ÖNSÖZ Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 1097-4 (1999) standardõ esas alõnarak, TSE Maden Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 17 Nisan 2001 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
İÇİNDEKİLER 1 Kapsam... 1 3 Tarifler... 1 5 Cihazlar... 2 6 Deney numunesi kõsmõnõn hazõrlanmasõ... 5 7 İşlem... 5 8 Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi... 6 9 Deney raporu 1)... 6 9.1 Mecburi veriler... 6 9.2 İhtiyari veriler... 6 Ek A... 7 Ek B... 8
AGREGALARIN MEKANİK VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ İÇİN DENEYLER - BÖLÜM 4: KURU SIKIŞTIRILMIŞ DOLGU MALZEMESİNİN (TAŞUNU) BOŞLUKLARININ TAYİNİ 1 Kapsam Bu standard, Rigder cihazõ vasõtasõyla kuru sõkõştõrõlmõş dolgu malzemesinin (taşunu) boşluklarõnõ belirleme işlemini kapsar. Bu deney doğal ve yapay dolgu malzemelerinde uygulanõr. Meselâ, dolgu malzemesinin bitüm taşõma kapasitesini belirlemek amacõyla kullanõlõr. 2 Atõf yapõlan standardlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standardõn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardõn en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC Adõ TS No 1) Adõ vb. No (İngilizce) (Türkçe) EN 932-2 Tests for general properties of aggregates - Part 2: Methods for reducing laboratory samples TS EN 932-2 EN 932-5 EN 1097-7 EN 10025 Tests for general properties of aggregates - Part 5: Common equipment and calibration Tests for mechanical and physical properties of aggregates - Part 7: Determination of particle density of filler- Pyknometer method Hot rolled products of non - alloy structral steels Technical delivery conditions TS EN 932-5 TS 2162 EN 10025 Agregalarõn Genel Özellikleri İçin Deneyler Bölüm 2: Lâboratuvar Numunelerinin Azaltõlmasõ Metodu Agregalarõn Genel Özellikleri İçin Deneyler Bölüm 5: Genel Cihazlar ve Kalibrasyon Alaşõmsõz Yapõ Çeliklerinden İmal Edilen Sõcak Hadde Mamulleri - Teknik Teslim Şartlarõ 3 Tarifler Bu standardõn amacõna uygun tarifler aşağõda verilmiştir. 3.1 Hava boşluk yüzdesi: Dolgu malzemesinde hava ile dolu boşluk hacmi, bir standard metotla dolgu malzemesinin sõkõştõrõlmasõ işleminden sonraki toplam dolgu hacminin yüzdesi olarak ifade edilir. 3.2 Lâboratuvar numunesi: Lâboratuvar deneyleri için yõğõn numunesinden azaltõlarak elde edilen numune. 3.3 Deney numunesi kõsmõ: Tek bir deney için kullanõlan numunenin tamamõ. 3.4 Deney numunesi: Deney metodu, bir özelliğin birden fazla tayinini gerektirdiğinde tek bir tayinde kullanõlan numune. 3.5 Sabit kütle: En az birer saatlik kurutmalarõn uygulandõğõ birbirini takip eden tartõmlar arasõndaki farkõn % 0,1 den daha fazla olmamasõ. Not - Birçok durumda deney numunesi kõsmõ, belirli bir etüvde (110 ± 5) C da önceden belirlenmiş bir süre kurutulduktan sonra sabit kütleye erişebilir. Deney lâboratuvarlarõ, kullanõlan etüvün kurutma kapasitesine bağlõ olarak, belirli tip ve büyüklüklerdeki numuneler için sabit kütleye erişilebilme zamanõnõ tayin edebilir. 