TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

Transkript

1 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS Kasım 1992 ICS Baskı BETON DENEY METOTLARI- YAPI VE YAPI BİLEŞENLERİNDE SERTLEŞMİŞ BETONDAN NUMUNE ALINMASI VE BASINÇ MUKAVEMETİNİN TAYİNİ (TAHRİBATLI METOT) Test Method or Concrete- Obtaining Samples and Determination o Compesive Strength in Hardened Concrete in Structures and Components (Destructive Method) TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

2 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde aaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE taraından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu iade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü taraından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu iade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını iade eder. Türk Standardları Enstitüsü taraından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

3 İÇİNDEKİLER 0 - KONU, TARİF, KAPSAM KONU TARİFLER Sertleşmiş Beton Deney Uygulanan Yer Deney Numunesi Ölçüm Yeri KAPSAM UYGULAMA ALANI DENEY METODU PRENSİP CİHAZ VE MALZEMELER DENEY UYGULAMA YERİ, ÖLÇÜM YERİ VE SAYISI, ÖLÇÜM YERLERİNİN DURUMU Deney Uygulama ve Ölçüm Yeri Ölçüm Yerlerinin Sayõsõ Ölçme Yerlerinin Durumu DENEY NUMUNESİ Deney Numunelerinin Şekil ve Boyutlarõ Deney Numunesi Alõnmasõ Deney Numunesinin Durumu Deney Numunelerinin Hazõrlanmasõ İŞLEM HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ DEĞERLENDİRME Genel Sonuçlarõn Değerlendirilmesi ÖLÇÜM YERLERİNE AİT TUTANAK VE DENEY RAPORU ÖLÇÜM YERLERİNE AİT TUTANAK DENEY RAPORU...9 EK - A EK - B... 14

4 BETON DENEY METOTLARI-YAPI VE YAPI BİLEŞENLERİNDE SERTLEŞMİŞ BETONDAN NUMUNE ALINMASI VE BASINÇ MUKAVEMETİNİN TAYİNİ (Tahribatlõ Metot) 0 - KONU, TARİF, KAPSAM KONU Bu Standard, sertleşmiş betondan numune alõnmasõ ve alõnan numunenin basõnç mukavemeti tayinine dairdir TARİFLER Sertleşmiş Beton Sertleşmiş beton, yapõ ve yapõ bileşenlerindeki beton imal yaşõ en az 28 gün olan veya sõkõştõrõldõktan sonra sertleşerek yük taşõma özeliğini kazanmõş betondur Deney Uygulanan Yer Deney uygulanan yer, bir yapõnõn veya yapõ bileşeninin basõnç mukavemetinin tespit edileceği bölümüdür Deney Numunesi Deney numunesi, sertleşmiş betondan õslak metodla kesilerek (gerektiğinde tesviye edilerek atõlan tabakalar da dahil) çõkarõlan silindir (karot) veya şeklindeki numunelerdir Ölçüm Yeri Ölçüm yeri, deney yeri içinde numune alõnan ve numune alõnma öncesi deney çekici(vuruş deneyi) uygulanan yüzeydir KAPSAM Bu standard, yapõ ve yapõ bileşenindeki sertleşmiş betondan, tahrip ederek, numune alõnmasõnõ ve alõnan numune üzerinde basõnç mukavemeti tayini deneyi yapõlmasõnõ kapsar UYGULAMA ALANI Bu standard bir yapõ veya yapõ bileşeni betonuna ait kalite kontrol bazõnda taze beton deney sonuçlarõ yoksa, varolan sonuçlar yetersiz ise veya yapõdaki beton mukavemetinde bir şüphe ortaya çõkmõşsa (Mesela; gözle görülebilen önemli çatlaklar, tabii don hasarlarõ, dayanõm düşüklüğü izlenimi yaratacak boyuttaki yüzey bozukluklarõ ve herhangi bir tarhibatsõz metotla yapõlan kontrol sonuçlarõnõn beton basõnç dayanõmõna ilişkin kuşku doğurmasõ ya da herhangi bir zarar veya kõsmi yõkõlma mevcutsa) uygulanõr. Bu metot hai beton ve taşõyõcõ hai beton (TS 2511) 1) içinde uygulanabilir. Yapõ veya yapõ bileşenlerinde sertleşmiş betonun basõnç mukavemeti tayininde; -Bu standardda verilen tahribatlõ deney metodu, veya -Tahribatlõ deney metodu ile tahribatsõz deney metodu (TS 3260) birlikte, uygulanõr. 1) Bu standard metninde atõ yapõlan standardlarõn numaralarõ, yayõm tarihleri, İngilizce ve Türkçe isimleri kapağõn arkasõnda verilmiştir. 1

