Çepeçevre Karadeniz - Devam Eden Sorunlar, Muhtemel Ortakl klar Romanya ve Bulgaristan aç s ndan Erhan Türbedar Bu panelimizin başlığında yer alan ve benim sunumumu yakından ilgilendiren iki kelime muhtemel ortaklıklar kelimeleridir. Bu bize Karadeniz bölgesinde bir şeyin değişmekte olduğuna işaret ediyor. Nedir peki bu değişen? Sunumumda, önce Karadeniz bölgesinde değişen dinamikler hakkında bilgiler vereceğim, ardından, Bulgaristan ve Romanya ya biçilen rolleri ve bu iki ülkenin tutumlarını değerlendirmeye çalışacağım. Yaklaşık 20 yıl önce bir Bulgaristan vatandaşı, ülkesinin kapalı bir toplumdan demokrasiye ve özgürlüğe geçiş yapabileceğini hiç tahayyül bile edemiyordu. Yine yaklaşık 20 yıl önce, Romanya da bir 47
Çepeçevre Karadeniz Devam Eden Sorunlar, Muhtemel Ortakl klar Romanya ve Bulgaristan aç s ndan N ATO zirvesinin gerçekleşebileceğini düşünemiyorduk. Diğer taraftan, eskiden bir Romanya vatandaşı ülke dışına çıkarken önce emniyetten pasaportunu alıyor, ardından memleketine döndüğü zaman yine pasaportunu emniyete teslim etmek zoru n d a y d ı. Günümüzde ise Romanya vatandaşları her ne kadar geçici birtakım kısıtlamalar altında bulunuyor iseler de, hür bir şekilde tüm Avrupa Birliği coğrafyasında gezebilmektedir. Neticede Bulgaristan ve Romanya, ister siyasi, ister ekonomik, ister de kültürel ve toplumsal alanda, son yirmi yıl içinde ciddi bir dönüşüm süreçleri gerçekleştirmiştir. Bu dönüşümler o kadar büyük olmuştur ki, daha önce varlığını sosyalizmin korunmasıyla özdeşleştirmiş olan Bulgaristan, günümüzde önemli bir ABD müttefiki haline gelmiştir. Bulgaristan ve Romanya değişti. Peki, Karadeniz bölgesinden bakacak olursak değişen nedir? 1991 yılına kadar, Karadeniz e kıyısı olan Türkiye dışındaki devletler, tamamen Moskova nın etki alanı içindeydi. Bu tarihten sonra ise, Karadeniz bölgesi diğer oyuncular açısından da erişilebilir hale geldi ve neticede bölgedeki güç ilişkisinde değişim yaşanmaya başladı. Ancak, bu değişim 1990 lı yıllar boyunca oldukça yavaş gerçekleştiği gibi, Karadeniz bölgesinden de çok fazla söz edilmedi. Bilindiği gibi, Soğuk Savaş sonrası dönemde, eski Doğu Bloku olarak bilinen coğrafya, Vişegrad Grubu, Orta Av ru p a, Güneydoğu Avrupa, Bağımsız Devletler Topluluğu gibi alt coğrafi kategorilerle anılmaya başladı. Karadeniz bölgesinin ayrı bir coğrafi birim olarak kullanımının yaygınlaşması ise, yıllar sonra oldu. 11 Eylül terör saldırısı, Amerika nın Karadeniz bölgesine yönelik de yeni bir strateji belirlemesine yol açtı. Bu stratejisinde Amerika Karadeniz i, sadece bu denize kıyısı olan devletler olarak tanımlamıyor, Karadeniz i bir havza olarak değerlendiriyor. 48
