EL ALETLERİNDE GÜVENLİK TEDBİRLERİ EL ALETLERİ Bir el işini veya mekanik bir işi gerçekleştirmek için özel olarak yapılmış nesne olarak tanımlanır. EL ALETLERİ İşimizde ve günlük yaşamımızda çeşitli el aletleri kullanırız. Bunların tümünü bir çırpıda sıralamak güç, çünkü el aletleri basit bir tornavidadan, torna tezgahına kadar çeşitlilik gösterirler. El aletleri, kol gücüyle veya herhangi bir başka enerji kaynağı yardımı ile çalıştırılabilirler. El aletleri, çeşitli maddeleri sıkıştırmak, karıştırmak, kesmek, düzeltmek, asmak, zımbalamak, delmek, ısıtmak, çevirmek, sürmek, şekil vermek veya işaretlemek için kullanırız. EL ALETLERİ El aletleri keskin kenarlı, sivri uçlu, kare şeklinde, kıskaç ağızlı ve olağandışı sıcak veya soğuk olabilir. El aletlerinin yardımıyla ve kendine özgü şekilleriyle, istenen işi yapabilmek için gerekli olan kuvvet veya güç bir araya getirilebilir. El aletleri, kullananlar ve hatta orada bulunan, yapılan işle ilgisi olmayan başkaları için de tehlikeli olabilir ve yaralanmalara da neden olabilirler. TEHLİKELERE GENEL BAKIŞ El Aletlerinin Sınıflandırılması El aletleri en genel anlamda aşağıdaki şekilde ayrılabilir; Elektrikli El Aletleri Pnömatik El Aletleri Hidrolik El Aletleri Mekanik El Aletleri Elektrikli El Aletleri Elektrik enerjisini kullanarak işlev gören; Elektrikli Matkap Taşlama Elektrikli Testere
vb. el aletleridir. Hidrolik El Aletleri Hidrolik, sıvıların mekanik özelliklerini inceleyen bir mühendislik dalıdır. Sıvı gücünün faydalı bir şekilde disipline edilmesini konu edinmiştir. Hidrolik enerji ile (akışkanlar ile) doğrusal, dairesel ve açısal hareket üretmek için hazırlanan sistemlere Hidrolik Sistem denilmektedir Hidrolik sistemlerin kullanılarak işlev gören; Kriko Garaj vinci vb. aletlerdir. Pnömatik El Aletleri Akışkan olarak basınçlı havanın kullanıldığı sistemlere pnömatik sistemler denilir. Basınçlı hava enerjisini kullanarak işlev gören; Çivi çakma tabancası Hacalı somun sıkma aleti vb. el aletleridir. Mekanik El Aletleri Çeşitli kuvvetlerin tesiri ile biçim değiştirme enerjisinin uygulandığı; Pense Çekiç Tornavida vb. el aletleridir. El Aletlerinde Dikkat Edilecek Hususlar El aletlerini; kusurlu, yerinde ve güvenlik kurallarına uygun olarak kullanmamak çeşitli kazaların meydana gelmesine sebep olur. Bunun için el aletlerini kullanmadan önce; (1) Dikkatle kontrol edilmeli ve arızalı aletlerin kullanılması önlenmeli, (2) Nasıl kullanılacağı mutlaka öğrenilmeli, (3) İşçiye hangi işte hangi aletin kullanılacağı da öğretilmelidir. El Aletlerinin Sınıflandırılması
(1) Kesici Aletler: Parçalan kesmeye düzgün hale getirmeye ve istenilen şekli vermeye yarayan rende, planya, düz kalem ve keser gibi aletlerdir. (2) Vurma aletleri Kesici kalemlerin kullanılması, çivi çakılması vb. işlerin yapılması sırasında vurmaya yarayan çekiç, madırga, balyoz gibi aletlerdir. (3) Sıkıştırma Aletleri: Parçayı tezgaha tutturmaya yarayan veya herhangi bir vidayı sökmeye, veyahut da sıkıştırmaya yarayan aletlerdir. Bu aletlere misal olara; anahtar, mengene, işkence vb. verilebilir. (4) Ölçme ve Kontrol Aletleri: İşin ölçülmesi ve kontrol edilmesinde kullanılan aletlerdir. Bunlara; metre, kumpas, mastar vb. misaller verilebilir. (5) Markalama Aletleri: Yapılacak işi resimlerden parçaya aktarmak için yani markalamak