g TR63 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ YATIRIM DESTEK ve TEŞVİK UYGULAMALARI
TABLOLAR Tablo 1. Teşvik Sistemi Destek Unsurları... 2 Tablo 2. Vergi İndirimi Destek Oranları... 2 Tablo 3. Vergi İndirimi Destek Oranları... 3 Tablo 4. Türkiye de Sektörlerin Yıllara Göre Genel Yatırım Teşvikleri... 5 Tablo 5. TR63 Bölgesinde Sektörlerin Yıllara Göre Genel Yatırım Teşvikleri... 6 Tablo 6. TR63 Bölgesinde Sektörlerin İllere Göre Genel Yatırım Teşvikleri (2012)... 6 Tablo 7. Türkiye de Sektörlere Göre Bölgesel Yatırım Teşvikleri... 8 Tablo 8. TR63 Bölgesinde Sektörlerin Yıllara Göre Bölgesel Yatırım Teşvikleri... 9 Tablo 9. TR63 Bölgesinde Sektörlerin İllere Göre Bölgesel Yatırım Teşvikleri... 10 Tablo 10. Büyük Ölçekli Yatırımlarda Sağlanan Destek Unsurları... 10 Tablo 11. Türkiye de Sektörlerin Yıllara Göre Büyük Ölçekli Yatırım Teşvikleri... 11 Tablo 12. TR63 Bölgesinde Sektörlerin İllere Göre Büyük Ölçekli Yatırım Teşvikleri... 11 Tablo 13. TR63 Bölgesinde Sektörlere Göre Yapılan Komple Yeni Yatırım Teşvikleri (2012)... 12 Tablo 14. TR63 Bölgesinde Sektörlere Göre Yapılan Tevsi Yatırım Teşvikleri (2012)... 13 Tablo 15. TR63 Bölgesinde Sektörlere Göre Yapılan Diğer Yatırım Teşvikleri (2012)... 14 Tablo 16. Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı Mali Destek Programları (Bin TL)... 15 Tablo 17. TR63 Bölgesinde İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler ve KOBİ Destekleri... 16 i
HARİTALAR Harita 1. İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeksine Göre Sınıflandırılması... 7 ii
YATIRIM DESTEK VE TEŞVİK UYGULAMALARI Dünyada yatırımlar, vergi indirimi/muafiyeti, yatırım indirimi, arazi tahsisi, gümrük muafiyeti, vergi iadesi, hızlandırılmış amortisman gibi birçok farklı araçla teşvik edilmektedir. Ülkeler, hem iç, hem de dış piyasada doğrudan yabancı yatırımcıları çekme yarışına girişmiştir. Bu kapsamda kamu kaynaklarından özel kesime fonların aktarılmakta, yalnızca finansal teşvik gibi görünse de, yatırımcıların yüklerini hafifletmek esas amaç olarak alınmaktadır. UNCTAD ın (United Nations Conference on Trade and Development) 1996-2000 yıları arasında yapmış olduğu küresel teşvik araştırmasına göre, 103 ülkeden, 99 unda(% 96), yatırımcılara; vergi tatili, vergi ve gümrük muafiyeti ve yatırım indirim gibi mali teşvikler sağladığı; 83 ülkeden 59 unda (% 71) yatırımcılara hibe, düşük faizli kredi gibi finansal teşvikler sunduğu; 67 ülkeden 59 unda (% 88) yatırımcılara altyapı hazırlama, arsa tahsisi ve teknik destekler verildiği görülmektedir. Türkiye de devletin özellikle ekonomik büyüme ve istikrar, istihdamın arttırılması, bölgesel gelişmişlik düzeyinin dengelenmesi, yatırım yoluyla sanayileşme politikalarının yönlendirilmesi, ekonominin dış rekabete açılması gibi politikaların üzerine yoğunlaştığı görülmektedir. Devlet yardımlarıyla ilgili birçok yasal düzenleme gerçekleştirilmiş, kalkınma planları uygulanmaya başlanmıştır. Türkiye de yatırımlar için gerçekleştirilen devlet yardımlarının amacı, kalkınma planları ve yıllık programlarda öngörülen hedefler doğrultusunda tasarrufların katma değeri yüksek yatırımlara yönlendirilmesi, üretim ve istihdamın artırılması, uluslararası rekabet gücünü artıracak ve araştırmageliştirme içeriği yüksek bölgesel ve büyük ölçekli yatırımlar ile stratejik yatırımların özendirilmesi, uluslararası doğrudan yatırımların artırılması, bölgesel gelişmişlik farklılıklarının azaltılması, kümelenme ve çevre korumaya yönelik yatırımlar ile araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin desteklenmesi olarak özetlenebilir. 1 15.06.2012 tarih ve 2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkından Karar ile ilgili tanımlar aşağıda yer almaktadır. Teşvik Belgesi: Yatırımın karakteristik değerlerini ihtiva eden, yatırımın bu değerler ve tespit edilen şartlara uygun olarak gerçekleştirilmesi halinde üzerinde kayıtlı destek unsurlarından istifade imkânı sağlayan bir belge olup, kararın amaçlarına uygun olarak gerçekleştirilecek yatırımlar için düzenlenir. 2 KDV İstisnası ve İadesi: 25.10.1984 tarihli ve 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu gereğince, teşvik belgesine haiz yatırımcılara, teşvik belgesi kapsamında yapılacak makine ve teçhizat ithal ve yerli teslimleri KDV den istisna edilebilir. Aynı hüküm, teşvik belgesinin veya teşvik belgesi kapsamı makine ve teçhizatın devir işlemleri ile makine ve teçhizat listelerinde, set, ünite, takım vb. olarak belirtilen, malların kısmi teslimlerinde de uygulanır. Sabit yatırım tutarı 500 milyon TL nin üzerindeki stratejik yatırımlar kapsamında yapılacak bina-inşaat harcamaları KDV iadesinden yararlandırılabilir. 1 Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar, Resmi Gazete, 2012 2 Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararın Uygulanmasına İlişkin Tebliğ, Resmi Gazete, 2012 1
