İSTANBUL TİCARET ODASI MESLEKİ EĞİTİM VE TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTELERİ

İSTANBUL TİCARET ODASI MESLEKİ EĞİTİM VE TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTELERİ Yz strateji Mart 2008

MESLEKİ EĞİTİM VE TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTELERİ Ömer KAYIR Hamdi KILIÇ 1

İÇİNDEKİLER YÖNETİCİ ÖZETİ MESLEKİ TEKNİK ORTA VE YÜKSEK ÖĞRETİM Prof. Dr. Duran Altıparmak (Gazi Ün. T.E.F. Öğretim Üyesi) ANKET GİRİŞ I- MESLEKİ EĞİTİM VE TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTELERİ ÖĞRENCİ ANKETİ II- MESLEKİ EĞİTİM VE TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTELERİ ÖĞRETİM ELEMANI ANKETİ SONUÇ VE DEĞERLENDİRME EK- SORU FORMLARI 2

YÖNETİCİ ÖZETİ 3

YÖNETİCİ ÖZETİ Teknik eğitim fakülteleri, MEB e bağlı endüstri meslek liselerinin, çıraklık eğitim merkezlerinin ve çok programlı liselerin teknik öğretmen ihtiyacını karşılamak üzere kurulmuşlardır. Bu okulun kuruluş amaçları arasında, endüstri için yetişmiş eleman temini bulunmamaktadır. Ancak, sayıları artan, öğretmen olarak istihdam alanları daralan mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültesi mezunları, doğal olarak endüstriye yönelmişlerdir. Bugün, pek çok sektörde çalışan çok sayıda mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültesi mezunu vardır. KİMLİK SORUNU Bu durum, pek çok sorunu da beraberinde getirmiştir. Mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültelerinin gelişmiş ülkelerde akredite olabilecekleri denk okullar yoktur. Öğretmen sıfatı taşıyan ama öğretmenlik yapmayan fakülte mezunları hem ülke içinde, hem de uluslararası alanda unvan ve statü sorunları yaşıyorlar. Katsayı uygulaması sebebiyle, mesleki orta öğretim kurumlarından mühendislik fakültelerine geçişin zorlaşması, bu okulların öğrenci kalitesinde de sorunlara yol açmıştır. TEKNOLOJİ FAKÜLTELERİ Teknik eğitim fakültelerinin gelişmiş ülkelerdeki karşılığı, uygulama mühendisi yetiştiren teknoloji fakülteleri olarak gösterilmektedir. İsim ve statü değişikliği, teknik eğitim fakülteleri mezunlarını, zaten yapma imkanı bulamadıkları öğretmen sıfatından kurtararak, bu konuda yaşanan karmaşayı sona erdirecektir. Teknoloji fakülteleri mezunları için, ilave pedagojik formasyon eğitimi ile öğretmenlik yolu da açık tutulmalıdır. ENDÜSTRİ İÇİN İTİCİ GÜÇ Teknik eğitim fakültelerinin yeni bir yapılanmaya gidilerek teknoloji fakülteleri haline dönüştürülmesi, bu okullarda meydana gelmiş birikimin, uygulama mühendisliği alanında ülke endüstrisi için yeni bir yetişmiş eleman kaynağı oluşması doğrultusunda değerlendirilmesini sağlayacaktır. 4

Türkiye de faal haldeki 20 mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültesinde 38.591 öğrenci ve 1.184 öğretim elemanıyla yürütülen mesleki-teknik eğitimin sorunlarını tespit etmek amacıyla; toplam 8 ilde-10 okulda, 2477 öğrenci ve 124 öğretim elemanıyla, iki ayrı soru formu kullanılarak yapılan alan araştırmasının temel sonuçları aşağıda özetlenmiştir. ÖĞRENCİ PROFİLİ - Sosyal ve Ekonomik Profil Mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültesi öğrencilerinin çoğunluğu gelir ve eğitim seviyesi düşük ailelerin çocuklarıdır. Öğrencilerin %70 inin aylık aile geliri 1.500 YTL nin altındadır. Baba mesleği olarak %63,2 ile emekli, işçi ve memur gibi sabit gelirli meslekler; anne mesleği olarak ise %81,3 ile ev kadınlığı ön plana çıkmıştır. Öğrencilerin %52 sinin babası, %66,6 sının annesi ilköğretim mezunudur (Tablo I / 3, 4, 5 ve 6). Tablo I / 2 - Ailenizin aylık geliri (haneye giren toplam YTL) nedir? Cevapsız 21,8 500 YTL'den az 260 10,5 500-1.000 YTL arası 950 38,4 1.000-1.500 YTL arası 810 32,7 1.500-2.500 YTL arası 291 11,7 2.500-4.000 YTL arası 97 3,9 4.000 YTL üzeri 48 1,9 Toplam 2477 100,0 - Kültürel ve Mesleki İlgi ve Donanım Düzeyi Araştırmaya katılan öğrencilerin fakülte düzeyinde eğitim görmelerine rağmen sosyal ve kültürel ilgi düzeyleri beklenmeyecek derecede düşük çıkmıştır. 5

