ÇEVREYE DUYARLI ORMANCILIK BAĞLAMINDA ÜRETĠM OPERASYONU KARAR SÜREÇLERĠNĠN ĠRDELENMESĠ Kemalettin Özçelik 1 Doç. Dr. Mehmet Eker 2 1 OGM, Ankara Orman Bölge Müdürlüğü, Yüksek Orman Mühendisi, Ankara 2 SDÜ, Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü, Doç. Dr. Yüksek Orman Müh Isparta ÖZET İnsanoğlunun artan çevre koruma bilinci ve tutumu, orman ekosistemine uygulanan müdahalelerde daha duyarlı davranılmasını gerektirmektedir. Odun hammaddesi üretimi ve bu amaçla gerçekleştirilen alt yapı tesisleri, orman ekosistemi üzerinde kısa ve orta vadede çeşitli zararlar oluşturabilmektedir. Bu bildiride, OHÜ sırasında yönetsel ve operasyonel süreçlerde çevresel etkilerini betimlemeye ve ölçmeye yarayacak ölçüt ve göstergeler listesi oluşturulmuştur. Süreçlerin her bir basamağında, elde edilmiş ölçüt ve gösterge seti yardımıyla var-yok analizi yapılarak orman ekosisteminin korunmasına yönelik kararlar alınıp alınmadığı anlatılmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Odun Hammaddesi Üretimi, Çevresel Etki, Üretim Süreci, Süreç Analizi, Karar Süreçleri ABSTRACT Raising the awareness and attitude environmental protection of human being is required to act responsibly with interference in forest ecosystem. The production of wood raw material and substructure performed in accordance with this purpose might be harmful to the forest ecosystem in the short and medium term. This thesis study is prepared to determine whether environmental impact resultant in several scales is awared during the production operation and it is acted responsibly to environment in decision process. In this declaration, the list of indicators and measure is made to measure and describe the environmental effects in administrative and operational process during Wood Raw Material. In every step of process, it is scrutinized whether desicions for forest ecosystem protection are made by quantal analysiswith the help of measure and descript set. Key Words: The production of wood raw material, environmental impact, production process, process analysis, desicion process
1. GĠRĠġ Orman ürünleri üretimi; asli ürün olan odun üretimi (tomruk, maden direği, yakacak odun gibi) ve odun dışı (bitkisel, hayvansal ve mineral kökenli ürünler) üretim olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Ormancılıkta odun hammaddesi üretimi mevzuat bakımından 288 sayılı tebliğe (Asli Orman Ürünlerinin Üretim İşlerine Ait Tebliğ) göre; kesim, sürütme (bölmeden çıkarma/primer transport) ve de yükleme ve taşıma (sekonder transport aşaması) olmak üzere üç ana aşamadan oluşmaktadır (OGM, 1996). Kesim aşaması (Engür, 1996; Eker, 2004), bölmeden çıkarma aşaması (Tavşanoğlu,1973; Seçkin, 1984; Erdaş, 1986; Şentürk, 1992; Acar, 1994; Bayoğlu, 1996; Engür, 1996; Hasdemir ve Demir, 2000; Eker, 2004; Akay vd., 2007), taşıma aşaması (Erdaş ve Acar, 1993) tanımları farklı çalışmalarda yapılmıştır. OHÜ sırasında çevrede birçok değişiklik meydana gelmektedir. Bunlar; OHÜ faaliyetlerini gerçekleştirmek için yapılan orman yollarının etkileri, Sürütme faaliyetlerinin üretim sahasında kalan ağaç ve fidanlar üzerindeki etkileri, Sürütme faaliyetlerinin orman toprağı üzerine etkileri, OHÜ sırasında kullanılan motor yağı, mazot gibi atıkların etkileri, OHÜ nün peyzaj üzerine etkileri, OHÜ nün yaban hayatı üzerine etkileri, şeklinde