Bursa İl Sınırları İçerisinde Kalan Alanların Zemin Sınıflaması ve Sismik Değerlendirme Projesi 17 Ağustos 1999, Mw=7.4 büyüklüğündeki Kocaeli depremi, Marmara Denizi içine uzanan Kuzey Anadolu Fayı nın (KAF) büyük bir deprem üretme olasılığını ve Marmara Bölgesi için Deprem Riski ve Sismik Tehlike analizinin önemini ön plana çıkarmıştır. Marmara Denizi içinde KAF ile ilişkili birçok kırık sistemlerinin varlığı tartışılmaz olsa da, bu kırık sistemlerinin hangisinin, Marmara Bölgesi nde yer alan metropolitan alanlarda hasar yaratabilecek deprem üretebileceği günümüzde hala tartışılmaktadır. Yaklaşık 1200 km uzunluğundaki KAF gibi bir ana fay sisteminin, Marmara Bölgesi nde yer alan KAF ın İznik gölü kıyısı ve Gemlik ten geçen güney kolu ve Marmara Denizi içinde kalan yaklaşık 150 km uzunluğundaki KAF ın kuzey kolunun yarattığı deprem riski ve sismik tehlikenin değerlendirilmesi yer bilimcilerin en önemli uğraşı alanlarından biri olmuştur. Bursa yı yerel ve bölgesel ölçekte tehdit edebilecek Marmara, İznik-Gemlik, Uluabat ve Bursa-Çalı gibi kırık sistemlerinin yaratacağı Sismik Tehlike nin boyutlarının, potansiyel depremler oluşmadan önce mikrobölgeleme esaslarına dayalı olarak belirlenmesi son derece önem kazanmıştır. Ayrıca Bursa ili için Deprem Riski ve Sismik Tehlike dağılımının, günümüz yerbilimlerinin sağlayabileceği modern gözlem, ölçüm ve modellemeye dayalı veriler ile belirlenmesi Deprem Master Planının en önemli bileşeni Doğal Geri Planı (Topografik, Jeolojik, Jeofizik ve Sismotektonik veriler gibi) oluşturacaktır (Şekil 1). Şekil 1. Projede yapılacak işlerin Deprem Master Planı hazırlanması çalışmasında dolduracağı yeri gösteren akış diyagramı. Mavi ve Kırmızı renk ile gösterilen çalışmalar proje sonunda tamamlanacaktır. 1
Deprem Riski ve Sismik Tehlike dağılımının tespiti için TÜBİTAK-MAM(Marmara Araştırma Merkezi) ile 1 Ocak 2011 tarihinde bir protokol imzalanmıştır. TÜBİTAK-MAM ile yapılan bu protokolün süresi, 1 Ocak 2011-31 Aralık 2013 tarihleri arasındadır. 2012 yılı sonu itibari ile 3. Ara Rapor alınmış olup; çalışmalar devam etmektedir. Tübitak (Mam) Projesi Kapsamında Üçüncü Ara Rapor Özeti Projede, Bursa ili sınırları içinde öncelikli olarak belirlenen alanlarda zeminin deprem açısından davranışının değerlendirilmesi yolu ile deprem güvenli yerleşime uygunluğu belirlenecektir. Bu kapsamda yapılan çalışmalar; Topografya Haritası Protokol kapsamında Bursa İlinin 27metre çözünürlüklü topografya haritası hazırlanmıştır. Jeoloji Haritası Protokol kapsamında MTA(Maden Teknik Arama) dan alınan haritalar kullanılarak Bursa İlinin 1/100.000 ve 1/25.000 Jeoloji Haritaları hazırlanmıştır. 2
Hakim Periyot ve Büyütme Etkisi 2012 Yılı sonunda, zeminlere ait hakim titreşim periyotlarının ve yatay-düşey genlik büyütme oranlarının bölgelendirilerek ortaya çıkarılması amacı ile planlanan, 503 ölçüm B.B.B.-İŞDB ile paylaşılarak tamamlanmıştır. Problem görülen bölgelerde tekrar edilen ve önemli görülen değişimlerin anlaşılmasına yönelik olarak yapılan ek ölçümler ile toplam 680 noktada, planlanan ölçüm sayısından (503 nokta) yaklaşık %30 daha fazla ölçüm gerçekleştirilmiştir. 3