Öğrenciler arasında sürekli internet kullanımı %50,5 düzeyindedir (Tablo I / 8). %23,4 ü son üç ay içerisinde ders kitabı dışında hiç kitap okumamıştır (Tablo I / 9). %24,6 sı en son bir yıl önce tiyatro veya sinemaya gitmiş, %9,6 sı hayatı boyunca hiç gitmemiştir. Ara sıra eline geçerse okuduğunu belirtenlerle birlikte (%46,3) değerlendirildiğinde %53,9 u günlük gazete takip etmemektedir (Tablo I / 11). %77,1 inin abone olduğu veya düzenli takip ettiği dergi yoktur. Bu veriler, araştırmanın il merkezlerinde bulunan fakülte öğrencileri arasında yapıldığı göz önünde tutularak değerlendirilmelidir. Tablo I / 10 - En son ne zaman tiyatroya veya sinemaya gittiniz? Cevapsız 11,4 Geçen hafta 729 29,4 Geçen ay 889 35,9 Geçen yıl 609 24,6 Hiç gitmedim 239 9,6 Toplam 2477 100,0 Tablo I / 12 - Abone olduğunuz veya düzenli takip ettiğiniz bir dergi var mı? Cevapsız 27 1,1 Evet 540 21,8 Hayır 1910 77,1 Toplam 2477 100,0 - Bilgi ve Yetişmişlik Düzeyi Öğrencilerin çoğunluğu meslek lisesi çıkışlıdır. Yine çoğunluğu, ek puan uygulamasına rağmen, üniversite sınavına hazırlık amacıyla dershaneye devam etmiştir. Öğrencilerin genel ve mesleki ilgi ve yetişmişlik düzeyleri yeterli görünmemektedir. Öğretim elemanları, öğrenci kalitesi, öğrenci kabul sistemi ve ek puan uygulaması hakkındaki görüşleri ile bu durumu teyit etmektedirler. 6

%77,1 i hiçbir periyodik yayını takip etmediğini belirtmiş olan öğrencilerin %19 u mesleki alandaki yayın ve gelişmeleri hiç takip edemediğini, %59,5 i ise kısmen takip edebildiğini belirtmiştir (Tablo I / 13). %33,5 inin ilköğretim, %42,7 sinin lise mezuniyet notu 4 ün altındadır (Tablo I / 14 ve 15). %40,9 u Anadolu teknik ve Anadolu meslek lisesi olmak üzere %70,5 i muhtelif meslek lisesi çıkışlıdır. Bu yoğunlukta ÖSS de uygulanan ek puan sisteminin etkili olduğu açıktır. Buna rağmen, öğrencilerin %69 u okullarını iki ve daha fazla kez sınava girdikten sonra kazanmış; %34,3 ü bir yıl, %37,1 i iki yıl ve daha fazla olmak üzere %71,4 ü üniversiteye giriş sınavına hazırlanmak için dershaneye gitmiştir. Öğrenciler arasında mesleğiyle ilgili ders dışı herhangi bir etkinliğe katılamamış olanların oranı %40,3 tür. Tablo I / 16 - Ne tür bir liseden mezunsunuz? Cevapsız 8,3 Anadolu Meslek Lisesi 816 32,9 Endüstri Meslek Lisesi 450 18,2 Normal Lise 381 15,4 Teknik Lise 283 11,4 Anadolu Teknik Lisesi 197 8,0 Anadolu Lisesi 93 3,8 Fen Lisesi 33 1,3 Diğer lise 216 8,7 Toplam 2477 100,0 7

Tablo I.1.17 - Öğrenim gördüğünüz okulu üniversite sınavına kaçıncı girişinizde kazandınız? Cevapsız 13,5 1 (ilk) 757 30,6 2 925 37,3 3 575 23,2 4 ve daha fazla 207 8,4 Toplam 2477 100,0 Tablo I / 18 - Üniversite sınavına hazırlanırken ne kadar süreyle dershaneye gittiniz? Cevapsız 6,2 Hiç gitmedim 366 14,8 Birkaç ay gittim 336 13,6 1 yıl gittim 850 34,3 2 yıl gittim 704 28,4 3 yıl ve daha fazla gittim 215 8,7 Toplam 2477 100,0 Nitekim, öğretim elemanlarının %23,4 ü okullarındaki en büyük sorun olarak öğrenci kalitesinin düşüklüğünü göstermektedirler (aşağıda, Tablo II / 42). %61,3 ü son on yılda okullarına gelen öğrenci kalitesinin düştüğünü belirten (Aşağıda, Tablo II / 23) öğretim elemanlarının %55,6 sı, ek puan uygulaması ile karakterize olan öğrenci kabul sisteminin yanlış olduğunu düşünmektedir. %27,4 ü bu uygulamanın kaldırılmasını, %32,3 ü ise lise çıkışlılarla fark yaratmayacak şekilde değiştirilmesini istemektedir. 8