Erhan Türbedar 11 Eylül Romanya ve Bulgaristan açısından da çok kritik oldu, çünkü aniden bu iki ülkenin jeopolitik konumunda bir önem artışı yaşandı. 11 Eylül saldırısından önce Bulgaristan ve Romanya, ordularını NATO standartlarında yeterince reform etmedikleri gerekçesiyle eleştirilirken, 11 Eylül sonrasında aniden bu iki ülkenin NATO üyeliği savunulmaya, desteklenmeye başlanmıştır. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü nün (NATO) Mart 2004 teki genişleme dalgasında, diğer ülkeler arasında Bulgaristan ve Romanya nın da İttifakın üyeliğine alınmasıyla, Karadeniz in güney kıyıları dışında, batı kıyıları da NATO nun sınırları oldu. Diğer taraftan, 1 Ocak 2007 de Bulgaristan ve Romanya nın gerçekleşen Av rupa Birliği (AB) üyeliği neticesinde, Birliğin de yeni sınırı Karadeniz in batı kıyılarına uzandı. Bütün bunlar ise, Karadeniz bölgesini ister istemez Avrupa-Atlantik güvenliğinin önemli bir parçası haline getirdi. Karadeniz bölgesine ilişkin ortaya çıkan bu yeni realite aslında çok önemlidir. Çünkü Karadeniz bölgesi artık sadece Rusya ve Türkiye nin yakın çevresi olmaktan çıktı. Artık Karadeniz bölgesi hem ABD nin, hem de Avrupa Birliği nin yakın çevresi oldu. Günümüzde Karadeniz bölgesi, ABD nin ve AB nin gözünde, Doğu ile Batı arasında bir enerji köprüsü ve organize suçlar ile terörizm gibi bazı tehditlerden Avrupa yı koruyan kalkan gibidir. Bulgaristan ve Romanya ise, sahip oldukları jeopolitik konumları yüzünden, söz konusu enerji köprüsünün ve kalkanın önemli bir unsuru olarak kendilerini görmektedir. Gerçekten, yeni oluşan koşullarda Bulgaristan ve Romanya nın Karadeniz deki rolleri nedir? Önce ABD penceresinden, sonra da Avrupa Birliği penceresinden değerlendirmeye çalışayım. 49
Çepeçevre Karadeniz Devam Eden Sorunlar, Muhtemel Ortakl klar Romanya ve Bulgaristan aç s ndan Amerika nın Karadeniz Stratejisi ve Bulgaristan ile Romanya nın Rolleri Amerika nın Karadeniz stratejisi iki sütuna dayanmaktadır. Birinci sütun, Amerika nın bölge ülkelerinden lojistik destek bulmasına bağlıdır. Bu çerçevede, topraklarında Amerikan üslerinin kurulmasına izin veren Bulgaristan ve Romanya önemli roller üstlenmiş gözükmektedir. İkinci sütun ise, Karadeniz i de kapsayacak şekilde NATO ve AGİT in eylem alanlarının genişletilmesinden ibarettir. ABD nin eski Başkanı George W. Bush, her şeyden önce yurt dışındaki Amerikan askeri tesislerinin yer değiştirmesi planı içine, Bulgaristan ve Romanya yı da eklemiştir. Bilindiği gibi, Amerika nın yeni askeri üsler aramasının sebebi, daha küçük, fakat seferberlik derecesi daha yüksek birlikler için ihtiyaç doğuran yeni tehditlerdir. Resmi açıklamalara göre Washington, Amerikan kuvvetleri haritasının, güncel ve potansiyel kriz bölgeleriyle örtüşmesini hedefliyor. Amerika 6 Aralık 2005 te önce Romanya ile Geçit Anlaşması nı imzalamıştır. Bu anlaşma gereğince, Romanya nın dört yerinde (Köstence Kara Murat havaalanı ve önemli atış poligonları olan Babadağ eğitim kışlası, Çinku eğitim kışlası ile Smırdan eğitim kışlası) esnek ve işlevsel olan yaklaşık 4 bin Amerikan askerinin yerleştirilmesi öngörülmüştür. Anlaşmada, ayrıca, ihtiyaca göre Amerikan askerinin sayısının belli bir seviyeye kadar artırılabileceği belirtilmiştir. Romanya dan sonra, Amerika 28 Nisan 2006 da Bulgaristan ile de benzer bir anlaşma imzalamış ve bununla öncellikle Bulgaristan ın Bezmer ile Novo Selo askeri üslerine yaklaşık 2.500 Amerikan askerinin konuşlandırılması kararlaştırılmıştır. Washington, Graf İgnatievo askeri hava üssünün de Amerikan askerlerinin kullanımına açılacağını ümit ediyor. 50