5 1 - DENEY METODU PRENSİP Betonun iç bünyesindeki gerçek mukavemetinin tespiti sertleşmiş betondan alõnan karot numunelerinin basõnç deneyi ile mümkündür. Sertleşmiş beton basõnç mukavemeti tayininde, mecbur kalõnmadõkça tahribatlõ deney metodu ile tahribatsõz deney metodu birlikte uygulanmalõdõr. Sertleşmiş betondan deney numunesi (karot) alõnmadan önce numuneye ait ölçüm yerinde beton test çekici ile yüzey sertliği deneyleri yapõlarak (Rm) geri tepme değerleri, bilyalõ test çekici ile de vuruş bilyesinin beton yüzeyinde bõrakmõş olduğu iz çapõ (dm) tespit edilir. Her iki yüzey sertliği deney metodu betonun elastikiyetinin tespitine dayanan ve betonun birkaç milimetre derinliğindeki yüzeyi test ettiğinden sadece betonun üst yüzeyine yakõn tabakalarõnõn basõnç mukavemeti hakkõnda bilgi verir. Yüzey sertliği deney sonuçlarõ, kalõp vibrasyon karbonatlaşmõş yüzey, agrega tanecikleri, teçhizat ve onarõm gibi betonun yüzeysel özelliklerinden oldukça etkilenir. Özellikle yangõn, don ve kimyevi etkiler vasõtasõyla tahribata uğramõş beton yüzeyinde yüzey sertliği deneyleri kullanõşlõ değildir. Betondan kesilen bir numune üzerinde yapõlan basõnç mukavemeti deneyi gibi ek bir bilgi olmadan yalnõz yüzey sertliği deney sonucunun vereceği bilgi beton mukavemetinin belirlenmesi için yeterli değildir. Yukarõda belirtilen nedenlerden dolayõ bir yapõ veya yapõ bileşenleri üzerinde basõnç mukavemeti değerlendirilmesi yapõlõrken, yüzey sertliği deney cihazlarõ üzerinde (Rm, dm) değerlerine karşõlõk verilen graik değerleriyle yapõya ait gerçek mukavemet değerleri arasõnda önemli arklõlõklar bulunduğundan; - yapõnõn yapõmõ sõrasõnda alõnan 7 ve 28 günlük taze beton numunelerinin basõnç mukavemet deneyinden önce yüzey sertlik deneyi yapõlarak betona ait kalibrasyon eğrisi çõkarõlmalõ ve yapõ betonu denetlenirken bu graik kullanõlmalõ, - veya karot alõnan ölçüm yerlerindeki test çekici okumalarõ ile karot basõnç mukavemeti değerleri eşlendirilerek bir graiğe taşõnmalõ ve bu test çekici değerlerine (Rm) karşõlõk verilen karot mukavemet değerleri vasõtasõyla karot alõnmayan ama beton test çekici okuma değerleri bulunan yapõ bileşenlerine ait gerçeğe yakõn mukavemet değerleri bulunur (Ek-B-Şekil-B1). Böyle bir uygulama ile, sertleşmiş betondan daha az numune alõnarak daha çok sayõda yapõ bileşenini test etmek mümkündür. Korelasyon doğrusuna ait değerlendirme Ek-1'de verilmiştir CİHAZ VE MALZEMELER Karot Alõcõ; komple takõm Karot Bõçağõ; mm-1 mm iç çaplõ ve bu bõçaklara uygun bileziği olan Darbeli Delme Matkabõ; 20 mm çaplõ taş delici uçlu Pirinç Dübel veya benzeri Çelik Dübel Makina Somunu Su Hortumu; 12,7 mm çapõnda veya su tankõ Kablo Uzatma; makaralõ Pens, karot çõkartõcõ Demir Ölçer; teçhizatõn yerini, yönünü ve beton et kalõnlõğõnõ belirleyen Vakum Plakasõ Vakum Pompasõ; karot makinasõnõn yapõ bileşenine tespiti için Çeşitli Avadanlõklar; makinayõ sabitleştiren Taşkesme Cihazõ 2

6 Basõnç Presi Numune Başlõklama Cihazõ Beton Deney Çekici DENEY UYGULAMA YERİ, ÖLÇÜM YERİ VE SAYISI, ÖLÇÜM YERLERİNİN DURUMU Deney Uygulama ve Ölçüm Yeri Deney uygulama ve ölçüm yeri, Madde 0.2.2'de ve 0.2.4'de tari edildiği şekilde belirlenir Ölçüm Yerlerinin Sayõsõ Ölçüm yerlerinin sayõsõ (n), TS 0'de öngörülen şekilde, nitelik kontrolü için gerekli olan deney numunesi sayõsõna (N) bağlõdõr. (N) sayõsõ, her m 3 lük beton imalatõndan alõnmasõ gereken numune sayõsõ olup en az 3 adettir. Bir yapõnõn m 3 den daha az beton ihtiva eden her katõ için ise (N) sayõsõ yine en az 3 adettir. Bu sayõ (N), BS 25'den daha yüksek mukavemetli betonlar için iki katõna (6 adet) çõkarõlmalõdõr. Beton imalatõ miktarõna göre tespit edilen ölçüm yerlerinin sayõsõ (n), alõnan karot numunesi çapõna veya şeklindeki numunenin kenar uzunluğu ile sertleşmiş betonda kullanõlan agreganõn maksimum dane çapõ büyüklüğü ilişkisi ile karakteristik beton dayanõm sõnõõna bağlõ olarak aşağõdaki Çizelge-1'de belirtilen şekilde artõrõlõr. ÇİZELGE 1 - Sertleşmiş Betondaki Ölçüm Yeri Sayõsõ (n) Alõnan Karot Çapõ veya Küpün Kenar Uzunluğu (d) d 100 mm d < 100 mm d < 100 mm Agregaya Ait Maksimum Tane Çapõ D(max) > 32 mm 16 mm >16 mm Ölçüm Yeri Sayõsõ (n) (En az) Normal Beton BS 14, BS 16, BS 20, BS 25 Yüksek Dayanõmlõ Beton BS 30 ve daha yüksek dayanõmlõ betonlar n, 3 (n > N) n 6 n 6 (n > 2N) n 12 n, 9 (n > 3N) n 18 Tahrip etmeden uygulanan geri tepmeli beton test çekici deneyindeki deney numunesi sayõsõ n 3.N olmalõdõr Ölçme Yerlerinin Durumu Ölçüm yerleri, denenen betonu karakterize etsin diye deney yerine eşit bir şekilde dağõtõlmalõdõr. Bununla birlikte ölçüm yerlerinin seçiminde, bir yapõ bileşenindeki beton basõnç mukavemetinin betonlama doğrultusunda yukarõdan aşağõya doğru artabileceği gözönüne alõnmalõdõr. Beton kõvamõ, sõkõştõrma metodu ve zamanõ, agrega maksimum dane boyutu ile donatõ sõklõğõ ilişkilerine bağlõ olarak özellikle ince ve sõk teçhizatlõ kolonlarõn alt ve üst kõsõmlarõndaki beton mukavemetinde arklõlõklar oluşabilir. Bu nedenle kolonlardaki ölçme ve karot alma yerleri belirlenirken bu durum gözönünde bulundurulmalõdõr. Beton karot numuneleri alõnõrken, mümkün olduğunca bileşenlerin taşõma gücünü etkilemeyecek yerler seçilmeli ve teçhizatlar kesilmemelidir. Bunun için teçhizatõn yeri ve özelliklerini belirleyen tarayõcõ araçlar kullanõlarak teçhizatõn daha az ve seyrek olduğu yerler seçilmelidir. Karot alõmõ sõrasõnda, karotta hasar oluşturmamak ve sonuçlarõn güvenirliğini artõrmak için, hõzlandõrõlmõş kür ya da buhar kürü uygulanmamõş normal kurlu betonlardan 14 günden önce karot alõnmamasõna dikkat edilmelidir. 3

