Posta Kutusunda Sanat Ilgım Veryeri-Alaca (Yardımcı Doçent) Giriş Ilgim Veryeri-Alaca, Mavi Anne, 03 x 74cm, kağıt üzerine zarf, ebru, kolaj, ipekbaskı, 2006 Adalardan gelen bu mektupta, Oradan, sihirli bir rayiha var Yahya Kemal Mail-Art is a communication sculpture. 2 Guy Bleus Uzaklardan gönderilmiş elyazısı bir not, bir haber, follukta bulunan ılık yumurta gibidir. Zarf, sır ve umut yüklüdür; eleştirel ve şaşırtıcı olabileceği gibi Günün akışını bölen, kimi zaman iki ayrı kültür arasında bağ kuran bir enerji taşır. Bu enerji ile ilk temas, posta kutusunun dolu olduğunu farketme anıdır. Zarfı açmadan önce harcanan beş on saniye, gözlerimizin pula, el yazısına, mühre, zarfın yolda darbe almış kıvrımlarına takılmasını ve meraktan iştahımızın kabarmasını sağlar. Zarf, sayısız noktada durarak, yer değiştirerek, tehlike ve maceradan geçerek birçok memurun gözetiminde adresine ulaşır. Posta, göndericiden alıcıya uzanan yolda, ilgili hiç kimsenin bütünüyle seyredemediği bir tiyatro oyunu gibi elden ele ilerler. Dolayısıyla, kimi zaman mektupta yazılı olan kadar, kat ettiği
menzil de varlığına bir yaşanmışlık katar. Posta sanatının parçası olmak için, tek bir kişinin dünyaya kapılarını açması yeterlidir. Posta sanatçısını harekete geçiren de, çoğu kez böylesine yalın bir özlem, dünyaya duyulan çocuksu bir merak olmalı... Kendini gizleyerek, aynı zamanda binlerce kişiye açılarak posta kervanına katılmak Günün içindeki sayısız formaliteyi aşarak, tılsımlı bir obje vesilesiyle tek bir noktaya kilitlenmek Bu bağlamda, Stephen Johnstone un editörlüğünü yaptığı Her Gün (Everyday) adlı kitapta posta sanatına parallel olarak- çağdaş sanatın günlük yaşam ile git gide iç içe geçmesine dikkat çekilmesi önemlidir. Johnstone, Georges Perec in ifadelerine benzer şekilde günlük olanın aynı zamanda farkedilmeyen bir boyutta var olduğunu söyler. Bu açıdan, günün içinde varlık gösteren özellikle sanat eseri- hem her yerde, hem de hiçbir yerdedir. 3 Yapıt, yüksek sanat olmanın ötesine uzanır, yaşamın bir tuğlası olarak yerini alır, şeffaflaşır ve özümsenir. Üstelik, posta sanatının herkes tarafından uygulanabilir, sınır tanımaz hali demokratik bir satıhta büyümesine izin vermektedir. Peki nedir posta sanatı? Posta sanatı, çoğu kez küçük bir objenin, kartpostalın, zarfın sanatçı tarafından hazırlanmasının ardından, pullanıp mühürlenip gönderilmesi ile başlayan ve her sanatçının zihninde yeniden şekillenebilen bir evrendir... Sanatçı bu aşamada kendi pul, mühür, zarf tasarımını yapabilir. Kimi sanatçıların yoğun bir biçimde pul tasarımına odaklandığı, kimilerinin de sayısız mührü olduğu görülebilir. Marcel Duchamp, Kurt Schwitters ve İtalyan Fütüristler posta sanatının öncüleri sayılır. Ancak uluslararası boyutta posta sanatının yaygınlaşması 960 larda Fluxus, Neo-Gerçekçilik ve Gutai Grubu nun ve özellikle Roy Johnson un faaliyetleri ile gerçekleşmiştir. Kendisinin bir posta ağı kurarak ilettiği mektuplar New York Correspondence School of Art olarak anılır. Whitney Müzesi ndeki Correspondence Art (970), Paris Bienali ndeki posta sanatına ayrılmış alan (97) ve Omaha Flow Systems (972) posta sanatının kurucu sergilerindendir. 4 Bir çağrı ile duyurulan posta sanatı ilanında gönderilen eserler çoğunlukla elemeden geçmeden kabul edilir, kimi zaman sergilenir. Çoğu kez gönderenlere tüm postaların dökümantasyonu dijital olarak veya basılmış şekilde iletilir. Posta sanatı mütevâzi ve kişiseldir. Ancak dünya çapında birçok kişiye ulaşabilmesi bakımından da güçlü bir araçtır. Kimi zaman 2. yüzyıl pragmatizmine karşı bir eleştiri niteliğindedir. Umulmadık bir anda bir sanat eserinin posta kutusundan çıkması, eseri alıcının özel yaşantısına giren bir duygu yumağı, düşünce zinciri, bir ironi vesilesi olarak dönüştürür. Posta teşkilatını kullanmak sureti ile sanatçının, toplumun ağır mekanizmalarına yaratıcı bir boyut ile eklemlenmesidir. Alternatiftir. Deneyseldir. Yüzyıllardır alışılagelmiş sanat yapıtı ile benzeşmeyen hali, küçük bir zarfın yapabileceklerini gösterir. Mektup Geleneğinden Posta Sanatına This is my letter to the world, 2