Tablo II / 21 - Size göre okulunuza öğrenci kabulündeki mevcut sistem doğru mu? Cevapsız 4 3,2 Evet 51 41,1 Hayır 69 55,6 Toplam 124 100,0 Tablo II / 22 - Sizce okulunuza girişte meslek lisesi öğrencilerine ek puan verilmesi uygulamasına devam edilmeli mi? Cevapsız 2 1,6 Evet 48 38,7 Hayır 34 27,4 Genel lise çıkışlılara göre büyük fark yaratmayan bir teşvikle devam etmeli 40 32,3 Toplam 124 100,0 ÖĞRETİM ELEMANI PROFİLİ - Sosyo-Ekonomik ve Akademik Düzey Aylık gelir itibarıyla ortanın alt kesimine mensup olduğu görülen öğretim elemanlarının akademik formasyon ortalaması bakımından fakülte vasatına nispeten uygun bir kadro oluşturdukları düşünülebilir. Öğretim elemanlarının gelir düzeyi itibarıyla ortanın alt kesiminde bulundukları söylenebilir. %45,2 sinin aylık hane geliri 1000-2000 YTL arasında, %54,8 inin ise 2000 YTL üzerindedir. %65,3 ü doktora, %25 i yüksek lisans yapmış bulunan öğretim elamanlarının akademik düzey itibarıyla fakülte vasatına uygun bir düzeyde oldukları varsayılabilir. %38,7 si 50-69, %38,7 si de 70 üzerinde (KPDS) yabancı dil bilgisine sahiptir (Tablo II / 6). 9

Tablo II / 8 - Ailenin aylık geliri (haneye giren toplam YTL) 1000-2000 YTL arası 56 45,2 2000-3500 YTL arası 50 40,3 3500-5000 YTL arası 15 12,1 5000 YTL üzeri 3 2,4 Toplam 124 100,0 Tablo II / 3 - Akademik formasyon (Bitirilmiş olan) Lisans 12 9,7 Yüksek Lisans 31 25,0 Doktora 81 65,3 Toplam 124 100,0 - Mesleki Tecrübe, Yeterlik ve İlgi Düzeyi Mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültesi öğretim elemanları, iş ve sektör tecrübesi zayıf, ama kıdemli bir kadrodur. Bilgi ve beceri bakımından yarıya yakını kendini geliştirme ihtiyacındadır ve fakat önemli bölümü yeterli ilgi ve gayrete sahip değildir. Öğrenci kanaatleri durumu teyit etmektedir. %92,7 si mesleğinden memnun olan öğretim elemanları (Tablo II / 16) arasında mesleğe üniversiteden hemen sonra başlayanların oranı %54, özel sektörden geçişle başlayanların oranı ise %16,9 dur. İş ve sektör tecrübesi bakımından yetersiz olduğu açık olan öğretim kadrosunun, meslek kıdemi bakımından nispeten tecrübeli olduğu görülmektedir; %59,7 si 10 yılın üzerinde hizmet süresine sahiptir. 10

Tablo II / 12 - Nasıl Öğretim Elemanı oldunuz? Cevapsız 1,8 Üniversiteden hemen sonra akademik kariyere başlayarak 67 54,0 Öğretmenlikten geçişle 25 20,2 Diğer bir memuriyet görevinden geçişle 10 8,1 Özel sektörden geçişle 21 16,9 Toplam 124 100,0 Tablo II / 7 - Hizmet süresi Cevapsız 1,8 5 yıldan az 15 12,1 5-10 yıl 34 27,4 11-20 yıl 42 33,9 21-25 yıl 16 12,9 25 yıldan fazla 16 12,9 Toplam 124 100,0 Günlük bilgisayar ve internet kullanım düzeyi yüksektir (Tablo II / 9-10). %51,6 sı mesleki bilgi ve becerisinin yeterli olduğunu düşünmekte, %44,4 ü kendini geliştirmesi gerektiğine inanmaktadır (Tablo II / 17). Bununla birlikte, çok düşündürücü bir şekilde, %41,9 si abone olduğu veya düzenli takip ettiği bir dergi bulunmadığını belirtmiştir. Öte yandan, öğretim elemanlarının %27,4 ü alanları dışında da derslere girmektedir (aşağıda, Tablo II / 15). Bu öğretim üyelerinin alanları dışındaki yeterliklerinin tartışmaya açık olduğu ise şüphesizdir. Bu noktada bir başka husus, %23,4 ünün mesleğiyle ilgili hiçbir akademik etkinliğe katılmıyor oluşudur. 11

Tablo II / 11 - Şu anda abone olduğunuz veya düzenli olarak takip ettiğiniz bir dergi var mı? Evet 72 58,1 Hayır 52 41,9 Toplam 124 100,0 Tablo II / 14 - Mesleğinizle ilgili kurs, seminer vb. faaliyetlere katılıyor musunuz? Cevapsız 1,8 Evet 94 75,8 Hayır 29 23,4 Toplam 124 100,0 Meslek öğretim elemanları hakkındaki öğrenci kanaatleri durumu teyit eder mahiyettedir. Öğrencilerin ancak %30,1 i meslek derslerine giren öğretim elemanlarının mesleki bilgi ve becerilerini yeterli, %55,5 i kısmen yeterli ve 13,8 i tamamen yetersiz bulmaktadır. Tablo I / 31 - Size göre meslek derslerine giren öğretim elemanlarının mesleki bilgi ve becerileri yeterli mi? Cevapsız 15,6 Yeterli 745 30,1 Kısmen yeterli 1374 55,5 Yetersiz 343 13,8 Toplam 2477 100,0 12

