ATATÜRK BARAJ GÖLÜ SU ÜRÜNLERİ POTANSİYELİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ AÇISINDAN KAFESLERDE GÖKKUŞAĞI ALABALIĞI(

Transkript

1 ATATÜRK BARAJ GÖLÜ SU ÜRÜNLERİ POTANSİYELİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ AÇISINDAN KAFESLERDE GÖKKUŞAĞI ALABALIĞI(Onchorynchus mykiss Walbaum,1792) YETİŞTİRİCİLİĞİ VE HARRAN ÜNİVERSİTESİ KAHTA MESLEK YÜKSEK OKULU ALABALIK YETİŞTİRİCİLİK İŞLETMESİNİN KARLILIK ANALİZİ Hakan AKGÜN, 1 Engin ARTAR, 1 S. Ahmet OYMAK, 2 Mehmet CİHANGİR 3 1 Harran Üniversitesi, Kahta MYO, Su Ürünleri Programı, Kahta, ADIYAMAN 2 Harran Üniversitesi, Fen Edb.Fak., Biyoloji Bölümü, ŞANLIURFA 3 Harran Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, ŞANLIURFA ÖZET: Ülkemizin en büyük,dünyanın sayılı kaya dolgu gövdeli barajı olan Atatürk barajı nın tamamlanmasıyla birlikte 1990 yılında baraj gölü havzasında su toplanmaya başlanmış ve bölgenin en büyük göllerinden birisi oluşturulmuştur. Ancak baraj gölü su ürünleri kültürü bakımından atıl durumunda bulunmaktadır(hartavi,1997).bu çalışma Atatürk Baraj Gölü Adıyaman İli Kahta Liman Mevkiinde 6000 adet Gökkuşağı Alabalığı(Onchorynchus mykiss Walbaum,1792) üzerinde yürütülmüştür.balıklar ortalama g ağırlığına sahip olup 4x4x5 m ebatlarındaki kafeslere 46 adet /m 3 olacak şekilde stoklanmıştır.yetiştiricilik Aralık 2004 ile Nisan 2005 tarihleri arasında yapılmıştır.yapılan ekonomik analize göre Net Kar TL,Ekonomik Rantabilite %97,Geri Ödeme Süresi 1.13 Yıl ve kara geçiş noktası %16 olarak hesaplanmıştır. Ayrıca bu çalışma gerek bölge halkına istihdam ve geçim olarak büyük faydalar getireceği gerekse Atatürk Baraj Gölü su potansiyeli ve rezervuarının kültür balıkçılığı yoluyla verimli bir şekilde değerlendirileceğini düşünmekteyiz. Anahtar Kelimeler: Atatürk Baraj Gölü,yetiştiricilik,Ekonomik Rantabilite ABSTRACT: Atatürk Dam Lake is Turkey s biggest and one of the important rock filled construction dam in the world. Dam lake catchment s area filled with water in 1990 but dam lake was inactive for aquaculture (Hartavi 1997).This study performed Kahta Eski Liman Region in Adıyaman. at the beginning of the study main weight of fish about g.They were stocked in 4x4x5 m. net cages,46 fish per m _ water volume. Study went on December 2004 to April 2005.Estimated values of one season s, net profit TL, economic profitability 97%, payback time 1,13 years to make a profit point 16% during economical analysis.this study not only get employment and livelihood regions populace but also using this reservoir potential with aquaculture efficiently. Keywords: Atatürk Dam Lake,growing, Economic Profitability 495