7 Numunelerin alõnmasõnda yapõ bileşeninin kenar bölgelerinde yapõ tahribatlarõ meydana gelmemesine dikkat edilmelidir. Bu nedenle numuneler kesilirken yapõ elemanõ kenar kõsmõndan en az en büyük dane çapõnõn iki misli uzaklõktaki bir yerden sulu kesme sistemiyle alõnmalõdõr. Sertleşmiş betondan numune almadan önce uygulanan vuruş deneyi (geri tepmeli beton test çekici deneyi) 120 mm den daha ince yapõ bileşenlerinde küçük konsol ve kolonlarda titreşimden dolayõ ölçüm sonuçlarõnõ olumsuz yönde değiştirebilir. Bu tür narin yapõlõ betonlarda vuruş deneyleri desteğe, köşelere yakõn yerlere uygulanmalõdõr DENEY NUMUNESİ Deney Numunelerinin Şekil ve Boyutlarõ Basõnç mukavemeti deneyi uygulanacak deney numuneleri silindir veya şeklinde olmalõdõr. Yapõ ve yapõ bileşeninden basõnç mukavemetine tabi tutulmak üzere çõkarõlan, kesme ve başlõk yapma gibi gerekli düzeltme işlemi yapõldõktan sonraki deney numunesinin yüksekliği, silindir şeklindeki numunelerde (karotta) çapõna (h=d), şeklindeki numunelerde ise kenar uzunluğuna eşit olmalõdõr. Karot numunesinin çapõ betonda kullanõlan iri agrega maksimum tane çapõnõn en az 3 misli büyüklükte olmalõdõr. Basõnç yüzeyleri, düz ve paralel olmalõ, deney uygulama eksenine göre dik açõlõ (90 ± 0,5 ) olmalõdõr. Karot numunelerinin çaplarõ mm olmalõdõr. Özel durumlarda mesela; narin yapõ bileşenlerinde veya teçhizatõn azla olduğu yapõ ve yapõ bileşenlerinde daha küçük çaplõ karotlar alõnabilir. Ancak en küçük çap mm olmalõdõr. Kesilerek alõnan numunelerinin kenar uzunluğu 100 mm den az olmamalõdõr Deney Numunesi Alõnmasõ Sertleşmiş betondan denenmek üzere beton numunesi alõnmadan önce işaretlenen ölçüm yerleri teçhizat tarayõcõ ile taranõr. Teçhizatõn en az bulunduğu nokta seçilip deney çekici uygulanõr (TS 3260). İşaretlenip karot alõmõ kararlaştõrõlmõş olan ölçüm yerleri numaralandõrõlõr ve yapõ bileşeninin adõ, betonun yaşõ karotlarõn betonlama doğrultusunda ya da bu doğrultuya dik doğrultuda (yatay veya düşey) alõndõklarõ ve yapõ bileşeninin boyutlarõ ile karot alma doğrultusuna paralel boyutu tespit edilir. Delici karot bõçaklarõnõn çapõ, donatõ aralõğõ ve yapõ bileşeni boyutlarõ Çizelge-2'ye göre seçilir. ÇİZELGE 2 - En büyük Agrega Tane Büyüklüğüne Karşõlõk Gelen Delici Karot Bõçağõ İç Çapõ Boyutlarõ En Büyük Agrega Tane Büyüklüğü (mm) Delici Karot Bõçağõ İç Çapõ(mm) 1 100* * Özel durumlarda, mesela ince yapõ elemanlarõnda veya sõk teçhizatlõ yapõ bileşenlerinde iç çapõ mm olan küçük karot bõçaklarõ da kullanõlabilir. Delici karot bõçağõ iç çapõ, yapõ bileşeninin kalõnlõğõndan azla olmamalõdõr. - Karot numune yüzeyleri düzgün olmalõdõr. Bunun için karot alma cihazõ mümkün olduğunca oynamayacak şekilde yan duvarlara veya tavana çeşitli avadanlõklarla, vakum veya pirinç dübel ile sabitleştirilir. Karot alõcõ cihazõn oturma yüzeyi eğri ise ayak vidalarõ vasõtasõyla dengelenir. - Karot alõcõ cihazõn elektrik ve suyu bağlanõr. - Döşemeden bir karot alõnacaksa, dökülecek parçalarõn ve karotun bir toplayõcõ plaka vasõtasõ ile düşmeleri önlenir. Ayrõca su dökülmesine karşõ toplayõcõ bir kap kullanõlõr. - Cihaz çalõştõrõlõr su açõlõr ve delici uç (bõçak) yavaş yavaş betona sokulur. Karot numuneleri õslak delme metodu ile alõnmalõdõr. - Delici uç betona gerekli devir düşmeyecek şekilde bastõrõlõr. Bu durum ampermetre göstergesi uygun sõnõrlar arasõnda tutularak sağlanõr. - Su şiddeti betonu kesme anõnda ortaya çõkan parçalarõ çabuk temizleyecek şekilde ayarlanõr. - Karot bõçağõnõn betona ne kadar girdiğini tespit etmek için önce karot bõçağõ boyu ölçülür. Bõçak beton içinden çõkarõlmadan kesilen derinlik dõşõnda kalan bõçak boyu toplam bõçak boyundan çõkarõlarak kesilen karot boyu yaklaşõk olarak belirlenir. 4

