıllık yavru balık üretim kapasitesi (5 10 cm boyunda) 5.000.000 adettir. Su ürünleri açısından sorumlu olduğu bölgeler DSİ I, XI, XXV. bölgedir. Balıklandırma yapılan iller Edirne, Tekirdağ, Kırklareli, Çanakkale, Balıkesir, Bursa, kısmen İzmit ve İstanbul dur. 2.1.7 DSİ XV. Bölge Müdürlüğü Şanlıurfa Atatürk Barajı Su Ürünleri İstasyonu (Başmühendislik) Su Ürünleri İstasyonu DSİ Atatürk Barajı XVI. (Bozova) Bölge Müdürlüğü bünyesinde 1996 yılında işletmeye açılmış ve ilk deneme üretimini gerçekleştirmiş olup, bugün itibarı ile DSİ 152. Şube Müdürlüğü bünyesinde faaliyetlerine devam etmektedir. Toplam 134 ha üzerinde kurulu olan istasyonda, üretim ve idare binası, 10 adet beton havuz, 72 440 m 2 lik alana sahip 20 adet toprak havuz (beton ve toprak havuzların toplam alanı 95 000 m 2 dir) bulunmaktadır. Kullanım alanı 800 m 2 olan idare bir adet idare binası bulunmaktadır. İstasyonda üretim binası olarak kullanılan 1.100 m 2 kapalı alana sahip kuluçka binası yer almaktadır. Yavru balık üretim kapasitesi 10.000.000 adet/yıl pullu sazandır. Su ürünleri faaliyetinden sorumlu olduğu toplam 3 adet Bölge bulunmaktadır. 2.1.8 DSİ XIX. Bölge Müdürlüğü Sivas Çamlıgöze Su Ürünleri İstasyonu İstasyon 1998 yılında işletmeye açılmıştır. Üretim istasyonunda 6 adet küçük toprak havuz (20x10x2m), 6 adet büyük toprak havuz (30x20x2m) ve 6 adet beton havuz bulunmaktadır. Toplam havuz alanı ise 4.940 m 2 dir. Kuluçka ünitesinin toplam kullanın alanı 231 m 2 olup, 20 adet 7 L lik şeffaf zugar ve 4 adet fiberglas zugar bulunmaktadır. Yavru balık üretim kapasitesi 1.000.000 adet/yıl pullu sazan ve gökkuşağı alabalığıdır (protokol çerçevesinde üretimine devam edilmektedir). Su ürünleri faaliyetinden sorumlu olduğu bölge XIX. (Sivas) Bölgedir. 3. BALIKLANDIRMA POLİTİKASI DSİ tarafından yapılan balıklandırma çalışmalarında kullanılacak tür seçiminde, literatür bilgileri ışığında baraj göllerinin limnolojik etüt sonuçları, kimyasal, fiziksel yapısı, kullanılacak türün baraj gölünün mevcut balık popülasyonuna zarar vermemesi, yöre halkının talebi ve balıkların suni üretimlerinin mümkün olup olmadığı etkin olmaktadır. Balıklandırma çalışmaları doğal balık türleri belirlenmiş baraj gölü ve düzenlenmiş doğal göl- 65
KİŞİSEL lerde stok miktarı azalan ekonomik türlerin takviyesi yada ekolojik şartlara uygun yeni türlerin aşılanması şeklinde yapılmaktadır. Üretim istasyonlarında üretilen yavru ve beslenmesi gerçekleştirilen anaçlar uygun araçlarla rezervuarlara nakledilmektedir. DSİ de en çok uygulanan yöntem yavru balıkların nakledilmesidir. Baraj göllerinin balıklandırılması çalışmalarında, günümüze kadar 1982 yılında Keban da yapılmış olan bir çalışma sonucunda Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, üniversiteler ve DSİ Genel Müdürlüğü yetkilileri ile birlikte alınmış olan kararlara istinaden aynalı sazan yoğun olarak kullanılmıştır (Keban Dam Reservoir Limnological Report 1983 IDRC 3- P 75 0034 Keban Fishery Project Aquaculture- TURKEY). Ancak yapılan stok tespiti çalışmaları sonucunda görülmüştür ki, aynalı sazan baraj göllerinde doğal ortamlarda üreme göstermemektedir. Bunun yanı sıra nadiren üreme gösterdikleri saptanan aynalı sazan türü balıklarda tür özelliğinin kaybolduğu görülmüştür. Zaman zaman balıkta pullu sazana, zaman zaman da çıplak sazana dönüşler gözlenmiştir. Aynı zamanda tür, kültür ortamına adapte bir balık olup hastalıklara karşı direnci pullu sazana oranla daha düşüktür. Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı baraj göllerinde yeterli popülasyon oluşturmamaktadır. Yukarıdaki verilere dayanarak 2004 yılında yapılmış olan su ürünleri üretim ve balıklandırma politikalarının düzenlenmesine ilişkin toplantı sonucunda, yörelerde yaşayan halkın talepleri de göz önünde bulundurularak, Türkiye rezervuarlarında doğal olarak bulunan ve iyi popülasyon oluşturan, yayılış alanı daha geniş olan, doğal ortamlarda üreme özelliğine sahip ve hastalıklara karşı direnci daha yüksek olan, pullu sazan üretiminin kurumumuzca yaygınlaştırılması, balıklandırma çalışmalarında bu balık türünün kullanılması ve aynalı sazan ile balıklandırma çalışmalarının tamamen durdurulmasına karar verilmiştir. (Genelge 2005/1) Yine Türkiye genelinde çeşitli rezervuarların bulunduğu havzalarda, doğal olarak varlık gösteren, ekonomik değeri yüksek yayın balığı popülasyonunda azalmalar tespit edilmiştir. Bu popülasyonun yeniden oluşturulabilmesi, ekolojik dengenin bozulmaması ve türün Türkiye de varlığını devam ettirebilmesi amacıyla hali hazırda Keban Su Ürünleri İstasyonunda üretmiş olduğumuz ve elimizde bulunan yavru yayın balıklarının balıklandırmada kullanılabilmesi için Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ile karşılıklı görüş alışverişi yapılmış ve olumlu sonuca varılmıştır. Akabinde yayın balığının ilgili rezervuarda tükendiğine yönelik gelecek uyarılar ve talepler doğrultusunda yayın balığı ile takviye balıklandırma yapılabilecektir (Genelge 2005/1). Su yabancı ot problemi olan rezervuarlar ve drenaj kanallarında, problemin biyolojik savaş yöntemleri ile çözümüne yönelik olarak ot sazanı üretimine ve balıklandırma çalışmalarında kullanılmasına kurumumuzca devam edilmektedir. Aynı amaca yönelik olarak deneme üretimleri gerçekleştirilmiş ve başarıya ulaşmış olan gümüş sazanı üretimi talepler de göz önünde tutularak durdurulmuştur, ancak ihtiyaç duyulması halinde balıklandırmada kullanılmak üzere üretimi yapılabilecektir (Genelge 2005/1). Rezervuarlarımızdan soğuk su balık türlerinin yetiştirilmesine uygun olanlarda 2004 yılına kadar olan süreçte sınırlı olarak gökkuşağı alabalığı ile balıklandırma çalışmalarına devam edilmiştir. Ancak gökkuşağı alabalığı kültür şartlarında yetiştirilen, doğal üreme kabiliyeti olmayan ve baraj göllerinde stok oluşturmadığı tespit edilen, üretimi ve balıklandırması çok pahalıya mal olan bir türdür. Aynı zamanda karnivor bir balık olmasından kaynaklı olarak rezervuar kompozisyonunu olumsuz etkileyen bu türün yeni balıklandırma politikası gereğince çeşitli kurum ve kuruluşlarla yapılan protokoller kapsamındaki faaliyetlerde kullanılması dışında üretimi ve balıklandırması yapılmayacaktır (Genelge 2005/1). Balıklandırmanın genel amacı balık türlerinde dayanıklı popülâsyon artışında devamlılığı sağla- 66
