T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI MALİ PİYASALARDA GELİŞMELER OCAK 200 YILLIK PROGRAMLAR VE KONJONKTÜR DEĞERLENDİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MALİ PİYASALAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI Mart 200
İÇİNDEKİLER ÖZET.iii I. PARA PROGRAMINDAKİ GELİŞMELER... 1 a. Merkez Bankası Analitik Bilançosu Gelişmeleri...1 b. Parasal Hedeflerde Gelişmeler...4 c. Temel Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler... II. BORÇLANMA PROGRAMINDAKİ GELİŞMELER... III. DÖVİZ KURLARINDAKİ GELİŞMELER... IV. SERMAYE PİYASASINDA GELİŞMELER... 1 a. İMKB Hisse Senedi Piyasası...1 b. Tahvil ve Bono Piyasası...14 c. Repo-Ters Repo Piyasası...14 d. Altın Borsası...1 e. Yatırım Fonları...1 V. BANKACILIK SİSTEMİNDE GELİŞMELER... 1 a. Mevduat Gelişmeleri...1 b. Krediler...20 c. Menkul Değerler Cüzdanı ve Bağlı Menkul Değerler...24 VI. MALİ PİYASALARDA 200 YILI OCAK AYI İTİBARİYLE HUKUKİ VE KURUMSAL DÜZENLEMELER...26 TABLOLAR Tablo.1. Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu (Milyon Dolar)...2 Tablo.2. Merkez Bankası Analitik Bilançosu (Ayın Son Cuma günü -Trilyon TL)... Tablo.. Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (trilyon TL) (1)... Tablo.4. Hazine İç Borç İhaleleri... Tablo.. İç Borç Stokunun Vade Yapısı... Tablo.6. İç Borç Stoku Döviz-Faiz Yapısı (Trilyon TL)... Tablo.. Kurlardaki Gelişmeler...12 Tablo.8. İMKB de Çeşitli Göstergeler(1)...1 Tablo.. Kamu Menkul Kıymetler Pazarı...14 Tablo.10. Repo-Ters Repo Piyasası...1 Tablo.. Yatırım Fonları Getirileri...16 Tablo.12. Bankacılık Sisteminde Kredi ve Mevduatların Gelişimi...1 i
GRAFİKLER Grafik. 1. Merkez Bankası Net Rezervler ve Net Döviz Pozisyonu Gelişimi... 1 Grafik. 2. Para Tabanı Gelişimi... 4 Grafik.. Reel Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (18=100)... Grafik. 4. Para Çarpanları... 6 Grafik.. Faiz Oranlarında Gelişmeler Bileşik Faizler (Yüzde)... 8 Grafik. 6. Mali Baskınlık (İç Borç Stoku/M2Y) (Yüzde)... Grafik.. TL/Dolar Gelişimi... Grafik. 8. Euro/Dolar paritesindeki gelişim... 12 Grafik.. A ve B Tipi Fonları Portföy Büyüklüğü/M2 Para Arzı... 1 Grafik.10. YP Mevduat / Toplam Mevduat... 18 Grafik.. Üç Ay ve Daha Kısa Vadeli TL Mevduat / Toplam TL Mevduat... 1 Grafik.12. Zorunlu karşılığa tabi TL Mevduatların Ortalama Vadesi (Ay)... 1 Grafik.1. Müşterilerle Yapılan Repo / Yurtiçi Yerleşikler TL Mevduat... 20 Grafik.14. Mevduat Bankaları Yurtiçi YP Kredi / Toplam Kredi... 21 Grafik.1. Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri / Toplam Mevduatlar... 22 Grafik.16. Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları / Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri... 22 Grafik.1. TGA / Krediler... 2 Grafik.18. Menkul Değerler Cüzdanı... 2 Grafik.1. Mevduat Bankaları Menkul Değerleri /Toplam Mevduatlar... 2 EKLER 1. Merkez Bankası Analitik Bilançosu : http://ekutup.dpt.gov.tr/mpg/200/01/tcmb.xls 2. Bankacılık Sistemi Mevduat Hacmi : http://ekutup.dpt.gov.tr/mpg/200/01/mevduat.xls. Bankacılık Sistemi Kredi Hacmi : http://ekutup.dpt.gov.tr/mpg/200/01/kredi.xls 4. Devlet İç Borçlanma Faiz Oranları : http://ekutup.dpt.gov.tr/mpg/200/01/icborc.xls. Mali Tasarruf Araçları Ağırlıklı Faiz Oranları : http://ekutup.dpt.gov.tr/mpg/200/01/maliarac.xls ii
Mali Piyasalarda Gelişmeler Ocak 200 YILLIK PROGRAMLAR VE KONJONKTÜR DEĞERLENDİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MALİ PİYASALAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI ÖZET 200 Ocak ayı itibariyle Merkez Bankası Net Rezervler ve Net Dış Varlıklar hesaplarında 2,4 milyar dolarlık artış yaşanmıştır. Net Döviz Pozisyonu yaklaşık 22 ay aradan sonra ilk defa 1 Ocak 200 tarihi itibariyle pozitif değere ulaşmıştır. Net İç Varlıklar hesabı ay sonu itibariyle 0, katrilyon TL artış göstermiştir. Merkez Bankasının piyasaya olan yükümlülükleri toplamını gösteren Merkez Bankası Parası (MBP) kaleminde Ocak ayında bir önceki aya göre,8 katrilyon TL artış gerçekleşmiştir. Ocak ayında geniş tanımlı para arzları olan M2 ve M2Y nominal olarak artış gösterirken; reel olarak azalmıştır. Ocak ayında Hazine borçlanma ihaleleri aylık ortalama faiz oranlarında yükselme yaşanmış ve yüzde 6, düzeyinde gerçekleşmiştir. Aylık ortalama vade, önceki aya göre yaklaşık aynı seviyesinde kalarak 262 gün olmuştur. TEFE artış oranında ve Hazine borçlanma maliyetinde bir önceki aya göre artış yaşanmıştır. İç borç stokunda ve mali baskınlık oranında artış gözlenmiştir. Ocak ayında TL karşısında dolar değer kaybederken, Euro değer kazanmış ve parite Euro lehine artmıştır. Euro/dolar paritesi 1,046 oranından 1,081 oranına yükselmiştir. Ocak ayında Aralık ayına göre yüzde 6,4 oranında değer kazanan IMKB Ulusal-100 bileşik endeksi.02 puana yükselirken; işlem hacmi önceki aya göre yüzde 21,1 oranında daralmıştır. İkinci el tahvil ve bono piyasasında işlem hacmi artarken, faiz oranlarında yükselmiş ve yüzde 1 olarak gerçekleşmiştir. Ocak ayında,1 katrilyon TL işlem hacminin gerçekleştiği Repo-Ters repo pazarında, faiz oranı Merkez Bankası borçlanma faiz oranları ile aynı seviyedeki hareketini sürdürmüş ve yüzde 44 düzeyinde gerçekleşmiştir. 