Tablo 1. Teşvik Sistemi Destek Unsurları Destek Unsurları Genel Teşvik Uygulamaları Bölgesel Teşvik Uygulamaları Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki Stratejik Yatırımların Teşviki KDV İstisnası Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Gelir Vergisi Stopajı Desteği* Sigorta Primi Desteği* Faiz Desteği** Yatırım Yeri Tahsisi KDV İadesi*** * Yatırımın 6. bölgede gerçekleştirilmesi halinde sağlanır ** Bölgesel teşvik uygulamalarında, yatırımın 3., 4., 5. veya 6. bölgelerde gerçekleştirilmesi halinde sağlanır. *** Sabit yatırım tutarı 500 Milyon TL üzerinde olan stratejik yatırımlara sağlanır. Kaynak: Yeni Yatırım Teşvik Sistemi, Ekonomi Bakanlığı, 2012, Link: http://www.ekonomi.gov.tr/upload/slogan/yeni_ yatirim_tesvik_sistemi.pdf, Erişim Tarihi: 26.06.2013 Gümrük Vergisi Muafiyeti: Teşvik belgesi kapsamındaki yatırım malı, makine ve teçhizatın ithali, otomobil ve hafif ticarî araç yatırımlarında yatırım dönemi içerisinde kalmak kaydıyla monte edilmemiş haldeki (CKD) aksam ve parçaların ithali, gemi ve elli metrenin üzerindeki yat inşa yatırımlarında tekne kabuğu ithali yürürlükteki İthalat Rejimi Kararı gereğince ödenmesi gereken gümrük vergisinden muaftır. Vergi İndirimi: Büyük ölçekli yatırımlar ile bölgesel teşvik uygulamaları kapsamında gerçekleştirilecek yatırımlarda, 5520 sayılı Kanunun 32/A maddesi çerçevesinde gelir veya kurumlar vergisi, öngörülen yatırıma katkı tutarına ulaşıncaya kadar aşağıda belirtilen oranlarda indirimli olarak uygulanır. Tablo 2. Vergi İndirimi Destek Oranları 3 Bölgeler Bölgesel Teşvik Uygulamaları Yatırıma Katkı Oranı Kurumlar Vergisi Veya Gelir Vergisi İndirim Oranı Yatırıma Katkı Oranı Büyük Ölçekli Yatırımlar Kurumlar Vergisi Veya Gelir Vergisi İndirim Oranı 1 10% 30% 20% 30% 2 15% 40% 25% 40% 3 20% 50% 30% 50% 4 25% 60% 35% 60% 5 30% 70% 40% 70% 6 35% 90% 45% 90% Kaynak: Yeni Yatırım Teşvik Sistemi, Ekonomi Bakanlığı, 2012, Link: http://www.ekonomi.gov.tr/upload/slogan/yeni_ yatirim_tesvik_sistemi.pdf, Erişim Tarihi: 26.06.2013 3 01.01.2014 tarihinden itibaren başlanacak yatırımlar. 2
Ancak, bu Karara istinaden düzenlenecek teşvik belgeleri kapsamında 31.12.2013 tarihine kadar (bu tarih dâhil) yatırıma başlanılmış olması halinde aşağıdaki tabloda belirtilen indirim oranları ile yatırıma katkı oranları uygulanır. Tablo 3. Vergi İndirimi Destek Oranları 4 Bölgeler Bölgesel Teşvik Uygulamaları Yatırıma Katkı Oranı Kurumlar Vergisi Veya Gelir Vergisi İndirim Oranı Yatırıma Katkı Oranı Büyük Ölçekli Yatırımlar Kurumlar Vergisi Veya Gelir Vergisi İndirim Oranı 1 15% 50% 25% 50% 2 20% 55% 30% 55% 3 25% 60% 35% 60% 4 30% 70% 40% 70% 5 40% 80% 50% 80% 6 50% 90% 60% 90% Kaynak: Yeni Yatırım Teşvik Sistemi, Ekonomi Bakanlığı, 2012, Link: http://www.ekonomi.gov.tr/upload/slogan/yeni_ yatirim_tesvik_sistemi.pdf, Erişim Tarihi: 26.06.2013 Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği: Büyük ölçekli yatırımlar, stratejik yatırımlar ve bölgesel teşvik uygulamaları kapsamında desteklenen yatırımlardan, tamamlama vizesi yapılmış teşvik belgesinde kayıtlı istihdamı aşmamak kaydıyla; Komple yeni yatırımlarda, teşvik belgesi kapsamında gerçekleşen yatırımla sağlanan, Diğer yatırım cinslerinde, yatırımın tamamlanmasını müteakip, yatırıma başlama tarihinden önceki son altı aylık dönemde (mevsimsel özellik taşıyan yatırımlarda bir önceki yıla ait mevsimsel istihdam ortalamaları dikkate alınır) Sosyal Güvenlik Kurumuna verilen aylık prim ve hizmet belgesinde bildirilen ortalama işçi sayısına teşvik belgesi kapsamında gerçekleşen yatırımla ilave edilen, istihdam için ödenmesi gereken sigorta primi işveren hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı Bakanlık bütçesinden karşılanır. Gelir Vergisi Stopajı Desteği: Bu Karar uyarınca 6. bölge için düzenlenen teşvik belgeleri kapsamında gerçekleştirilecek yatırımlarla sağlanan ilave istihdam için, belgede kayıtlı istihdam sayısını aşmamak kaydıyla, işçilerin ücretlerinin asgari ücrete