sıralabilir. Süreç; girdileri çıktı haline getiren birbirleriyle ilgili ve etkileşimli faaliyetler takımı olarak adlandırılır ve belirli bir çıktı (ürün ya da hizmet) elde etmek için birbirleriyle etkileşim içinde bulunan insan, malzeme, ekipman, yöntem ve çevrenin toplamıdır (Özay, 2003). OHÜ süreci de bu bileşenlerden farklı ölçeklerde içermekte olup sürece ait iş akışı sırasında sürecin bileşeni olan orman ekosistemi (çevre) üzerinde çeşitli etkilere yada risklere rastlanabilmektedir. OHÜ sürecinin ve alt süreçlerinin tanımlanması ve bu süreçlerdeki muhtemel çevresel etki ve risklerin irdelenmesi önemli bir konu haline gelmektedir. Bu bağlamda sürecin bileşenlerinin tanımlanması, ilişkilerinin açıklanması ve içerdiği risklerin sıralanarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada da, OHÜ süreci kavramsal olarak modellenmiş hangi operasyonların çevresel açıdan risk oluşturduğu literatür analizi ve arazi gözlemleri ile sıralanmış, üretim amaçlı müdahalelerin çevresel etki oluşturup oluşturmadığını tarif etmeye yarayacak ölçüt ve göstergeler listesi oluşturulmaya çalışılmış, yönetsel ve operasyonel süreçteki iş adımları oluşturulmuş ölçüt ve göstergelerle analiz edilerek; Ülkemiz ormancılığında odun üretimi sırasında çevreye duyarlı kararların ve uygulamaların dikkate alınıp alınmadığı belirlenmeye çalışılmıştır. 2
2. MATERYAL VE YÖNTEM OHÜ iş süreçlerini analiz etmek ve yerinde denetlemek için Ankara Orman Bölge Müdürlüğü sınırları içinde yer alan Çubuk Orman İşletme Şefliği ne ait iş süreçlerini ortaya koyan mevcut durum belirlenmiştir. İşletme ölçeğinde, üretim operasyonlarının işleyişini irdelemek amacıyla yapılan dokümantasyon analizi için bölme dosyaları, içerdiği belgeler, çeşitli yazışma ve de tutanaklar incelenmiştir. İşin ilan edilmesiyle başlayan üretim sürecinin sahanın teslim alınmasına kadar geçen süreçler incelenmiştir. İlaveten, OHÜ nün yönetsel ve operasyonel ölçekte çevresel etki oluşturmadığı konusundaki algıları ölçmek ve bu yöndeki mevcut durumu betimleyebilmek için işletme idareleri ölçeğinde bir anket/mülakat formu geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Bununla birlikte, OHÜ de paydaşlar 288 sayılı tebliğ çerçevesinde OHÜ içerisinde çevresel etki riskleriyle olan ilişkisi saptanmaya çalışılmıştır. Paydaşların çıkarılmasının ardından OHÜ nün yararları, zararları, muhtemel riskleri ve çevreye duyarlılık ile ilgili içerebileceği fırsatları GZFT (SWOT) analizi (Aydın ve Türker, 2010) yapılmıştır. Buradan elde edilen bilgiler üzerine; SOY prensipleri (Durusoy, 2009; OGM, 2010) ve Ada (2011) tarafından geliştirilip kullanılan ölçüt ve göstergeler seti literatür bilgisi desteğiyle de bu çalışma için uyarlanmıştır. Buna göre de aşağıda belirtilen ölçüt ve göstergeler sıralanmıştır. 3. BULGULAR VE TARTIġMA OHÜ yönetsel süreç sırasındaki çevresel riskler OHÜ de yönetsel sürecin çevreye etkilerinin belirlenmesinde 7 farklı karar mekanizmasında çevresel risklere karşı doğrudan etkili olduğu belirlenmiştir. Bunlar harf kodlarıyla kodlanmıştır (Çizelge 4.18). A. Üretime Esas Etanın Tespiti B. Üretim Teklif Cetvelinin Oluşturulması C. Verim Yüzdesi Tayini D. Üretim Programı Teklif Cetveli E. Üretim Programları Tekliflerinin Değerlendirilmesi F. Üretim Programının Bütçe Toplantılarında kararlaştırılması G. Kesme, Sürütme ve Taşıma Şartnamelerin Hazırlanması Harf kodlarıyla gösterge setleriyle birleştirilmiştir (Şekil 3.1). 3