için kullanılan; pergel, gönye gibi aletlerdir. Genel Güvenlik Tedbirleri El aletleri konusunda alınacak genel güvenlik tedbirlerini aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz; Genel Güvenlik Tedbirleri Bol elbiselerden kaçınmalıdır. Kollar dar olmalı, boyun bağı, yüzük, saat vb.leri mutlaka çıkarılmalıdır. Kesme işleri yaparken veya kesme işi yapanın yakınında çalışırken emniyet gözlükleri kullanmak yerinde bir harekettir. Ağza çivi, vida, madeni parça veya benzeri şeyler asla alınmamalıdır. Bir başkasına alet veya diğer bir malzemeyi atmaktan kaçınılmalıdır. Çalışma sahası, talaş, parça vb. şeylerden temizlenmelidir. Genel Güvenlik Tedbirleri Parmaklarınızı bilenmiş kesici aletlerin ağızlarından uzat tutunuz. Kesici aletleri kullanırken vücudunuzdan ileri doğru tutmak iyi bir alışkanlık olur. Aletin kontrolü bakımından her iki elin serbest kalması için parçanın bağlanması gerekir. Kesici aletleri taşırken veya yerlerine koyarken keskin ağızlarının bir yere çarpmamasına dikkat ediniz. Körlenmiş ve kırılmış aletleri kullanmayınız. Alet saplarının sağlam ve aletin gövdesine sıkıca tespit edilmiş olduğundan emin olunuz.
El mengenesi ve işkencelerle sıkılmış iş parçalarını düzgünce istifleyerek taşan kısımların diğer arkadaşlarınız için tehlikeli olmamasını sağlayınız. Kırık, parçalanmış veya tepesi ezilip çapaklanmış aletler kullanılmamalıdır. Bunlardaki fırlayıp tehlikeli olabilecek metal parçalarını taşa tutarak temizleyiniz. Her alet veya işlemle ilgili bütün güvenlik tedbirlerine uyunuz. El aletlerinde alınacak güvenlik tedbirleri İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nün ilgili maddelerinde tanımlanmıştır. Birlikte İnceleyelim Madde 312-Elektrik işlerinde kullanılan penseler, kargaburunlar, tornavidalar ve benzeri el aletleri, uygun şekilde yalıtılmış ve yağdanlıkların, süpürgelerin, fırçaların ve diğer temizlik araçlarının sapları, akım geçirmeyen malzemeden yapılmış olacaktır. Elektrik el aletleri iyi bir şekilde muhafaza edilecek ve her an işe hazır şekilde bakımlı bulundurulacaktır. Elektrik el aletleri kendi özel gayeleri için, doğru olarak ve kendi kapasiteleri içinde, aşırı zorlamalara başvurulmadan kullanılacaktır. Madde 313-Taşınabilir elektrikli el aletlerinin sapları, yeterli cins ve kalınlıkta akım geçirmeyen bir maddeyle kaplanacak veya bu gibi malzemeden yapılmış olacak ve bu aletlerin üzerlerinde, devreyi kapalı tutmak için, sürekli olarak basılması gereken yaylı devre kesicileri (enterüptör) bulunacaktır. Madde 314-İnşaat şantiyeleri ile diğer açık çalışma yerlerinde kullanılan elektrikli el aletleri, küçük gerilim veya 1/1 oranlı ve sargıları birbirinden ayrı güvenlik transformatöründen (ayırıcı transformatör) elde edilen gerilim ile çalıştırılacak veya özel olarak imal edilmiş, iki yalıtkanlı olacaktır. Güvenlik transformatörü kullanılması halinde, çıkış devresine yalnız bir elektrikli el aleti bağlanacaktır. Madde 315-Elektrikli el aletleri üzerinde meydana gelebilecek kaçakların zararlı bir seviyeye gelmesinden önce, alete gelen elektrik devresini kesen güvenlik otomatikleri de uygun bir iş güvenliği tedbiri olarak kabul edilecektir. Topraklamalı aletlerde, topraklama devresindeki kesinti halinde, aletin elektrik devresini kesen bir kontaktörün bulunması şekli de geçerli sayılacaktır.