tekabül eden kısmı üzerinden hesaplanan gelir vergisi, yatırımın kısmen veya tamamen faaliyete geçtiği tarihten itibaren on yıl süreyle verilecek muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden vergiden terkin edilir. Sigorta Primi Desteği: Bu Karar uyarınca 6. bölgede; büyük ölçekli yatırımlar, stratejik yatırımlar ve bölgesel teşvik uygulamaları kapsamında teşvik belgesine istinaden gerçekleştirilecek yatırımla sağlanan ilave istihdam için, tamamlama vizesi yapılan teşvik belgesinde kayıtlı istihdam sayısını aşmamak kaydıyla, işveren tarafından Sosyal Güvenlik Kurumuna ödenmesi gereken sigorta primi işçi hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı, tamamlama vizesinin yapılmasını müteakip on yıl süreyle işveren adına Bakanlık bütçesinden karşılanabilir. Faiz Desteği: Talep edilmesi halinde, bölgesel teşvik uygulamaları ve stratejik yatırımlar ile AR-GE ve çevre yatırımları kapsamında desteklerden yararlanacak yatırımlar için bankalardan kullanılacak en az 4 31.12.2013 tarihinden önce başlanacak yatırımlar. 3
bir yıl vadeli yatırım kredilerinin teşvik belgesinde kayıtlı sabit yatırım tutarının % 70 ine kadar olan kısmı için ödenecek faizin veya kâr payının; 3 üncü bölgede yapılacak bölgesel yatırımlar için Türk Lirası cinsi kredilerde üç puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde bir puanı, 4 üncü bölgede yapılacak bölgesel yatırımlar için Türk Lirası cinsi kredilerde dört puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde bir puanı, 5 inci bölgede yapılacak bölgesel yatırımlar için Türk Lirası cinsi kredilerde beş puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde iki puanı, 6 ncı bölgede yapılacak bölgesel yatırımlar için Türk Lirası cinsi kredilerde yedi puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde iki puanı, Bölge ayrımı yapılmaksızın tüm bölgelerde gerçekleştirilecek stratejik yatırımlar, AR-GE yatırımları ve çevre yatırımları için Türk Lirası cinsi kredilerde beş puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde iki puanı, Bakanlıkça da uygun görülmesi halinde azami ilk beş yıl için ödenmek kaydıyla bütçe kaynaklarından karşılanabilir. Yatırım Yeri Tahsisi Desteği: Bakanlıkça teşvik belgesi düzenlenmiş büyük ölçekli yatırımlar, stratejik yatırımlar ve bölgesel desteklerden yararlanacak yatırımlar için, 29.06.2001 tarihli ve 4706 sayılı Kanunun Ek 3. maddesi çerçevesinde Maliye Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslara göre yatırım yeri tahsis edilebilir. 15.06.2012 tarih ve 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe giren Yeni Teşvik Sistemi, Genel Teşvik Uygulamaları, Bölgesel Teşvik Uygulamaları, Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki ve Stratejik Yatırımların Teşviki olmak üzere dört farklı uygulamadan oluşmaktadır. (Tablo 1) 10.1. Genel Teşvik Uygulamaları Belirli asgari sabit yatırım tutarı ve kapasiteler üzerindeki yatırımlar, bölge ayrımı yapılmaksızın genel teşvik uygulamaları kapsamında desteklenmektedir. 2012 yılında, genel teşvik uygulamaları kapsamında toplam 2.264 adet yatırım teşvik belgesi tahsis edilmiştir. Bu teşvik belgeli yatırımların sermaye toplamı yaklaşık 26 milyar lira olup, ülke genelinde 47.237 kişiye istihdam sağlanacağı öngörülmektedir. Bu 26 milyar liralık yatırımın ise 23,2 milyarı yerli sermayeden oluşurken, 2,5 milyarı yabancı sermayeden oluşmaktadır. Türkiye de sektörlere göre yatırım teşvikleri sabit yatırım açısından değerlendirildiğinde, en büyük payı enerji sektörünün aldığı görülürken, istihdam açısından değerlendirildiğinde ise, en büyük payı imalat sektörünün aldığı görülmektedir. 4
Tablo 4. Türkiye de Sektörlerin Yıllara Göre Genel Yatırım Teşvikleri Enerji Hizmetler İmalat Sektör Yıl Belge Adedi Madencilik Tarım Sabit Yatırım (Milyon TL) İstihdam 2009 112 9.694 199 2010 160 9.286 2.963 2011 211 15.564 462 2012 192 12.512 3.424 2009 414 5.735 15.772 2010 535 4.204 18.467 2011 794 9.183 15.956 2012 517 6.374 13.706 2009 1.194 382 29.129 2010 1.399 5.601 30.109 2011 1.732 10.188 4.078 2012 1.466 6.616 28.616 2009 81 354 2.011 2010 71 211 1.067 2011 113 333 1.736 2012 64 227 1.045 2009 61 158 1.477 2010 115 250 2.502 2011 60 290 1.389 2012 25 80 446 Toplam 9.316 100.678 217.205 Genel yatırım teşvik uygulamaları kapsamında, 2012 yılında TR63 Bölgesinde tahsis edilen teşvik belgelerinin illere göre dağılımı incelendiğinde, Hatay ilinde 28, Kahramanmaraş ilinde 35 ve Osmaniye ilinde ise 11 yatırım teşvik belgesi tahsis edildiği görülmektedir. Bölgedeki toplam yapılan sabit yatırım tutarı ise yaklaşık 2 milyar lira olacaktır. Bu yatırımlarla Hatay ilinde 369, Kahramanmaraş ilinde 961, Osmaniye ilinde ise 184 kişiye istihdam imkânı sağlanacağı öngörülmektedir. Sektörlere göre yatırım teşvikleri sabit yatırım açısından değerlendirildiğinde, en büyük payı enerji sektörünün aldığı görülürken, istihdam açısından değerlendirildiğinde ise, en büyük payı imalat sektörünün aldığı görülmektedir. 5