That never wrote to me, The simple news that Nature told, With tender majesty. 5 Emily Dickinson Though they be far apart, people speak to one another via silent messengers. 6 Karel van Mander, Het Schilderboeck, Middlelburg, 603 Posta sanatı, 20. yüzyılda filizlenmiş olarak algılansa da, yüzyıllara uzanan mektup geleneğinin mirasçısıdır. Düşünün ki, Roma da Cicero İ.Ö. 06-43 seneleri arasında Atticus a 6 kitap, dostlarına 6 kitap, Brutus a 2 kitap, kardeşi Quintus a 3 kitap derlenecek kadar çok mektup yazmıştır. 7 Yüzyıllardan bu yana birçok kültürde gelişmiş, işlenmiş ve sayısız sanat eserine konu olmuş mektup, günümüzde posta sanatı ile kavramsal, performansa ve plastik sanatlara dair bir boyut kazanmıştır. Cemal Süreya tarafından onüç gün boyunca kaleme alınan mektuplar edebi özelliğinin yanı sıra yaşamın tam da içinden fışkıran bir performans sayılmaz mı? 8 Posta sanatı, yüzyıllardır vazgeçilemeyen bir tutku, bir köprü ve ilham kaynağı olan mektubun bir dil olarak türetilmesi, yorumlanmasıdır. Bu açıdan, geleneksel mektup olgusuna aşina olmak çağdaş eserleri daha güçlü kılabilir. Yazarlar, ressamlar, performans sanatçıları birçok eserde mektup olgusunu başat öğe olarak kullanmışlardır. 7. yüzyılda Avrupa nın okur yazar oranı en yüksek ülkelerinden biri olan Hollanda da yoğun olarak betimlenmiş mektup okuyan, mektup yazan figürlerin yağlıboya resimlerine özellikle Frans van Mieris, Jan Steen, Gerard ter Borch, Gabriel Metsu, Pieter de Hooch ve Johannes Vermeer in yapıtlarında rastlanır. Bu tema öylesine yaygınlaşmıştır ki aynı dönemdeki paralel çalışmalardan bir sergi düzenlenmiştir. 2004 yılında Peter C. Sutton un küratörlüğünü yaptığı Aşk Mektupları: Vermeer in Zamanında Mektup Konulu Hollanda Resimleri (Love letters: Dutch paintings of letter themes in the age of Vermeer) -Avrupa da ve Amerika da sergilenmiş- yaklaşık 45 yapıttan oluşan kapsamlı bir derleme niteliğindedir. 9 Mektup kültürünün böylesine önemsendiği bu dönemde, Dirk Hals tarafından gerçekleştirilmiş Mektup Yırtan Kadın (Woman Tearing a Letter) ile Gerard ter Borch un gerçekleştirdiği Mektup Yazan Kadın (Woman Writing a Letter) Vermeer için öncü çalışmalar niteliğindedir. Daha geç bir tarihte gerçekleştirilmelerine rağmen mektup okuyan figürler dendiğinde ilk olarak akla Johannes Vermeer in Maviler İçinde Mektup Okuyan Kadın (Women in Blue Reading a Letter) veya Açık Camın Önünde Mektup Okuyan Kız (A Girl Reading a Letter by An Open Window) gibi çalışmaları gelecektir. Açık Camın Önünde Mektup Okuyan Kız resminde Vermeer in dingin bir odada ve mutlak bir sessizlik içinde mektup okuyan kadın figürünün, ardına kadar açık camın önünde durması dış dünya ile kurulan temasın temsilidir. Sanatçı, Maviler İçinde Mektup Okuyan Kadın çalışmasında da benzer bir strateji uygulamıştır. Bu defa resme pencereyi 3
dahil etmemiştir ancak dışarıdan gelen ışığa doğru dönmüş olan figür -bir önceki resme benzer şekilde- bilinmeyen başka bir mekana kendisini açmıştır. Aynı yüzyılda, Cornelis Norbertus Gysbrechts, natürmortlarda, mektupları sıkça kullanır. Mühürlü, açık veya kapalı mektupların tek tek veya tomar halinde kompoze edilerek resmedildiğine şahit oluruz. Bu çalışmalar da, mektubu bir natürmort malzemesi olarak işlevlendirmesinden ötürü önem taşır ve o zamanın mektup geleneğine ışık tutar. Kimi zaman özensizce dikey satıha iliştirilmiş mektuplar, itinasızlaşacak kadar fazla olan mektupları ve mektup alışkanlığını düşündürür. Mektupların resimlere konu edilmesi, şüphesiz sadece 7. yüzyıl Hollanda resim geleneğine atfedilemez. Birçok kültürde mektup olgusu resimlerde işlenmiştir. Örneğin Japon ağaç baskı sanatında mektup okuyan insan figürlerine sıkça rastlanır. Utamaro, Eizan, Haranobu eserlerinde mektup okuyan kadın figürlerine yer vermişlerdir. Bu