OKUL YAPISI VE EĞİTİM DÜZENİ - Öğretim Kadrosu Yetersizliği ve Boş Ders Sorunu Mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültelerinin öğretim kadrosu sayısal olarak da yetersizdir. Kadrolu öğretim elemanlarının önemli bölümü alanları dışında derslere girmekte, önemli sayıda dersi dışarıdan kadrosuz- kişiler vermektedir. Buna rağmen birden fazla dersin boş geçmekte oluşu, fakülteler sözkonusu iken, düşündürücüdür. Öğrencilerin %51,8 i öğretim elemanlarının branşları dışında da derslere girdiğini belirtmiştir (Tablo I / 30). Nitekim, öğretim elemanlarının %27,4 ü alanları dışında derslere girdiklerini beyan etmektedirler. Öte yandan, okullarında dışarıdan derslere giren kadrolu olmayan öğretim görevlisi olduğunu belirten öğretim elemanı oranı %56,5 tir. Öğrencilerin %32,3 ü kadrolu olmayan öğretim elemanı oranının dörtte birden fazla olduğunu söylemiştir. Tablo II / 15 - Alanınız dışında bir branşta derse giriyor musunuz? Evet 34 27,4 Hayır 90 72,6 Toplam 124 100,0 Tablo II / 18 - Okulunuzda derslere giren kadrolu olmayan öğretim görevlileri var mı? Evet 70 56,5 Hayır 54 43,5 Toplam 124 100,0 13

Tablo I / 29 - Öğretim elemanlarınız arasındaki akademisyen (okulun kadrolu öğretim elemanı) olmayan öğretim elemanı oranı nedir? Cevapsız 199 8,0 En fazla dörtte bir 1476 59,6 Dörtte biri ile yarısı arası 516 20,8 Yarısı ile dörtte üçü arası 184 7,4 Dörtte üçünden fazlası 102 4,1 Toplam 2477 100,0 Kadrolu öğretim elemanları arasında önemli bir kısmının alanları dışında da derslere girmekte olmasına ve önemli oranda da kadrolu olmayan öğretim elemanı bulunmasına rağmen, öğrencilerin %28,3 üne göre, öğretim elemanlarının ise yaklaşık %13 üne göre birden fazla ders boş geçmektedir (Tablo II / 31). Aradaki farkın araştırmaya katılan öğretim elemanlarının kadrolu ve bir kısmının da yönetici olmalarından dolayı kurum asabiyesiyle ketum davranmalarından kaynaklandığı düşünülebilir. Her halükarda, bu veriler araştırmanın fakültelerde yapıldığı gerçeği dikkate alınarak değerlendirildiği takdirde durumun çok düşündürücü olduğu açıktır. Tablo I / 28 - Kısmen veya tamamen boş geçen dersiniz var mı? Cevapsız 20,8 Hayır 1755 70,9 1-3 ders 583 23,5 4'ten fazla ders 119 4,8 Toplam 2477 100,0 - Eğitim Altyapısı Araştırmaya katılan öğretim elemanları ile öğrencilerin önemli bölümüne göre, mesleki eğitim ve teknik eğitim fakülte lerinde, çok da uygun olmayan binalarda ve yeterli sayılamayacak, sektördeki seviye ile beklendiği kadar uyumlu olmayan bir teknik altyapıyla eğitim verildiği anlaşılmaktadır. 14

Öğretim elemanlarının sadece %37 si okullarının binasını mesleki ve teknik eğitim için yeterli, %43,5 i kısmen yeterli bulmakta, %17,7 si tamamen yetersiz olarak görmektedir. Tablo II / 40 - Okulunuzun binası mesleki ve teknik eğitim için uygun mu? Cevapsız 2 1,6 Uygun 46 37,1 Kısmen uygun 54 43,5 Uygun değil 22 17,7 Toplam 124 100,0 Öğrencilerin %25,7 si okullarının teknik donanımını tamamen yetersiz, %54,7 si ise kısmen yeterli bulmaktadır. Bu oranlar öğretim elemanlarında sırasıyla %14,5 ve %52,4 tür (Tablo II / 41). Öğretim elemanlarının %36,3 ünün okullarındaki en büyük sorun olarak teknik altyapının eksikliği/eskiliği/yokluğu nu belirtmiş olmaları durumu teyit etmektedir. Tablo I / 27 - Okuduğunuz okulda mesleğinizle ilgili laboratuar, atölye, işlik, araç, gereç vb. imkanlar yeterli mi? Cevapsız 14,6 Yeterli 471 19,0 Kısmen yeterli 1355 54,7 Yetersiz 637 25,7 Toplam 2477 100,0 15

Tablo I / 42 - Sizce mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültelerinin genel olarak en büyük sorunu nedir? Cevapsız 8 6,5 Eğitim ve öğretimde kullanılan araç, gereç ve malzemenin eksikliği/eskiliği/yokluğu 45 36,3 Öğretim elemanlarının yetersizliği 11 8,9 Beceri eğitimi görülen yerlerdeki imkanların yetersizliği 17 13,7 Sınıfların kalabalıklığı 14 11,3 Öğrenci kalitesinin düşüklüğü 29 23,4 Toplam 124 100,0 Öte yandan öğrencilerin %29,2 si okullarındaki teknik altyapının sektördeki seviye ile hiç uyumlu olmadığını, yaklaşık %50 si ise kısmen uyumlu olduğunu düşünmektedir. Tablo I / 36 - Okulunuzun laboratuar ve teknolojik imkanları, ilgili sektördeki teknolojik seviye ile uyumlu mu? Cevapsız 19,8 Evet 498 20,1 Kısmen uyumlu 1237 49,9 Hayır 723 29,2 Toplam 2477 100,0 - Müfredat, Uygulama, Staj ve Yeterlik Öğretim elemanları müfredat ve yürütülmesi bakımından her ne kadar nispeten olumlu beyanlarda bulunmuş görünüyorlarsa da, uygulamada öğrencilerin uzmanlaşmaya yönlendirilmedikleri ve henüz işte çalışmaya/hayata hazırlanmadıkları açığa çıkmaktadır. Staj uygulamalarının ise etkili olmadığı; okullarda verilen eğitimin sosyalkültürel etkinlik ve yabancı dil öğretimi boyutlarının çok zayıf kaldığı anlaşılmaktadır. 16