200 yılının Ocak ayında bankalararası hariç toplam mevduat nominal olarak artış göstermiştir. Bu artışta özellikle TL mevduatların yükselişi etkili olmuştur. 200 yılı Ocak ayında mevduatlarda TL-YP portföy tercihinde, YP mevduatların ağırlığı devam etmiştir. Mevduatların vade yapısındaki kısalık 200 yılı Ocak ayında da sürmüştür. 200 yılı Ocak ayında kredi piyasasında canlanma görülmüş ve TL kredilerin payı artmıştır. Tüketici kredilerinde 2002 yılının ikinci yarısından itibaren görülen canlanma 200 yılı başında da sürmüştür. 2002 yılı boyunca artış gösteren mevduat bankalarının Tahsili Gecikmiş Alacaklar (TGA)/Toplam Krediler rakamı 200 yılı Ocak ayında düşüş eğilimine girmiştir. 200 yılı Ocak ayında menkul kıymetler cüzdanının ve bağlı menkul değerlerin arttığı gözlenmektedir. iii
Mali Piyasalarda Gelişmeler Ocak 200 YILLIK PROGRAMLAR VE KONJONKTÜR DEĞERLENDİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MALİ PİYASALAR DAİRESİ BAŞKANLIĞI I. PARA PROGRAMINDAKİ GELİŞMELER a. Merkez Bankası Analitik Bilançosu Gelişmeleri 200 Ocak ayı itibariyle Hazinenin gerçekleştirdiği yurtdışı borçlanmanın etkisiyle Merkez Bankası Net Rezervler ve Net Dış Varlıklar hesaplarında 2,4 milyar dolarlık artış yaşanmıştır. Net Döviz Pozisyonu yaklaşık 22 ay aradan sonra ilk defa 1 Ocak 200 tarihi itibariyle pozitif değere ulaşmıştır. Grafik.1. Merkez Bankası Net Rezervler ve Net Döviz Pozisyonu Gelişimi 28 Milyar Dolar 2 18 1 8-2 - -12 0.Kas 1.Ara 1.Oca 1.Mar 2.Mar 1.Nis 26.Nis 1.May 1.May 1.Haz 28.Haz 1.Tem 26.Tem Net Rezervler Net Döviz Pozisyonu 1.Eyl 2.Eyl 18.Eki 2.Eki 1.Kas 2.Kas 1.Ara 20.Ara 2.Ara 0.Oca 10.Oca 1.Oca 24.Oca 1.Oca 200 yılı Ocak ayı Merkez Bankası analitik bilançosu döviz hesapları incelendiğinde; 2002 yılı sonunda 26.18 milyon dolar düzeyinde bulunan Net Rezervler hesabının 2.44 milyon dolar artarak 200 yılı Ocak ayında 28.64 milyon dolar düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir. Net Rezervler hesabı için söz konusu ayın en önemli artışı, Hazinenin yurtdışı piyasalardan gerçekleştirdiği 0 milyon dolar ve 00 milyon Euro tahvil ihracıdır. Geriye kalan yaklaşık 1,1 milyar dolar artış ise döviz yükümlülükleri kısmında bulunan hesaplardaki artıştan kaynaklanmıştır. Net Dış Varlıklar hesabında; Diğer Dış Varlıklar 1
hesabındaki artışın eksi karakterli hesaplar olan KMDTH ve SDMH artışını dengelemesi sonucu, Net Dış Varlıklar hesabındaki artış, yaklaşık olarak Net Rezervler Hesabındaki artış seviyesinde gerçekleşmiştir. Net Dış Varlıklar kısmında yaşanan 2,4 milyar dolar artışa karşın; İç Döviz yükümlükleri kısmındaki artış ise çok düşük seviyede gerçekleşerek 0,6 milyar dolar olmuştur. Böylece; döviz varlıklarının döviz yükümlülüklerinden daha fazla artması nedeniyle, Net Döviz Pozisyonu kaleminde ay içinde 1, milyar dolarlık iyileşme görülmüş ve 1 Ocak tarihi itibariyle pozitif değere yükselerek, ay sonunda 0, milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Tablo.1. Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu (Milyon Dolar) 2002 200 Ocak Mart Haziran Eylül Aralık Ocak Net Döviz Pozisyonu(NDP) -10.640,4 -.1,0-2.816, -2.,6-2.16, -266, - Net Dış Varlıklar -1.8,6.6,0.8,.,.88,6 10.02,2 Net Rezervler 18.662,6 20.0,0 21.82, 24.2, 26.18,6 28.6, KMDTH ve SDMH(-) 10.60,.4, 12.0, 1.,0 1.84, 14.6,6 Diğer -.,4 -.,8 -.8,4 -.,0-4.44, -.04,2 - İç Döv. Yük. 8.86,8 8.86,0 8.62,8 10., 10.0, 10.68, Döv. Olarak T.Mev. 2.28,1 2.14, 2.00, 4.22,.66,.41,2 Hazine Mevduatı 1.40, 1.08,6 1.6,4.40,4 2.1,8 2.4, Bankaların Döviz Mev. 6.28,8 6.48,1 6.81, 6.44,2 6.8,6 6.62, Kaynak: Merkez Bankası. Net İç Varlıklar hesabı ay sonu itibariyle Kamuya Açılan Krediler Hesabındaki artışa bağlı olarak 0, katrilyon TL artış göstermiştir. Net İç Varlıklar hesabının alt kalemi olan Kamuya Açılan Krediler hesabında döviz kurlarındaki artış sonucu dövize endeksli DİBS hesaplarındaki yükselişe paralel olarak 0, katrilyon TL artış gerçekleşmiştir. Değerleme Hesabındaki 0,2 katrilyon TL lik azalış ise söz konusu gelişmelerin Kamuya Açılan Krediler Hesabında yarattığı artışı 0, katrilyon TL ile sınırlamıştır. Diğer İç Varlıklar ve Bankalara Açılan Krediler hesaplarındaki artış veya azalışlar ile birlikte Net İç Varlıklar Hesabı, Ocak ayında 0, katrilyon TL artarak 2, katrilyon TL den 24,2 katrilyon TL düzeyine yükselmiştir. 2