mektuplar çoğunlukla sevgiliden gelen mektup olma özelliği taşımaktadır. Resimlerde kadınlar tarafından iç mekanlarda mektup okunduğu sıkça görülür. Ancak, mektup olgusunun salt olarak aşk ile sınırlı kaldığı varsayılmamalıdır. Bu bağlamda akla gelen örneklerden biri, Osmanlı İmparatorluğu döneminde hazırlanan tezhipli tuğralarla hazırlanmış, atlas keselerde dış ülkelere iletilen fermanlardır. Örneğin, şu anda birçok müzede sergilenen, kimi zaman altın tozu ile süslenmiş fermanlar, bir devletten diğerine bir mesajın iletilmesinde kullanılmış çok özgün estetik bir boyuta sahiptirler. Bu bağlamda sultanın tuğrasına, mühre, süse, boşluklara ve hat sanatına tek tek dikkat edilmesi ve elçiler vesilesi ile teslim ritüeli dönemin posta bürokrasisinin hat saffada sanatsal olmasını sağlamıştır. Her ne kadar fermanlar vesilesiyle gerçekleşen resmi yazışmalar, Osmanlı Dönemi nde ihtişamlı bir devir sürmüşlerse de, halk arasında sözlü kültürün ağır basması, okur yazarlığın yaygın olmaması mektup kültürünün gelişmesini geciktirmiştir. Bu durum, Ukiyo-e Dönemi ndeki veya 7. yy Hollanda resmindeki gibi mektup okuyan figür temasında görsel bakımdan çalışmalar bulunmasını güçleştirmektedir. Ancak, 20. yüzyıl başlarında Hikmet Onat tarafından Şişli Atölyesi nde üretilen Siperde Mektup Okuyan Askerler çalışması Türk resminde mektup olgusunun kullanımının önemli bir örneği sayılır. Maalesef bu örnek mektup okuyan figür teması bağlamında Türk resminde bir istisna sayılabilir. Siperlerde mektup okuma eyleminin özellikle resmedilmiş olması, yoğun olarak yaşanan savaş yıllarında askerlerin duygusal yanına dikkat çekilmesi bakımından önem taşır. * Mektup geleneğinden dönüşerek günümüzde posta sanatı (mail art, correspondence art, arte postale) adı ile anılan sanatsal aktivite, yüzyıllardır süregelen mektuplaşma eyleminin özellikle görsel sanatlara yakın duran- yaratıcı bir dalıdır. Çağdaş posta sanatı bağlamında rastlayabileceğimiz ilginç uygulamalar, bizi klasik mektup kavramından azami ölçüde uzaklaştırsa da, posta sanatı mektup sanatının barındırdığı özelliklerin bir kısmını taşıyabilir. Zira mektup, 20. yüzyılda çoktan edebi bir tür olarak algılanmakta, yazarlar tarafından mektup biçiminde * Türkiye de posta sanatının gelişimi hakkında detaylı bilgi için kitapta yer alan ilgili kısma bkz. 4
tartışma, roman, öykü, gezi yazıları kaleme alınmaktadır. Nurullah Ataç birçok yazar gibi, Her yazı mektuptur. 0 diyerek kişinin yaratı sürecini her ne konuda olursa olsun- dünya ile iletişim kurma arzusuna bağlar. Benzer şekilde, Posta Kutusu dergisinde Enis Batur ile Gönderen Enis Batur isimli kitabı üzerine yapılan söyleşide, kendisinin mektubu yazıya benzetmekte olduğu görülmektedir. İlkgençliğinde yoğun bir şekilde mektup yazan Batur un ilerleyen yıllarda yazdığı yazıların adeta birer mektup olduğu düşünülebilir. Şüphesiz, birçok yazar, bir düşünceyi, duyumu iletmek için ürettiği eseri bir izleyici bulabildiği anda tamamlayabilecektir. Bu açıdan yazar veya posta sanatçısının özlemi, iletmek istedikleri mesajin yerini bulması, okunması ve anlaşılmasıdır. Gönderen ve alıcı arasındaki görünmez bağdır bu. Bireydeki bu güdü varolduğu sürece mektuplaşma, iletişim kurma dolayısıyla görsel sanatlar boyutunda posta sanatı dönüşerek evrimine devam edecektir. Enis Batur a parallel bir biçimde Emily Dickinson un şiiri, iletişime duyulan ihtiyacı daha ilk dizesinde gözler önüne serer. Emily Dickinson un Bu benim dünyaya mektubumdur. Bana asla yazmamış olan dizeleri, şairin sonsuza karışan ve anlaşılmaya duyulan ihtiyaçla geçen yaşam ve yazı çabasını betimler. Dolayısıyla, Ataç, Batur, Dickinson, sayısız sanatçı ve bireyin en temel arzularından biri benliklerindeki duyumu göndermek ve alıcıdan geri bildirim almaktır. Posta sanatçıları hazırladıkları sanatsal postayı çoğu kez tanımadıkları kişilere göndermektedirler. Emily Dickinson un şiirindeki haykırış, söz konusu posta sanatçılarının