Madde 316-Taşınabilir elektrikli el aletlerinin topraklanması, topraklama elemanı bulunan özel fiş ve prizlerle yapılacak, yüksek amperajlı prizler üzerinde ayrıca bir şalter bulundurulacak, bunlara akım sağlayan kablolar dağınık bulundurulmayacak ve geçitlerde yüksekten geçirilecektir. Aletler, besleme kablosu içinde bulunan özel topraklama iletkeni ile topraklanacaktır. Madde 317-Parlayıcı, patlayıcı maddelerin imal edildiği, taşındığı ve depolandığı yerlerde, elektrikli el aletleri kullanılmayacaktır. Madde 322-Elektrikli el aletleri kullanılmadan önce, yetkili kimseler tarafından kontrol edilecek, topraklanması arızalı, motoru fazla kıvılcımlı, priz, fiş, anahtar ve bağlantı kablosu bozuk olanlar kullandırılmayacaktır. Taşınır elektrik lambaları, ancak sürekli aydınlatmanın yeterli yapılamadığı yerlerde kullanılacak, duyları ve gerilim altındaki kısımları, akım geçirmeyen, sağlam, kanalı koruyucu kafesler içinde olacak ve organik tozlar veya parlayıcı maddeler bulunan yerlerle nemli yerlerde, lambalar cam koruyucu içinde bulundurulacaktır. Madde 355-İşyerlerinde kullanılacak el aletleri, yapılacak işe uygun malzemeden yapılmış olacak ve yalnız yapımına özgü işlerde kullanılacaktır. Bunların ahşap sapları budaksız, iyi cins ve elyaflı ağaçtan, uygun biçim ve boyutta, kenarları yuvarlatılmış kıymıksız ve düzgün yapılmış olacaktır. Madde 356-Kıvılcımın tehlikeli olacağı yerlerde kullanılacak el aletleri, kıvılcım çıkartmayacak malzemeden yapılacak ve bu nitelikte olmayan aletler, bu yerlerde kullanılmayacaktır. Madde 357-Çekiç, balyoz, kalem, keski, zımba ve benzeri aletler, standartlarına uygun şekilde ve kaliteli çelikten yapılacak ve bunların bozulan veya çapaklanan başları, taşlama veya eğeleme suretiyle düzeltilecektir. Madde 358-El aletlerinin su verme veya bilenmesi ile bakım ve onarım işleri, kalifiye işçiler tarafından yapılacak ve bunların sivri veya keskin uçları, kullanılmadıkları zaman uygun şekilde korunacaktır. Madde 359-El aletleri, yerlerde, merdivenlerde, geçitlerde veya işçilerin geçit olarak faydalanabileceği herhangi bir yer üzerinde ortada bulundurulmayacak ve bunlar için uygun
dolap, askı tablosu veya en az 2 santimetre yükseklikte etekliği bulunan raflar yapılacaktır. Baş üstü yüksekliğinden düşmelere karşı gerekli tedbirler alınmadan, bunlar elden bırakılmayacaktır. Madde 360-Baltalar, keserler, satırlar gibi el aletleri, daima keskin olarak bulundurulacak, bunların sapları alete sıkı ve sağlam duracak şekilde geçirilecek ve taşınmalarında uygun kılıf, askı veya mahfaza içinde bulundurulacaktır. Madde 361-Kalemler, keskiler (saplı keskiler), zımbalar ve benzeri aletlerde, kalem uçları, keski ağızları ve zımba burunları, yapılacak işe uygun biçimde ve daima keskin olacak ve bunlar kullanılırken, uygun siper veya paravanalar veya benzeri koruyucular bulundurulacaktır. Madde 362-Kaldıraçlar ve benzeri aletler kullanılmadıkları sırada, yere veya tezgah üzerine dayalı ve dik olarak bırakılmayacak, yatık olarak bırakılacaktır. Madde 363-Eğe ve törpülerin metal bileziği bulunan sağlam sapları veya başka çeşit bir tutacakları olacak ve bunlar sapsız olarak kullanılmayacaktır. Eğe ve törpüler, sandık açma, çivi sökme veya sert bir cisme vurma işlerinde kullanılmayacak, bunlara çekiç ve benzeri aletle vurulmayacak ve eski eğelerden keski, kalem veya zımba gibi aletler yapılmayacaktır. Madde 364-Bıçakların sapları üzerine, gerektiğinde elyaf, deri veya paslanmaz çelikten yapılmış kabza mahfazaları yapılacak veya parmak kavramları veya kalkan konulacaktır. Kauçuğun kesilmesinde kullanılan bıçakların uçları, uygun şekilde yuvarlatılacaktır. Konserve, deri yüzme, deri işleme ve lastik fabrikalarında kullanılacak bıçakların taşınmaları için, uygun kılıfları veya kınları bulunacaktır. Madde 365-Krikolar, yük kaldırılırken yere sağlam bir şekilde ve dik olarak konulacak ve yükler istenilen yüksekliğe kaldırıldıktan sonra, krikolar dayanıklı ve uygun takozlarla beslenmedikçe bu yüklerin altında veya üstünde çalışılmayacak ve yüklerin kriko ile indirilmesinde gerekli tedbirler alınacaktır. Madde 366-Tomruk veya kütük aktarma veya ambarlama işlerinde kullanılan kancaların veya süngülerin uçları, daima sivri olacak ve el kancalarının kolları, saplarına sağlam ve sıkı bir şekilde geçirilecektir.