8 Karot numunesi yeterli boyda kesildikten sonra kesilen karota ince bir keski sokularak kõrõlõr ve bir pens vasõtasõyla alõnõr. - Karotlara ölçüm yerlerini belirten kalõcõ işaretler verilir. - Ayrõca karotun cinsi, yapõsõ ve hasarlarõ kaydedilir (kõlcal çatlaklar vb.) Deney numunesi alõndõktan sonra yapõ bileşeninde meydana gelen boşluk, düşük slamplõ yüksek dozlu bir harç ile veya rötre yapmayan hazõr paket harçlarõn sõkõştõrõlmasõ suretiyle doldurularak kapatõlmalõdõr. Şayet, deney numunesinin herhangi bir beton yapõ bileşeninden (kolon, kiriş, döşeme vb.) kopmuş olan beton yõkõntõsõndan alõnmasõ gerekiyorsa, yõkõntõ beton kütlesinin sabit tutularak karot numunesi alõnmasõnõn güçlüğü nedeniyle taş kesme bõçağõ ile Madde 'de belirtilen hassasiyetle 100 x 100 x 100 mm veya 1 x 1 x 1 mm boyutlarõnda numuneleri kesilir. Küp numuneleri, kesmeden dolayõ herhangi bir hasara uğramamõşsa, kür ve bakõmõ sonunda başlõklamaya gerek duyulmadan basõnç mukavemeti deneyine alõnõr. Hasarlõ numuneler için Madde 'de belirtilen işlem uygulanõr Deney Numunesinin Durumu Deney numunelerinin içinde, basõnç doğrultusunda teçhizat çubuğu bulunmamalõdõr. Basõnç yükü doğrultusuna dik veya eğri teçhizat genellikle basõnç mukavemetini azaltõcõ etki yapar. Bu sebeple deney numunesinin toplam hacmindeki teçhizat oranõ % 5'den daha büyük olduğunda veya deney numunesinin 1/3 yüksekliğinde bulunan demir teçhizatõ hacmi toplam numune hacminin % l'den daha büyük olmasõ halinde deney numunesi deney sonuçlarõnõn değerlendirilmesinde dikkate alõnmaz. Karot deney numunesindeki teçhizat hacmi, basõnç mukavemet deneyinden sonra tartõlarak hesaplanõr. Teçhizat hacmi (V), aşağõdaki ormül yardõmõyla bulunur. V = G ρd Burada; ρd = Teçhizat özgül kütlesi 7,85 g/cm 3 V = Teçhizat (yapõ çeliği) hacmi (cm 3 ) G = Teçhizat kütlesi (g) dõr Deney Numunelerinin Hazõrlanmasõ Deney Numunelerinin Kesilmesi Yapõ bileşenlerinden karot bõçağõ vasõtasõyla alõnan deney numunelerinin sõvalõ veya karbonatlaşmõş yüzeyleri ile yapõ bileşeninden koparõlmõş düzgün olmayan yüzeyi laboratuvarlarda õslak metotla numuneye zarar vermeden yüksekliği çapõna eşit olacak şekilde (h=d) taş kesme bõçağõ ile traşlanõr. Numunenin düzeltilmesinden sonraki yüksekliği karot çapõndan en azla ± % 10 kadar sapabilir. Numuneler üzerindeki işaretlemenin silinmemesine dikkat edilmeli çap ve yükseklik hassas bir şekilde ölçülüp kaydedilmelidir. Deney numunesinin basõnç presinde yük uygulanacak yüzeyleri birbirine paralel olmalõ ve bu yüzeylerin düzlemden sapmasõ en azla 0,1 mm olmalõdõr (Şekil-1) Numunelerin Kürü ve Bakõmõ Laboratuvarda hazõrlanan deney numuneleri deney anõna kadar yaklaşõk 23 C ± 2 C sõcaklõkta ve doygun rutubetli kür odasõnda saklanmalõdõr (TS 3114) Deney numuneleri deney esnasõnda hava kurusu halde olmalõdõr. Şayet deney numunesinin alõndõğõ yapõ veya yapõ bileşeni hizmet şartlarõnda sürekli olarak su ile temasta ise deney numunelerinin kürü su içinde yapõlmalõdõr Başlõklama Deney numuneleri Madde 1.4.3'deki incelemelerden geçirilmeli, deney şartlarõna uygun olmayan numuneler deneye alõnmamalõdõr. Deney numunelerinin düzlemden sapmasõ, 0,1 mm'yi aşmasõ halinde eksenel sapmalarõ gidermek ve basõnç yükünün homojen bir dağõlõmõnõ sağlamak amacõyla başlõklama cihazõnda % 70 kükürt ve % 30 graitten meydana gelen başlõk yapõlmalõdõr. Deney numunesinin alt ve üst yüzeylerine ayrõ ayrõ yapõlan başlõk maksimum 5 mm kalõnlõğõnda olmalõ ve 5