Şekil 3.1. OHÜ nün Yönetsel süreçlerde karar mekanizmalarının harf kodlarıyla gösterilmesi
Bu kapsamda üretime esas etanın tespiti kararında(a), üretim teklif cetvelinin oluşturulması kararında (B), verim yüzdesi tayini kararında (C), Üretim Programı Teklif Cetveli kararında (D), üretim programları tekliflerinin değerlendirilmesi kararında (E), üretim programları tekliflerinin değerlendirilmesi kararında (F), üretim programının bütçe toplantılarında kararlaştırılması kararında (G), kesme, sürütme ve taşıma şartnamelerin hazırlanması kararında (H) yapılan analizlerde de 15 göstergeden 6 tanesi (silvikültür planlarının bulunması, bilimsel gerçeklere dayanması, amenajman planlarının fonksiyonel plan olması, ağaç türü ölçeğinde sınırlandırması, çağ sınıfları ölçeğinde sınırlandırma, büyük bloklarda üretim yapılması) çevreye duyarlı olduğu, diğer göstergelerinde çevreye duyarlı olmadığı bulunmuştur. Analizde çevreye duyarlılık oranı % 40 çıkmıştır (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1. OHÜ de yönetsel sürecin kararların göstergeler ile ilişkilendirilmesi Yönetsel Süreçler Silvikültür planlarının bulunması Bilimsel gerçeklere dayanması Amenajman planlarının fonksiyonel plan olması Ağaç türü ölçeğinde sınırlandırması Çağ sınıfları ölçeğinde sınırlandırma Dere zonlaması dikkate alınması Kapalılık konusunda operasyon planlayıcıları görüşlerinin alınması Büyük bloklarda üretim yapılması Daha karlı olan dikili satışa zorlanması A 1 1 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 % 40 B 1 1 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 % 40 C 1 1 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 % 40 D 1 1 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 % 40 E 1 1 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 % 40 F 1 1 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 % 40 G 1 1 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 % 40 STK'ların görüşleri alınması Orman köyleri yâda orman kooperatiflerinin görüşleri alınması Şartnamelerde çevresel duyarlılığa ayrıntılı yer verilmemesi Teknik süreçlerde karşılaşılacak sorunlara karşı önlem ÇED raporuna uygunluk ÇED yönetmelik çerçevesinde herhangi bir yönetmeliğin yapılması Toplam % OHÜ operasyonel süreci sırasındaki çevresel riskleri ve analizi Kesme Süreci OHÜ de operasyonel sürecin kesme alt sürecinde çevreye etkilerinin belirlenmesinde 4 farklı karar mekanizmasında çevresel risklere karşı doğrudan etkili olduğu belirlenmiştir. Bunlar harf kodlarıyla kodlanmıştır (Şekil 3.2.). A. Damgalama İşlemi B. Şartnamelerin İmzalatılması (Kesme-Sürütme-Taşıma Şartnameleri) C. Kesme-Tomruklama D. Üretimin Denetlenmesi
Şekil 3.2. OHÜ nün yönetsel süreçlerde karar mekanizmalarının harf kodlarıyla gösterilmesi Damgalama (A) işlemlerinde yapılan var-yok analizinde göstergelerin % 95 i çevreye duyarlı olduğu anlaşılmıştır. Analizde kesme sürecinin başlangıcı olan şartnamelerin orman köylülerine yada kooperatiflerine imzalatılması B koduyla gösterilmiştir. Şartnamelerin imzalatılması (B) çevreye duyarlılık analizi % 44 oranındadır. Kesme tomruklama işlevi(c) sırasında % 21 çevreye duyarlı olduğu belirlenmiştir. Bu kapsamda değişkenlerden dikili ağaçların gövdesinin çatlaması, uç kırılması, gövdenin