3.6 Dolgu malzemesi agregasõ: Belirli özellikleri sağlamak için yapõ malzemelerine ilâve edilebilen ve çoğunluğu 0,063 mm göz açõklõklõ eleği geçen agrega. 1) TSE NOTU: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 1
4 Prensip Dolgu malzemesi, bir sõkõştõrma cihazõ kullanõlarak standard bir yolla sõkõştõrõlõr. Sõkõştõrõlmõş dolgu malzemesinin hacmi, sõkõştõrõlmõş dolgu yatağõnõn yüksekliği kullanõlarak tayin edilir. Sõkõştõrõlmõş dolgu malzemesinin bilinen tane yoğunluğu kullanõlarak hava boşluk içeriği hesaplanõr. 5 Cihazlar 5.1 Bütün cihazlar, aksi belirtilmedikçe, EN 932-5 in genel özelliklerine uygun. 5.2 Hava Dolaşõmlõ Etüv, (110 ± 5) C sõcaklõğõ sağlayabilen, termostatlõ. 5.3 Desikatör, uygun kurutucusu olan. 5.4 Spatula 5.5 Sõkõştõrma cihazõ; sert çelikten yapõlmõş, EN 10025 e uygun ve aşağõdaki elemanlarõ olan. Not - Tipik cihaz örnekleri Şekil 1 ve Şekil 2 de gösterilmiştir. 5.5.1 Düşürme bloğu, tabanõ kapalõ, iç çapõ (25±1,0 mm) ve iç yüksekliği (65 ± 5,0) mm olan içi boş bir silindir ihtiva eden. Silindir, deney sõrasõnda kõlavuz çubuklara rehberlik etmesi için manşon veya kõlavuz bloklarla donatõlmalõdõr. 5.5.2 Piston, uzun ekseni boyunca tabanõndan itibaren 10 mm uzunluk boyunca çapõ (1,6 ± 0,1) mm olan ve bunun üzerinde aynõ veya daha büyük çapta açõlmõş deliği bulunan. Silindir ile piston arasõndaki çap farkõ, (0,20 ± 0,05) mm olmalõdõr. Piston, kullanõm sõrasõnda silindirin kenarlarõnda yukarõ doğru hareket eden dolgu malzemesinin yerleştirmek için alt ucundan yaklaşõk 5 mm mesafede bir çevresel yive sahip olmalõdõr. Bu yiv 2 mm- 3 mm genişlikte ve 1 mm-2 mm derinlikte olmalõdõr. Pistonun kütlesi (350 ± 1) gram ve piston ile birlikte düşürme bloğunun kütlesi (875 ± 25) gram olmalõdõr. Not - Yeni imal edilmiş cihaz, aşağõdaki ölçülerde olmalõdõr. a)düşürme bloğu - iç çap (25,4 ± 0,1) mm, iç yükseklik (63,0 ± 0,1) mm b)piston ile düşürme bloğunun kütlesi (875 ± 10) gram. 5.5.3 Tek parçalõ taban levhasõ, genişliği en az 100 mm, uzunluğu en az 150 mm olan dikdörtgen yüzeyli veya çapõ en az 140 mm dairesel yüzeyli ve yüksekliği en az 20 mm olan. 2 veya 4 tane düşey kõlavuz çubuk düşürme bloğunun ve pistonun taban levhasõ üzerine serbest düşmesini sağlayacak şekilde monte edilmelidir (Şekil 1 ve Şekil 2). Kõlavuz çubuklar üzerinde (102,0±1,0) mm olan en fazla düşürme yüksekliğini belirleyici işaret, tercihen kõlavuz çubuklarõ tam olarak paralel tutmayõ sağlayacak takozlarla birlikte yerleştirilmelidir. Sõkõştõrma sõrasõnda cihaz, sağlam, esnek olmayan düz bir yüzey (beton küp veya sütun) üzerine emniyetli olarak kelepçelenmeli veya vidalanmalõdõr. Cihaz kuru olmalõdõr. Yağlayõcõ madde kullanõlmasõna müsaade edilmez. 2
