ROMAN Roman, Roma İmparatorluğu sınırları içinde yaşayan halkın konuştuğu halk Latincesine verilen addır. Sonraları herkesin anlayabilmesi İçin bu dille yazılan destan ve hikâyelere de roman denmiştir. Sonradan edebî bir türün adı olan roman, yaşanmış ya da yaşanması mümkün olayları yer, zaman ve kişilere bağlı olarak bir olay örgüsü içinde bütünleştirme olarak adlandırılmıştır. Romanın ana ve yardımcı olayları, kalabalık kişileri, çeşitli mekânları ve değişik zaman dilimlerini kapsayacak şekilde anlatılması; ayrıntılı gözlem ve anlatım tekniğinin kullanılması romanı öyküden ayırır.
ROMANIN UNSURLARI Konu: İnsanlığı ilgilendiren her türlü olay, çevre, tip, zaman, tarihî ve siyasi olaylar romanın konusu olabilir, iç içe geçen olaylar dizisinde konular, insan, çevre ve toplumdaki çatışma öğelerine dayandırılır. Plan: Romanda plan, olayların belli bir düzen içinde verilmesini sağlayan romanın temel öğelerinden biridir. Olaylar şu plana uygun bir şekilde anlatılır: Serim (Giriş) Bölümü: Romanın ilk bölümüdür. Burada olaylar, olayları yaratan sebepler, kişiler ve çevre tanıtılır. Düğüm (Gelişme) Bölümü: Bu bölümde olayların akışı hızlanarak kişilerin özellikleri, olayların geçtiği yerler daha ayrıntılı belirtilir. Çatışmalar yaşanır. Çözüm (Sonuç) Bölümü: Vermek istenilen mesaj bu bölümde aktarılır. Olaylar bir sonuca bağlanarak merak giderilir.
ROMANIN UNSURLARI Olay: Roman bir olayla değil olay halkalarının birbirine eklenmesiyle kurgulanır. Okuyucuda gerçeklik duygusu uyandırır. Olaylar bazen kronolojik bir sırayla art arda gelirken bazen de geriye dönüş tekniği kullanılarak olayın öncesi anlatılır. Bu durumda olayların sırası bozulur. Zaman: Olayların başlangıcından bitişine kadar geçen süreyi kapsar. Zaman birkaç saat, birkaç gün olabileceği gibi uzun bir süreyi de kapsayabilir. Yazar olayları belli bir yerden başlatıp belli bir sona getirebileceği gibi geçmişe dönüşler yaparak da anlatabilir. Romanda iki türlü zaman vardır: Gerçek zaman, olayların, kişilerin içinde bulunduğu kronolojik bir zamanı ifade eder. Kozmik zaman, kişilerin içinde bulundukları zamandan geriye dönülen önceki zamanı İfade eder.
ROMANIN UNSURLARI Uyarı: Kronolojik olay zincirinde zaman bir bütün olarak ele alınır ve olaylar bu zamana göre sıralanır; olay örgüsü ise bir nedensellik ağıdır. Olayların nedensellik ilişkisi bütün hâlindeki zamanın bir kısmını ya da anını içerir. Yazar yaşamdaki olayları değiştirmeden anlatırsa olay zincirinden söz eder. Olay zincirinde amaç okura estetik zevk vermek değil onu bilgilendirmektir. Olay örgüsü ise sanatçının yarattığı kurmaca dünyadaki olayların zaman sırasına göre düzenlenerek anlatılmasıdır.
ROMANIN UNSURLARI Mekân: Olayların meydana geldiği yer olan mekânlar olayların gelişimine göre değişir. Olaylar ev, okul, hastane, sokak gibi dar mekânlarda gelişebileceği gibi; köy, mahalle, şehir gibi geniş mekânlarda da gelişebilir. Mekânın anlatımıyla toplumsal bir ortam da aktarıldığı İçin mekânlar kahramanların davranışları ve kişilikleri hakkında da bilgi verir. Kişiler: Romanda olayları başlatan, hazırlatan ya da genişleten kişilerdir. Toplumun her tabakasından seçilen bu kişiler tip ve karakter olmak üzere ikiye ayrılır. Tip, toplumda karşılığı bulunabilecek şekilde tasarlanmış; karakter ise toplumda benzerine rastlanmayan, bütün yönleriyle anlatılan roman kahramanıdır. Dil ve İfade Çeşitleri: Romanda olayların gerçek hayatta rastlanabilir olması için uygun bir dil ve üslup kullanılmalı; romana edebî bir değer kazandırılmalıdır. Romanda daha çok tasvire, tahlile ve diyaloglara yer verilir. Olaylar, hâkim, müşahit veya kahraman bakış açısı kullanılarak 1. veya 3. tekil kişi tarafından anlatılır.