kırılması, ağacın devrilmesi göstergeleri dışında kalan göstergelere çevresel anlamda dikkat edilmemektedir. Kesme sürecinde mevzuatta belirtiğimiz göstergeler dışında bir hüküm bulunmamaktadır yada yetersizdir. Zaten uygulayıcıların % 59 u kesme sürecinde çevresel olarak mevzuatın dışında davranmadığı belirlenmiştir. Kesmenin denetlenmesi(d) konusunda % 32 çevresel duyarlılıkta davranıldığı belirleniştir (Çizelge 3.2). Çizelge 3.2. OHÜ de operasyonel sürecin kesme alt sürecinde yer alan kararların göstergeler ile ilişkilendirilmesi Kesme Süreci Bireyin yerinden sökülmesi Tomurcukların koparılması Uç kırılması Fidanın yana yatması Kabuk ve ince dallarının tahrip olması Madeni toprağın açığa çıkması Zararlı kimyasal atıklar Dal kırılması Kabuk soyulması Gövde çatlaması Uç kırılması Gövdeden kırılma Ağacın devrilmesi Yuva ve inlerin bozulması Gürültünün olması Akarsu ve dere yataklarının dolması Akarsu yataklarına yakınlık A 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 B 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 C 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 D 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 Makinelerin bakımını yapılması Böcek zararının oluşması Toplam 0 % 95 1 % 44 0 % 21 1 % 32 6
Sürütme Süreci OHÜ de operasyonel sürecin sürütme alt sürecinde çevreye etkilerinin belirlenmesinde 3 farklı karar mekanizmasında çevresel risklere karşı doğrudan etkili olduğu belirlenmiştir. Bunlar harf kodlarıyla kodlanmıştır (Şekil 3.3). E. Maktadan Rampaya Sürütme F. Sürütme Tutanağının Düzenlenmesi G. Makta Muayenenin Yapılması Şekil 3.3. OHÜ nün operasyonel süreçlerde sürütme alt sürecinde karar mekanizmalarının harf kodlarıyla gösterilmesi Analizde bölmeden çıkarma işlevi E koduyla gösterilmiştir. Değişkenlerden; bireyin yerinden sökülmesi, gövde çatlamaları, gövdeden kırılma olmak üzere 16 faktörden 3 tanesinde çevreye duyarlılık vardır ki % 19 a tekabül etmektedir. Yapılan anket çalışmasında da bu durum % 47 ile çevreye en fazla zarar veren süreçtir. Sürütme tutanağı kararı ise F koduyla gösterilmiştir. Değişkenlerden; bireyin yerinden sökülmesi, uç kırılması, gövde çatlamaları, gövdeden kırılma olmak üzere 16 faktörden 4 tanesinde çevreye duyarlılık vardır ki % 25 e tekabül etmektedir. Analizde sürütme tutanağı kararı G koduyla gösterilmiştir. Değişkenlerden; bireyin yerinden sökülmesi, uç kırılması, kabuk soyulması, gövde çatlamaları, gövdeden kırılma olmak üzere 16 değişkenden 4 tanesinde çevresel risk vardır ki bu % 31 e karşılık gelmektedir. Katılımcılardan büyük çoğunluğu (% 47) bölmeden çıkarma işlemlerinden sonra toprak, kalan dikili ağaçlar, fidanlar ve akarsular ve yataklarının zararı konusunda kısmen denetlendiğini ifade etmişlerdir. Arazi formlarıyla da bu olgu güçlendirilmiştir. 7
Çizelge 3.3. OHÜ de operasyonel sürecin sürütme alt sürecinde yer alan kararların göstergeler ile ilişkilendirilmesi Bölmeden Çıkarma Bireyin yerinden sökülmesi Tomurcukların koparılması Uç kırılması Fidanın yana yatması Kabuk ve ince dallarının tahrip olması Madeni toprağın açığa çıkması Erozyona neden olacak oyuntuların olması Yamaç eğimi Toprağı sıkıştırma durumu Kabuk soyulması Gövde çatlaması Gövdeden kırılma Yuva ve inlerin bozulması Akarsu yataklarına yakınlık Motorların bakımı Egzoz muayenesi Toplam E 