Tablo 5. TR63 Bölgesinde Sektörlerin Yıllara Göre Genel Yatırım Teşvikleri Enerji Hizmetler İmalat Sektör Yıl Belge Adedi Madencilik Sabit Yatırım (Milyon TL) İstihdam 2009 10 678 216 2010 14 1.861 422 2011 8 262 106 2012 11 1.425 179 2009 13 158 311 2010 13 20 157 2011 19 38 93 2012 14 59 141 2009 43 303 1.283 2010 49 557 133 2011 84 1.722 3.682 2012 44 462 1.114 2009 3 2 42 2010 5 15 63 2011 5 15 81 2012 5 20 80 Tarım* 2009 2 6 29 Toplam 342 7.605 9.329 Tablo 6. TR63 Bölgesinde Sektörlerin İllere Göre Genel Yatırım Teşvikleri (2012) Enerji Hizmetler İmalat Sektör Yatırımın Yeri Belge Adedi Sabit Yatırım (Milyon TL) İstihdam Hatay 5 1.187 88 K.Maraş 4 111 46 Osmaniye 2 128 45 Hatay 6 13 51 K.Maraş 4 18 28 Osmaniye 4 29 62 Hatay 17 48 230 K.Maraş 22 375 807 Osmaniye 5 40 77 Madencilik K.Maraş 5 20 80 TR63 Bölgesi Toplam 74 1.967 1.514 6
10.2. Bölgesel Teşvik Uygulamaları 14.07.2009 tarihli 2009/15199 sayılı yatırımlarda devlet yardımları hakkında karara göre teşvikler, gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası, vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği, yatırım yeri tahsisi ve faiz desteği şeklinde listelenmektedir. İstatistikî bölge birimleri sınıflandırılmasına göre, Düzey 2 bölgelerinin gelişmişlik düzeylerine göre teşviki sistemi uygulamaya 2009 yılındaki kanunla çıkmıştır. 2009 Yılında yürürlüğe giren kanun ile istatistikî bölge birimleri sınıflandırılmasına dayanan Düzey 2 bölgelerinin gelişmişlik düzeylerine göre teşviki sistemi uygulanmaya başlamıştır. 15.06.2012 tarih ve 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bu kanun revize edilmiştir. TR63 Bölgesi, bu sınıflandırmada 3. Derece gelişmişlik düzeyine sahiptir. Bölgesel teşvik uygulamaları, her ilde desteklenecek sektörler, illerin potansiyelleri ve ekonomik ölçek büyüklükleri dikkate alınarak tespit edilmiş olup, bölgelerin gelişmişlik seviyelerine göre yardım yoğunlukları farklılaştırılmıştır. Sosyoekonomik açıdan az gelişmiş bölgelere ve öncelik arz eden yatırımlara cazip destekler söz konusudur. SEGE 2011 endeksine göre Türkiye 6 bölgede değerlendirilip, buna istinaden bölgesel teşvikler ve destekler de farklılıklar göstermektedir. Bu değerlendirmede Hatay ili 4. Bölgede yer alırken Kahramanmaraş ve Osmaniye illeri ise 5. Bölgede yer almaktadır. Harita 1. İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeksine Göre Sınıflandırılması 2012 yılında Bölgesel Teşvik Uygulamaları kapsamında sağlanan destek unsurları incelendiğinde, KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, vergi indirimi sigorta primi işveren hissesi, yatırım yeri tahsisi, faiz desteği, sigorta primi desteği ve gelir vergisi stopajı desteği gibi desteklerin mevcut olduğu görülmektedir. KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti ve yatırım yeri tahsisi, bölge ayrımı yapılmaksızın sağlanan destek unsurlarındandır. TR63 Bölgesinde, Hatay ili için OSB dışında % 30 ve OSB içinde ise % 40; Kahramanmaraş ve Osmaniye illerinde OSB dışında % 40 ve OSB içinde ise % 50 yatırıma katkı oranında vergi indirimi uygulanmaktadır. Hatay ili için OSB dışında 6 yıl, OSB içinde ise 7 yıl; Kahramanmaraş ve Osmaniye illerinde OSB dışında 7 yıl, OSB içinde ise 10 yıl süreyle sigorta primi işveren hissesinde destek verilmektedir. Yine Hatay ilinde iç kredide 4 puan, dövize endeksli kredide 7