Tablo.2. Merkez Bankası Analitik Bilançosu (Ayın Son Cuma günü -Trilyon TL) 2002 200 Ocak Mart Haziran Eylül Kasım Aralık Ocak NDP+Net İç Varlıklar = MBP 10.20,0 1.841,6 18.86, 18.8,0 22.04,1 1.66, 2.,6 Net Döviz Pozisyonu(NDP) -14.04,2-4.0,1-4.14, -4.84, -21, -.6, -4, - Net Dış Varlıklar -2.448,.148,8.,4 12.82, 12.8, 12.81, 16.18, - İç Döviz Yükümlülükleri.606.8,8 1.868,1 1.68, 1.68,2 16.428,0 1.6, Net İç Varlıklar (I+II+III+IV) 24.24, 20.46, 2.1,6 2.62, 24.6,0 2.2,0 24.1, I- Kamuya Aç. Krd. (1+2+) 2.8, 2.26, 2.62, 2.60,1 2.484,6 2.82, 0.48,6 1- Hazinenin Borçları.4,1 2.862, 2.2, 2.12,1 0., 0.,0 1.4,6 a.dibs 20.6,8 22.12,0 20.206, 1.4,6 21.802, 21.10,4 21.662,6 b.dövize Endeksli DİBS 12.2,8.82,.2,6.,8 8.68,.6,0.0, c.diğer -42, -46,4-260,661-16,28 -, -4,4 -,6 2- Değerleme Hesabı -466,8-26, -1.10, -1.642,0-1.22, -2, -61,0 - IMF Acil Yardımı 10,6 10,6 0 0 0 0 0 II - Bankalara Açılan Krd.,,2 1,6 1,,6 12,8 16,0 III- TMSF'na Kullandırılan Krd. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 20,0 20,0 IV- Diğer -.2, -.41,4 -.14, -4.6,1 -.4,2-6.22,1-6.4,1 REZERV PARA.8, 8.620,.1, 10.2,.00, 10.662,1.21,8 Emisyon 4.81,4.62,8 6.1, 6.2, 8.00,6.0,1.64, Bankalar Zorunlu Karşılıkları 1.6, 1.82,6 1.8,4 1.84, 1.62, 1.61,8 1.8, Bankalar Serbest Mevduat 1.08, 1.08, 1.04, 1.62, 2.08,2 1.024,2 1.6,0 Diğer 21, 1, 0,4 12,2 1, 2,0 10,6 PARASAL TABAN.10,2 14.8,1 1., 1.4, 1.218, 1.4,0 21.84, APİ den Borçlar 1.60, 6.214,2 8.84,.16,42.1,4 8.41, 10.622, MERKEZ BANKASI PARASI 10.20 1.841, 1886, 18., 22.04,1 1.66, 2.,6 Kamu Mevduatı,8 1.006,6 1.042, 1.8,4 2.80, 82,4 1.04, Kaynak: TCMB günlük vaziyet (1)Rakamlar ayın son cuma günü itibariyledir. Toplamlar yuvarlama sonucu tutmayabilir. (2) MBP: Merkez Bankası Parası Merkez Bankasının piyasaya olan yükümlülükleri toplamını gösteren Merkez Bankası Parası (MBP) kaleminde Ocak ayında bir önceki aya göre,8 katrilyon TL artış gerçekleşmiştir. Merkez Bankası pasif hesapları incelendiğinde, Rezerv paranın en önemli alt kalemi olan emisyon hacmi büyüklüğü, Ocak ayında bir önceki aya göre yaklaşık aynı seviyede kalırken, Bankalar Serbest Mevduatı 0, katrilyon TL artış göstermiş ve bunun sonucu olarak Rezerv Para 0, katrilyon TL artmıştır. Merkez Bankası Parası içinde en fazla artışa yol açan APİ den Borçlar Hesabı, Ocak ayında Bankaların fonlarını kısa vadeli tutmak istemeleri ve bu fonları Merkez Bankasında plase etmeleri sonucu önceki aya göre 2,2 katrilyon TL düzeyinde artış göstermiştir. Kamu mevduatında meydana gelen 1,1 katrilyon TL lik artışla birlikte MBP,8 katrilyon TL artarak 2,8 katrilyon TL düzeyine ulaşmıştır.
b. Parasal Hedeflerde Gelişmeler 18 Ocak 2002 tarihli Niyet Mektubunda TCMB Bilançosu temel büyüklükleri olan Para Tabanı, Net İç Varlıklar ve Net Uluslararası Rezervler ile ilgili olarak yılın ikinci yarısına ilişkin gösterge niteliğinde hedefler konmuş, 0 Temmuz tarihli ek Niyet Mektubunda ise, Para Tabanı ve Net Uluslararası Rezervlere ilişkin gösterge niteliğindeki hedefler performans kriterlerini oluşturmuştur. Net İç Varlıklara ilişkin gösterge niteliğindeki hedefler ise yenilenmiştir. 2002 yıl sonu itibariyle belirlenen hedeflere ulaşılmıştır. Grafik.2. Para Tabanı (PT) Gelişimi 1 12 Katrilyon TL 10 8 0.Mar 1.Mar 02.Nis 16.Nis 01.May 1.May 2.May 12.Haz 26.Haz 10.Tem 24.Tem PT ( işgünü ortalaması) 0.Eyl 1.Eyl PT (işgünü değeri) 0.Eki 1.Eki 01.Kas 1.Kas 2.Kas 1.Ara 1.Ara 1.Oca 2.Oca Merkez Bankası 200 yılında para politikasını fiyat istikrarı temel amacı çerçevesinde oluşturacaktır. Temel para politikası aracı olarak kısa vadeli faiz oranları etkin olarak kullanılacaktır. Enflasyon hedeflemesine geçilene kadar 2002 yılında uygulanan örtük enflasyon hedeflemesi stratejisine devam edilecek, kısa vadeli faiz oranları gelecek dönem enflasyonuna paralel olarak belirlenecektir. 200 yılı enflasyon hedefi yüzde 20 olarak belirlenmiştir. Para politikası hedefleri de yüzde 20 lik enflasyon hedefi ve yüzde lik büyüme öngörüsü çerçevesinde belirlenecektir. 4
c. Temel Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler 10 Grafik.. Reel Parasal Büyüklüklerde Gelişmeler (18=100 ) 10 0 0 0 01-1 02-1 0-1 Emisyon Rezerv Para M2 M2Y Ocak ayında geniş tanımlı para arzları olan M2 ve M2Y nominal olarak artış gösterirken; reel olarak azalmıştır. Ocak ayında Emisyon nominal olarak bir önceki aya göre yaklaşık aynı seviyede kalırken ve Rezerv Para bankalar mevduatındaki artıştan dolayı artmıştır. Geniş tanımlı para arzlarından M2 para arzında vadeli ticari mevduatlardaki azalıştan dolayı nisbi bir artış gözlenirken; M2Y para arzında döviz tevdiat hesaplarındaki artış sebebiyle artış gözlenmiştir. Geniş tanımlı para arzlarında nominal olarak gözlenen artışın TEFE artış hızının gerisinde kalması ile reel olarak azalma gözlenmiştir. Nitekim, Ocak ayında Aralık ayı sonuna göre geniş para tanımlarından M2 reel olarak yüzde,1 oranında, M2Y ise reel olarak yüzde 6,18 oranında azalmıştır. Tablo.. Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (trilyon TL) (1) 200 Ocak/ 2001 2002 2002 Aralık Aralık Mart Haziran Eylül Aralık Ocak % Değişim Dolaşımdaki Para 4,801. 4,1.4,21.6 6,41.,208. 6,01.1-4. TL Vadesiz Mevd. 6,22.0 6,0. 6,4.,2.,00.0,61.4 8.1 M1,0.,48. 12,81. 1,06. 14,28. 14,20. 1.8 TL Vadeli Mevd.,12. 8,618.4 40,4.4 42,1. 46,6.4 46,84.1-0.2 M2 46,86.0 0,104.,44.,882. 61,1. 61,6.6 0. Yurtiçi Yer. DTH,146.8,20. 6,8. 6,26. 2,2.0 2,8.4 0. M2Y 104,12.8 10,4.8,240.2 12,408.8 1,40. 14,14.0 0. TEFE 4,1.,8.,2.0 6,024.6 6,48.8 6,840..6 Kaynak: Merkez Bankası, DPT. (1) Ayın son Cuma günü itibariyle.