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 % 19 F 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 % 25 G 1 0 1 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 % 31 Nakliye Süreci OHÜ de operasyonel sürecin nakliye alt sürecinde çevreye etkilerinin belirlenmesinde 3 farklı karar mekanizmasında çevresel risklere karşı doğrudan etkili olduğu belirlenmiştir. Bunlar harf kodlarıyla kodlanmıştır (Şekil 3.4). Harf kodlarıyla gösterge setleriyle birleştirilmiştir (Çizelge 4.19). H. Yüklemenin Onaylanması I. Nakliyenin Denetlenmesi İ. Depoya Giriş Tutanağının İmzalanması Şekil 3.4. OHÜ nün operasyonel süreçlerde nakliye alt sürecinde karar mekanizmalarının harf kodlarıyla gösterilmesi 8
Analizde yüklemenin onaylanması kararı H koduyla gösterilmiştir ve çevresel duyarlılığı % 14 e tekabül etmektedir. Yol yapımı sırasında akarsu ve derelere şev akması sel riski olduğu belirlenmiştir ki bu uygulayıcılara yöneltilen anket sorularında kazı şevlerinde yada yolun ana hattından çıkan materyaller uygun yerlerde kısmen depolandığını fakat eğimin fazla olduğu yerlerde dolgu şevine aktığını beyan etmişlerdir (% 46). Ancak depolandığını belirtenlerin oranı % 26 dir. Yine Ankete katılanlar, yol yapımı tamamlandıktan sonra kazı ve dolgu şevlerinin bütçe olmadığından ıslah edilemediğini beyan etmişlerdir (% 40). Öte yandan ıslah edildiğini vurgulayanların oranı % 37 dir. Farklı bir soruda yakıt ikmali ve gerekli tamiratlar sırasında kimyevi yağ vb. atıkların kontrolü ve çevresel etkilerine karşı gerekli önlemler kısmen alındığı yada alınmadığı beyan edilmiştir (% 81). Başka bir soruda ise hava kirliliğini (emisyonları) en aza indirmek için kamyon, yükleyici, traktör gibi araçların egzoz muayenelerinin kontrol edilip edilmediği sorusu sorgulanmadığını belirtenlerin oranı % 75 (69) bulunmuştur. Bu olgular arazi çalışmalarında yapılan gözlemlerden elde edilen sonuçlarla örtüşmektedir. Çizelge 3.4. OHÜ de operasyonel sürecin nakliye alt sürecinde yer alan kararların göstergeler ile ilişkilendirilmesi Nakliyat Taşıma sırasında madeni toprağın açığa çıkması Orman toprağında sıkışmalar Yağların toprağa bırakılması Şevlerde oyuntuların açılması Yol yapımı sonucu akarsulara ve derelere şev akması Taşıma araçlarının egzoz muayenesi Taşıma araçlarının bakımları H 0 0 0 0 1 0 0 % 14 I 0 0 0 0 1 0 0 % 14 İ 0 0 0 0 1 0 0 % 14 Toplam % 4. SONUÇ Çevreye duyarlılık konusunda ekonomik, ekolojik ve sosyo-kültürel ölçütlerinden ekolojik ölçütü ele alınmıştır. Bu çerçevede OHÜ de yönetsel sürecin çevre değerlendirmesi yapabilmek için ekoloji ölçütü, 8 gösterge, 17 değişken, operasyonel süreç için ise yine çevresel değerlendirme yapabilmek için ekoloji ölçütü, ve bunlara bağlı kesme, sürütme ve bölmeden çıkarma olarak 3 faaliyet/ operasyon belirlenmiştir. Kesme faaliyetinde 6 gösterge, 18 değişken; Sürütme faaliyetinde 6 gösterge, 16 değişken ve Nakliye faaliyetinde 4 gösterge, 9 değişken kullanılarak OHÜ nün çevresel etkileri ortaya konmuştur. OHÜ nün çevresel etkilerinin belirlenmesine yönelik ölçüt ve göstergelerin neler olabileceği tanıtılmış ve bunlara var-yok analizi yapılmıştır. OHÜ nün çevresel etkilerini belirlemede daha sonra gerçekleşmesi muhtemel çalışmalara altlık olacaktır. Yönetsel süreçte; 9