ise 1 puan faiz desteği verilirken, Kahramanmaraş ve Osmaniye illerinde iç kredide 5 puan, dövize endeksli kredide ise 2 puan faiz desteği verilmektedir. Bölgesel Teşvik Uygulamaları kapsamında 5. Bölge destekleri ile desteklenecek yatırım konuları şöyledir; Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerinde yapılacak turizm yatırımları, Madencilik yatırımları, Demiryolu ve denizyolu ile yük veya yolcu taşımacılığına yönelik yatırımlar, 20 Milyon lira üzeri belirli ilaç ve savunma sanayi yatırımları, Test merkezleri, rüzgâr tüneli ve bu mahiyetteki yatırımlar (otomotiv, uzay veya savunma sanayine yönelik olanlar), Asgari 50.000 m 2 kapalı alana sahip uluslararası fuar yatırımları, Özel sektör tarafından gerçekleştirilecek ilk, orta ve lise eğitim yatırımları, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından desteklenen AR-GE projeleri neticesinde elde edilen ürünlerin üretilmesine yönelik yatırımlar, Tablo 7. Türkiye de Sektörlere Göre Bölgesel Yatırım Teşvikleri Enerji Hizmetler İmalat Sektör Yıl Belge Adedi Madencilik Tarım Sabit Yatırım (Milyon TL) İstihdam 2010 2 64 40 2011 1 6 0 2012 6 52 79 2009 132 1.682 12.285 2010 544 10.907 35.455 2011 459 5.133 25.593 2012 637 7.761 43.376 2009 295 4.095 17.748 2010 926 9.799 41.257 2011 752 7.062 26.417 2012 1.115 11.307 42.513 2009 57 364 1.337 2010 190 1.292 462 2011 176 867 3.688 2012 222 1.868 6.913 2009 32 232 921 2010 381 2.855 12.586 2011 196 1.324 5.743 2012 101 716 2.655 Toplam 6.224 67.389 283.226 8
Türkiye de sektörlere ve yıllara göre Bölgesel Yatırım Teşvikleri dağılımı incelendiğinde, 2009-2012 yılları arasında en çok yatırım belgesi alınan ve yatırım yapılan sektörün imalat sektörü olduğu görülmektedir. Bölgesel yatırımlar sonucunda gerçekleşen istihdam rakamları yıllara göre incelendiğinde ise, bu konuda bir dalgalanma olduğu görülmekte ve sonuç olarak en çok istihdamın, 2012 yılında hizmet ve imalat sektörleri tarafından sağlanacağı öngörülmüştür. (Tablo 7) Tablo 8. TR63 Bölgesinde Sektörlerin Yıllara Göre Bölgesel Yatırım Teşvikleri Hizmetler İmalat Sektör Yıl Belge Adedi Madencilik Tarım Sabit Yatırım (Milyon TL) İstihdam 2009 6 29 202 2010 20 163 1.264 2011 24 149 707 2012 27 204 921 2009 12 161 706 2010 40 475 990 2011 32 262 1.007 2012 64 1.041 1.554 2009 1 3 20 2010 6 21 118 2011 1 1 12 2012 1 4 33 2010 6 33 125 2011 1 5 30 Toplam 241 2.551 7.689 Bölgesel yatırım teşvik uygulamaları çerçevesinde, 2012 yılında TR63 Bölgesinde tahsis edilen teşvik belgelerinin, illere göre dağılımı incelendiğinde, Hatay ilinde 37, Kahramanmaraş ilinde 38, Osmaniye ilinde ise 17 yatırım teşvik belgesinin tahsis edildiği görülmektedir. Bölgedeki toplam yapılan sabit yatırım tutarı ise yaklaşık 1,25 milyar liradır. Bu yatırımlarla, Hatay ilinde 1.019, Kahramanmaraş ilinde 1.126, Osmaniye ilinde ise 363 kişiye istihdam imkânı sağlanacağı öngörülmektedir. Sektörlere göre yatırım teşvikleri sabit yatırım ve istihdam açısından değerlendirildiğinde, en büyük payı imalat sektörünün aldığı görülmektedir. (Tablo 9) 9
Tablo 9. TR63 Bölgesinde Sektörlerin İllere Göre Bölgesel Yatırım Teşvikleri Hizmetler İmalat Sektör Yıl Belge Adedi Sabit Yatırım (Milyon TL) İstihdam Hatay 19 171 728 K.Maraş 4 19 95 Osmaniye 4 14 98 Hatay 17 45 258 K.Maraş 34 876 1.031 Osmaniye 13 119 265 Madencilik Hatay 1 4 33 TR63 Bölgesi Toplam 92 1.249 2.508 10.3. Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki Ekonomi Bakanlığı Yeni Teşvik Sistemi nde, büyük ölçekli yatırımlar kapsamında yer alan desteklerin yatırım konularına göre asgari sabit yatırım tutarları Tablo 10 de verilmiştir. Tablo 10. Büyük Ölçekli Yatırımlarda Sağlanan Destek Unsurları KDV İstisnası Destek Unsurları Gümrük Vergisi Muafiyeti Vergi İndirimi Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Yatırım Yeri Tahsisi Sigorta Primi Desteği Yatırıma Katkı Oranı Destek Süresi Gelir Vergisi Stopajı Desteği Bölgeler I II III IV V VI OSB Dışı 25% 30% 35% 40% 50% 60% OSB İçi 30% 35% 40% 50% 60% 65% OSB Dışı 2 Yıl 3 Yıl 5 Yıl 6 Yıl 7 Yıl 10 Yıl OSB İçi 3 Yıl 5 Yıl 6 Yıl 7 Yıl 10 Yıl 12 Yıl 10 Yıl 10 Yıl 10
Tablo 11. Türkiye de Sektörlerin Yıllara Göre Büyük Ölçekli Yatırım Teşvikleri Hizmetler İmalat Sektör Yıl Belge Adedi Madencilik Sabit Yatırım (Milyon TL) İstihdam 2009 2 817 460 2010 3 984 646 2011 1 642 694 2012 3 1.088 750 2009 12 3.679 3.786 2010 16 187 5.527 2011 6 555 1.663 2012 15 2.453 5.009 2009 2 314 346 2010 1 510 150 2011 1 265 525 2012 1 116 166 Toplam 63 35.119 19.722 Büyük ölçekli yatırımların teşvik uygulamaları kapsamında, 2012 yılında toplam 63 adet yatırım teşvik belgesi tahsis edilmiştir. Bu teşvik belgeli yatırımların sermaye toplamı yaklaşık 35 milyar lira olup, ülke genelinde 19.722 kişiye istihdam sağlanacağı öngörülmektedir. Türkiye de sektörlere göre yatırım teşvikleri sabit yatırım ve istihdam açısından değerlendirildiğinde, en büyük payı sırasıyla, yaklaşık 2,5 milyar lira ve 5.009 kişi ile imalat sektörünün aldığı görülmektedir. Tablo 12. TR63 Bölgesinde Sektörlerin İllere Göre Büyük Ölçekli Yatırım Teşvikleri Yatırımın Yeri Hatay Sektör Yıl Belge Adedi Hizmetler Sabit Yatırım (Milyon TL) İstihdam 2009 1 264 60 2012 2 811 700 Toplam 3 1.075 760 Büyük ölçekli yatırım teşvikleri kapsamında, 2012 yılında TR63 Bölgesinde tahsis edilen teşvik belgeleri incelendiğinde sadece Hatay ilinde bir adet teşvik belgesi tahsis edildiği görülmektedir. Bölgede, yapılması öngörülen toplam sabit yatırım tutarı ise, yaklaşık 811 milyon dolardır. Bu yatırımla Hatay ilinde 700 kişiye istihdam imkânı sağlanacak olup, yapılan tek büyük ölçekli yatırımın imalat sektörüne ait olduğu görülmektedir. 