I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA mak olmalıdır. Avustralya tarım, balıkçılık ve orman bakanlığının uygulamış olduğu takviye balıklandırma çalışmalarında da belirtildiği üzere balıklandırmanın amacı ileriye yönelik avlanma ise, at - yakala şeklinde ki balıklandırmalar uygun olmayacaktır. Avustralya Tarım, Balıkçılık ve Orman Bakanlığının ölçütlerine göre balıkçılık eylem programı, doğal ortamda bulunmayan balık türlerini, belirlenmiş balıklandırılacak alanda kullanmayı önermez. Mümkün olduğunca geniş bir çerçevede ıslah edilmiş ve yerel genetik stoklar içinde bulunan türleri kullanılmalıdır. Amaç yerel genetik bütünlüğün sağlanması ve islahı gerçekleştirilmemiş türlerin engellenmesidir. Bu ölçütler doğrultusunda balıklandırma mümkün olduğunca genetik stoku belirlenmiş doğal türlerle yapılmalıdır (). Araştırma ve geliştirme faaliyetlerimiz kapsamında Fırat ve Dicle nehir sisteminde bulunan bıyıklı balık (Barbus esocinus) ve şabut türlerinin üretimi ve balıklandırmada kullanılması için çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Bu türlerin yer aldıkları ailelere ait bilgilerin bulunduğu literatür kaynaklarına ulaşılmış ve DSİ XV. Bölge müdürlüğü bünyesinde bulunan Atatürk Su Ürünleri İstasyonunda yapılmış olan yarı kontrollü deneme üretimi çalışması sonucunda başarı elde edilmiştir. 2005 yılı içerisinde üretimi gerçekleşen bu balık türü yavru büyütme havuzlarına alınmış biyometri çalışmaları yapılmış büyüme oranları takip edilmiştir, havaların soğuması ile kışlatma havuzlarına alınan balıkların büyümeleri kültür ortamına adaptasyonları, beslenme şekilleri kış boyunca takip edilecektir. Kışlatma havuzlarına alınmadan önce yapılan biyometri çalışması sonuçlarına göre boyları 16 20 cm arasında ağırlıkları ise 50 58 gr arasında değişmektedir. Yeni su ürünleri politikamız gereğince, rezervuarlarda bulunan ve ekonomik önemi haiz türlerin takviye balıklandırmada kullanılması çerçevesinde önemli bir adım sayılmalıdır. Balıklandırmada kullanılan balıklar 2004 yılı ve son olarak 2005 yılı dâhil olmak üzere 5 7 cm boya kadar büyütülüp eylül ve ekim aylarında ön görülen rezervuarlara atılmakta idi. Ancak yeniden yapılanma sürecinde bu boydaki balıkların rezervuara adaptasyonlarının güç ve yaşama oranlarının ise düşük olduğu bilinmektedir. Üretilen yavru balıkların en az bir kış dönemi havuzlarda beslenerek, yayın balığı yavrusu için 15 cm, diğer türler için ise 10 12 cm ye ulaştıktan sonra balıklandırmada kullanılmasına karar verilmiştir. Yukarıda anılan boylara gelen balıkların rezervuarlara adaptasyonlarının daha kolay olacağı literatür bilgileri ile doğrulanmıştır. Alınan kararların desteklenmesi amacı ile 2004 yılında kışlatma deneme çalışmaları yapılmış ve kışlatma bitiminde yapılan biyometri çalışmaları sonucunda görülmüştür ki yavru balıklar 10 12 cm boya ve 10 30 gr ağırlığa ulaşmışlardır. Hastalıklara karşı direnç geliştirmelerinde de kış boyu yapılacak yemlemenin ve koruma programının etkili olacağı düşünülmektedir. Aynı zamanda eylül, ekim aylarında rezervuara bırakılan balıkların avlanma sırasında büyük zararlar gördüğü, küçük boylardaki balıkların avlandığı, bu mevsimde besin bulamadıkları için öldükleri ve stok oluşturamadıkları tespit edilmiştir. Balıklandırmalar, kışlatmanın bitiminde, ilk av yasağının başlamasıyla birlikte, besin maddesince bol olan bahar aylarında (yeni sezon üretimine başlamadan 1 ay önce) gerçekleştirilecektir. Rezervuarlara dair balıklandırma programı, her bir rezervuar için mevcut