Öğretim elemanlarının %41,1 i okullarında verilen müfredatı yeterli, %47,6 sı kısmen yeterli, %10,5 ise tamamen yetersiz görmektedir (Tablo II / 32). Eğitimin mesleğe hazırlık/bilimsel formasyon dengesini ise öğretmenlerin sadece %29 u (Tablo II / 20), öğrencilerin sadece %25,8 i her iki bakımdan da yeterli görmektedir. Müfredat ve uygulama ile ilgili asıl sorun ise, öğrencilerin öğrenim gördükleri bölümün bir alt alanında uzmanlaşmaya yönlendirilmeleri konusunda ortaya çıkmıştır: Öğrencilerin 50,1 i (Tablo I / 37), öğretim elemanlarının %50,8 i bu soruya olumsuz cevap vermişlerdir. Tablo I / 23 - Okulunuzdaki eğitimin mesleğe hazırlık/ bilimsel formasyon dengesini nasıl buluyorsunuz? (Öğrenci) Cevapsız 23,9 Her iki bakımdan da yeterli 639 25,8 Mesleki eğitim ağırlıklı 959 38,7 Bilimsel formasyon ağırlıklı 179 7,2 Her iki bakımdan da yetersiz 677 27,3 Toplam 2477 100,0 Tablo I / 44 - Okulunuzda öğrenciler eğitimini aldıkları bölümün bir alt alanında uzmanlaşmaya yönlendiriliyor mu? (Öğretim elemanı) Cevapsız 2 1,6 Evet 59 47,6 Hayır 63 50,8 Toplam 124 100,0 Öğretmenlerin %63,7 si okuldaki sosyal ve sportif faaliyetleri yetersiz görmekte, %69,4 ü ise yabancı dil eğitimini mesleki açıdan yetersiz olarak değerlendirmektedir (Tablo II / 47 ve 48). Bu arada, öğrencilerin %30,6 sı okulda verilen eğitimin mesleki ve teknolojik yenilikleri takip etmelerini sağlamadığı görüşündedir. 17

Tablo I / 35 - Okuldaki eğitiminiz mesleki ve teknolojik yenilikleri takip etmenizi sağlayabiliyor mu? Cevapsız 23,9 Evet 372 15,0 Kısmen 1324 53,5 Hayır 758 30,6 Toplam 2477 100,0 Öte yandan, %51,5 i staj yeri bulmakta zorlandığını belirten (Tablo I / 34) öğrencilerin sadece %17,8 i stajın meslekte beceri ve tecrübe kazanmak için yeterli olduğunu düşünmektedirler. Öğretmenler de aynı seviyede olumlu kanaat belirtmişlerdir (Tablo II / 43). Tablo I / 33 - Endüstride yapılan staj/beceri eğitimi uygulaması meslekte beceri ve tecrübe kazanmak için yeterli midir? Cevapsız 18,7 Yeterli 442 17,8 Kısmen yeterli 1419 57,3 Yetersiz 598 24,1 Toplam 2477 100,0 Okulda aldıkları eğitimi kendilerini mesleğe hazırlamada oldukça yeterli gören öğrencilerin oranı %19,8, kısmen yeterli görenlerin oranı %60, yetersiz görenlerin oranı ise %19,7 dir (Tablo I / 26). Okulda verilen bilgi ve becerinin öğrencilerin iş hayatında yeterli olmasını sağlayacağını düşünen (Tablo II / 36) öğretim elemanlarının oranı %36,3, kısmen sağlayacağını düşünenlerin oranı ise 57,3 tür. Bu nispi iyimserliğe rağmen, öğrencilerin %50,9 u mesleğiyle ilgili bir işte çalışmaya hazır olmadığını, öğretmenlerin ise %59,7 si okulda verilen eğitimin öğrencileri hayata yeterince hazırlamadığını düşünmektedirler. 18

Tablo I / 43 - Mesleğinizle ilgili bir işte çalışmaya hazır olduğunuzu düşünüyor musunuz? Cevapsız 47 1,9 Evet 1170 47,2 Hayır 1260 50,9 Toplam 2477 100,0 Tablo II / 28 - Okulda verilen eğitimin öğrencilerinizi hayata yeterince hazırladığına inanıyor musunuz? Cevapsız 2 1,6 Evet 48 38,7 Hayır 74 59,7 Toplam 124 100,0 - Çevre Sektörlerle İlişki/İşbirliği, Gelişmeye Uyum Çabaları Mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültelerinin ilgili çevre sektörleriyle beklenen düzeyde işbirliği ve ilişki kuramadıkları, buna karşılık gelişme gayreti içerisinde uluslararası kuruluşlarca yürütülen projelere katıldıkları gözlenmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin %54,6 sı (Tablo I / 44), öğretim elemanlarının ise %33,1 i okullarının çevredeki sektörlerle yürüttüğü müşterek proje bulunmadığını belirtmişlerdir. Öğretim üyelerinin beyanı esas alındığında bile işbirliği düzeyinin yeterli seviyede olmadığı söylenebilir. Esasen öğretim elemanları da ilgili sektör kuruluşlarıyla ilişki düzeyinin %41,9 kısmen yeterli, %33,9 yetersiz olduğunu belirterek bu yargıyı teyit etmektedirler (Tablo II / 39). 19