9 bütün numune yüzeyini kaplamalõdõr (TS 3068). Deney numuneleri (silindir ve ) yapõ bileşeni veya beton kütlesinden alõnõrken kesmeden dolayõ hasara uğramasõ durumunda, hasara uğramõş kõsõmlar çimento harcõyla sõvanarak onarõlõr. Numuneler en az 24 saat sonra deneye tabi tutulmalõdõr İŞLEM Deney numuneleri kür odasõndan çõkarõldõktan sonra deney şartlarõ ortamõnda hava kurusu hale gelene kadar bekletilir. Başlõklama öncesi tartõlarak yaklaşõk birim kütleleri bulunur. Deney numuneleri TS 3114'e uygun olarak basõnç mukavemeti deneyine tabi tutulur HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ Basõnç deneyi sonucu bulunan yük, deney yüküne dik olan deney numunesi kesit alanõna bölünerek basõnç mukavemeti bulunur. P, N / mm A sil = 2 Burada; sil veya : Beton deney numunesine ait basõnç mukavemeti N/mm 2, P: Kõrõlma yükü N A: Deney yüküne dik deney numunesi kesit ortalama alanõ mm 2 dõr DEĞERLENDİRME Genel Bu standarda göre karotlara ait bulunan basõnç mukavemeti sonuçlarõ denenen betonun sadece içinde bulunmuş olduğu deney yaşõ için geçerlidir. Diğer bir yaşa dönüşüm genellikle mümkün değildir. Madde 1.4 'e uygun şekil ve boyuttaki 100 mm ve 1 mm çapõnda veya kenar uzunluğundaki deney numunelerine ait basõnç mukavemeti değerleri kenar uzunluğu mm olan Standard basõnç mukavemeti değerlerine eşit kabul edilebilir. Karot yüksekliğinin çapõna eşit olmasõ durumunda; Karot çapõ (d) = 100 mm veya 1 mm ise = sil 100 veya sil 1'dir. Karot çapõ mm olan bir numune için 0,9 sil = eşitliği geçerlidir. Burada; = kenar uzunluğu mm'lik basõnç mukavemeti sil sil 100 = çapõ 100 mm olan silindir basõnç mukavemeti 1 = çapõ 1 mm olan silindir basõnç mukavemeti Sonuçlarõn Değerlendirilmesi Beton 28. ve 90. günler arasõnda denenmelidir. Ancak hukuki bir ihtila doğmasõ halinde 90 günden daha yaşlõ betonlardan da karot alõnabilir. Tahribatlõ deney sonucunda bulunan karot basõnç mukavemetine ait en küçük tek değer ile ortalama değerler, Çizelge-3 deki eşdeğer mukavemeti ile seri mukavemetinin en az % 85 'ni sağlamalõdõr. Vuruş deneyi mukavemet değerleri ile betondan kesilerek çõkarõlan karot numunelerine ait basõnç dayanõm değerleri arasõnda çeşitli arklõlõklar ortaya çõktõğõnda karot numunelerine ait dayanõm değerleri dikkate alõnmalõdõr (Madde 1.1). Yapõ boyutlarõnõn numune boylarõna göre arklõ ve betondaki sõcaklõk değişiminin de numunelerinkinden başka türlü olmasõ sebebiyle, yapõda numunelere göre arklõ sertleşme durumlarõ meydana gelebileceği gözönüne alõnmalõ ve numunelerden elde edilen neticelerin değerlendirilmesinde bu hususa dikkat edilmelidir. 6