seçtikleri estetik bir tavır halini almıştır. Bir kaç yıl kadar önce, elime bu yolla Japonya dan ulaşan bir kartpostal da böyledir. Fildişi rengi kartın üzerinde Japon sanatçı Kojima Tosio, seri üretim ile uçuk gri renkte yazılmış tek bir cümleyi dünyanın sayısız köşesine göndermiştir: Yağmur mevsimidir. Neden bu cümle seçilmiştir? Dünya üzerinde kaç kişiye gönderilmiştir bu kart? Geriye bir cevap beklenmekte midir? Hangi adresler, neden seçilmiştir? Kartpostal eğer yüzlerce kişiye gönderildiyse, bunun sanatçı için maliyeti ne olmuştur? Bu maliyeti sanatçı nasıl karşılamaktadır? Ne kadar sıklıkla böyle bir sanat yapabilmektedir? Bu kartın, Tosio nun sanatındaki yeri nedir? Bir Kaç Şart Gelip bana aşklardan söz ediyorlar Aşkların seçilen hatıralarından Mektup beklemenin uzayından bakıyorlar 2 Ahmet Güntan Posta sanatı ele avuca sığmaz. Posta ile gönderilmesi ön koşulu ile E- postadan belgegeçere, normal postadan kargoya kadar her ileti şekli mübahtır. 5
Posta sanatı, sürprizli, sessiz, dışa açık, rastlantılara izin veren, gizemli, hafif, ve minor bir sanattır. Örneğin postanın kırılgan bir süreç içinde var olması, arşivlenmemesi, müzeler tarafından birinci derecede toplanmaması, içindeki mesajın uçuculuğu onu Italo Calvino nun sanatta hafiflik şartına yaklaştırır. Calvino, Amerika Dersleri adlı yapıtında gelecek yüzyılın sanat eserlerinin en önemli altı özelliğinden birinin hafiflik olması gerektiğini belirtir: İnsani yaşam alanının ağırlığa mahkum edildiğini hissettiğim anlarda, Perseus gibi bir başka mekana uçmak zorunda olduğumu düşünüyorum. Düşün ya da usdışının alanına kaçışlardan söz etmiyorum. Kastettiğim şu: Yaklaşımımı değiştirmek, dünyaya bir başka açıdan, bir başka mantıkla, başka bilme ve doğrulama yöntemleriyle bakmak zorunluluğunu duyuyorum. Benim aradığım hafiflik imgeleri, düşlerin tersine, bugünün ve geleceğin gerçekliğinden kopup ayrılmamalı 3 Italo Calvino, Amerika Dersleri nde hafifliği bilimsel ve estetik gelişimlere referans vererek açıklar. Calvino nun işaret ettiği hafiflik, şüphesiz posta sanatının da en önemli özelliğidir. Bir parça kağıda sarılan incecik bir başka kağıt, kilometrelerce ötedeki bir kişiye ulaşarak, aslında ne de hafif bir şekilde mesajini taşımaktadır. Kimi zaman bu mesaj bir yaşamı değiştirebilse bile Posta sanatının bir başka şartı ise rastlantıdır. Networking Art by Post and Fax adlı gezici serginin düzenleyicilerinden Susan Ferleger Brades ve Andrew Patrizio, sergi için kaleme aldıkları giriş yazısında, Marcel Duchamp ın kargo sırasında zarar gören bir eseri için söylediği sözleri anar. Büyük Cam, (The Large Glass, 95-23) adlı eser postadan geldiğinde kırılmıştır. Duchamp a haber verildiğinde, en sonunda eserin tamamlandığını söyler 4 Bu bağlamda, posta ile sanat yapan kişiler de -e-mail gibi elektronik posta haricinde- rastlantıyı bir avantaj olarak görürler. Bir Proje Yannis Ritsos tan bir mektup geldi bugün, Bir mektup özgürdür herşeye benzeyebilir:. Yannis Ritsos tan bir mektup geldi bugün, Tam yirmi satıra sığdırılmış bir dünya.. 5 Özdemir İnce Posta sanatına aktif olarak bir projeyle katılmak amacıyla 2005 yılında İnternet üzerinden posta sanatı ile ilgili bir siteye ilan verdim. Bu ilanda, herhangi bir ülke sınırlaması olmaksızın, isteyen kişilerin adresime sualtı ve uzay ile ilişkili bir posta gönderebileceklerini duyurdum. Buna karşılık, ben de onlara konuya ilişkin bir posta gönderecektim. Bu, üzerinde benim ürettiğim soyutlanmış bir su altı peysaji olan bir kart olacaktı. Projenin teslimi için yaklaşık 8 ay kadar bir zaman tanıdım. Bu süre 6