Tablo II / 29 - Okulunuzun çevredeki sanayi, ticaret, turizm, inşaat vb. sektörleriyle birlikte yürüttüğü müşterek projeler var mı? Cevapsız 1,8 Evet 82 66,1 Hayır 41 33,1 Toplam 124 100,0 Öte yandan, öğrencilerin %50,9 una göre okulları AB ve Dünya Bankası gibi kuruluşların projelerinde yer almamaktadır (Tablo I / 45). Öğretim elemanlarının %70,2 si bu soruya olumlu cevap vermişlerdir. Öğretim elemanlarının beyanı esas alındığında, fakültelerin kendini geliştirme çabaları için sağlanan uluslararası imkanlardan başarılı bir şekilde yararlanmaya çalıştıkları sonucuna varılabilir. Tablo II / 30 - Okulunuz AB ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşların projelerinde yer alıyor mu? Cevapsız 4 3,2 Evet 87 70,2 Hayır 33 26,6 Toplam 124 100,0 KATSAYI UYGULAMASI VE UNVAN/STATÜ SORUNU - Katsayı Uygulaması Üniversiteye giriş sınavında uygulanan meslek liseli çıkışlıların sınav puanlarının kısıtlanmış alanlar dışında düşük katsayı ile çarpılması uygulamasından, öğrenci ve öğretim elemanları itibarıyla, çarpıcı bir şekilde mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültelerinin de şikayetçi ve mağdur oldukları saptanmıştır. 20

ÖSS puanının düşük katsayıyla çarpımı uygulamasını öğrencilerin %81,5 i, öğretim elemanlarının ise %62,1 i (Tablo II / 27) yanlış bulmaktadır. Aradaki fark, sorunu doğrudan yaşayanların öğrenciler olmasından ileri gelse gerektir. %70,5 i meslek lisesi çıkışlı olmasına, dolayısıyla ek puan avantajından yararlanmasına rağmen öğrencilerin %69 u okullarını iki ve daha fazla kez sınava girdikten sonra kazanmış; %34,3 ü bir yıl, %37,1 i iki yıl ve daha fazla olmak üzere %71,4 ü üniversiteye giriş sınavına hazırlanmak için dershaneye gitmiştir (yukarıda, Tablo I / 16, 17 ve 18). Bu oranlar katsayı uygulamasının meslek liselerini ne derece bozduğunun ve öğrencileri ne derece zorladığının göstergesidir. Öğrencilerin %70,6 sının daha yüksek bir puan alıp başka bir okula girme imkanı bulsalardı şu andaki okullarını tercih etmeyeceklerini belirtmiş olmaları da manidardır (Tablo I / 22). Tablo I / 25 - Üniversiteye girişte meslek lisesi mezunlarının alanları dışındaki tercihlerinin, puanların düşük katsayıyla çarpılması suretiyle kısıtlanmasını nasıl değerlendiriyorsunuz? Cevapsız 40 1,6 Doğru bir uygulama 419 16,9 Yanlış bir uygulama 2018 81,5 Toplam 2477 100,0 Öte yandan, %23,4 ü fakültelerinin en büyük sorunu olarak öğrenci kalitesinin düşüklüğünü (yukarıda, Tablo II / 42) gören öğretim elemanlarının %61,3 ü uygulamanın yürütüldüğü son 10 yıl zarfında okullarına gelen öğrenci kalitesinin düştüğünü belirtmekte, bir nevi bu uygulamayı telafi amacıyla getirilmiş olan meslek liseli çıkışlılara ek puanlı öğrenci kabul sisteminden ise %55,6 oranında rahatsız olduklarını belirtmektedirler (yukarıda, Tablo II / 21). 21

Tablo II / 23 - Son 10 yılda okulunuza gelen öğrenci kalitesinde bir değişiklik oldu mu? Cevapsız 5 4,0 Kalite düştü 76 61,3 Kalite değişmedi 30 24,2 Kalite yükseldi 13 10,5 Toplam 124 100,0 - Unvan/Statü Sorunu Mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültelerinde, gerek öğrenci gerek öğretim elemanı düzeyinde, mezunların unvan ve statüsü ve buna bağlı olarak fakültelerin statüsü çözüm bekleyen önemli bir sorun olarak algılanmaktadır. Öğrenciler, mesleki eğitim ve teknik eğitim fakültelerinin en büyük sorunu olarak ikinci sırada %23,5 ile endüstri ve iş hayatında statü/unvan belirsizliğini göstermektedirler. Tablo I / 47 - Size göre mesleki ve teknik eğitim fakültelerindeki öğrencilerin en büyük sorunu nedir? Cevapsız 65 2,6 Üniversiteye girişte ayrıma tabi tutulmaları 488 19,7 Okullardaki eğitim kalitesinin yetersizliği 401 16,2 Mezuniyet sonrası iş bulamama kaygısı 941 38,0 Endüstri ve iş hayatında statü/unvan belirsizliği 582 23,5 Toplam 2477 100,0 Nitekim, öğretim elemanlarının %78,2 si fakültelerinin statüsünün değiştirilmesini istemekte; bunların %60,8 i fakültelerinin statüsünün teknoloji fakültesi, %21,6 sı ise mühendislik fakültesi olması gerektiğini düşünmektedir. 22