Grafik.4. Para Çarpanları 1 12 6 Ara.00 Oca.01 Mar.01 Nis.01 May.01 Haz.01 Tem.01 Cogaltan (M2/RP) Eyl.01 Eki.01 Kas.01 Ara.01 Oca.02 Mar.02 Nis.02 May.02 Haz.02 Tem.02 Coğaltan (M2Y/RP) Eyl.02 Eki.02 Kas.02 Ara.02 Oca.0 2002 yılında Rezerv Parada gözlenen artış ve para arzlarının aynı seviyede kalması sebebiyle Para Çoğaltanında azalma gözlenmiştir. Bu etki döviz kurlarındaki gerilemeyle beraber M2Y/RP çoğaltanında daha fazla değişime yol açmıştır. Söz konusu para çoğaltanı Aralık ayında 12, iken, Aralık ayı sonunda, düzeyine inmiştir. Aynı dönemde M2/RP para çoğaltanı Aralık ayında, iken, Ocak ayı sonunda, düzeyine gerilemiştir. 6
II. BORÇLANMA PROGRAMINDAKİ GELİŞMELER Ocak ayında Hazine borçlanma ihaleleri aylık ortalama faiz oranlarında yükselme yaşanmış ve yüzde 6, düzeyinde gerçekleşmiştir. Aylık ortalama vade, önceki aya göre yaklaşık aynı seviyesinde kalarak 262 gün olmuştur. Tablo.4. Hazine İç Borç İhaleleri Vade (Gün) Net Borç. (Milyar TL) İtfa (Milyar TL) İtfa/Borç Oranı Yıllık Bileşik Faiz (Yüzde) 12 Aylık TEFE Değişim (Yüzde) 2002 Ocak 28.41.8 4.8.828 4,2 4,4 2,0 Şubat 2.80.08 2.88.284,02,2 1,8 Mart 4.1.440 4.6.20, 1,02, Nisan 28.0.6 6.001.02 122,8 60,61 8,0 Mayıs 26.46.04 6.48.48 8, 6, 4, Haziran 14.600.1 8.80.06 6,4 2,08 46,8 Temmuz 16 6.86.20 6.640.26 6,1 2,10 4, Ağustos 28.40.461 6.21.,04 64,4 4, Eylül 20 4.000.806 8.61.6 46,14 6, 40, Ekim 28.14.0.14.66, 64,6 6,1 Kasım 181.0.08.4. 4,21 2,6,4 Aralık 2 8.22.06.80. 104,8 0,22 0,8 Ocak - Aralık 2 6.0.862 8.21.6 86,12 6, 0,8 200 Ocak 262 6.86.62.824.8 142,8 6,6 2,6 Kaynak: Hazine, DPT (1) Net borçlanma rakamlarına 2002 yılında düzenlenen dövize endeksli ihale rakamları ve faiz oranları katılmamıştır. İtfa rakamları piyasaya yapılan ödemeleri göstermektedir. (2) Piyasaya yapılan itfa = ihale + TAP + halka arz+doğrudan satış. 2002 Aralık ayında yüzde 0,2 düzeyinde gerçekleşen Hazine İhaleleri ortalama bileşik faizi, 200 yılı Ocak ayında Irak a yapılacak askeri harekat olasılığı tedirginliği ile birlikte risk priminde meydana gelen artışın etkisiyle yüzde 6, düzeyine yükselmiştir. Aylık ortalama vadenin ise Aralık ayına göre değişmediği ve 262 gün olarak gerçekleştiği görülmektedir. Hazine, Ocak ayında piyasadan TL bazında net 6, katrilyon TL borçlanılırken; piyasaya tarafından,8 katrilyon TL itfada bulunulmuştur. Böylece Hazine nin Aralık ayında yüzde 86,1 olan itfa/borçlanma oranı Ocak ayında 142,8 olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmede Hazine nin Ocak ayında 0 milyon dolar ve 00 milyon Euro değerinde dış borçlanma gerçekleştirmesi etkili olmuştur.
Ocak ayında TEFE artış oranında ve Hazine borçlanma maliyetinde ciddi bir artış yaşanmıştır. Aralık ayında yüzde 0,8 seviyesine inen 12 aylık TEFE artış oranı Ocak ayında yüzde 2,6 seviyesine yükselmiştir. Ocak ayında Hazine ihaleleri ortalama bileşik faiz oranı Aralık ayındaki yüzde 0,2 seviyesinden yüzde 6, seviyesine yükselmiştir. 120 Grafik.. Faiz Oranlarında Gelişmeler Bileşik Faizler (Yüzde) 100 80 60 40 20 0 Oca. Nis. Tem. Eki. Oca.00 Nis.00 Tem.00 Eki.00 Oca.01 Nis.01 Tem.01 Eki.01 Oca.02 Nis.02 Tem.02 Eki.02 Oca.0 ihale DIBS interbank TEFE Ocak ayında iç borç stokunda artış gözlenmiştir. 2002 yılı Aralık ayı itibariyle 14, katrilyon TL olan iç borç stoku 200 yılı Ocak ayı itibariyle yüzde, artış göstererek 1,4 katrilyon TL ye ulaşmıştır. Borcun kompozisyonu itibariyle nakit dışı stokta azalma olmuştur. Ortalama vade 2,1 aydan 0, aya gerilemiştir. 2002 Aralık ayında 6,8 milyar dolar olan dış borç stoku ise 200 yılı Ocak ayında 8,6 milyar dolar düzeyine çıkarak dolar bazında yüzde,2 artış göstermiştir. 8
Tablo.. İç Borç Stokunun Vade Yapısı 2001 Aralık Miktar (Milyar TL) Yüzde Ort. Vadeye Kalan Süre (Ay) Genel Top. 122.1.260 100,0 8, Nakit.8.0 4,4 1,2 Tahvil 40.226.6 2, 26,2 Bono 1.6.12 14,,4 Nakit Dışı 6.80.4 2,6, 2002 Aralık Miktar (Milyar TL) Yüzde Ort. Vadeye Kalan Süre (Ay) Genel Top. 14.86.61 100,0 2,1 Nakit 8.20.1,6 12,8 Tahvil 2.21. 4, 18, Bono.01.86 24, 4,2 Nakit Dışı 60.8.20 40,4 6,4 200 Ocak Miktar (Milyar TL) Yüzde Ort. Vadeye Kalan Süre (Ay) Genel Top. 1..08 100,0 0, Nakit.414.40 61,4 12,6 Tahvil.64.41 8,6 1, Bono.40.088 22,8 4,2 Nakit Dışı.44.668 8,6, Kaynak: Hazine Tablo.6. İç Borç Stoku Döviz-Faiz Yapısı (Trilyon TL) Aralık 2002 (%) Ocak 200 (%) Sabit getirili.6 2%.1 2% Değişken faizli 1.84 12% 1.81 1% Döviz cinsinden 16.1 % 18.661 12% Dövize endeksli 1. 12% 1. % -IMF kredisi.68 6%.68 6% -Takas.64 %.64 % -Diğer 466 0% 466 0% Nakit Dışı 60. 40%.4 % Sabit getirili - 0% - 0% Değişken faizli 46.4 1% 4.1 0% Döviz cinsinden.81 8% 10.6 % Dövize endeksli 1. 1% 1.81 1% Toplam Stok 14.80 100% 1. 100% Kaynak: Hazine 140 10 120 0 100 0 80 0 60 Grafik.6. Mali Baskınlık (İç Borç Stoku/M2Y) (Yüzde) 2001-1 2002-1 200-1
Ocak ayında mali baskınlık oranında artış gözlenmiştir. Ocak ayında M2Y para arzında gözlenen düşük artışla beraber iç borç stok rakamı artmıştır. Mali baskınlığın bir göstergesi olan iç borç stokunun M2Y ye oranı Aralık ayında yüzde 2, oranında gerçekleşirken Ocak ayında,8 oranında gerçekleşmiştir. 10