zarfında, Amerika başta olmak üzere İtalya, Almanya, Yunanistan, Malezya ve Türkiye den postalar aldım. Bu postaların çoğu bir kartpostaldı. Adres yüzünde posta sanatçısının kendisine ait bir veya birden çok mührü bulunmaktaydı. Diğer yüzde ise, kolaj, boya veya bilgisayar yardımı ile tamamlanmış bir çalışma mevcuttu. Ann Kinzelmann kartpostalın ön yüzünü hazırlayıp arka yüzünde bir çalışma yapmazken diğer birçok sanatçı iki yüzde de müdahalelerde bulunmuştu. Horst Baur, eski bir kartpostalın üzerine yeni bir çalışma gerçekleştirerek iki katmanlı bir okumaya izin vermekte ve iki ayrı zaman diliminde bir kartpostalın kullanılmasını sağlamaktaydı. Suzlee İbrahim dijital ortamda hazırladığı figürleri bir deniz fotoğrafının üzerine adapte etmekte ancak hiç mühür kullanmamaktaydı. Ilgım Veryeri-Alaca tarafından kullanılan We are two abysses, a well staring at the sky. Pessoa yazısının ortasında ılgım veryeri yazılı bir mühür: Ilgım Veryeri Alaca, Kartpostal, Seri üretim ile çoğaltılmış kartpostal Ilgım Veryeri-Alaca tarafından hazırlanan posta projesi kapsamında kendisine gönderilen her postanın sahibine bir adet gönderilmiştir. Proje neticesinde İnternet üzerinden verilen bir ilan ile ne derece etkili bir sonuç alınabileceğine şahit oldum. Aynı zamanda özgünbaskı ve resim tekniğinde gerçekleştirdiğim yapıtlarımda yoğunlaştığım sualtı ve derin uzay manzaralarının, farklı sanatçılar tarafından nasıl değerlendirildiğini görme fırsatım oldu. Sözkonusu posta projesi, hem posta sanatı ile neler yapılabilir sorusunu bir nebze cevaplarken, hem de sürprizler ile dolu bir düşünce akışını posta kutuma taşıdı. Bu bağlamda, ileriki yıllarda daha kapsamlı posta projeleri yapmanın, öğrencilere uygulatmanın zemini oluşmuştu. 7
Kartpostal, ön yüz Gönderen: Ferruh Alışır, Türkiye Alıcı: Ilgım Veryeri Alaca Kağıt üzerine mürekkep, 2005 8
Kartpostal, ön yüz Kartpostal, arka yüz Gönderen: Suzlee Ibrahim, Malezya Alıcı: Ilgım Veryeri Alaca Kağıt üzerine kolaj ve dijital uygulama, 2005 9
Çağdaş Posta Sanatından İzler The envelope is the museum. 6 The Electronic Museum of Mail Art The essential feature of Mail-Art is not imitation/mimesis (Plato), beauty (Kant), expression (Croce), form (Bell), signs (Goodman). It is communication. The notion communication is no more or less mysterious than the previous universals. It is the transfer of (aesthetic) information, the exchange of (aesthetic) meanings. 7 Guy Bleus 2. yüzyılda özellikle Kuzey Amerika, Avrupa ve Uzak Doğu da posta sanatının hayli gelişmiş yüzüne, buna parallel olarak üretilen kağıt, zarf, mühür gibi bucaksız bir posta endüstrisine rastlanmaktadır. Örneğin, kapitalist düzende postaya ilişkin ilk akla gelen kurumlardan biri olan Hallmark 8, Amerika nın bir numaralı tebrik kartı ve yan ürünleri üreticisi olmanın ötesinde, mektup yazmaktan en çok kaçınacak vatandaşlara dahi sene içinde bir kaç kart aldırtacak kadar zengin bir ürün yelpazesine sahiptir. Her durum için görseller ve metinler ile tasarlanmış kartlara tek bir imza ekleyerek göndermek yeterlidir. Ancak Hallmark kartlarından sakınan daha sanatsal tüketici için el yapımı ürünler bulmak da mümkündür. Hallmark kadar çeşitli olmasa da, Amerika Birleşik Devletleri nde her yıl piyasaya sürülen, çok çeşitli pullar da kavram olarak posta ile sanatın yakınlaştırılmasını halk bazında olası kılar. Birçok vatandaş, kendi estetik zevkine uygun düşen pullar ile zarfını süslemeyi günlük bir eğlence sayar. Bu açıdan ele alındığında, A.B.D., posta sanatının en gelişkin olduğu merkezler arasındadır. Posta sistemi, konuya duyarlı olmaya bireyi kolaylıkla sevkeder. Posta sanatı şu anki konumuna hem endüstriyel gelişim, hem de sanatsal bir dönüşüm sonucunda ermiştir. Ken Friedman, posta sanatının gelişimine ilişkin makalesinde, bu sanatı dört ayrı zaman dilimine ayırmaktadır. 950 ile 960 arası gerçekleştiği varsayılan ilk dilim halka kapalı, özel (private) evre olarak nitelendirilmiştir. Sanatçılar kendi aralarında mektuplaşsalar dahi, bu aktivite kamusal bir boyut kazanmamıştır. İkinci zaman diliminde ise Friedman, Fluxus tarafından posta sanatının kamuya mal edilme çabalarına dikkat çeker. Something Else Newsletter, bu bağlamda önemli bir süreli yayındır. Aynı zamanda One Year One Man Show gibi projelerin üretilmesi posta sanatı için dönüm noktası sayılır. 