11
10.4. 2012 Yılında TR63 Bölgesindeki İllerde Sektörlere Göre Yatırım Teşvik İstatistikleri Komple Yeni Yatırım: Mal ve hizmet üretimine yönelik olarak ana makine ve teçhizat ile yardımcı tesisleri içeren, gerektiğinde arazi-arsa ve bina-inşaat harcamalarını da ihtiva eden, yatırımın yapılacağı yerde aynı üretim konusunda mevcut tesisi veya mevcut tesisi ile altyapı bütünlüğü bulunmayan yatırımları kapsamaktadır. 5 Tablo 13. TR63 Bölgesinde Sektörlere Göre Yapılan Komple Yeni Yatırım Teşvikleri (2012) Sektörler Belge Adedi Sabit Yatırım (Milyon TL) İstihdam Hatay K.Maraş Osmaniye Hatay K.Maraş Osmaniye Hatay K.Maraş Osmaniye Altyapı-Belediye Hizmetleri 4 4 4 6 18 29 21 28 62 Demir Çelik 1 1 0 5 1 0 15 21 0 Demir Dışı Metaller 0 2 0 0 17 0 0 40 0 Deri ve Kösele 1 1 0 1 4 0 10 50 0 Diğerleri 4 0 1 35 0 2 165 0 23 Dokuma ve Giyim 0 10 0 0 259 0 0 530 0 Eğitim 1 0 0 6 0 0 50 0 0 Elektrikli Makineler 1 0 0 4 0 0 20 0 0 Enerji 3 4 2 1.094 111 128 80 46 45 Gıda ve İçki 3 3 4 6 52 19 40 205 115 İstihraç ve İşleme 1 3 0 4 9 0 33 65 0 Kâğıt 0 1 0 0 566 0 0 250 0 Kimya 3 0 2 7 0 10 48 0 30 Lastik-Plastik 3 1 0 4 1 0 32 7 0 Madeni Eşya 2 0 3 5 0 51 28 0 54 Makine İmalat 4 0 0 14 0 0 94 0 0 Orman Ürünleri 1 1 0 2 1 0 16 7 0 Pişmiş Kil ve Çim. Ger. 4 0 0 12 0 0 63 0 0 Pişmiş Kil ve Çim. Ger. 0 1 2 0 6 37 0 25 53 Sağlık 1 1 0 1 9 0 30 15 0 Ticaret - Depolama 7 1 0 296 1 0 235 35 0 Turizm 7 2 1 79 9 5 248 45 15 Toplam 51 36 19 1.581 1.064 281 1.228 1.369 397 Komple Yeni Yatırımlarda, taşımacılık sektöründe Türkiye nin önde gelen illerinden biri olan Hatay da, ticaret ve depolama sektöründe 7 adet teşvik belgesi ile 296 milyon liralık sabit yatırımın ve 235 kişilik istihdamın sağlanacağı öngörülmektedir. Bununla beraber, yine Hatay ilinde Doğu Akdeniz Bölgesi nin ihtiyacını karşılamak üzere, enerji sektörü için 1 milyar TL den fazla komple yeni yatırım yapılmıştır. Kahramanmaraş ilinde ise, Dokuma ve Giyim sektöründe 10 adet teşvik belgesi alınmış, 259 milyon 5 Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararın Uygulanmasına İlişkin Tebliğ, Resmi Gazete, 2012 12
liralık yatırım yapılmış ve 530 kişiye istihdam sağlanacağı öngörülmüştür. Kahramanmaraş ilinde 4 teşvik belgeli, 111 milyon liralık enerji sektörü yatırımı, 46 kişiye istihdam sağlayacağı öngörülürken, 1 adet teşvik belgeli kâğıt sektöründe, 566 milyon liralık yatırım ile 250 kişiye istihdam sağlanacağı öngörülmektedir. Osmaniye ilinde de enerji sektöründe 2 adet teşvik belgeli, 128 milyon liralık yatırımla 45 kişiye istihdam sağlanacağı öngörülürken, Gıda ve içki sektöründe 4 adet teşvik belgesi ve 19 milyon liralık bir yatırım ile 115 kişiye istihdam sağlanacağı öngörülmektedir. Tevsi: Mevcut bir yatırıma üretim hattı veya makine ve teçhizat ilavesiyle kapasitenin artırılmasına yönelik olan ve mevcut tesis ile alt yapı müşterekliği oluşturarak bir bütün teşkil eden yatırımları kapsamaktadır. Tablo 14. TR63 Bölgesinde Sektörlere Göre Yapılan Tevsi Yatırım Teşvikleri (2012) Sektörler Belge Adedi Sabit Yatırım (Milyon TL) İstihdam Hatay K.Maraş Osmaniye Hatay K.Maraş Osmaniye Hatay K.Maraş Osmaniye Cam 0 1 0 0 2 0 0 15 0 Çimento 0 1 0 0 112 0 0 175 0 Demir Çelik 1 0 0 1 0 0 3 0 0 Demir Dışı Metaller 1 1 0 1 11 0 10 20 0 Deri ve Kösele 1 0 0 3 0 0 9 0 0 Diğerleri 0 0 1 0 0 4 0 0 15 Dokuma ve Giyim 2 12 0 3 113 0 7 298 0 Eğitim 1 0 0 5 0 0 20 0 0 Enerji 2 0 0 93 0 0 8 0 0 Gıda ve İçki 1 0 1 1 0 2 5 0 5 Lastik-Plastik 2 2 1 4 1 1 67 26 5 Madeni Eşya 0 3 1 0 13 4 0 130 60 Makine İmalat 0 1 0 0 1 0 0 10 0 Orman Ürünleri 0 1 0 0 1 0 0 5 0 Sağlık 1 0 1 18 0 3 50 0 45 Ticaret - Depolama 1 0 0 550 0 0 650 0 0 Toplam 13 22 5 679 254 14 829 679 130 Tevsi yatırımlarda Hatay ilinde en çok istihdam sağlayacağı öngörülen yatırım sektörü, ticaret