III. DÖVİZ KURLARINDAKİ GELİŞMELER Ocak ayında TL karşısında dolar değer kaybederken, Euro değer kazanmış ve parite Euro lehine artmıştır. Ocak ayı başında Merkez Bankası gösterge dolar kuru alış fiyatı 1.648.48 TL olurken; ay içinde dalgalı bir seyir izlemiş ve ay sonu itibariyle 1.6.0 TL düzeyinden kapanmıştır. Aylık ortalama dolar kuru değerine bakıldığında ise, 1.6.642 düzeyinde gerçekleşerek 1.6.642 TL olan Aralık ayına göre yüzde 4 lük değer kazandığı gözlenmektedir. Olası Irak savaşı ile birlikte doların değerinde yaşanabilecek düşüş eğilimi, dolar talebini azaltırken alternatif rezerv para olarak tutulabilen Euroya olan talebi artırmaktadır. Aynı dönemde, Merkez Bankası gösterge Euro kuru alış fiyatı 1.2.8 TL den yüzde 2,6 artarak 1.6.64 TL düzeyine yükselmiştir. Euro kuru aylık ortalama kuru 1.8.61 TL düzeyinde gerçekleşerek 1.62.1 TL düzeyinde gerçekleşen Aralık ayı rakamına göre yüzde, oranında artışı göstermektedir. 1.0.000 Grafik.. TL/Dolar Gelişimi 1.60.000 1.0.000 1.40.000 1.0.000 1.20.000 0.Mar 0.Nis 0.May 1.May 28.Haz 26.Tem 2.Eyl 21.Eki 20.Kas 2.Ara 21.Oca Euro/dolar paritesi ay içinde Euronun dolara karşı daha fazla değer kazanması ile 1,046 oranından 1,081 oranına yükselmiştir. 2002 yılının ortalarından itibaren başlayan Euronun dolara karşı değer kazanma eğiliminin 200 yılı Ocak ayında da devam ettiği görülmektedir. Ocak ayı başında 1,046 düzeyinde olan parite ay sonu itibariyle 1,081 düzeyine yükselmiştir.bu gelişmede ABD nin
Irak a yapmayı planladığı askeri müdahale, Avrupa Merkez Bankasının faiz indirimleri için yılın son dönemine kadar beklemeyerek isteksiz davranması, ABD de ekonomide yaşanan durgunluğu aşmak için FED tarafından arka arkaya yapılan faiz indirimleri ve ABD cari işlemler açığında beklenen büyüme gibi faktörler etkili olmuştur. Tablo.. Kurlardaki Gelişmeler Dolar Euro Euro/Dolar Paritesi Aralık 2001 1.448.04 1.28.0 0,88 Ocak 2002 1.6.888 1.20.6 0,88410 Şubat 1.46.2 1..64 0,8688 Mart 1..2 1.184.62 0,81 Nisan 1.14.468 1.162.21 0,88422 Mayıs 1.86.212 1.268.41 0,141 Haziran 1.22.616 1.44.46 0,46 Temmuz 1.64.288 1642281 0,2666 Ağustos 1.6.18 1..82 0,044 Eylül 1.644.4 1.612.81 0,80881 Ekim 1.646.6 1.61. 0,812 Kasım 1..102 1.8.01 1,00202 Aralık 1..02 1.602. 1,01214 Ocak 200 1.6.642 1.8.61 1,06222 Kaynak:TCMB (1)Döviz kuru ve Parite değerleri aylık ortalamalardır. TCMB gösterge döviz alış kurları kullanılmıştır. 1,1 Grafik.8. Euro/Dolar paritesindeki gelişim 1,0 1 0, 0, 0,8 0,8 02.Oca 1.Oca 1.Oca 04.Mar 18.Mar 01.Nis 1.Nis 2.Nis 1.May 2.May 10.Haz 24.Haz 08.Tem 22.Tem 0.Eyl 1.Eyl 01.Eki 1.Eki 1.Eki 14.Kas 28.Kas 1.Ara 1.Ara 1.Oca 2.Oca 12
IV. SERMAYE PİYASASINDA GELİŞMELER a. İMKB Hisse Senedi Piyasası Ocak ayında Aralık ayına göre yüzde 6,4 oranında değer kazanan IMKB Ulusal-100 bileşik endeksi.02 puana yükselirken; işlem hacmi önceki aya göre yüzde 21,1 oranında daralmıştır. 2002 yıl başından itibaren Eylül ayına kadar düşüş trendi gösteren İMKB Ulusal-100 bileşik endeksi, Ekim ve Kasım aylarında yakaladığı yükseliş hareketini Aralık ayında düşüşle sonuçlandırmıştır. 200 yılı Ocak ayında İMKB bileşik endeksi 10.0 puan olan Aralık ayı seviyesine göre yüzde 6,4 oranında artarak.02 puan seviyesine yükselmiştir. İşlem hacminde ise; Endeks değerindeki yükselişle aynı yönde olmayan bir seyir izlendiği görülmektedir. Nitekim, Aralık ayında,46 katrilyon TL olan İMKB hisse senedi işlem hacmi, 200 yılı Ocak ayında yüzde 21,1 oranında daralarak, katrilyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Tablo.8. İMKB de Çeşitli Göstergeler(1) İMKB 100 İMKB 100 Ulusal Pazar Dönemler Dönem Ort 0 Günlük HO. İşlem Hacmi 2002 Ocak 1.22 1.24.41.6 Şubat.06 12.1.0.61 Mart.6.0.844.80 Nisan.442.84 8.60. Mayıs 10.414.81.482.00 Haziran.80. 4.1.08 Temmuz 10.26.24.8.6 Ağustos.4 10.02 6.08.624 Eylül 8.842.0.81.4 Ekim 10.22.41..6 Kasım 1.00 12.0 24.40.02 Aralık 10.0 12.0.4.84 2002 Ocak.02 10.46.4.60 0- Ocak 10.88 12.10 1.6.88 10- Ocak 10.204. 1..66 1- Ocak 10.48.10 1.8.441 24- Ocak 10.826 10.22 1.4.4 1- Ocak 10.02 10.4 2.06.. Kaynak: İMKB Aylık Bülten (1) İMKB 100 Endeks Değerleri, 0 günlük Hareketli Ortalama, İşlem Hacmi Milyar TL 1
b. Tahvil ve Bono Piyasası İkinci el tahvil ve bono piyasasında işlem hacmi artarken, faiz oranlarında yükseliş yaşanmıştır. 200 yılı Ocak ayında 1.2 trilyon TL işlem hacminin gerçekleştiği kamu menkul kıymetleri kesin alım-satım pazarında faiz oranları Aralık ayında yüzde 4,4 iken, Ocak ayında yüzde 1,01 seviyesine yükselmiştir. Tablo.. Kamu Menkul Kıymetler Pazarı İşlem Hacmi Faiz Oranı DÖNEMLER (TRİLYON TL) (YÜZDE) 2002-OCAK 4.48 8,4 ŞUBAT.824 66,8 MART.620 6,4 NİSAN.2 1,84 MAYIS.6 2, HAZİRAN 6.8 4, TEMMUZ. 60,62 AĞUSTOS 8.21, EYLÜL.8,21 EKİM 12.466,86 KASIM 14.202 48,0 ARALIK.84 4,2 200- OCAK 1. 1,01 Kaynak: İMKB Aylık Bülteni c. Repo-Ters Repo Piyasası Ocak ayında,1 katrilyon TL işlem hacminin gerçekleştiği Repo-Ters repo pazarında, faiz oranı Merkez Bankası borçlanma faiz oranları ile aynı seviyedeki hareketini sürdürmüş ve yüzde 44 düzeyinde gerçekleşmiştir. Irak a yapılacak askeri harekat olasılığının güçlenmesi ile ekonomik birimlerin kısa vadeyi tercih etmeleri Repo Ters Repo piyasasına da yansımıştır. Nitekim, 2002 Aralık ayında 6, katrilyon TL düzeyinde gerçekleşen piyasanın işlem hacmi Ocak ayında yüzde 2, oranında artarak,1 katrilyona yükselmiştir. Merkez Bankasının uyguladığı faiz politikasının gereği olarak fon açığı olan finansal kurumları (bankalar ve özel finans kurumları) limitleri ölçüsünde fonlama veya fon fazlası olan kurumların fonlarını borçlanabilme taahhüdü söz konusu piyasada faiz oranlarının istikrarlı bir seyir izlemesini sağlamıştır. Repo-Ters repo piyasası faiz oranları Merkez Bankası borçlanma faiz oranları ile yaklaşık aynı seviyede hareket ederek yüzde 44 oranında gerçekleşmiştir. 14