9 İkinci dönem, posta sanatının çok daha fazla kabul görmeye başladığı üçüncü dönemin eşiği sayılır. Son dönem ise, artık posta sanatının dünyada binlerce kişi tarafından uygulandığı bir zaman dilimidir. Ayrıca tüm bu birikim, Michael Crane, John Held ve Judith Hoffberg gibi posta sanatına kendini adamış sanatçı ve sanat tarihçi uzmanları ortaya çıkartmıştır Friedman ın takviminin 980 lerde posta sanatının olgunluk sürecine girdiği düşünüldüğünde, kimi coğrafyalarda uzun yıllar sansür ve dışa açık olmama gibi nedenlerle bu sanatın hemen hiç yeşeremediğini üzülerek ifade etmek gerekir. Sözkonusu takvim, özellikle A.B.D., 0
Kanada ve Avrupa da geçerli olmuş, git gide bir çok yeni ülkeyi içine almıştır. Vera Khlebnikova, 200, 2000 Pul, Albüm Çağdaş posta sanatının derin bir dehlizi andıran alanına girilince, posta sanatı olgusundan her sanatçının ne anladığını ve ne istediğini tek tek incelemek gerekebilir. Zira, üretilen projelerin oluşum süreci birbirine benzese dahi, her proje kendi içinde farklı bir oluşumdur. Örneğin, On Kawara, ------ saatte uyandım (I Got Up At.) isimli kartpostal projesinde, her kartpostalın üzerine o gün kaçta uyandığını bir mühür kullanarak belirtmektedir. Başka bir projede çeşitli kişilere Hala hayattayım. (I am still alive.) yazılı telgraflar çeker. 20 Stuttgart yakınlarında yaşayan grafik sanatçısı Sibylle Schwarz evini adeta bir posta müzesine dönüştürmüştür. Duvarlarında kendisine gönderilen 777 çerçeveli posta sanatı örneği mevcuttur. Kimi zaman bir cevap bile beklemeksizin postalarını hazırlayan sanatçı için önemli olan, dünyanın bir başka noktasındaki bir kişiyi mutlu etmek, ona bir hediye göndermektir. 2 Birçok farklı ülkeden arkadaşı olan sanatçı için Japonya da geçirdiği süre posta sanatını geliştirmesi için zemin hazırlamıştır. Kendisini farklı kültürlerden kişilere en iyi görsel olanaklarla anlatabilen Schwarz, kimi zaman saatler alan ve küçük rölyefleri andıran el yapımı postalarını bu amaç için üretir. Sanatçının eserleri, hassasiyetle inşaa edilmiş minyatür heykelleri andırmaları açısından posta sanatının özgün örnekleri arasındadır. Posta sanatının bir vazgeçilmezi de puldur. Pulların mikro dünyası birçok koleksiyoneri daha çocuk yaşta cezbeder. M. Ziya Ağaoğulları ve M. Bülent Papuçcuoğlu tarafından yayına hazırlanan İsfila: Türk Pulları ve Antiyeleri Kataloğu 863-2005 yılları arasında ülkemizde basılan pulları eksiksiz tanıtması
bakımından önemli bir çalışma olmakla beraber, Türkiye deki pul dostlarının varlığını da hissettirir. 22 Maalef pullarla ilgili eğilim 2005 yılında, Türkiye de daha ziyade pul koleksiyonerliği olarak kalmış, posta sanatına dair pul tasarımı yaygınlaşmamıştır. Oysa, Kanadalı pul koleksiyoneri ve posta sanatçısı Thomas Michael Bidner 980 lerin başında, Standard Artistamp Catalogue and Handbook adı altında 33 ülkeden yaklaşık 0000 sanatçı pulunu toplamış ve derlemeyi amaçlamıştır. Birinci amacı pul koleksiyonerleri ile posta sanatçıları arasında bir bağ kurabilmektir. Ancak dünyadaki en kapsamlı sanatçı pulları koleksiyonu olduğu sanılan sözkonusu çalışmayı bir kitap haline getiremeden AIDS e yakalanmıştır. Uzun çabalardan sonra çalışmasını yayımlatamadan- koleksiyona evsahipliği yapmayı kabul eden Macar koleksiyoner Gyorgy Galantai ın Artpool organizasyonuna devretmiştir. 23 Pullardan yola çıkarak proje üreten sanatçılara yurtdışında sıkça rastlanmaktadır. Patricia Tavenner, 970 den bu yana sanatsal pullar tasarlayan ve ardından bu pulları kendi mühürleri ile iptal eden bir sanatçıdır. 