10 Elde edilen sonuçlarõn değerlendirilmesinde aşağõda belirtilen iki metot kullanõlõr. - İstatistiki olmayan metot - İstatistiki olan metot ÇİZELGE 3 - Beton Sõnõlarõ ve Mukavemetleri Beton Sõnõõ Silindir Basõnç Mukavemeti N/mm 2 EK Eş Değer Küp Basõnç Mukavemeti N/mm 2 SK EK +3 N/mm 2 Seri Mukavemeti Her Seri Küpün Ortalama Mukavemetinin En Düşük Değeri N/mm 2 BS 14 BS 16 BS 20 BS 25 BS 30 BS 35 BS 40 BS 45 BS İstatistik! Olmayan Değerlendirme Bir yapõ veya yapõ bileşeninden alõnan, Madde 1.4'e uygun şekil ve boyuttaki 100 mm ve 1 mm çapõndaki veya kenar uzunluğundaki deney numuneleri için bulunan basõnç mukavemet değerleri Madde 1.7.1'e göre kenar uzunluğu mm olan Standard basõnç mukavemet değerlerine eşit kabul edilir. Bu şekilde bulunan değerlerinin, aşağõdaki (a) ve (b) şartlarõnõ aynõ anda sağlamasõ gerekir. a) Ortalama 0,85 SK b) En Küçük Tek Değer ( EK Burada; EK = Betonun eşdeğer mukavemeti (Örneğin BS14 için EK = 16N/mm 2 -Çizelge-3) SK = Betonun seri mukavemeti (Örneğin BS14 için SK = 19 N/mm 2 -Çizelge-3) dir İstatistiki Değerlendirme Bir yapõ veya yapõ bileşeninde istatistik! bir değerlendirme yapõlabilmesi için (n 12) adet karot numunesine ait basõnç mukavemet değeri veya (n 35) adet vuruş deneyi sonucu olmalõdõr. n = alõnan numune sayõsõ karot mukavemet değerlerinden ( sil ) basõnç mukavemet değerlerine ( ) dönüşüm değerleri Madde 1.7'de verilmiştir. Yapõlan istatistik! değerlendirme sonucu; z = - ks.s 0,85. EK eşitliğini sağlamalõdõr. Burada; z = deney büyüklüğü N/mm 2 s = dir. =Ortalama basõnç dayanõm değeri değerlerinin standard sapmasõ s > 3 N/mm2 7

11 ( ) S = n 1 2 ormülü ile hesaplanõr. Burada; n = Deney sonucu elde edilen numune ve/veya ölçme yeri sayõsõdõr. Rastgele alõnan numune sõnõrõ n 12 (karotta) Rastgele alõnan numune sõnõrõ n 35 (vuruş deneyinde) ks =Rastgele alõnan minimum numune sayõsõna karşõlõk Çizelge-4'de verilen uygun kabul aktörleri. ÇİZELGE 4 - İstatistik Değerlendirmede Kullanõlan Kabul Faktörleri (ks) Numune Sayõsõ (n) Kabul Faktörleri (ks) 1,95 1,88 1,84 1,75 1, En küçük tek değer =11,5 N/mm 2 Ortalama değer Standard sapma (s)=4,5 N/mm 2 3,0 N/mm 2 Bulunan değerler; _ Deney büyüklüğü (z)= - ks. S 0,85 EK ormülünü doğrulamalõdõr (Madde ) alõnan numune sayõsõ n=15 ks = 1,88 (Çizelge-4'den) S = 4,5 =21,9 N/mm2 ( ) S = n 1 olmasõ sebebiyle z = 21,9-1,88.4,5=13,44 N/mm 2 BS 16 sõnõõ için; EK =20 N/mm 2 (Çizelge-3) bulunmasõ gereken ortalama basõnç mukavemeti, 0,85. EK = 0,85.20 = 17 N/mm 2 'dir. Deney sonucu bulunan değer, (Z=13,44 N/mm 2 ) bulunmasõ gereken değerden (17 N/mm 2 ) küçük olmasõ sebebiyle denenen beton BS 16 sõnõõna uygun değildir. Bulunan beton kalitesi bir alt beton sõnõõ olan BS 14 olarak kabul edilir. 2 - ÖLÇÜM YERLERİNE AİT TUTANAK VE DENEY RAPORU ÖLÇÜM YERLERİNE AİT TUTANAK Ölçüm yeri tutanağõ aşağõdaki verileri ihtiva etmelidir. -Proje adõ -Yapõ yeri -Yapõ bileşeni -Ölçüm yerlerinin işaretlenmesi Karot numunelerinde, -Beton proje değeri (kalitesi), -Alõnma tarihi, -Betonun yaşõ, -Karot alma cihazõ, 2 8

12 -Numunelerin ölçüm değerleri, -Numunelerin işaretlenmesi -Karotlarõn yatay doğrultuda mõ, düşey doğrultuda mõ alõndõğõ, Vuruş deneylerinde ise, - Vuruş deneyinin tarihi, - Vuruş deneyi cihazõ, - Ölçüm yerlerinin durumu, - Her bir ölçüm yerine ait R geri tepme ve diz çapõ (bilyalõ test çekici kullanõldõğõnda) değerleri, Ölçüm yerlerine ait tutanak en az 5 yõl deney yapõlan yerde saklanmalõdõr DENEY RAPORU Yapõ ve yapõ bileşenlerindeki sertleşmiş betondan alõnan numuneler ile yapõlan basõnç mukavemeti deneyine ilişkin her raporun hazõrlanmasõnda bu standard esas alõnmalõ ve rapor en az aşağõdaki verileri ihtiva etmelidir: - Ölçüm yerlerinin durumu, - Ölçüm yerlerinin işaretlenmesi, Deney yerine ait bilgiler. Tahribatlõ deney metodunda, -Duruma göre teçhizatõnõn yeri ve hacimsel olarak oranõ, Tahribatsõz deney metodunda, - Geri tepmeli veya bilyalõ test çekiçlerine ait deney sonuçlarõ ve olmasõ gereken değerler, - Vuruş açõsõ, - Ölçüm yeri değerleri R m duruma göre dm, - Deney raporu değerleri R m duruma göre d m, - Deneyin yapõldõğõ laboratuvarõn adõ, deneyi yapanõn ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adlarõ, görev ve meslekleri, - Deney tarihi, - Deneyde uygulanan standardlarõn numaralarõ, - Deney sonuçlarõnõ değiştirebilecek aktörlerin mahzurlarõnõ gidermek üzere alõnan tedbirler, - Uygulanan deney metotlarõnda belirtilmeyen veya mecburi görülmeyen, akat deneyde yer almõş olan işlemler, - Rapor tarih ve numarasõ YARARLANILAN KAYNAKLAR DIN 1048 Teil 1,2,4,5 June 1991 Bausto Prüungen 9