- Kanunların, yönetmeliklerin, tebliğlerin ve diğer mevzuatların OHÜ de çevresel duyarlılığı makro düzeyde yer aldığı, ayrıntılı olarak dikkate alınmadığı, - Çevresel duyarlılık her ne kadar mevzuatlarda yer alsa da uygulayıcılara ayrıntılı bir şekilde sunulmadığından ancak temenni boyutunda kaldığı, - Amenajman planlarının fonksiyonel bazda yapılması çevresel olarak önemli olmakla birlikte planlarda ekonomik fonksiyonlu ormanların üretilmesinde çevreye duyarlılık makro düzeyde tavsiye niteliğinde olduğu, - Kanunların yapılmasından işin tevziatına kadar katılımcılık yaklaşımı tam anlamıyla yapılamadığı, - Üretim işlemlerinin çevre etki değerlendirmesi yapılacak şekilde herhangi bir yönetmeliğin olmadı, - OHÜ nün çevresel faktörleri konusunda eğitimlerin yeterli olmadığı, - Ormancılıkta üretim bölmelerinin yoğun olduğu yerlerde personel eksikliği yaşandığı, Operasyonel süreçte kesme, sürütme ve taşıma alt süreçlerinden oluşmaktadır. Bu kapsamda kesme alt sürecinde; - Damgalama sırasında açılan aynaların böcek zararlarına yol açması muhtemel olduğu, - Orman köylüleri yada kooperatiflerin eğitilmediğinden yada yetersiz eğitildiğinde dolayı ağaçların devrilmesi gereken yerlere devrilemediği için kalan ağaçlar üzerinde ve gençlikte yaralanmalara neden olduğu anlaşılmış ve bu vaka ile birlikte böcek, mantar gibi zararlara neden olduğu, - Kesimin eğimli arazilerde yamaç aşağı tarafa doğru yapılması ve toprak yırtılmalarına neden olduğu, - Kesimin akarsu ve dere yataklarına yakın yerlerde yatağın dolmasına neden olduğu, aynı zamanda eğimli arazilerde yağmur ile birlikte kesim alanı üzerinde bulunan ince materyallerin taşınması ve dere yataklarına set oluşturması bunun sonucu da taşkınlara neden olduğu neticesine varılmıştır. - Kesimin yaban hayatı üzerine etkileri çok boyutludur. Kesilen sahalar yaban hayatının barınma sağladığı alanlar olduğundan hayvanları olumsuz yönde etkilendiği, Sürütme (Bölmeden Çıkartma) alt sürecinde; - Çevresel risklerin en fazla olduğu, - Sürütmenin belli bir yerden yapılmaması sonucu gençliğe aşırı derecede zarar verdiği, - Tomrukların yuvarlanması sonucu eğimli arazilerde toprak sıkışmakta ve yırtılmalara neden olduğu, ayrıca eğimli alanlarda erozyona da sebep olduğu, - Sürütme işlemi toprakların akarsu ve dere yataklarını doldurduğu, - Sahalar yaban hayatının barınma sağladığı alanlar olduğundan özellikle toprak üzerinde yaşayan hayvanların (böcek, fare gibi) yuvalarına ve barınma yerlerine zarar verdiği sonucuna varılmıştır. Taşıma (Nakliye) alt sürecinde; - Nakliyede hava kirliliği ile yakıt ve madeni yağ dökülmesini önlemek için tedbirler alınmadığı, - Nakliye orman yolunun kapasitesine göre değil, kamyonun kapasitesine göre yapıldığı, 10
- Yol yapımının toprak sıkışmasına neden olduğu, - Yol yapımı sırasında zamanında kontrol edilmeyen ve yol hattından çıkarılmayan emvallerin ekskavatörler tarafından sökülerek güzergâhtan uzaklaştırdığı görülmekte, taşıma sırasında ise yükleme ve boşaltmaların standartlara uygun yapılmaması durumunda tomruklarda parçalanma ve değer kayıplarına yol açtığı, - Yol açılan hat üzerinde meydana gelen habitat kayıpları ve hayvanları tedirgin edici mahiyetteki değişmeler şeklinde ortaya çıktığı, - Nakliyenin yapılması için yapılan yolların kenarında bulunan yuvaları olumsuz etkilemektedir. - Nakliyenin yapıldığı kamyonların bakımsız ve kamyonların yaşlı olmasından çıkan gürültüden dolayı yaban hayvanları etkilediği sonucuna