24 Pulları tek tek tasarlamak yerine, bir dizi olarak üreten sanatçı, pulların yanyana gelmesi ile daha güçlü bir kompozisyon edinebildiğini düşünmektedir. Rus sanatçı Vera Khlebnikova tarafından 200 yılında üretilen 2000 Pul isimli eser ise, ahşap bir kutu içinde sunulan 00 adet ipek baskıdır. Her baskı kağıdında 20 pul imgesi vardır. Kutuyu alan kişi, pulları kendi istediği şekilde düzenleyerek - Khlebnikova ya gore- 4 metreye 4 metre kare bir halı oluşturabilir. Aynı zamanda pullar ile beraber kutudan bir de projeyi anlatan mektup çıkar. Bu metin projenin çıkış noktasını açıklar. Projeye ilham veren, sanatçının St. Petersburg dan gelen ailesinin eşyaları arasından çıkan üzerinde Monpans e, Leningrad, Gospishchetrest yazılı- küçük kırmızı bir kutu olmuştur. Kutunun içinde ise aynı boyda ufak paketler olup, hepsinin üzerinde yıldönümü 93. 200 parça yazılı bir kağıt vardır. Paketlerin içinden Romanoff hanedanlığının 300. yıldönümüne ait altı farklı renkte pul çıkar ve sanatçı bu küçük hazineyi bir sanat eserine dönüştürmeye karar verir. Alighiero Boetti nin Posta Dosyası (Dossier Postale) birçok posta projesinden farklı bir strateji üzerine kurulmuştur. Sanatçı, projesine 26 ünlü sanatçı, galerici, sanat eleştirmeni veya sanat tarihçisi alıcı seçerek işe başlamış ve onlara göndermek üzere boş zarflar hazırlamıştır. Bu sırada İtalya da belli noktaları gezeceklermiş gibi her alıcıya bir gezi taslağı çıkartmıştır. Ardından, sanatçı her alıcının gezi taslağındaki ilk durağa postalarını iletmiştir. Ancak, bu kişiler o noktalarda bulunmadığı için postalar geri dönmüştür. Boetti her geri dönen, mühürlü zarfın fotokopisini çekmiş ve zarfı yeni ancak biraz daha büyük bir beyaz zarfa yerleştirmiştir. Tekrar aynı kişinin varsayılan rotasındaki ikinci noktaya postayı göndermiştir. Bu işlem gezideki tüm noktalar bitene dek tekrar edilmiş ve her geri gelen mektup beyaz ve biraz daha büyük bir zarfın içine konarak fotokopi ile arşivlenmiştir. Kimi zarflar bir daha geri gelmeksizin kaybolurlarken, geri kalan zarflar ile proje tamamlanıp dosyalanmıştır. 25 Sıra dışı sayılabilecek bu proje, aslında posta sanatından performansa dönüşen bir yapıya sahiptir. Sanatçı tüm organizasyonu -pasifleştirilmiş alıcılar yaratarak- kendi 2
koordine etmiştir. Posta sanatına gönül veren kimi ilgililer de eser alanında olmasa da farklı alanlarda bu sanata destek vermiştir. Örneğin, Judith Hoffberg tarafından çıkartılan Umbrella 26 dergisi 978-2005 yılları arasında posta sanatına ilişkin haber ve ilanlara yer veren en önemli kaynaklar arasında yer almıştır. Günümüzde ise çağdaş posta sanatı hakkında bilgi edinmenin en kolay yolu sanal ortama başvurmaktır. İnternet, şüphesiz posta sanatına ilişkin ilanların, bilginin ve sanatçı sayfalarının bulunduğu hayati bir havuzdur. Ancak Şinasi Güneş in belirttiği gibi İnternet, posta sanatının fiziksel özelliklerinin önüne geçemez. 27 Yine de kimi siteleri incelemek faydalı olacaktır. The Art Portal 28 isimli siteden Mail Art and Artistamps alanları seçildiğinde birçok organizasyona ulaşılmaktadır. LiveJournal Mail Art Community (http://community.livejournal.com/mailart/), Artpool Mail Art Research (http://www.artpool.hu/defaulte.html), Mail Artist (http://www.mailartist.com/), International Union of Mail Artists (http://www.iuoma.org/) posta sanatına ilişkin kapsamlı bilgiye ulaşılabilecek İnternet siteleri arasındadır. Sonuç Beklediğim mektup geldi, göklerden Beni bahçesine çağırıyor ay, Kırık bir dal gibi suya değerken, Beklediğim mektup geldi, göklerden. Eşsiz bir mavilik değmiş kâğıda, Öyle mavilik ki dünyalar değer, Ne renkler, ne renkler var aşağıda, Bana mektuptaki mavilik yeter. 29 Ceyhun Atuf Kansu Bir galeride veya müzede hassasiyetle asılmış, korumalar ve kameralarla izlenen bir yapıta bakmak yerine, posta kutusunda sanat bulmak hem kültürel hem de bireysel açıdan önemli bir deneyimdir. Birçok noktaya temas ederek en son sizin elinizde noktalanan imge ve mesaj tanıdık bir mırıldanma, bir sırdır. Örneğin, Abidin Dino 970-990 yıllarında, eşi Güzin için gerçekleştirdiği desenleri direk olarak kendisine vermek yerine, evlerinin atölyesinde tamamladıktan sonra girişteki posta kutusuna bırakarak iletmeyi yeğlemiştir. 30 Posta kutusunu bir araç olarak kullanmak Abidin Dino ve eşini dolaylı olarak posta sanatıyla ilişkilendirmektedir. Posta sanatı da özünü, dokunuşun ve posta kutusunun Pandora nın Kutusu mu demeli?- gücünden almakta, evrensel bir iletişimi olası kılmaktadır. Günümüzde posta sanatı, sonsuz alternatifler sunan uluslararası iletişimi pekiştiren bir aktivite, taze bir düşünüş, bereketli bir alan halini almıştır. Kolaylıkla gerçekleştirilebilmesi, bu sanatı deneyimlemeye izin verir. Ülkemizde özellikle posta sanatına ilişkin aktivitelerin çoğalması, sanatsal olarak dışa açılmamızı, algımızın daha çağdaş bir biçim kazanmasını kolaylaştırabilir. 3