ROMAN Türk edebiyatında roman 19. yüzyılda ortaya çıkan bir yazın türüdür. Bundan önce halk hikâyeleri, meddah hikâyeleri, mesneviler olsa da Batılı anlamda roman, Tanzimat Dönemi nde çeviriler yoluyla görülmeye başlanır. Yusuf Kâmil Paşa'nın Fenelon'dan yaptığı Telemak ilk çeviri roman; Şemsettin Sami nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat'ı ilk yerli roman; Namık Kemal'in İntibah adlı eseri ilk edebî roman özelliğini taşır. Tanzimat edebiyatında en çok roman yazan kişi olan Ahmet Mithat Efendi'nin Felatun Bey'le Rakım Efendi yanlış Batılılaşmayı işleyen ilk roman, Namık Kemal'in Cezmi'si ilk tarihî roman, Samipaşazade Sezai nin Sergüzeşt'i realizm etkilerinin görüldüğü ilk roman, Recaizade Mahmut Ekrem'in Araba Sevdası ilk realist roman olma özelliğini taşır.
ROMAN Tanzimat Döneminde başlayan roman çalışmaları, Servet-i Fünun Döneminde daha olgun ve teknik yönden başarılı bir seviyeye çıkar. Hüseyin Rahmi Gürpınar "sokağı" edebiyatımıza taşır; Halit Ziya Uşaklıgil Aşk-ı Memnu ile ilk modern romanımızı; Mehmet Rauf da Eylül ile ilk psikolojik romanımızı yazar. Millî Edebiyat Dönemi'nde Halide Edip Adıvar, Reşat Nuri Güntekin, Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi sanatçılar yerli konulara, Anadolu'ya ve Anadolu insanına yönelirler. Bu dönemde roman dili daha yalın, gözlemler daha gerçekçi (realist) olur. Cumhuriyet Dönemi'nde de çağdaş bir roman anlayışıyla toplumsal ve sosyal konulara, köy-kent yaşamına, ağa-ırgat, işçi-işveren sorunlarına yönelinir. Konu çeşitliliği artar, toplumsal ve bireysel romanlar gelişerek varlığını sürdürür.
A. KONULARINA GÖRE ROMANLAR
MACERA ROMANI Okurun heyecanlandırılıp gerilim içinde tutulduğu; esrarlı, şaşırtıcı ve sürükleyici olayların anlatıldığı romanlardır. Devinim, heyecan ve gerilim ön planda tutulur. Uzak ve yabancı ülkelerin doğa ve insanını anlatan "egzotik roman"lar ve "polisiye romanlar da birer macera romanıdır. Alexandre Dumas Pere - Üç Silahşorlar Peyami Safa - Cingöz Recai
TARİHÎ ROMAN Konularını tarihsel olaylardan ve kişilerden alan romanlardır. Bu eserlerde tarihî gerçekler yazarın hayal gücüyle birlikte verilir. Yazar kişilerin konuşmalarından giyimine kadar geçmişteki gerçekliği yansıtmak durumundadır. Dünya edebiyatında İlk büyük temsilcisi İngiliz yazar Walter Scott'tur. Gustave Flaubert - Salambo Namık Kemal - Cezmi
SOSYAL ROMAN Bir toplumun sosyal sorunlarını ortaya koyan, olayları bazen eleştiren bazen de bilimsel açıdan ele alan romanlardır. Olaya bilimsel verilerle yaklaşan "tezli roman"; toplumdaki İnanç ve gelenekleri anlatan "töre romanı"; olayları eleştiren "yergi romanı" ve "mahallî roman"lar da birer sosyal romandır. Emile Zola - Meyhane (tezli roman) Yaşar Kemal - İnce Memed (yergi romanı)
TAHLİL (PSİKOLOJİK) ROMANI İnsan ruhunun derinlemesine tasvir edildiği, duygu ve düşüncelerinin İşlendiği romanlardır. Kahramanların olaylara, İnsanlara, çevreye bakış açısı yansıtılır. Madame de La Fayette - Prenses de Cléves Mehmet Rauf-Eylül
DUYGUSAL ROMAN Duygu, hayal ve aşkların tema olarak işlendiği romanlardır. Goethe - Genç Werther'in Acıları Namık Kemal - İntibah
GOTİK ROMAN İngiliz ve Amerikan romanına özgü olan, dehşetin ve şiddetin hâkim olduğu korkutucu, kanlı, büyülü olan romanlardır. Mary Shelley - Frankenştayn Horace Walpole - Otranto Şatosu