Tablo II / 45 - Sizce Mesleki ve Teknik Eğitim Fakültelerinin statüleri değiştirilmeli mi? Evet 97 78,2 Hayır 27 21,8 Toplam 124 100,0 Tablo II / 46 - (DİKKAT! Bu tablo sadece bir üstteki soruya Evet diyenlerden oluşmaktadır.) Sizce Mesleki ve Teknik Eğitim Fakültelerinin statüsü ne olmalıdır? Cevapsız 6 6,2 Mühendislik Fakültesi 21 21,6 Teknoloji Fakültesi 59 60,8 4 yıllık yüksek okul 5 5,2 Eğitim Fakültesi 2 2,1 Diğer 4 4,1 Toplam 97 100,0 23

MESLEKİ TEKNİK ORTA VE YÜKSEK ÖĞRETİM 24

MESLEKİ TEKNİK ORTA VE YÜKSEK ÖĞRETİM Prof. Dr. Duran ALTIPARMAK Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi 1. GİRİŞ Türkiye de yıllardır tartışılan konuların başında, mesleki-teknik eğitimin içinde bulunduğu sıkıntılar gelmektedir. Problemin temelinde; her düzeyde nitelikli insan gücü yetiştirilememesi olduğu söylenebilir. Son yıllarda, AB projeleri kapsamında mesleki-teknik eğitimin problemleri daha sık gündeme gelmiş, çeşitli faktörler ve çözüm önerileri, birçok toplantıda tartışılmıştır. Uluslararası kriterlere uygunluk ve AB ye uyum çalışmaları kapsamında yapılan çalıştayların sonucu olarak, mesleki-teknik eğitim sisteminde köklü değişikliklere ihtiyaç olduğu görülmüştür. Ülkemizin ihtiyaçları ve dünyadaki gelişmeler, mesleki yeterliliklerin belgelendirildiği bir kalite güvence sistemine ulaşmamızı zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda; uluslararası nitelikli meslek standartları, eğitim kurumlarımızın eşdeğerliği, işgücü niteliklerinin ölçülebilir olması gibi konular öne çıkmıştır. 2006 yılında tamamlanan Avrupa Birliği nin desteklediği, Milli Eğitim Bakanlığının yürüttüğü Mesleki-Teknik Eğitimi Güçlendirme Projesi (MEGEP), özellikle endüstriyel teknik orta öğretim programlarının geliştirilmesi hususunda ümit vermiştir. Bu projenin amacı, mesleki-teknik orta öğretimde yeterliliklere bağlı modüler eğitim-öğretim programlarını geliştirmekti. 9. sınıfı ortak olmak üzere genel lise eğitimi ile beraber 4 yıl olarak yapılandırılan programların uygulanmasına başlanmıştır. Ancak, yüksek öğretim aşamasında beklenen değişim gerçekleştirilememiştir. Mesleki Teknik Eğitimin Modernizasyonu (MTEM) adı altında yürütülen ve tamamlanan proje, özellikle Teknik Eğitim Fakültelerinin yeniden yapılandırmasını öngörmüş, ve fakat bu konuda yapılan çalışmalar, ilgili fakültelerin değişim talepleri doğrultusunda 25

sonuçlanmamıştır. Bu raporda, mesleki-teknik orta ve yüksek öğretimde yaşanan bazı temel problemler ele alınacak ve yapılan çalışmalar ışığında önerilerde bulunulacaktır. 2. MESLEKİ-TEKNİK ORTA ÖĞRETİMİN MEVCUT DURUMU VE PROBLEMLER Yapılan bir araştırma, meslek lisesi öğrencilerinin yaklaşık %60 nın okudukları okuldan mutlu olmadıklarını göstermiştir (Ö. Kayır ve arkadaşları, 2004). Bu okulların, öğrencileri mesleğe hazırlayamadığı bilinmektedir. Meslek lisesi öğrencilerinin %80 gibi büyük çoğunluğu üniversiteye girişte haksızlığa uğradıklarını ve devletin meslek liselerini ihmal ettiğini ifade etmektedirler. Diğer yandan, endüstri ve iş dünyası bu okul mezunlarının niteliklerinin çok düştüğü görüşündedirler. Nitekim öğrencilerin %52 si, mesleği ile ilgili bir işte çalışmaya hazır olmadıklarını belirtmişlerdir. Yapılan bir başka araştırmanın da ortaya koyduğu gibi, hizmet ve üretim sektörünün mesleki eğitimin planlama, karar, uygulama ve denetim aşamalarına işverenleri temsil eden kuruluşlar katılmamaktadır. Firmaların okul-sanayi işbirliği programlarına %60 oranında katılmadığı tespit edilmiştir. İşyerlerinin eleman ihtiyaçlarını meslek lisesi, meslek yüksek okulu ve çıraklık okulu gibi mesleki eğitim kurumlarından gelenlerden karşıladıklarını ifade edenlerin oranı %27,1 dir. İşverenler ile mesleki eğitim kurumları arasındaki kopukluğa ilişkin, daha birçok araştırma verisi bulunmaktadır. Ülkemizdeki mesleki eğitim sisteminin cazibesini yitirmesinde, sistemdeki eksiklik ve yanlışlıklar kadar, bu kopukluğun da etkisi olduğu açıktır. İşverenler, mesleki eğitim sisteminin, ihtiyaçları olan nitelikli personeli yetiştirecek şekilde geliştirilmesi yönünde sivil toplum baskısı oluşturmuş değildirler (İTO, 2006). Böyle olumsuz bir sonuca gelinmesinde, ilköğretimde başlaması gereken rehberlik ve yönlendirmenin yetersizliğinden üniversiteye girişteki engellere kadar birçok problem sıralanabilir. Genel olarak aşağıdaki tespitleri ifade etmek mümkündür: 26