1.Düşürme bloğu 2.Piston 3.Taban levhasõ 4.Ayarlama deliği Şekil 1 - Tipik sõkõştõrma cihazõ 3
1.Düşürme bloğu 2.Piston 3.Taban levhasõ 4.Derinlik kumpasõ için yiv 5.Ayarlama deliği Kesit A-A Şekil 2 - Tipik dörtlü çubuk sõkõştõrma cihazõ. 4
5.6 Derinlik ölçen verniyerli kumpas veya ölçü cihazõ, sõkõştõrõlmõş dolgu malzemesinin yüksekliğini ölçmek için. Not - Derinlik ölçen verniyerli kumpas, iki kõlavuz çubuğunun üst uçlarõndaki ve pistonun dara deliğindeki yivlere yerleştirilebilir. Ölçü cihazõ, yükseklik ölçümü için piston ile birlikte düşürme bloğunun (sõfõr ayarõ için boş) yerleştirildiği çapraz kollarõna kelepçelenebilir. Derinlik ölçen kumpas veya ölçü cihazõnõn doğruluğu en az 0,01 mm olmalõdõr. 5.7 Terazi, 0,01 gram doğrulukla tartabilen. 5.8 Süzgeç kağõdõ, kütlesi (20±5) g/m 2 ve çapõ (25,0±1,0) mm. 5.9 Deney eleği, 0,125 mm göz açõklõklõ ve uygun toplama kabõ olan. 6 Deney numunesi kõsmõnõn hazõrlanmasõ Laboratuvar numunesinin büyüklüğü, EN 932-2 e göre azaltõlõr. Kurutmadan önce deney numunesi kõsmõ en az 150 gramlõk kütleye sahip olmalõdõr. Deney numunesi kõsmõ (110 ± 5) C da sabit kütleye ulaşõncaya kadar kurutulur ve en az 90 dakika olmak üzere desikatörde soğumaya bõrakõlõr. Deney numunesi kõsmõnda topaklanma olup olmadõğõ kontrol edilir ve varsa bir spatula ile dikkatlice ezilir. Ezilmiş topaklar karõştõrõlõr. Dolgu malzemesi 0,125 mm lik göz açõklõklõ elek kullanarak kuru olarak elenir. Elekten geçen bütün taneler toplanõr. 7 İşlem Dolgu malzemesinin tane yoğunluğu EN 1097-7 e uygun olarak tayin edilir. 3 ayrõ deney numunesi kullanõlarak boşluklarõn tayini yapõlõr. Boş bir silindire süzgeç kağõdõ ve piston yerleştirilir. Derinlik ölçen kumpas veya ölçü cihazõ kullnõlarak süzgeç kağõdõ ve piston ile silindir arasõnda sõfõr yüksekliğe ayarlanõr. Piston olmaksõzõn bir filtre kağõdõnõn düşürme bloğu kütlesi 0,01 gram doğrulukla tartõlõr ve kütlesi kaydedilir (m 0 ). Süzgeç kağõdõ silindirden alõnõr. Düşürme bloğu silindirine (10 ± 1) gramlõk dolgu malzemesi yerleştirilir ve düşürme bloğu masa üstüne yavaşca vurularak düzgün bir şekilde yayõlõr. Dolgu malzemesinin üzerine süzgeç kağõdõ konulur ve piston dikkatlice silindire yerleştirilir. Dolgu malzemesinin silindirin kenarlarõndan yükselmemesine dikkat edilir. Dolgu malzemesini sõkõştõrmak için piston a dikkatlice basõnç uygulanõr. Dolgu malzemesi ve piston ile birlikte düşürme bloğu, taban levhasõ üzerindeki kõlavuz çubuklar arasõna veya üzerine yerleştirilir. Düşürme bloğu en üst noktaya kadar kaldõrõlõr ve taban üzerine serbest düşmesi için bõrakõlõr. Bu işlem yaklaşõk 1 s arayla 100 kez tekrarlanõr. Not - Otomatik sõkõştõrma, yukarõdaki şartlar sağlandõğõ takdirde uygundur. 