2 ATATÜRK BARAJ GÖLÜ SU ÜRÜNLERİ POTANSİYELİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ AKGÜN, ARTAR, OYMAK, CİHANGİR 1.GİRİŞ Bilindiği gibi, su ürünleri,hayvani protein açlığı görülen dünyamızda insanoğlunun beslenmesinde önemli ve emsali gıdalara göre ucuz bir protein kaynağıdır. Ülkemizde öyle belirgin bir açlık söz konusu değildir. Ama,coğrafik nedenlerle kıyılardan uzakta yaşayan insanlarımızda dengesiz beslenmeden kaynaklanan bir açlık mevcuttur. Bu, ülkemiz açısından halledilmesi gereken temel sorunlardan biridir. Ülkemizin gerek deniz gerekse tatlı sularının büyük bir potansiyeli vardır. Yurdumuzun üç tarafının denizlerle çevrili olması 8333 km lik bir kıyı şeridi uzunluğu sağlamaktadır. Yine yurdumuzun km 2 lik bir kıta sahanlığı, bir iç deniz, 33 adet büyük akarsu ve 142 adet baraj gölü bulunmaktadır (Hoşsucu,1999). Bu potansiyel içerisinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi sahip olduğu akarsu zenginliği ile bu akarsular üzerinde yapımı bitirilen,devam eden ve planlanan baraj projeleri ile ön plana çıkmaktadır. Halen GAP kapsamında ve GAP kapsamı dışında inşası tamamlanan rezervuarların (Baraj gölü ve göletler) toplam alanı hektara ulaşmıştır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde tüm projelerin bitirilmesiyle yaklaşık olarak hektar göl alanı meydana gelecektir (Yapalak ve Yüksel,1996).GAP ın uygulandığı bölgedeki rezevuarlar da mevcut su ürünleri üretiminin yöre ve ülke ekonomisine katkısı asgari ücret düzeyinde geliri olan yaklaşık aileye veya nüfusa yani iş ve geçim imkanları sağlayacaktır(şafak,1996). Atatürk barajı ve Hidroelektrik santrali GAP kapsamında yer alan ve Fırat Nehri üzerinde kurulan sulama ve enerji amaçlı bir barajdır.gap ın da en büyük ve en önemli tesisi durumundadır.baraj Gölünde 1990 yılından beri su tutulmaya başlanılmıştır.baraj gölü maksimum işletme kodunda hektarlık oldukça büyük bir alana sahiptir.bu alanla ülkemizin en büyük,dünyanın ise sayılı baraj göllerinden bir tanesidir. Atatürk Baraj Gölü GAP ın en büyük ve en önemli tesisinin olması yanı sıra balıkçılık sektörü için de önemli bir potansiyel meydana getirmektedir (Duman ve Çelik,2001). Atatürk baraj Gölü rezervuarı balıkçılık ve kültür balıkçılığı yönünden büyük ve önemli bir potansiyeldir. Son yıllarda ülkemizde Gökkuşağı Alabalığı (Onchorynchus mykiss Walbaum,1792) yetiştiriciliğinde önemli sayılabilecek gelişmeler kaydedilmektedir.bunlar klasik tatlı su işletmelerinin sayısındaki ve yetiştiricilik miktarındaki artışla kendini hissettirmektedir. Adıyaman Bölgesinde gerek Atatürk Baraj Gölünde gerek se göletlerde ağ kafeslerde alabalık yetiştiriciliğine başlanması sektöre canlılık kazandırmıştır.bu sektör,bu bölgede birkaç ailenin de olsa önemli bir gelir kaynağı durumundadır.günümüzde bu sektörün bu bölgede yaşamış olduğu temel sorunlardan başında yavru balık temini ve pazarlamada yaşanılan aksaklıklar gelmektedir. Kafeslerde alabalık yetiştiriciliğinde büyük ölçüde amaç besiciliktir.bu hedefle gr ağırlığındaki balıkçıklar ağ kafeslere yerleştirilmekte 3,5-4,0 aylık bir bakım ve beslenmeden sonra g ağırlığındaki yemeklik balık büyüklüğüne getirilerek pazara sunulmaktadır (Çelikkale,1988).Hangi sektör olursa olsun üretim ve yatırım faaliyetlerinde başarı elde edebilmek için,öncelikle iyi bir pazar araştırması, üretim planlaması, satış planlaması ve finansman planlamasının yapılması gerekmektedir. Bunun en önemli koşulu, sağlıklı verilerin elde edilmesi ve bu verilerin objektif, ön yargısız ve doğru bir şekilde yorumlanmasıdır. Mevcut durum tam analiz edilmeden gerçeğe ve ptatiğe yönelik planlamalar yapmak ve bunlara göre yatırımları yönlendirme yönünde istenilen düzeyde verim alınamayacağı açıktır (Şener,1995). 496