ve depolama sektörü olup, 1 teşvik belgesiyle, 550 milyon liralık yatırımın yapılması ve 650 kişiye istihdam sağlanması öngörülmektedir. Buradaki 550 milyon liralık yatırım, LİMAK tarafından gerçekleştirilecek olan İskenderun Uluslararası Liman yatırımıdır. Kahramanmaraş ilinde dokuma ve giyim sektöründe gerçekleştirilecek olan tevsi yatırımlarla 298 kişiye istihdam sağlanacağı öngörülmektedir. Çimento sektörü tarafından, 1 adet teşvik belgesiyle 112 milyon liralık yatırımın yapılması ve 175 kişiye istihdam sağlanması öngörülmektedir. Yine Kahramanmaraş ilinde, Madeni eşya sektöründe 3 teşvik belgesiyle 13 milyon liralık yatırımın yapılması ve 130 kişiye istihdam sağlanması öngörülmektedir. 13
Tablo 15. TR63 Bölgesinde Sektörlere Göre Yapılan Diğer Yatırım Teşvikleri (2012) Sektörler Belge Adedi Sabit Yatırım (Mil. TL) İstihdam Hatay K.Maraş Osmaniye Hatay K.Maraş Osmaniye Hatay K.Maraş Osmaniye Cam 0 1 0 0 2 0 0 15 0 Demir Çelik 1 0 0 14 0 0 11 0 0 Dokuma ve Giyim 0 11 3 0 84 35 0 9 16 Gıda ve İçki 1 0 0 3 0 0 10 0 0 İstihraç ve İşleme 0 2 0 0 11 0 0 15 0 Kâğıt 0 1 0 0 6 0 0 0 0 Lastik-Plastik 0 0 1 0 0 1 0 0 4 Sağlık 1 0 0 1 0 0 10 0 0 Toplam 3 15 4 18 103 36 31 39 20 10.5. Kalkınma Ajansı (DOĞAKA) Destekleri Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı nın mali destekleri, Doğrudan Finansman Desteği ile Faiz Desteği ve Faizsiz Kredi Desteği olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Doğrudan Finansman Desteği, Ajansın belli proje ve faaliyetlere yaptığı karşılıksız yardımlar olup, ajansın esas itibariyle proje teklif çağrısı yöntemiyle kullandırdığı desteklerden oluşur. Ancak Ajans istisnai olarak, proje teklif çağrısı yapmaksızın ve proje hazırlığı konusundaki yükümlülüklerinden bazılarını hafifletmek veya proje hazırlık sürecini doğrudan yönetmek suretiyle, doğrudan faaliyet mali desteği ve güdümlü proje desteği şeklinde de destek sağlayabilir. Faiz desteği ve faizsiz kredi desteği ise, Ajansın, hazırlayacağı bölgesel plan çerçevesinde, Bölgenin ekonomik ve sosyal gelişmesine katkıda bulunacağını tespit ettiği sektör ve konularda, belirtilen koşulları taşıyan uygun başvuru sahiplerine sağladığı mali desteklerdir. Bu destekler faiz desteği ve faizsiz kredi desteği olarak ikiye ayrılır. Faiz desteği, kâr amacı güden gerçek ve tüzel kişilerin, ilgili aracı kuruluş ile Ajans arasında imzalanacak protokolde belirtilen nitelikteki projeleri için, ilgili aracı kuruluşlardan alacakları krediler karşılığında ödeyecekleri faiz giderlerinin, Ajans tarafından karşılanmasını öngören karşılıksız yardımdır. Faizsiz kredi desteği ise, Ajans tarafından kâr amacı güden gerçek ve tüzel kişilerin ilgili aracı kuruluş ile Ajans arasında imzalanacak protokolde belirtilen nitelikteki projeleri için, ilgili aracı kuruluşlar eliyle kredi verilmesini ve bu mali desteğin Kalkınma Ajansları mevzuatında belirtilen usul ve esaslar dâhilinde Ajansa faiz ödenmeksizin taksitler halinde geri ödenmesini öngören karşılıksız yardımdır. Faiz desteği ve faizsiz kredi desteği henüz uygulama aşamasında olmayıp, Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı sadece Doğrudan Finansman Desteği aracılığıyla TR63 Bölgesinin ekonomik ve sosyal gelişimine katkı sağlamaktadır. 14
Tablo 16. Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı Mali Destek Programları (Bin TL) Yıl 2010 Ajans Destek Miktarı Teklif Çağrısı Bileşenleri (Duyurulan) İktisadi Kalkınma Mali Destek Programı (Kar Amacı Güden Kuruluşlar) İktisadi Kalkınma Mali Destek Programı (Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlar) Ajans Destek Miktarı (Gerçekleşen) Eş-Finansman Dâhil Proje Bütçeleri Desteklenen Proje Sayısı 6.500 5.112 17.007 31 4.500 3.697 5.362 16 Sosyal Kalkınma Mali Destek Programı 2.500 1.815 2.453 44 Toplam 13.500 10.624 24.822 91 Tarıma Dayalı Sanayinin Geliştirilmesi Mali Destek Programı Turizm Altyapısının Geliştirilmesi 2011 Küçük Ölçekli Altyapı Mali Destek 10.000 5.228 11.203 29 7.000 8.405 12.576 28 2012 Sürdürebilir Üretimin Geliştirilmesi ve Yenilikçilik Mali Destek Programı Toplam 17.000 13.633 23.779 57 30.000 28.192 57.192 114 Toplam 30.000 28.192 57.192 114 Kaynak: DOĞAKA, 2012 2011 yılında değerlendirme süreci sona eren 2010 yılı proje teklif çağrılarında, DOĞAKA, kar amacı güden ve gütmeyen kuruluş kriteri baz alınarak, 47 projeye toplam 11 milyon liralık destek sağlamıştır. Sosyal kalkınma bileşeninde ise 2,5 milyon liralık 44 projeye destek sağlanmıştır. 