100 darbeden sonra, derinlik ölçer kumpasõ kõlavuz çubuklara yerleştirilerek veya düşürme bloğu kõlavuz çubuklardan alõp sõkõştõrõlmõş dolgu malzemesi ölçü cihazõ altõna yerleştirilmesiyle sõkõştõrõlmõş dolgu malzemesinin yüksekliği 0,01 mm yaklaşõmla okunur. Düşürme bloğu, kõlavuz çubuklardan (önceden yapõlmamõşsa) alõnõr ve sõkõştõrõlmõş dolgu yatağõ malzemesi bozulmaksõzõn piston silindirden dikkatli olarak çõkarõlõr. Süzgeç kağõdõ ve dolgu malzemesi ile birlikte silindir 0,01 gram doğrulukla tartõlõr ve sõkõştõrõlmõş dolgu malzemesinin kütlesi, m 2 =(m 1 -m 0 ), g olarak tayin edilir. Her deneyden sonra cihaz tamamen temizlenir. Hesaplanan m 2 ve h tayini üç defa yapõlõr ve her tayin için yeni bir dolgu malzemesi kullanõlõr. 5
8 Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi Aşağõdaki eşitlikle % 0,1 doğrulukla ayrõ ayrõ m 2 ve h değerlerinden boşluklar hesaplanõr. V = (1-[(4x10 3 xm 2 )/ πxα 2 xρ f xh)] x 100 Burada; V : Boşluk, %, m 2 : Sõkõştõrõlmõş dolgu malzemesinin kütlesi,g α : Düşürme bloğu silindirinin iç çapõ, mm ρ f : Dolgu malzemesinin tane yoğunluğu, megagram/m 3 h : Sõkõştõrõlmõş dolgu malzemesinin yüksekliği, mm dir. Dolgu malzemesinin boşluklarõ üç tayinin ortalamasõ olarak hesaplanõr ve en yakõn % 1 e yuvarlatõlõr. Not - Bu deneyin kesinliği ile ilgili bir değerlendirme Ek A da verilmiştir. 9 Deney raporu 1) 9.1 Mecburi veriler Deney raporu, aşağõda bilgileri ihtiva etmelidir. a) Bu standarda atõf (TS EN 1097-4, şeklinde), b) Dolgu malzemesinin boşluğu, (v), c) Dolgu malzemesinin ticari adõ veya tip/kaynağõ, d) Numune kaynağõnõn adõ ve yeri, e) Tayin tarihi. 9.2 İhtiyari veriler Deney raporu, aşağõda ki bilgileri ihtiva edebilir. a) Numunenin tanõmõ, b) Numune alma işleminin tanõmlanmasõ c) m 2, h ve v değerlerinin üç ayrõ tayin sonucu. 1) TSE NOTU - Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten TS EN ISO/IEC 17025 de verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 6
Ek A (Bilgi için) Kesinlik Tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlõk (R), 1978 yõlõndan başlayarak aşağõdaki gibi Hollanda Yeterlik Planõ (Dutch proficiency scheme) ile hesaplanmõştõr. Tekrarlanabilirlik (r) : %4,5 Uyarlõk (R) : % 5 7
Ek B (Bilgi için) Kaynaklar BS 812 Testing aggregates-part 2: 1995 Methods for the determination of density. TP Min-StB,Teil 3.8.3 Hohlraumgehalt von Füller nach Rigden(Ausgabe 1982) FAS Metod 252-91 Stenmaterial:Bestamning av halrumshalt hos torrt packat filler NF P 18-565 Granulats: Determination de I indice des vides Rigden(Septembre 1990) Ontw. NEN 3978 Vulstoffen voor bitumineuze mengsels; Bepaling van de holle ruimte (maart 1992) (Filler for bituminous mixtures: Determination of the air void (March 1992). 8