Vs30 Belirlenmesi ve Zemin Sınıflama Zemin sınıflaması amacı ile planlanan 150 adet Mikrotremör Dizilim ölçümleri iş planında öngörüldüğü gibi 2012 yılı sonuna kadar tamamlanmıştır. Bunun yanı sıra bu iş paketinde gelecek yıl gerçekleştirilmesi planlanan toplam 250 m sondaj + PSLOG çalışması öne alınarak 6 noktada 35 m ve 1 noktada ise 50 m derinliğinde toplam 260 m sondaj + PSLOG yapılarak gerçekleştirilmiştir. Bu ölçümlere ek olarak, gerekli görülen 4 noktada daha ek ölçümler yapılmış, böylece toplamda 160 adet Mikrotremör Dizilim ölçümü gerçekleştirilmiştir. Toplanan verilerin tümünün kalite kontrolü yapılmış olup, 2011 yılında 75 noktada alınan dizilim ölçümleri ve Bursa merkez havzada alınmış olan 10 ek ölçüm için analiz ve modelleme çalışmaları tamamlanmış ve Vs30 hızı dağılım haritası elde edilmiştir. 2012 yılı içerisinde İnegöl, Yenişehir, Karacabey ve İznik havzalarında toplam 76 noktada toplanan Mikrotremör Dizilim verilerinin kalite kontrolleri tamamlanmış olup, Vs30 değerlendirme ve modelleme çalışmaları devam etmektedir. 4
Gravite Ölçümleri ve Verilerinin Değerlendirilmesi Bursa merkez, Yenişehir ve İnegöl havzalarının temelini oluşturan ana kaya yapısının 3- boyutlu ve Karacabey havzasının da KG uzanımlı 2-boyutlu geometrisinin belirlenerek haritalanması için 1-3 km aralıklı grid noktaları üzerinde yaklaşık 205 adet Gravite ölçümü planlandığı gibi tamamlanmıştır. Bu ölçümlere ek olarak üretilecek olan 3-boyutlu havza derinlik haritalarının iyileştirilmesi için 81 noktada daha ölçümler alınmıştır. Bursa merkez havzası için ilksel bir havza derinlik modeli oluşturulmuştur. İnegöl, Yenişehir ve Karacabey havzalarında ise ölçümler iş planına göre düzeltmeleri yapılarak tamamlanmış olup model üretimi devam etmektedir. 5
Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Hizmet Birimi Kurulumu ve Eğitimler CBS Hizmet birimi B.B.B.-İŞDB tarafından kurulmuş olup, CBS veri bankası için hazırlanan 1:25.000 ve 1:100.000 ölçekli Jeoloji, 90 m ayrımlılıklı topoğrafya haritasından daha yüksek ayrımlılığa sahip, 27 m ayrımlılıklı topoğrafya haritaları ile Bursa ilinde yapılan jeoteknik sondajlar derlenmiştir. CBS veri bankasının kullanımı ile ilgili BBB-İŞDB çalışanlarına TÜBİTAK- MAM-YDBE de eğitim verilmiştir. Şube Müdürlüğümüzün on-line veri istasyonu Yapılan çalışmalara ek olarak; Şube Müdürlüğümüzde bahsedilen istasyonlar vasıtasıyla ölçülen yer hareketleri İmar Uygulama Şube Müdürlüğü bünyesi içinde görev alan yerbilimciler tarafından ham veriler on-line olarak sadece izlenebilmektedir. Proje kapsamında bu ham verilerin veri işlem analizleri TÜBİTAK(MAM) tarafından yapılarak haritalara işlenmektedir. Bu çalışmalar sonucunda bölgede deprem etkinliği ve Bursa ilimiz içerisinde son MTA haritasında yer alan fayların mekanizma çözümleri yine TÜBİTAK(MAM) tarafından değerlendirilmektedir. Bölgeye ilişkin veriler aracılığıyla senaryo depremler oluşturularak zeminler için sismik tehlike değerlendirilmesine başlanabilecektir. 6
Bursa Büyükşehir Belediyesi İle Tübitak (MAM) arasında imzalanan protokol kapsamında yapılan çalışmalardan örnekler Hakim Periyot Hamamlıkızık Deprem İzleme İstasyonu Gravite Ölçümü Vs30 Ölçümü 7