3 I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA 2. MATERYAL VE METOD Atatürk Barajı Kahta Liman Mevkiine kurulmuş olan kafesler Adıyaman iline bağlı Kahta ilçesine 4 km mesafededir.malatya ili Doğanşehir ilçesi Sürgü kasabasında beton havuzlarda alabalık yetiştiriciliği yapan ticari bir işletmeden gram ağırlığına sahip olan alabalık yavrularından 6000 adet alınmıştır.bu araştırmada 4m çaplı 2 adet kare kafes kullanılmış olup kafes ağları,210 denye 6 numara 8 mm göz açıklığındadır. Bu balıkların beslenmesi özel bir yem fabrikasından sağlanan %45 proteinli 2,3,4 numaralı extrude pelet yem ile besiciliği yapılmıştır. Yetiştiricilik her bir kafese m3 e 46 adet alabalık yerleştirilmiştir.yetiştiricilik Aralık 2004 ile Nisan 2005 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmayla gerek bölge ekonomisine ve yöre halkına istihdam faydalılığına gerek se su rezervuarının verimli bir şekilde değerlendirilmesine katkıda bulunmayı amaç gütmeye çalıştık.işletmeye ait ekonomik faaliyet sonuçları hesaplanırken öncelikle gider unsurları ve gelir unsurları belirlenmiştir. Aras (1988), üretim masraflarını,bir ürünün elde edilmesi için yapılan tüm masraflar olarak tanımlanmıştır. Akaryakıt masraflarının hesaplanmasında değişen yakıt tüketiminin yanı sıra,yıl boyunca değişen yakıt fiyatları da göz önünde tutulmuştur. İşletme okuldan 5 km uzakta olduğundan haftanın 3 günü işletmeye tüplü ve benzinli araçlarla gidilmiştir. Ekonomik rantabilite (ER) oranının yüksekliliği, işletmenin karlı yani ekonomik açıdan etkin çalıştığını gösterir. Ülkemizde çok kullanılan bir başarı ölçüsüdür (Hartavi, 1988). 3. ARAŞTIRMA BULGULARI Daha önceki yıllarda Hartavi ve ark. (1988) de yaptıkları çalışmaları Özdemir(1996) tarfından yapılmış bilimsel çalışmalar ile yetiştiricilikle ilgili olarak T.C.Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü ve Tarım Bakanlığının ortaklaşa hazırlamış olduğu broşürlerden faydalanılmıştır (Anonymous,1995). Gökkuşağı alabalığı yavruları için nakliye ve KDV dahil olmak üzere TL verilmiştir.yem masrafı olarak kğ extrude yem için KDV ve nakliye dahil TL verilmiştir. Gökkuşağı alabalıkların tanesi TL ye mal olmuştur. Her bir balık pazara geldiğinde TL/Adet satılmıştır. Özdemir (1996) a göre Net Kar Net Kar = Gelirler Toplamı - Giderler Toplamı Mali Rantabilite = Net Kar x 100 Top. Proj.Tutarı Atay (1995) a göre; Ekonomik Rantabilite = Faiz+Kar x 100 Toplam Yatırım Tutarı Geri Ödeme Süresi = Yatırım Tutarı, 497

4 ATATÜRK BARAJ GÖLÜ SU ÜRÜNLERİ POTANSİYELİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ AKGÜN, ARTAR, OYMAK, CİHANGİR Net Kar Kara Geçiş Noktas = Sabit Giderler x100 Satış Gelir.-Değişk.Gid Ortalama Karlılık Oranı = Net Kar x 100 Yatırım Tutarı formüllerinden hesaplanabildiğini bildirmişlerdir. Net Kar (NK) = Gelirler-Giderler Toplamı Gelirler = Satılan Toplam Balık = 5700 (300 ölü) x = TL Giderler Toplamı = %8 KDV(Satılan 3200 balık için) = TL NK = Gelirler - Giderler Toplamı = ( ) = TL Her yıl ortalama TL karın olduğunu ifade etmektedir. Mali Rantabilite Mali Rantabilite = Net Kar x 100 Top.Proj.Tutarı Net Kar = TL Toplam Proje Tutarı = 2 Ağ (8 mm) + Galvenize Demir iskelet + Yüzdürücüler +100 m lik çelik halat + Giderler Toplamı = = TL Mali Rantabilite = = % Projeye ayrılmış olanın paranın mali olarak % 32 oranında değerlendirildiği ifade etmektedir. Ekonomik Rantabilite ER = Faiz + Kar x 100 Toplam Yatırım Tutarı Faiz olmadığı için = Net Kar + Giderler Toplam Yatırım Tutarı = x

5 I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA = % 97 Projeye ayrılmış olan paranın ekonomik olarak % 97 oranında değerlendirildiğini ifade edilmektedir. Geri Ödeme Süresi GÖS = Yatırım Tutarı = = 1,21 Yıl Net Kar Yatırıma ayrılmış olan TL sının bize on dört ay on beş gün sonra geri döneceğini ifade etmektedir. Kara Geçiş Noktası KGN = Sabit Giderler x 100 Sabit Gelir - Değişken Gider = x 100 = = % 67 Her yıl yapılacak olan TL satışın % 67 sinin TL sinden sonrasının kar olduğunu ifade eder. 3. TARTIŞMA VE SONUÇ Kafeslerde Gökkuşağı Alabalığının pazarlama ağırlıkları Rusya da 100g, Danimarka da g, Japonya da 1kğ, ABD de 400 g ve Türkiye de g civarındadır (Özdemir, 1996). Yaptığımız çalışma neticesinde Mali Rantabilite 32.0, Ekonomik Rantabilite %97, Geri Ödeme Süresi1, 21 yıl ve Kara Geçiş Noktası % 67 olarak bulunmuştur. Şahinöz ve ark. (1999) yaptığı çalışmada Mali Rantabilite 92.15, Geri Ödeme Süresi 0.82 yıl, Mali Rantabilite ve Kara Geçiş Noktası % 38 sonuçlarını bulmuştur. Her iki çalışmada bulunan neticeler Kafes Yetiştiriciliğinin ekonomik olduğunu göstermektedir. Sonuç Olarak; Atatürk Barajı Gölü nün su ürünleri yetiştiriciliği açısından gelecekte önemli bir yer tutacağı ve Mevsimsel Alabalık yetiştiriciliğinin ekonomik olduğunu saptamıştır ha lık su rezervuarının en iyi şekilde değerlendirmek için mevsimsel alabalık yetiştiriciliğinin bölge ve ülke ekonomisine fayda getireceği düşünülmektedir. D.S.İ lerinin göletleri ve baraj göllerini balıklandırmasıyla çok yüklü bir masrafa girmektedir. Av yasağına uyulmaması ve küçük göz açıklığında balık ağlarının kullanılması göletlere atılan balıkları heder etmektedir.bu bölgelerde kültür balıkçılığının yapılması ve teşviki, su rezervuarlarının değerlendirilmesi 499