13 Küp Numunesi Silindir Numunesi ŞEKİL 1 - Basõnç Yüzeylerinin Düzlemden Sapmasõ 10

14 EK - A DEĞERLENDİRME ÖRNEĞİ A.1 - İstatistik! Olmayan Değerlendirme Yapõ bileşeni adõ: Çatõ katõ teçhizatlõ beton döşeme Ölçüm yerlerinin işaretleri ve durumu: Şekil-A.1 ve Şekil-A.2'de verilmiştir. Numune alma cihazõ: Karot bõçağõ tespit edilmiş karot alma cihazõ Karot numunesinin işaret ve boyutlarõ ile teçhizat oranõ Çizelge-A.1'de verilmiştir. Yapõlõş sebeplerinden dolayõ sadece 8 adet karot alõndõ. Alõnan numune adedi 12 adetten daha az olduğu için hesaplamada istatistik! olmayan değerlendirme esas alõndõ. Beton döşemenin örtü kalõnlõğõnõn yaklaşõk yarõsõna kadar delindi. Karot numunelerine ait basõnç mukavemeti sonuçlarõ Çizelge-A.2'de verilmiştir. ÇİZELGE A1 - Karot Numunelerinin İşaret ve Boyutlarõ Kesilen Boşluklu Bloka (Asmolen)Ait Karot Çapõ d Karot Yüksekliği Kesilen Teçhizat Çubuğu Boyutlar h' (mm) h Sayõsõ Yüksekliği Çapõ a(mm) (mm) (mm) (mm) (mm) 1a 30 98, ,5 1b , a , ,5 2b , a , ,5 3b , ,5 Karot Numarasõ No. 4a , ,5 4b , ,5 ÇİZELGE A.2 - Karotlara Ait Basõnç Mukavemeti Sonuçlarõ Karot Numarasõ No. Ortalama Karot Çapõ d (mm) Basõnç Yüzeyi A (mm 2 ) Başlõklama Sonrasõ Yükseklik (mm) Basõnç Yükü P kn Basõnç Mukavemeti sil = =F/A N/mm 2 1a 1b 98,6 97, ,5 97, a 2b 98,3 98, , a 3b 98,5 98, , a 4b 98,4 98, ,9 115,

15 A Deney Sonuçlarõnõn Değerlendirilmesi Çõkarõlan karot numunelerinin çapõ 100 mm'dir. Madde 1.7.1'de belirtildiği gibi h=d=100 mm veya 1 mm ise karot basõnç dayanõmõ (sil) 100 eşdeğer basõnç dayanõmõ, ( Yukarõdaki örnekte; Beton Mukavemeti Sõnõõ : BS 14 BS 14 için Eşdeğer Küp Mukavemeti : EK = 16 N/mm 2 ) olarak kabul edilir. Seri Mukavemet Değeri : = 19 N/mm 2 (Çizelge-3) Madde 'e göre İstatistiki olmayan değerlendirme için deney sonucu bulunan ( sil 100 = sil 100 değerleri ) eşitliğinden elde edilen 2oo basõnç mukavemeti değerlerine dönüşür. basõnç mukavemeti değerleri en az aşağõdaki (a) ve (b) şartlarõnõ sağlamasõ gerekir. a) Ortalama 0,85. SK; 16,15 N/mm2 (0,85.19) b) En Küçük Tek Değer sonucu bulunan; Ortalama En küçük tek değer 0,85 EK; 13,6 N/mm2 (0,85.16) Deney = 24 N/mm 2 > 16,15 N/mm 2 (a) = 19 N/mm 2 > 13,6 N/mm 2 (b) olup BS 14 için (a) ve (b) şartlarõnõ sağladõğõndan denenen betonun BS 14 sõnõõna uygun olduğu anlaşõlõr. A.2 - İstatistiki Değerlendirme Beton sõnõõ BS16 olan bir yapõdan yapõ şartlarõna uygun olarak d=100 mm ve d= mm çapõnda 15 adet karot numunesi alõnmõş olsun. Numune sayõsõ n>12 olmasõ sebebiyle betonun değerlendirilmesinde İstatistiki değerlendirme metodu kullanõlabilir. Basõnç mukavemet değerleri ve dönüşümü Madde 1.7.1'e göre yapõlmõş olup Çizelge-A.3'de verilmiştir. ÇİZELGE A.3 - Basõnç Mukavemet Değerleri ve Dönüşüm Sonuçlarõ Ölçüm Yeri No. Karot Çapõ d (mm) Karota Ait Basõnç Mukavemeti (N/mm 2 ) Küp Basõnç Mukavemeti ( ) (N/mm 2 ) ,4 28, ,7 25, ,8 26, ,7 20,3 11,5 22,5 25, ,9 23, ,8 23, ,3 18, ,5 25, ,9 23,