Tablo.10. Repo-Ters Repo Piyasası İşlem Hacmi Faiz Oranı DÖNEMLER (TRİLYON TL) (YÜZDE) 2002-OCAK 42.0,8 ŞUBAT.8,1 MART 6.882,86 NİSAN 8.01 1, MAYIS 4.46 48,22 HAZİRAN 6.0 48,12 TEMMUZ 81.1 48,14 AĞUSTOS 68.10 46,24 EYLÜL 8.26 46,0 EKİM.04 46,04 KASIM 84.848 44, ARALIK 6.2 44,0 200-OCAK.12 44,01 Kaynak: İMKB Aylık Bülteni d. Altın Borsası Dünya çapında uluslararası rezerv para olarak kabul edilen dolara karşı yaşanan güven bunalımı, alternatif uluslararası rezerv araçlarına olan talebi artırmıştır. Bu alternatif rezervlerden birisi olan altının talebinde yaşanan artış neticesinde, fiyat seviyesi büyük çaplı sıçramalara sahne olmuştur. Nitekim, Aralık ayında bir ons altının fiyatı 4, dolar iken; Ocak ayında yüzde 6, oranında değer kazanarak 6,4 dolara yükselmiştir. Ayrıca, 6,4 ons/dolar olan Ocak ayı fiyatı 2002 Ocak ayı fityatı olan 282, ons/dolara göre yüzde 26,2 değer artışını ifade etmektedir. İşlem hacmine bakıldığında; Dolar bazında, milyon dolar işlem olurken, TL bazında 1,1 trilyon TL işlem olmuştur. İşlem miktarı ise Aralık ayında 10 ton iken, Ocak ayında, ton düzeyine gerilemiştir. e. Yatırım Fonları Grafik.. A ve B Tipi Fonları Portföy Büyüklüğü/M2 Para Arzı 1,00 1,00 1,00 1,00,00,00,00,00 2001-01 2001-02 2001-0 2001-04 2001-0 2001-06 2001-0 2001-08 2001-0 2001-10 2001-1 2001-12 2002-01 2002-02 2002-0 2002-04 2002-0 2002-06 2002-0 2002-08 2002-0 2002-10 2002-2002-12 Vade sınırlaması olmaması, portföyünde çeşitli yatırım araçları bulunduğu için riski dağıtması, profesyonel uzmanlar tarafından yönetilmesi, çok küçük miktarlar için yatırım
şansı sunması, istenildiği anda getirisiyle birlikte nakde çevrilme gibi avantajlar içeren yatırım fonları son yıllarda büyük bir talep artışına sahne olmuştur. Nitekim, 2001 yılı sonu itibariyle 4, katrilyon TL portföy büyüklüğü olan A ve B yatırım fonu toplam portföy büyüklüğü 2002 yılı Aralık ayında, katrilyon TL ye yükselmiştir. 2002 yılı Aralık ayı itibariyle Yatırım fonlarının mali sistem içinde bulunduğu ağırlık oranını yansıtan Yatırım Fonları Toplam Portföy Büyüklüğü/ M2 para arzı oranı, yüzde 8, düzeyinde gerçekleşen 2001 yılına göre büyük bir artış göstererek yüzde 1, düzeyine yükselmiştir. Daha çok faiz geliri içeren mali araçları bünyesinde bulunduran B tipi Yatırım fonlarının Aralık ayı itibariyle yılbaşına göre ortalama getirisi 44,4 olurken; hisse senedi gibi menkul kıymetlerden de portföyünde bulundurabilen A tipi yatırım fonlarının ortalama getirisi 0,1 düzeyinde olmuştur. Tablo.. Yatırım Fonları Getirileri Aylık Ortalama Getiri A Tipi Yatırım Fonları Yılbaşına göre Ortalama Getiri B Tipi Yatırım Fonları Aylık Ortalama Getiri Yılbaşına göre Ortalama Getiri 2001 Kasım 6,6 4,66,14 84, 2001 Aralık 14,8 6,8 2,1 8,21 2002 Ocak -0,2-0,2 2,88 2,88 2002 Şubat -, -,6 4,0,2 2002 Mart,2-4,, 10, 2002 Nisan -0,46 -, 2,82 1,1 2002 Mayıs -4,4 -, 2,2 1,12 2002 Haziran -1,62-10,88 2,64 20,08 2002 Temmuz, -,84,6 24,1 2002 Ağustos -2,24 -,2,4 28,2 2002 Eylül -4,1 -,2 2,46 1,1 2002 Ekim,64-0,81,44,62 2002 Kasım 1,02 1,84, 41,20 2002 Aralık -1,8-0,10 2,22 44,8 16
V. BANKACILIK SİSTEMİNDE GELİŞMELER a. Mevduat Gelişmeleri 200 yılının Ocak ayında bankalararası hariç toplam mevduat nominal olarak artış göstermiştir. Bu artışta özellikle TL mevduatların yükselişi etkili olmuştur. 2002 yıl sonunda katrilyon TL olan toplam mevduat, 200 yılı Ocak ayında yüzde 1,6 artış göstererek 1,1 katrilyon TL ye yükselmiştir. Önceki yılın aynı ayına göre ise artış ise yüzde olarak gerçekleşmiştir. Toplam mevduat dolar bazında incelendiğinde; 2002 yılı boyunca görülen artışın 200 yılı başında da sürdüğü görülmektedir. Nitekim 2002 yıl sonunda 80,2 milyar dolar olan mevduatlar, 200 yılı Ocak ayında yüzde 1,1 artarak yaklaşık 81,1 milyar dolara yükselmiştir. Tablo. 12. Bankacılık Sisteminde Kredi ve Mevduatların Gelişimi Ocak 0/ Aralık 02 Ocak 0/ Ocak 02 Toplam Mevduat (Bankalararası Hariç) 1,6,0 Yurtiçi Yer. Toplam TL Mevduat 2,8 28,8 Yurtiçi Yer. Toplam YP Mevduat ($) 0,2 10,8 Toplam Krediler 4,,0 Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri,,8 Mevduat Bankaları Yurtiçi TL Kredileri 6,6 0, Mevduat Bankaları Yurtiçi YP Kredileri, 1, Kalkınma Yatırım Bankaları Kredileri 2,8 20, Kaynak: TCMB Haftalık Bültenleri 200 yılı Ocak ayında mevduatlarda TL-YP portföy tercihinde, YP mevduatların ağırlığı devam etmiştir. 2002 yıl sonunda yurtiçi yerleşikler YP Mevduatlar/TL Mevduatlar oranı yüzde 128,4 iken, 200 yılı Ocak ayında YP mevduatın ağırlığı korunmakla birlikte, tasarruf sahiplerinde TL mevduata daha fazla yöneliş olmuş ve söz konusu oran yüzde 12,8 olarak gerçekleşmiştir. 1