PİKARESK ROMAN İspanyol edebiyatında şövalye romansına tepki olarak doğan; gezgin, serseri, sefil, halktan insanların maceralarını anlatan; ilk olarak 16. yüzyılda yazılan "Lazarillo de Tormes" isimli eserle ortaya çıkan bir roman türüdür. Voltalre - Candide Daniel Defoe - Talihli Metres
ALEGORİK ROMAN Kahramanların veya anlatılmak istenen düşüncelerin sembollerle anlatıldığı bir roman türüdür. Gogol - Ölü Canlar Fakir Baykurt - Onuncu Köy
ÜSLUPLARINA GÖRE ROMANLAR
GERÇEKÇİ (REALİST) ROMAN Olayları, toplumu, insanı gerçekçi açıdan anlatan, yaşama nesnel bakan, gözlem ve deneyimin ön planda olduğu romanlardır. Stendhal - Kızıl ve Kara Recaizade Mahmut Ekrem - Araba Sevdası
ROMANTİK ROMAN Olayların içten gelen doğal ve gerçek olgular olduğunu anlatan; aşk, duygu ve hayalin ön planda olduğu romanlardır. Lamartine - Graziella Namık Kemal - İntibah
DOĞALCI (NATÜRALİST) ROMAN Olayların ve kişilerin bir bilim adamı gözüyle incelendiği, hayatın iğrenç ve çirkin sahnelerinin de anlatıldığı, çevre ve insan betimine geniş yer verilen, üslup bakımında gerçekçi romana benzeyen romanlardır. Emile Zola - Meyhane Nabizade Nazım Zehra
DIŞAVURUMCU (EKSPRESYONİST) ROMAN Soyutlama tekniklerinden yararlanılarak şiddetli, fırtınalı ve tanımsız duyguların vurgulandığı, iç gözleme önem verilen romanlardır. Franz Kafka - Şato James Joyce - Sürgünler
ESTETİK ROMAN Biçim ve anlatım kaygılarıyla yazılan romanlardır. Bu romanlarda sakin bir ortam içinde yaşayan kişilerin psikolojik yönleri (iç konuşmaları, davranışları) çözümlenir. Postmodern romanlar, bilinçaltı romanları, fantastik romanlar, metafizik içerikli romanlar da bu türdendir. Gustave Flaubert - Madame Bovary Orhan Pamuk - Benim Adım Kırmızı
İZLENİMCİ ROMAN İç yaşantının betimlendiği; duyu ve duyguların ön planda olduğu; İnsanın dış olayları algılamalarının farklı olduğunun vurgulandığı romanlardır. Ford Madox Ford - En Acıklı Öykü İyi Asker
ROMAN İNCELEME PLANI
A. ŞEKİL YÖNÜYLE İNCELEME 1. Romanın Adı 2. Romanın Yazarı 3. Romanın Basıldığı Yer ve Tarih 4. Romanın Yayınevi veya Yayımlayanı 5. Romanın Ebatları 6. Romanın Sayfa Sayısı
B. İÇERİK YÖNÜYLE İNCELEME 1. Olayın Özeti a. Romanın Olay Örgüsü b. Romanın Olay Halkalarından Örnekler
B. İÇERİK YÖNÜYLE İNCELEME 2. Kişiler a. Asıl Kişiler i. Fiziki Portre ii. Ruhi Portre b. Yardımcı Kişiler i. Fiziki Portre ii. Ruhi Portre c. Kişiler Arasındaki İlişkiler
B. İÇERİK YÖNÜYLE İNCELEME 3. Olayın Geçtiği Mekânlar a. Mekânlar ve Bu Mekânların özellikleri b. Mekânların Kahraman ve Olaylarla İlişkisi
B. İÇERİK YÖNÜYLE İNCELEME 4. Zaman a. Kronolojik Zaman i. Gündüz ii. Gece iii. Mevsımler iv. Yıl b. Zamanda Geriye Dönüşler
B. İÇERİK YÖNÜYLE İNCELEME 5. Anlatıcının Bakış Açısı a. Hâkim (İlahî) Bakış Açısı b. Kahraman Anlatıcının Bakış Açısı c. Gözlemci Bakış Açısı
B. İÇERİK YÖNÜYLE İNCELEME 6. Dil ve Anlatım Özellikleri a. Anlatım Türleri i. Öyküleyici Anlatım ii. Betimleyici Anlatım iii. Açıklayıcı Anlatım iv. Tartışmacı Anlatım v. Öğretici Anlatım vi. Kanıtlayıcı Anlatım vii. Düşsel Anlatım viii. Gelecekten Söz Eden Anlatım ix. Coşku ve Heyecana Bağlı Anlatım x. Destansı Anlatım xi. Söyleşmeye Bağlı Anlatım xii. Mizahi Anlatım b. Dil ve Üslup Özellikleri i.akıcılık ii. Duruluk- Açıklık iii. Yalınlık
B. İÇERİK YÖNÜYLE İNCELEME 7. Romanın Türü a. Tahlil Romanı b. Sosyal Roman c. Macera Romanı d. Tarihî Roman 8. Romanın Konu ve Teması
C. ROMANIN YAZILDIĞI DÖNEMLE İLİŞKİSİ Ç. YAZARIN HAYATI, SANATI VE ESERLERİ HAKKINDA KISA BİLGİ D. ROMAN HAKKINDA KİŞİSEL DUYGU VE DÜŞÜNCELERİNİZ E. ROMANI İNCELERKEN FAYDALANDIĞINIZ KAYNAKLAR
Alparslan YILMAZ