KAYNAKÇA s.. 2 Yahya Kemal, Derleyen: Gültekin Emre, Posta Şiirleri, Dünya Kitapları, İstanbul, 2003, Guy Bleus, Communication: 44 Statements, (editör: Chuck Welch), Eternal Network: A Mail Art Anthology, University of Calgary Press, Kanada, 995, s. 85. 3 Stephen Johnstone, The Everyday, The MIT Press & Whitechapel, Cambridge, 2008, s. 3. 4 John Held Jr., Correspondence Art, (editör: Jane Turner), The Dictionary of Art, Macmillan Publishers Limited, London, 996, s.895. 5 Emily Dickinson, The Collected Poems, Barnes and Nobles Books, New York, 993, s.2. 6 Karel van Mander, Küratör: Peter C. Sutton, Love letters: Dutch paintings of letter themes in the age of Vermeer, s.4. 7 Güngör (Öner) Varinlıoğlu, Roma Yazınında Mektup, Türk Dili Aylık Dil ve Yazın Dergisi: Mektup Özel Sayısı, Yıl 24, Cilt XXX, Sayı 274, Temmuz 974, s. 392. 8 Cemal Süreya, Onüç Günün Mektupları, Can Yayınları, İstanbul, 992. 9 Love Letters: Dutch Paintings of Letter Themes in the Age of Vermeer, http://www.codart.nl/exhibitions/details/580/, 5.Haziran.2009 0 Kemal Demiray, Tanzimattan Günümüze Değin Mektup, Türk Dili Aylık Dil ve Yazın Dergisi: Mektup Özel Sayısı, Yıl 24, Cilt XXX, Sayı 274,.Temmuz.974, s. 88. Erdal Doğan, Gönderen Enis Batur üzerine söylesi, Posta Kutusu: Üç Aylık Posta Kültürü Dergisi, Güz 2003, Dünya Yayıncılık A. Ş. İstanbul, s. 20-25. 2 Ahmet Güntan, Derleyen: Gültekin Emre, Posta Şiirleri, Dünya Kitapları, İstanbul, 2003, s. 95. 3 Italo Calvino, Amerika Dersleri: Gelecek Bin Yıl İçin Altı Öneri, Can Yayınları, İstanbul, 2000, s. 26. 4 Andrew Patrizio, Networking: Art by post or fax, National Touring Exhibitions, Hayward Gallery, Arts Council Collection publications, London, 997, s.7. 5 Özdemir İnce, Derleyen: Gültekin Emre, Posta Şiirleri, Dünya Kitapları, İstanbul, 2003, s. 7. 6 The Electronic Museum of Mail Art, http://www.actlab.utexas.edu/emma/, 26. Haziran.2009. 7 Guy Bleus, Communication: 44 Statements, (eitör: Chuck Welch),, Eternal Network: A Mail Art Anthology, University of Calgary Press, Kanada, 995, s. 85. 8 Hallmark, http://www.hallmark.com/. 9 Ken Friedman, The Early Days of Mail Art, (editör: Chuck Welch), Eternal Network: A Mail Art Anthology, University of Calgary Press, Kanada, 995, s. 3. 20 ANONİM, On Kawara, http:// en.wikipedia.org. 2 Joyce Rutter Kaye, Mail Storm, Print, Vol. 53/ No.3, May/June 999, s. 08-5. 22 M. Ziya Ağaoğulları ve M. Bülent Papuçcuoğlu, İsfila: Türk Pulları ve Antiyeleri Kataloğu 863-2005, İsfila İstanbul Filateli ve Kültür Merkezi A.Ş., Doğan Ofset Yayıncılık ve Matbaacılık A.Ş., İstanbul, 2005. 23 Rosemary Gahlinger-Beaune, A World of Artistamps: Remembering Michael Bidner, (editör: Chuck Welch), Eternal Network: A Mail Art Anthology, University of Calgary Press, Kanada, 995, s. 55-58. 24 Patricia Tavenner, Artistamps, Leonardo, Vol. 29 / No. 4, 996, s.269. 25 Barry Schwabsky, Imaginary Itineraries: Alighiero Boetti s Dossier Postale, Vol. 26, July/ August 995, Print Collector s Newsletter, s. 90-9. 26 Umbrella 978-2005, http://indiamond6.ulib.iupui.edu/umbrella/ 27 28 29 Sinasi Güneş, Posta Sanatının Elektronik Boyutu, rh+ sanart dergisi, 7-8/ 2006, s. 30-32. The Art Portal, http://www.theartportal.com/ Ceyhun Atuf Kansu, Derleyen: Gültekin Emre, Posta Şiirleri, Dünya Kitapları, İstanbul, 4
2003, s. 40. 30 Ferit Edgü, Güzin in Abidin leri, Galeri Nev, İstanbul, 2003, s.3. 5