Madde 367-Penseler, tel makasları ve kıskaçları ile gergin tel, yay veya benzeri teller kesilirken, telin kesilen uçlarından biri uygun şekilde tespit edilecektir. Madde 368-Somun sıkma veya gevşetme için, uygun anahtarlar kullanılacak, pense ve benzeri aletler kullanılmayacaktır. Normal kollu anahtarların ucuna boru geçirerek veya benzerleri takılarak uzatılmayacak ve anahtarlar, çekiç olarak kullanılmayacaktır. Mandren anahtarları, yuvasına gevşek oturacak ve bırakıldığında, kendiliğinden düşebilecek şekilde olacak ve zincir, ip veya benzerleriyle bir yere bağlanmış olmayacaktır. Madde 369-Pnömatik seyyar cihazların kumanda tetikleri uygun şekilde konulmuş olacak ve operatör elini çektiğinde, hava giriş supabı otomatik olarak kapanacaktır. Bunların basınçlı hava hortumları ve hortum bağlantıları, yapacakları işe uygun ve dayanıklı olacak ve bunlarla normal onarım dışında bir parça değiştirilirken veya benzeri bir iş yapılırken, hava hortumlarının ana valfları kapatılacaktır. Madde 370-Pnömatik çekiçlerin pistonları, çalışırken yerlerinden çıkmayacak şekilde yapılmış ve parça fırlamalarına karşı yaylar, güvenlik, kancaları veya benzerleriyle korunmuş olacaktır. Pnömatik çekiçlerden parçalar basınçlı hava ile fırlatılarak çıkarılmayacaktır. Madde 371-Pnömatik keskilerle perçin başı kesilirken, kesilen perçin başlarının bir tel sepet içine düşmesi sağlanacak ve bu işlerde çalışanlara, baş ve gözlerin korunması için uygun koruyucu araçlar verilecektir. Madde 372-Basınçlı çivi çakma tabancalarının tetiklerinde güvenlik tertibatı ve namlularında, parça fırlamalarına karşı, koruyucu bir huni bulunacaktır. DİĞER ÖNLEMLER Fiş-Priz Sistemleri: Fişler, aynı tesiste kullanılan farklı gerilimler için kullanılan prizlere sokulmayacak yapı ve özellikte olmalıdır. Ara fiş-priz düzenlerinin yalıtkan düzenekleri uygun şekilde korunmalıdır. Kırık ve çatlak fişprizler kullanılmamalıdır.
Fiş ve priz sisteminde topraklama kontak elemanları akım kontak elemanlarından önce bağlantıyı sağlamalıdır. Elektrikli makinelerin bağlantıları Elektrikli makinelerin koruma tipi, yerleştirildikleri yerlerdeki şartlara uygun seçilmeli, fazla nem, buhar bulunan yerler ile yağlı yerlerdeki elektrik motorlarının gerilim altındaki kısımlarıyla bağlantıları uygun şekilde korunmuş olmalıdır. Elektrik makinelerine ilişkin bağlantılar çalışma sırasında meydana gelebilecek titreşimlere dayanıklı biçimde seçilmeli ve yapılmalıdır. Sigortalar Alternatif veya doğru akım devrelerinde kullanılan sigortalar kapalı bir tablo içine monte edilmeli, değeri 32 amper in üstünde olan sigortalar en az bir şalter veya anahtarla kontrol altına alınmalıdır. Elektrik tesislerinde orijinal olmayan, yamanmış ve tel sarılarak köprülenmiş sigortalar kullanılmamalıdır. EL ALETLERİNİN KULLANIMINDAKİ HATALAR Islak zeminler ve elektrik çarpması Ortam koşullarını dikkate almama Makine ve tezgahlara yakın el aletlerini bırakma Spiraller El aletlerini makine içinde bırakma Yıpranmış kablolar Parça sıkışması ile parça fırlaması Uygun olmayan pano sistemi Koruyucusuz spiral kullanma Koruyucusuz spiral kullanma Uygun olmayan fiş priz sistemi El Aletleri Yapılan İş İçin Uygun mu?