2012 yılında ise bölge planının değerlendirilmesi sonucu ortaya iki ana sektör çıkmış ve tarım ve turizm temaları altında toplam 57 projeye 17 milyon liralık destek sağlanmıştır. 10.6. KOSGEB Destekleri KOSGEB tarafından uygulanan destek mekanizmasındaki unsurlar ele alındığında, 11 adet destek başlığı ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda, KOBİ Proje Destek Programı Tematik Proje Destek Programı İşbirliği Güç Birliği Destek Programı AR-GE, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Destek Programı Genel Destek Programı Girişimcilik Destek Programı Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Programı Kredi Faiz Desteği KOSGEB Laboratuvar Hizmetleri ile ilgili firmalara finansal destekler sağlanmaktadır. 15
Tablo 17. TR63 Bölgesinde İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler ve KOBİ Destekleri İl Kriter 2008 Yılı** 2009 Yılı** 2010 Yılı* 2011 Yılı* KOSGEB*** 2012 Yılı Destek Alan İşletme Sayısı 2012 Yılı Toplam Destek Miktarı İşletme Sayısı 57.649 52.174 50.020 57.659 - Hatay 232 2.008.354 KOBİ Sayısı 57.553 52.154 49.999 57.637 8.030 İşletme Sayısı 36.515 33.057 31.705 35.146 - K.Maraş 221 2.579.891 KOBİ Sayısı 36.441 33.018 31.664 35.106 7.165 İşletme Sayısı 17.637 15.986 15.373 17.656 - Osmaniye 183 2.264.578 KOBİ Sayısı 17.573 15.985 15.368 17.648 2.698 Türkiye İşletme Sayısı 3.485.649 3.225.462 3.003.116 3.422.163-25.967 293.979.975 KOBİ Sayısı 3.482.991 3.222.133 2.999.813 3.418.406 684.785 * TÜİK İş Kayıtları İstatistikleri, ** TÜİK İş Kayıtları 2008-2009 (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) *** 02.01.2013 Tarihi İtibarıyla KOSGEB Veri Tabanına Kayıt Olan KOBİ Sayısı Kaynak: Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye KOSGEB, 2012 TÜİK iş kayıtları istatistiklerine göre, 2011 yılında Türkiye de toplam 3.422.163 adet işletme bulunmaktadır. TR63 Bölgesinde ise toplam 110.461 adet işletme bulunup, tamamına yakını KOBİ statüsündedir. KOBİ sayıları 2009 yılında mali kriz sebebiyle, hem Türkiye de, hem de TR63 Bölgesinde azalmış, 2011 yılında ise bu sayılarda bir toparlanma meydana gelmiştir. Türkiye de toplam 25.967 projeye yaklaşık 294 milyon lira destek sağlanmıştır. 2012 yılında, Hatay ilinde 232 adet projeye toplam 2 milyon lira, Kahramanmaraş ilinde 221 projeye toplam 2,5 milyon lira, Osmaniye ilinde ise 183 projeye toplam 2,2 milyon lira destek sağlanmıştır. 10.7. Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Destekleri Avrupa Birliği tarafından, aday ve potansiyel aday ülkelere destek amacıyla 1085/2006 sayılı Konsey Tüzüğü çerçevesinde Katılım Öncesi Yardım Aracı nı (Instrument for Pre-Accession Assistance - IPA) oluşturmuştur. IPA desteği beş bileşeni içermekte olup, IPA nın beşinci bileşeni, Kırsal Kalkınma (IPA Rural Development - IPARD) Avrupa Birliği nin Ortak Tarım Politikası, Kırsal kalkınma Politikası ve ilgili politikalarının uygulanması ve yönetimi için uyum hazırlıklarını ve bu kapsamda politika geliştirilmesini desteklemektedir. 6 TKDK tarafından verilen destekler incelendiğinde ise yatırım teşvikleri üç üst başlıkta toplanmaktadır; Tarımsal işletmelerin yeniden yapılandırılması ve topluluk standartlarına ulaştırılmasına yönelik yatırımlar iki başlık altında toplanmaktadır. Bu kapsamda, süt üreten tarımsal işletmelerle ilgili ve et üreten tarımsal işletmelerle ilgili yatırım yapanlara destek verilmektedir. 6 Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma (IPARD) Programı, TKDK, 2012 16
Tarım ve balıkçılık ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanmasının yeniden yapılandırılması ve topluluk standartlarına ulaştırılmasına yönelik yatırımlar dört başlık altında toplanmaktadır. Süt ve süt ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanmasıyla ilgili, et ve et ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanmasıyla ilgili, meyve ve sebzelerin işlenmesi ve pazarlanmasıyla ilgili ve su ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanmasıyla ilgili yatırım yapanlara destek verilmektedir. Kırsal ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesine yönelik yatırımlar dört başlık altında toplanmaktadır. Çiftlik faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesi ile ilgili, yerel ürünler ve mikro işletmelerin geliştirilmesi, kırsal turizm ve kültür balıkçılığının geliştirilmesine yönelik yatırım yapanlara destek verilmektedir. 17