16 ŞEKİL A1 - Çatõ Katõ Döşemesindeki Ölçüm Yerlerinin Durumu ŞEKİL A2 - Betonarme Döşemeden Alõnan Karot Numunesinin Durumu 13

17 EK - B YAPI VEYA YAPI BİLEŞENİ BETONUNA AİT KORELASYON DOĞRUSUNUN ÇIKARILMASI Herhangi bir yapõ veya yapõ bileşeni üzerinde 6 adet düşük ve yüksek mukavemet verebilecek değişik karakterlerde Madde 1.1'e uygun şekilde çapõ, d = 100 mm olan karot numuneleri alõnmõş olsun (Karot numuneleri alõnmadan önce karot alõnan yerlerde test çekici deneyi yapõldõ). Deney yapõlan ölçüm yerleri sayõsõnõn yeterliliği Çizelge-1 ile doğrulanmalõdõr. Alõnan karot numuneleri bir basõnç presinde kuvvet uygulanarak kõrõlõr. Silindirik karot numunelerine ait basõnç mukavemeti değerleri Madde 1.7'ye göre basõnç mukavemetine dönüştürülür (Çizelge-B.1) Karot numunesi alõnmasõ tahribatlõ bir metot olarak düşürüldüğünde reerans korelasyon doğrusunun belirlenmesinde karot numunesi yerine taze beton numunelerine ait sõnõr değerleri kullanõlõr. Bu yönteme göre, beton üretimi aşamasõnda taze beton numunesi olarak alõnõp 7. ve 28. gün sonunda basõnç mukavemeti tespit edilmesi istenen beton silindir veya numuneleri üzerinde dayanõm deneyi öncesinde beton test çekici ile ortalama R geri tepme değerleri bulunur, ve beton numuneleri mukavemetleri tespit edilmek üzere kõrõlõr. Bulunan mukavemet değerlerine karşõlõk ortalama R geri tepme değerleri, Şekil-B.1'deki gibi graike edilerek sözkonusu betonun denenmemiş diğer yapõ bileşenleri hakkõnda bilgi sahibi olmak üzere kullanõlabilecek reerans korelasyon doğrusunu verir. ÇİZELGE B.1 - Ölçüm Sonuçlarõnõn Değerlendirme Örneği Ölçüm Yerlerine Ait Mukavemet Değerleri Ölçüm Yeri No Deney Numunelerine Ait Silindir Basõnç Mukavemeti N/mm 2 25,0 28,0 26,7 35,9 29, sil Eşdeğer Küp Mukavemeti N/mm2 25,0 28,0 26,7 35,9 29, Böylece eşdeğer mukavemet değerleri test çekici geri tepme değer çitlerine ( gelecek şekilde, ( ) ordinatta, (Rm) apsiste olmak üzere bir graiğe taşõnõr. Eğimi : R m = 2:1olan reerans korelasyon doğrusu elde edilir (Şekil-B.1) Test Çekicine Ait (R m ) Geri Tepme Değerleri 27,5 29,3 32,5 32,8 34, / Rm ) karşõlõk 14

18 ŞEKİL B.1 - Reerans Korelasyon Doğrusunun Gösterilmesi 15

19 Reerans doğrusu, : R m = 2:1eğimi ile aynõ doğrultuda (R m / ) = (35/35,5) değer çitleri vasõtasõyla seyreder. Reerans doğrunun altõnda yer alan (32,5/26,7) ve (34,6/29,4) değer çitleri uygun olmayan üçüncü değer çitlerini oluşturur. Diğer işaretlenmiş dört noktadan geri kalan 35/35,5 çiti en uygun olmayan değer çitini oluşturur. Bu nokta yardõmõyla reerans doğrusu apsis ve ordinat şartlarõna uygun hareket eder. Aşağõdaki eşitlikler yardõmõyla bulunan reerans doğrusuna ait ormül: =2 (Rm-35)+35,5 bulunur. Bu ormül yardõmõyla her R m değerine karşõlõk gelen mukavemet değerleri (Şekil-B.1) bulunur. ( Rm Rm ˆ ) küˆ = 2 + p ( dm dm ˆ ) küˆ = 2 + p Burada; R ˆm; küˆ p = = Beton test çekici için en büyük Rm değerine (Rm) karşõlõk mukavemeti ( ) dˆ m; küˆ p Bilyalõ test çekici için en büyük dm değerine (dm) karşõlõk mukavemeti ( ) = Reerans doğrusu, yapõ ve yapõ bileşenlerinin deneyi çerçevesinde betonun basõnç mukavemetinin tayini için yanlõz reerans doğrusundan elde edilmiş minimum ve maksimum basõnç mukavemetleri arasõndaki geri tepme değerleri için kullanõlmalõdõr. Yani bu doğru, minimum R m = 27 ile maksimum Rm=35 değerleri arasõnda kullanõlmalõdõr. Bazõ gerekçeli durumlarda bu sõnõrlama aşõlabilir. Sözkonusu reerans doğrusu sadece karõşõm oranlarõ, işlenebilirliği ve bakõmõ (kürü) aynõ olan betonlar için geçerli olabilir. Reerans doğru yardõmõyla karot basõnç mukavemeti ile beton test çekici değerleri eşlendirilerek yapõ veya yapõ bileşenini tahrip etmesinden dolayõ karot alõnamayan deney yerlerine uygulanan test çekici geri tepme değerleri Şekil-B.1 yardõmõyla mukavemet değerlerine dönüştürülebilirler. 16