Endüstri ve iş hayatının ihtiyaç duyduğu nitelikli mesleki ve teknik insan gücü yetiştirilememektedir. Mesleki-teknik eğitime yönelme azalmıştır. Son yıllarda mesleki orta öğretim öğrenci oranı %35, diğer liselerin oranı ise %65 lere ulaşmıştır. Birçok gelişmiş Avrupa ülkesinde bu oranlar tam tersinedir. Mesleki-teknik orta öğretimden lisans düzeyinde yüksek öğretime geçiş umudu kalmamıştır. Meslek lisesi öğrencilerinin %79,5 u 4 yıllık bir lisans programına girmelerinin mümkün olmadığını düşünmektedir. Teknik lise programları ile genel lise fen kolu programları aynı olduğu halde (Çizelge 1) ÖSS katsayı uygulaması, teknik lise mezunlarının üniversiteye girişlerini imkansız hale getirmiştir. Mesleki-teknik orta öğretime başvurularda %50 ye varan azalma olmuştur. Bu durum, Milli Eğitim Bakanlığı istatistiklerinde açıkça görülmektedir (Şekil 1, Çizelge 3). Başarılı öğrenciler, mesleki-teknik öğretim dışındaki orta öğretim kurumlarını tercih etmektedirler. Mesleki-teknik orta öğretime gelen ilköğretim mezunlarının mezuniyet puanlarında son 10 yılda ortalama %30 oranında düşüş olmuştur. Bu düşüş, bu okulların kalitesindeki gerilemenin de önemli bir göstergesidir (Şekil 2, Çizelge 3). İlköğretimde mesleki-teknik eğitime yönlendirme ve rehberlik hizmetleri yeterince yapılmamaktadır. Buna bağlı olarak yanlış seçim yapılmakta ve mesleki-teknik orta öğretimden mezun olanların öğrenim gördüğü alanda çalışma oranı ortalama olarak sadece %10-15 arasında değişmektedir. Yukarıda belirtilen problemin nedeni olarak iş ve istihdam şartları etkili olsa da belirlenen meslek standartlarına uygun eğitimin yapılmaması daha belirleyici sebep olarak görülmektedir. Çünkü sanayici ve KOBİ ler Endüstri Meslek Lisesi çıkışlıların bilgi ve becerilerinden memnun değildirler. Öğretmen standartları ve seçimi daha etkili kriterlere dayandırılmadığından öğretmen kalitesi de tartışılır hale gelmiştir. 27

Sanayi kuruluşlarının, Endüstri Meslek Liselerinin gelişen teknolojiye uygun olarak donatılmasında katkıları yok denecek kadar azdır. İşletmelerden uygulama amacıyla yeterince faydalanılamamaktadır. 3. TEKNİK LİSE VE GENEL LİSE FEN KOLU PROGRAMLARININ KARŞILAŞTIRILMASI 6 Mayıs 1972 tarih ve 253 sayılı Talim ve Terbiye Kurulu kararı ile Teknik Lise programından mezun olanların, alanlarında gördükleri eğitime göre Teknisyen unvanı alması ve lise fen kolu mezunu sayılması öngörülmüştür. Aşağıdaki çizelgede verilen temel bilim ders listesi ve saatlerinin, Teknik Lise programının Genel Lise fen alanı programı ile hemen hemen aynı olduğu görülmektedir. Çizelge 1 Teknik Lise ve Genel Lise Müfredatlarında Okutulan Temel Bilim Ders Saatleri Sınıflara göre ders saatleri dağılımı DERSLER GENEL LİSE TEKNİK LİSE 9. 10. 11. 9. 10. 11. 12. Sınıf Sınıf Sınıf Top Sınıf Sınıf Sınıf Sınıf Top Matematik 5 5 10 3 3 3 9 Fizik 4 4 8 3 3 2 8 Kimya 3 3 6 2 3 2 7 Biyoloji 2 3 5 2 3-5 Geometri 2-2 - - 3 3 TOPLAM 16 15 31 10 12 10 32 Ortak 4. ÖSS KATSAYI UYGULAMASI ÖNCESİ VE SONRASINDA MESLEKİ-TEKNİK ORTA ÖĞRETİMİN DURUMU Üniversiteye giriş sınavları, genel yetenek ve dil sınavı dışında, sözel, sayısal ve eşit ağırlıklı olarak kategorize edilmiştir. Sınava giren öğrenciler açısından bakıldığında, hiçbir şekilde mezun olduğu okul türü ayırımı Ortak 28