X-Işınları 10. Ders: X-ışınlarıyla görüntüleme (X-ray imaging) Numan Akdoğan akdogan@gyte.edu.tr Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Fizik Bölümü Nanomanyetizma ve Spintronik Araştırma Merkezi (NASAM)
X-ışınlarıyla görüntüleme (X-ray imaging) X-PEEM (X-ray photoelectron emission microscopy) Fotoelektron mikroskobu (Bilimsel araştırmalar-domen görüntüleme ve teknoloji üretimi) X-ray computed tomography (CT) Bilgisayarlı tomografi (Tıbbi ve güvenlik amaçlı uygulamalar)
X-PEEM Fotoelektron mikroskopları (PEEM), iyonize edici radyasyona (X-ışınları) maruz kalan bir örnekten yayılan elektronları kaydeder. X-ışınlarına maruz kalan örnek fotoelektronlar yayınlar. X-ışınlarının soğurulması, gelen ışığın polarizasyonu ile domenlerin mıknatıslanma vektörleri arasındaki açıya bağlı olarak değişir. Bu da farklı domenlerden farklı görüntü elde edilmesine imkan verir. http://xraysweb.lbl.gov/peem2/webpage/project/tutorialpeem.shtml Örnekten çıkan fotoelektronlar, örnek ile mercekler arasına uygulanan çok güçlü elektrik alan yardımıyla hızlandırılırlar. Elektronlar birçok mercekten geçirilerek görüntü yüzlerce-binlerce kat büyütülür. En son kısımda, elektronlara duyarlı bir sayaç yardımıyla görüntü kaydedilir.
X-PEEM Bu mikroskopların çözünürlüğü birkaç nanometreye yakındır. Genellikle yüzeyden (2-5 nm) bilgi alınır. Her manyetik malzemenin veya katmanın domenleri ayrı ayrı görüntülenebilir (element specific). S. Yamamotoa, M. Yonemuraa and T. Kinoshita, Application of XMCD-PEEM to the Magnetic-domain Structural Analysis of Nd-Fe-B Sintered Magnets, SPring8 Research Frontiers 2007. Synchrotron radyasyonuna ihtiyaç duyar (XMCD-PEEM). J. Stöhr, Y. Wu, B. D. Hermsmeier, M. G. Samant, G. R. Harp, S. Koranda, D. Dunham, and B. P. Tonner, Science 259, 658 (1993).
X-PEEM FeNi/Al 2 O 3 /Co http://www.physik.fu-berlin.de/einrichtungen/ag/ag-kuch/research/mag_dyn.html
Tıbbi ve güvenlik amaçlı görüntüleme
X-ışınlarıyla tıbbi görüntüleme X-ışınlarıyla tıbbi görüntüleme, hastanın vücudundan geçen X-ışınlarının vücudun diğer tarafındaki bir film veya iyonlaştırma odası tarafından kaydedilmesiyle yapılır. Vücuttan geçen X-ışınlarının şiddeti herbir organ için farklı miktarlarda azalır. Mesela kemiklerden geçen X-ışınlarının şiddeti çok azalırken, yumuşak dokulardan geçenlerin şiddeti daha az azalır. Röntgen diye bilinen görüntüleme metodunda oluşturulan görüntü, X-ışını kaynağıyla film arasındaki dokunun basit bir iki-boyutlu izdüşümüdür. X-Ray Imaging and Computed Tomography, PB233-Webb-V2.cls
X-ışınlarıyla tıbbi görüntüleme Röntgen metoduyla oluşturulan görüntülerde yumuşak dokular ile kemikler birlikte görüntülendiği için, bazen tecrübeli radyoloji uzmanları bile teşhiste zorlanabilirler. Böyle durumlarda bilgisayarlı tomografi-ct kullanılır. BT tekniğinde, X-ışını kaynağı ve sayaç hastanın görüntülenecek bölgesinin etrafında birlikte dönerler. Herbir açıda alınan veriler bilgisayar programıyla iki-boyutlu görüntüye dönüştürülür. X-Ray Imaging and Computed Tomography, PB233-Webb-V2.cls
X-ışınlarıyla tıbbi görüntüleme BT görüntüleri çok yüksek çözünürlüğe sahiptir (~1 mm) ve yumuşak dokuların birbirinden ayırt edilebilmesini sağlar. Kemik ve yumuşak dokuları görüntülemesinin yanında, BT damarlardaki kan akışını gösteren anjiyografik görüntüler için en iyi çözünürlüğü sağlayan tekniktir. Son teknolojik gelişmelerle birlikte, BT hastanın bir seferlik nefes tutuşunda 3- boyutlu görüntüler alabilmektedir. Röntgen ve BT tekniklerinin ana dezavantajı, görüntüleme esnasında iyonize edici radyasyonun (X-ışınları) kullanılmasıdır. İyonlaştırıcı radyasyon dokulara zarar verdiği için, herbir hastanın bir yılda maruz kalabileceği toplam radyasyon miktarı sınırlandırılmıştır.