6 ATATÜRK BARAJ GÖLÜ SU ÜRÜNLERİ POTANSİYELİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ AKGÜN, ARTAR, OYMAK, CİHANGİR açısından büyük önem arzetmektedir. Düşük sermaye ile bölge halkının kültür balıkçılığına yönlenmesi gerek istihdam gerekse rezervuarların iyi bir şekilde kullanılması açısından önemlidir. Atatürk Baraj Gölü nün çevresinde 3 il,10 ilçe ve 156 köy bulunmaktadır.1990 yılında su tutulmaya başlamasıyla beraber bölge halkı balıkçılığa karşı büyük bir meyil göstermiştir. Atatürk Baraj Gölü rezervuarı yaklaşık kişinin balık tüketimiyle yakından ilgilidir.kültür balıkçılığını yapılması halinde balık tüketiminin de artacağı kılçıklı balıkların tüketiminden ziyade kılçıksız ve protein oranı yüksek bir balık olan alabalık ile beslenme artacak,küçük çocukların bile balık eti yemesi ve tüketilmesi sağlanacaktır. Kültür balıkçılığıyla beraber balık yemi sanayinin de kurulması gündeme gelecektir.bu da ayrı bir iş kolu olup bölgedeki işsizlik açığını bir nebze de olsa kapatacaktır. 4. KAYNAKLAR Anonymous,.1995,T.C. Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü oje Destekleme Şube Müdürlüğü ve Tarım Bakanlığı Tip Proje Broşürü. Aras, A.,1988. Agricultural Accounting. (in Tunkish).EÜZF Yayınları No:486.Bornova;323s. Atay,D., 1995.Balık Üretim Tesisleri ve Planlaması, A.Ü.Ziraat Fakültesi Yayınları 1415,Ders Kitabı,408, Ankara 247s. Çelikkale, M. S., İç Su Balıkları ve Yetiştiriciliği. Cilt I.K.T. Üniversitesi Sürmene Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu Genel Yayın No:124.Trabzon,1988. Duman, E., A. Çelik, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi Cilt 18, Sayı (1-2): Hartavi, Ş., Gap ve Av Yasakları, Yüksek Lisans Seminer Çalışması. Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Estitüsü, Şanlıurfa, 21 s Hartavi, Ş., 1988, Atatürk Baraj Gölünde Mevsimsel Alabalık (Onchorynchus mykiss Walbaum,1792) Yetiştiriciliği, Yüksek lisans Tezi, Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni A.B.D., Şanlıurfa Hoşsucu, H., 1988.Balıkçılık I (Avlama Araçları ve Teknolojisi), Ege Üni. Su Ürün. Fak.Yayın No: 55, Ege Üniv. Basım Evi, 247s., İzmir. Şafak, N.,1996.Güneydoğu Anadolu Bölgesi (GAP) Kapsamında Gerçekleştirilen Su Ürünleri Çalışmaları, D. S. İ. Bülteni, p Şahinöz, E., Ş. Hartavi.,R. Şevik.2004.Ziraat Mühendisliği Dergisi Sayı: 342, s:24-27 Özdemir. N.,1996. Gökkuşağı Alabalığı Yetiştiriciliği.Hasad Yayıncılık Ltd. Şirketi. Temmuz, İstanbul.133s. Yapalak, S. M., M. Yüksel,1996. Atatürk Baraj Gölü (Fırat) ünde Yaşayan Capoeta trutta (Heckel, 1843) nın Büyüme Özellikleri Üzerine Bir Araştırma, III.Su Ürünleri Sempozyumu, Erzurum,