varılmıştır. TELEKKÜR Bu çalışma SDÜ Fen bilimleri enstitüsü tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak gerçekleştirilmiş olup, çalışma sırasında yardımlarını esirgemeyen tüm ilgililere teşekkür ederim. KAYNAKLAR Acar, H.H.,1994 Ormancılıkta Transport Planları ve Dağlık Arazide Orman Transport Planlarının Oluşturulması, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trabzon, 150 s. Ada, N., 2011. Orman Yollarının Kalite Değerlendirmesine Yönelik Ölçüt Ve Göstergelerin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Isparta. Aydın Yeni F. ve Türker M.F., 2010. Orman İşletme Amaçlarına Ulaşmada GZFT Çözümlemesinden Yararlanma İmkânları (Doğu Karadeniz Bölgesi-Maçka Devlet Orman İşletme Müdürlüğü Örneği), III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, 20-22 Mayıs 2010, Cilt: I, Sayfa: 236-246 Bayoğlu, S., 1996. Orman Nakliyatının Planlanması, İÜ Orman Fakültesi Yayınları No:3941, 169 s., İstanbul. Durusoy, İ., 2009. Türkiye Ormancılığında Sürdürülebilir Orman Kaynakları Ölçüt ve Göstergelerinin Ülke Ölçeğinde Belirlenmesi, Doktora Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 267 s., Trabzon. Dykstra, D.P., Heinrich, R., 1996. FAO-Model Code of Forest Harvesting Practice, FAO Publicationsi, 85p, Rome, Italy. Eker M. ve Acar H.H., 2001. Ormancılıkta Karar Verme Süreçlerinde Orman Yol Ve Üretim Planlarının Değerlendirilmesi, KÜ Artvin Orman Fakültesi Dergisi, (2001) : 1 (67-74) Eker, M., 2004. Ormancılıkta Odun Hammaddesi Üretiminde Operasyonel Planlama Modelinin Geliştirilmesi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Trabzon. Eker M. ve Acar H.H., 2006. Odun hammaddesi üretiminde Operasyonel planlama yöntemi SDÜ Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı: 2, Yıl: 2006, ISSN: 1302-7085, Sayfa: 128-140 Eker, M., Acar, H.H., Çoban, H.O., 2010. Orman Yollarının Potansiyel Ekolojik Etkileri, SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, Isparta. Engür, M.O., 1996. Orman Ürünlerinin Hasadında Teknoloji Seçimi ve Mekanizasyon Olanakları. İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul. Erdaş, O., 1986. Odun Hammaddesi Üretimi, Bölmeden Çıkarma ve Taşıma Safhalarında SistemSeçimi, KTÜ, Orman Fakültesi Dergisi 9(1-2),91-113 Hasdemir ve M., Demir, M., 2000b. Türkiye de Orman Yollarını Karayolundan Ayıran Özellikler ve Bu Yolların Sınıflandırılması, İÜ Orman Fakültesi Dergisi, 50( 2), s.85-96. OGM, 2010. OGM 2010 Yılı Faaliyet Raporu, TC Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Strateji Geliştirme Dairesi Bakanlığı, Ankara. 11
Özay, H.E., 2003. Süreçlerle Yönetim Sistemi ve Küçük ve Orta Ölçekli Bir İşletmede Uygulanması D.E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir. Özçelik, K., 2013. Çevreye Duyarlı Ormancılık Bağlamında Üretim Operasyonu Karar Süreçlerinin İrdelenmesi. SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta. Seçkin, Ö.B., 1984. Türkiye de Orman Yol Şebeke Planlarının Düzenlenmesi ve Etüd Aplikasyonu, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Sayı 1, s. 112-125. İstanbul. Şentürk, N., 1992. Orman Yollarının Planlanmasında Sayısal Verilerden Yararlanma Olanakları, Doktora Tezi, İÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Tavşanoğlu, F., 1973. Orman Transport Tesisleri ve Taşıtları, İstanbul Üniversitesi, Yayın No: 1989/36, İstanbul. 12