200 yılı Ocak ayında YP Mevduat/Toplam Mevduat rasyosu değerlendirildiğinde; savaş ortamının döviz kurları üzerinde oluşturduğu belirsizliğin etkisiyle TL mevduatların artması sonucu söz konusu oranda küçük bir düşüş yaşanarak yüzde 6,4 olmuştur. 6 Grafik.10. YP Mevduat/Toplam Mevduat 60 0 4 40 2002-1 2 4 6 8 10 12 200-1 Mevduatların vade yapısındaki kısalık 200 yılı Ocak ayında da sürmüştür. Zorunlu karşılığa tabi TL mevduatlar incelendiğinde ay ve daha kısa vadeli mevduatların payının 2002 yıl sonunda yüzde 88,1 iken, 200 yılı 24 Ocak itibariyle yüzde 88,2 olduğu gözlenmektedir. Mevduatın vade yapısı özellikle 2002 yılının Mayıs ayından itibaren Irak krizi, faiz ve kur riski nedeniyle kısalmıştır. Vadenin kısalması likit kalma eğiliminin arttığını göstermektedir. Zorunlu karşılığa tabi mevduatların vadelerinin ağırlıklı ortalaması alındığında, 2002 yıl sonunda 2, ay olan ortalama vadenin, 200 yılı 24 Ocak itibariyle değişmeyerek aynı seviyeyi koruduğu görülmektedir. (Vadesiz mevduatların vadesi sıfır alınmıştır) 18
Grafik.. Ay ve Daha Kısa Vadeli TL Mevduat/Toplam TL Mevduat 0 8 2002-1 2 4 6 8 10 12 24-1-200 Grafik.12. Zorunlu Karşılığa Tabi TL Mevduatların Ortalama Vadesi (Ay) 8 6 4 2 1 0 2002-1 2 4 6 8 10 12 24-1-200 Vadesiz mevduatların vadesi sıfır alınmıştır. 1 yıldan uzun vadeli olan mevduatların vadesi 1 yıl kabul edilmiştir. Benzer gelişim döviz tevdiat hesaplarında da gözlenmiştir. Nitekim, döviz tevdiat hesapları içinde ay ve daha kısa vadeli mevduatların payı 2002 yıl sonunda yüzde 8,1 iken, 200 yılı Ocak ay sonu itibariyle yüzde 84,8 olarak gerçekleşmiştir. 1
2 Grafik.1. Müşterilerle Yapılan Repo/Yurtiçi Yerleşikler TL Mevduat 20 1 10 0 2002-1 2 4 6 8 10 12 200-1 Bankaların müşterileriyle yaptıkları repo hacmi 2001 yılında TMSF bankaları ve kamu bankalarının gecelik finansman ihtiyacının azalması ve repo faiz gelirlerindeki stopaj oranlarının artmasıyla düşüş eğilimine girmiştir. Ancak, piyasalarda belirsizliğin artmasına paralel olarak tasarruflar kısa vadeye yönelmiş ve repo, 2002 yılının ikinci yarısında nominal olarak yeniden artmıştır. 2002 yılı Kasım ayında oluşan olumlu havanın etkisiyle kısa vadeye olan talebin azalmasıyla repo/mevduatlar oranı düşüş göstermiştir. Ancak, 200 yılı Ocak ayında, olası Irak savaşının oluşturduğu belirsizlik ortamının etkisiyle kısa vadeye talep artmış ve söz konusu oran Aralık ayına göre 0, puan artarak, yüzde,6 olmuştur. b. Krediler 200 yılı Ocak ayında kredi piyasasında canlanma görülmektedir. Bankaların önemli kullanım kalemlerinden biri olan krediler kaleminde 2002 yılı boyunca TL bazında artış görülmemiş, dolar bazında gerileme yaşanmıştır. Ancak 2002 yılı Aralık ayında kredi hacminde artış görülmüş ve bu artış 200 yılının ilk ayında da sürmüştür. Nitekim, 2002 yıl sonunda 1,8 katrilyon TL olan mevduat bankaları yurtiçi kredileri, 200 yılı Ocak ayında yüzde, oranında artarak, katrilyon TL ye yükselmiştir. Dolar bazında ise, 2002 sonunda 1, milyar dolar iken, 200 yılı Ocak ayında 20,4 milyar dolara yükselmiştir. 200 yılı başında, kredilerde, TL kredilerin payı artmıştır. 20
2002 yılında YP kredilerin ağırlığında artış görülmüş, böylece, bankalar kur risklerini azaltmışlardır. Ancak, 200 yılının Ocak ayında, mevduatlara benzer şekilde kredilerde de TL kredilerin ağırlığında küçük bir artış olmuştur. Nitekim, 2002 yıl sonunda mevduat bankaları yurtiçi kredilerinin yaklaşık yüzde 4, ünü YP krediler oluşturmaktayken, 200 yılı Ocak ayında söz konusu oran yüzde 44,6 ya gerilemiştir. Grafik.14.Mevduat Bankaları Yurtiçi YP Kredi/Toplam Kredi 0 4 40 0 2002-1 2 4 6 8 10 12 200-1 200 yılı Ocak ayında Krediler/mevduatlar oranında artış görülmüştür. Kredilerin mevduatlardan daha yüksek oranda genişlemesi sonucu, Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri/Bankalararası Hariç Toplam Mevduatlar oranı 2002 yılı Aralık ayı sonundaki yüzde 24, seviyesinden, 200 yılı Ocak ayında yüzde 2,2 seviyesine yükselmiştir. Aynı gelişme para birimleri bazında inceleme yapıldığında da görülmektedir. Nitekim, Mevduat Bankaları Yurtiçi TL Krediler/TL Mevduatlar oranı 2002 yılı Aralık ayında yüzde 0, iken, 200 yılı Ocak ayında yüzde 2,1 e yükselmiştir. Aynı dönemlerde Mevduat Bankaları Yurtiçi YP Kredileri/YP Mevduatları rasyosu da yüzde 20 seviyesinden, yüzde 20,6 seviyesine yükselmiştir. 21
0 Grafik.1. Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri/Toplam Mevduatları 4 40 0 2 20 2002-1 2 4 6 8 10 12 200-1 Tüketici kredilerinde 2002 yılının ikinci yarısından itibaren görülen canlanma 200 yılı başında da sürmüştür. 2002 yılının Mayıs ayından itibaren tüketici kredileri ve kredi kartlarında görülen artış 200 yılı Ocak ayında da sürmüştür. Nitekim, 2002 yıl sonunda katrilyon TL seviyesinde olan tüketici kredileri ve kredi kartları, 200 yılı Ocak ayı sonunda,6 katrilyon TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Aynı gelişme, tüketici kredileri ve kredi kartları /Mevduat Bankaları Kredileri oranında da gözlenmektedir. Nitekim, söz konusu rasyo, 2002 yılı sonunda yüzde 22 iken, 200 yılı Ocak ayında yüzde 22, e yükselmiştir. Grafik.16. Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları / Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri 2 18 1 2002-1 2 4 6 8 10 12 200-1 22