Şekilde bir işçinin makinanın bir bölümünde vida ayarı yapması görülmektedir. Görüldüğü gibi vidanın ayarını cep bıçağı ile yapmaktadır. Bu işçinin her an yaralanma olasılığı vardır. Hatta, iş için uygun el aleti kullanılsa bile, eğer el aleti doğru olarak kullanılmamışsa, yaralanmaya neden olur. El aletlerini uygun kullanmak için gerekli bilgiye genellikle önem verilmez. Halbuki, el aletleri doğru olarak kullanılmadığı zaman, bir çok yaralanma oluşturur. Şekildeki işçi, sol eli ile bir tahta parçasını tutarak tornavida ile vidayı sıkıştırmaktadır. Vidayı çevirmeye başladığında, tornavida kayarak sol eline çarparsa, ciddi yaralanmaya neden olabilirler. Şekilde işçi bir mil (şaft) üzerindeki koruyucu örtüyü kesmektedir. Mili dönmemesi için eli ile sıkıca tutmaktadır. Bu adamın herhangi bir yaralanma olasılığı var mıdır, neden? Bıçak keskin, bu nedenle elinden kayarak bir yerini kesebilir. Bıçak doğru olarak kullanılmamaktadır. Bıçak bu iş için uygun bir el aleti değildir. Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı yaralanmalardan kaçınmak için izlenmesi gereken kural; 1. El aletleri YAPILAN İŞ İÇİN UYGUN MU? 2. El aletleri DOĞRU OLARAK KULLANILIYOR MU? Şekilde, işçi vida somununu gevşetmek için, somun anahtarını elle aşağı doğru itmektedir. Bu bir güvenliksiz durumdur. Çünkü vida somunu aniden gevşerse dengesini kaybederek elini yaralayabilir. El aletleri seçilirken, ilk önce iş için uygun el aleti seçilip seçilmediği kontrol edilmelidir. Daha sonra el aletinin kullanılmasını doğru olarak bildiğimize emin olmamız gerekir. El aleti kullanılmadan önce, güvenlik koşullarına uyup uymadığından da emin olmak için zaman zaman kontrol edilmelidir. Şekillerde bazı el aletlerinin güvenlik koşullarına uymadığı görülmektedir. El aletleri YAPILAN İŞ İÇİN UYGUN MU?
El aletleri DOĞRU OLARAK KULLANILIYOR MU? El aletleri UYGUN GÜVENLİK KOŞULLARINI TAŞIYOR MU? Şekiller üzerinde yukarıda anlatılan kurallar gözden geçirilebilir. El aletleri YAPILAN İŞ İÇİN UYGUN MU? El aletleri DOĞRU OLARAK KULLANILIYOR MU? El aletleri UYGUN GÜVENLİK KOŞULLARINI TAŞIYOR MU? El aletleri GÜVENLİ BİR YERE KONMUŞ MU? Şekillerde de görüldüğü gibi, çok sayıda kaza ve yaralanmaya; El aletlerinin yüksek yerlerden aşağıya düşmesi, Keskin ve sivri el aletlerinin cepte taşınması, veya El aletlerinin takım çantasına gelişigüzel bırakılması neden olmaktadır. İş bitiminde veya iş yapılırken aletin bırakılması gerektiğinde, el aleti güvenli bir yere konulmalıdır. Şekildeki kişinin kurşun kalemi almak için uzandığını kabul edelim. Anlaşılacağı gibi, kalemlerin üzerinde duran ağzı açık bırakılmış maket bıçağının elini yaralama olasılığı vardır