kimyasal, biyolojik, fiziksel özellikler ve avcılık durumu dikkate alınarak, ilgili su ürünleri istasyonunca yapılan teklifler üzerine Genel Müdürlüğümüz yetkili elemanları tarafından merkezi planlama ile yapılmaktadır. Önümüzdeki senelerde, daha önce belirlenen miktarlardan daha az ancak ağırlık olarak eşit ya da fazla miktarda, boyca daha büyük ve genel direnci küçük boylarda ki balıklara göre daha yüksek balıklar balıklandırmada kullanılacaktır (Genelge 2005/1). Geçmiş yıllara ait barajların balıklandırma çalışmalarının özetleri Tablo 3 te yer almaktadır. 67
KİŞİSEL Yeni politikamızda yer alan balıklandırma boyunun arttırılması beraberinde daha fazla havuz kullanımı gerekliliğini getirmiştir. Bu doğrultuda istasyonlarımızın bir kısmında yeni havuzlar inşa edilmiş bir kısmında da var olan ancak kullanılmayan havuzlarımız devreye sokulmuştur. Balıkların eskiye nazaran daha uzun süreli olarak tesislerimizde tutulup beslenmesi nedeni ile yem masrafımızda meydana gelen artışı asgariye indirmek ve doğal besinlerden yararlanmak için havuzların tekniğine uygun olarak gübrelenmesi hususuna dikkat edilmektedir (Genelge 2005/1). 4. SONUÇ Yapılmış olan bilimsel çalışmalarında ışığı altında bu gün varılmış olan nokta üretim konusunda ne kadar yol aldığımızı göstermektedir. Bu gelişmelerin daha ileriye taşınabilmesi amaçlı olarak balıklandırma ve üretim konusunda alınan kararlar uygulamaya konulmuştur. Bu kararlar yürürlüğe henüz girmiş olduğundan sonuçlarının değerlendirilmesi hâlihazırda mümkün değildir. Ancak kısa vadede bu alınmış kararların sonuçları değerlendirilecektir. Temennimiz çalışmalarımızın daha ileriye götürülebilmesidir. YILLAR AYNALI PULLU ALABALIK YAYIN SUDAK OT SAZANI GÜMÜfi SAZANI Türlere Göre Y ll k Toplam REZERVUAR SAYISI 1979 1.231.100 71,971 866,550 618 1.201.640 8,526 3.380.405 41 1980 556,000 261,500 817,500 16 1981 520,500 20,000 25,000 565,500 12 1982 865,100 40,000 905,100 12 1983 610,000 610,000 14 1984 1.451.000 1.451.000 15 1985 1.205.000 369 1.205.369 24 1986 1.320.000 1,201 1.321.201 22 1987 1.465.000 94,379 1.559.379 31 1988 1.425.000 1.425.000 30 1989 1.484.000 1.484.000 34 1990 1.888.182 100,000 20,000 2.008.182 34 1991 3.273.270 100,000 138,000 1,500 3.512.770 59 1992 4.627.000 150,000 90,000 4.867.000 83 1993 10.855.500 300,000 57,500 11.213.000 90 1994 6.945.000 767,500 355,800 250 64,000 8.132.550 75 1995 10.390.000 2.130.000 270,000 5,000 12.795.000 95 1996 10.665.000 1.750.000 349,000 110 6,000 12.770.110 104 1997 13.039.000 2.249.700 645,000 15.933.700 114 1998 6.120.000 2.200.000 700,000 10,000 9.030.000 96 1999 15.330.000 3.110.000 955,000 19.395.000 129 2000 15.970.000 3.570.000 850,000 142,400 20.532.400 124 2001 15.200.000 3.655.000 1.025.000 60,000 19.940.000 122 2002 11.085.000 4.280.000 800,000 5,000 16.170.000 Toplam 165.795.652 45.529.171 9.668.350 978 1.201.640 410.849 8.726 209.240.366 5. KAYNAKÇA 1. Avustralya Tarım, Balıkçılık ve Orman Bakanlığı Web Sayfası 2. FAO Training series (Common Carp 1 2) 3. Keban Dam Reservoir Limnological Report 1983 IDRC 3-P 75 0034 Keban Fishery Project Aquaculture- TURKEY 4. Su Ürünleri Ekonomisi Dönemli Semineri 1976 Sezai DIBLAN 5. 11.01.2005 tarih ve 263 sayılı Genelge (2005/1)Yeni DSİ Su Ürünleri Politikası 68