2002 yılı boyunca artış gösteren mevduat bankalarının Tahsili Gecikmiş Alacaklar (TGA)/Toplam Krediler rakamı 200 yılı Ocak ayında düşüş eğilimine girmiştir. Bankacılık sektörü yeniden yapılandırma programı çerçevesinde çıkarılan 44 sayılı Kanunun uygulanması ve sistemde denetim ve gözetimin arttırılması ile bilançolarda gizlenmiş kötü kredilerin muhasebeleştirilmesi sonucu 2002 yılı boyunca artan TGA/Krediler rasyosu, 200 yılı Ocak ayında düşüş eğilimine girmiştir. Mevduat bankaları için söz konusu oran, 2002 yıl sonunda yüzde 1, iken, 200 yılı Ocak ayında yüzde 28, e gerilemiştir. Gruplar bazında incelendiğinde, kamu mevduat bankaları TGA/Krediler rasyosu 2002 yılındaki yüzde 62,8 olan seviyesinden, 200 yılı Ocak ayı sonunda yüzde, e düşmüştür. Söz konusu rasyonun TMSF hariç özel mevduat bankalarında aynı dönemlerde yüzde 1, ten yüzde 1, ye gerilediği görülmektedir. Yabancı mevduat bankalarının kredi açılması konusunda titiz davranması sonucu TGA/Krediler rasyosunda 200 yılında da artış görülmemiştir. Nitekim, 2002 yıl sonunda yüzde,1 olan yabancı mevduat bankaları TGA/Krediler rasyosu 200 yılı Ocak ayında yüzde olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılı Haziran ayında Pamukbank ın TMSF kapsamına alınmasıyla yükselen TMSF kapsamındaki bankaların TGA/ Krediler rasyosu da 200 yılı başında gerilemiştir. Nitekim, 2002 yıl sonunda yüzde 202, olan TMSF Bankaları TGA/Krediler oranı 200 yılı Ocak ayında yüzde olarak gerçekleşmiştir. Grafik.1. TGA/Krediler 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2002-1 2 4 6 8 10 12 200-1 mevduat bank.tga/kredi özel mevduat bank.tga/kredi (tmsf hariç) tmsf bank.tga/kredi kamu mevduat bank.tga/kredi yabancı bank.tga/kredi 2
c. Menkul Değerler Cüzdanı ve Bağlı Menkul Değerler 200 yılı Ocak ayında menkul kıymetler cüzdanının ve bağlı menkul değerlerin arttığı gözlenmektedir. Mevduat bankaları yurtiçi menkul değerleri, 2002 yılı Şubat ayından itibaren artarak yıl sonunda 8, katrilyon TL ye, 200 yılı Ocak ayında ise,1 katrilyon TL ye yükselmiştir. Bu artışta özellikle YP menkul değerlerin artması etkili olmuştur. Nitekim, YP menkul değerler 200 yılı Ocak ayında 2002 yıl sonuna göre yüzde yüzde oranında artış göstererek 1, katrilyon TL ye yükselmiş, TL menkul değerler ise yüzde 6, oranında azalarak 18,4 katrilyon TL ye gerilemiştir. Böylece, menkul değerler cüzdanı portföyünde YP menkul değerlerin ağırlığı artmıştır. Gruplar bazında incelendiğinde kamu bankaları menkul değerler cüzdanının 2002 yıl sonundaki,8 katrilyon TL lik seviyesinden 200 yılı Ocak ayı sonunda 6,2 katrilyon TL ye yükseldiği, özel mevduat bankaları menkul değerler cüzdanının aynı dönemlerde 1,8 katrilyon TL den 2,1 katrilyon TL ye yükseldiği görülmektedir. Mevduat bankaları menkul değerler cüzdanının toplam mevduatlara oranı incelendiğinde, söz konusu oranın, hem menkul değerler cüzdanının artması hem de mevduatların artması sonucu fazla değişmeyerek, 2002 yıl sonundaki yüzde 2, seviyesinden, 200 yılı Ocak ayında yüzde 2,4 e yükseldiği görülmektedir. Bankaların 1 yıldan fazla ellerinde tutacakları menkul değerleri gösteren bağlı menkul değerler kaleminde de mevduat bankalarında artış görülmüştür. Nitekim, 2002 yılı sonunda 44,2 katrilyon TL olan mevduat bankaları bağlı menkul değerleri, 200 yılı Ocak ayında yüzde 2,4 artarak 4,2 katrilyon TL ye yükselmiştir. Gruplar bazında incelendiğinde ise bu artışın kamu mevduat bankalarından ve özel mevduat bankalarından kaynaklandığı görülmektedir. Nitekim kamu mevduat bankaları bağlı menkul değerleri 2002 yıl sonunda,1 katrilyon TL iken, 200 yılı Ocak ayında,6 katrilyon TL ye yükselmiştir. Aynı dönemlerde özel mevduat bankaları bağlı menkul değerleri ise 10,2 katrilyon TL den 10,8 katrilyon TL ye yükselmiştir. 24
Grafik.18. Menkul Değerler Cüzdanı (Katrilyon TL) 48 44 40 6 2 28 24 20 16 12 8 4 0 2002-1 2 4 6 8 10 12 200-1 Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı Özel Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı Kamu Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı Yabancı Mevduat Bankaları Menkul Değerler Cüzdanı Grafik.1. Mevduat Bankaları Menkul Değerleri/Toplam Mevduatları 4 4 1 2 2 1 1 2002-1 2 4 6 8 10 12 200-1 2
VII. MALİ PİYASALARDA 200 YILI OCAK AYI İTİBARİYLE HUKUKİ VE KURUMSAL DÜZENLEMELER 2 Ocak 200 tarihinde Bankalarca Karşılık Ayrılacak Kredilerin ve Diğer Alacakların Niteliklerinin Belirlenmesi ve Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik yayımlanmıştır. Bu Yönetmelik ile; bankaların kredileri ile diğer alacaklarının niteliklerine göre sınıflandırılması ve bunlar için ayrılacak karşılıklara ilişkin esas ve usuller belirlenmiştir. Özel Finans Kurumlarının Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik 2 Ocak 200 tarihinde yayımlanmıştır. Bu Yönetmelik, özel finans kurumlarının kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin olarak; özel finans kurumlarının özkaynakları, Türkiye de özel finans kurumu kurulması ile ilgili kuruluş ve faaliyet izinlerinin verilmesi, Türkiye de kurulmuş veya kurulacak özel finans kurumlarının sermayelerindeki dolaylı pay sahipliklerinin tespiti gibi konularda düzenlemeler getirmiştir. Mali sektöre olan borçların yeniden yapılandırılması kapsamında, Ocak ayında Finansal Yeniden Yapılandırma Programı kapsamına firma alınmış, bu ay içinde firma ile anlaşma bağıtlanarak 2,8 milyon dolarlık borç yeniden yapılandırılmıştır. Toplam olarak incelendiğinde ise, 216 firmanın anlaşma kapsamına alındığı ve bu firmaların tanesi ile anlaşma bağıtlanarak,6 milyar dolarlık borcun yeniden yapılandırıldığı görülmektedir. 26