Erhan Türbedar Washington açısından bakıldığında, Amerika ya dost iktidarlarc a yönetilen hem Bulgaristan, hem de Romanya nın coğrafi anlamda stratejik bir konumu vardır. NATO nun sıkı destekleyicisi olan bu iki ülke, bir taraftan İttifakın sınırlarını Karadeniz e açmakta, öbür taraftan Kafkasya ile Orta Doğu ya yönelik bir sıçrama tahtasını oluşturmaktadır. Diğer taraftan, Orta Asya ve Hazar bölgesi petrollerinin Akdeniz ve Avrupa ya taşınması çerçevesinde, Bulgaristan ve Romanya üzerinden geçmesini öngören bazı boru hattı projeleri de bulunmaktadır. Amerika açısından hem Bulgaristan, hem de Romanya iyi birer müttefik olarak algılanıyor ise de, Karadeniz stratejisi açısından, Washington un Romanya ya daha çok önem verdiği söylenebilir. Romanya Cumhurbaşkanı Traian Basescu nun Mart 2005 teki Washington ziyareti esnasında, Başkan Bush Romanya yı özel müttefik ülke olarak nitelemiştir. Romanya ise, Amerika nın Karadeniz stratejisinde kilit ülke rolünü üstlenmeye hazır olduğunu defalarca dile getirmiş, üstelik kayıtsız şartsız Amerika ya itaat edeceği görüntüleri vermiştir. Nitekim Amerika nın Avrupa da füze kalkanı oluşturma çabalarını desteklediğini açıklayan ilk ülkeler arasında, Romanya da b u l u n m a k t a d ı r. Romanya nın Köstence kentindeki Mikhail Kogalniceanu üssünde ise, gizli CIA cezaevlerinin bulunduğuna dair söylentilerin bir ara gündemi meşgul ettiği belirtilmelidir. Romanya nın dış politikasında Karadeniz bölgesine öncelik atfedildiği ortadadır. Dahası, Bükreş in Karadeniz bölgesine yönelik önerdiği girişim ve projelerden, Romanya nın kendini Karadeniz bölgesinin lideri olarak algıladığı anlaşılıyor. En son örneğini 8 Ağustos 2008 de Gürcistan silahlı kuvvetlerinin Güney Osetya bölgesine müdahalesiyle 51
Çepeçevre Karadeniz Devam Eden Sorunlar, Muhtemel Ortakl klar Romanya ve Bulgaristan aç s ndan başlayan ve çatışmalara Rusya Federasyonu nun da karışmasıyla devam eden süreçten sonra gördük. Romanya Cumhurbaşkanı Traian Basescu nun Ukrayna, Moldavya, Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye yi ziyaret etmişti. Basescu nun bu diplomatik atağı, bölge ülkeleri içinden Romanya nın ön plana çıkarılmasını hedeflemiştir. Konuyu Bulgaristan ve Romanya nın Washington dan beklentileri açısından değerlendirmeden önce, ABD nin Karadeniz stratejisinin ikinci sütununu özetlemekte fayda vardır. Daha önce belirttiğim gibi, ABD nin, NATO ve AGİT in eylem alanlarının Karadeniz i de kapsaması yönünde bir isteği bulunmaktadır. ABD nin Karadeniz stratejisinin bu ikinci sütunu ise, Karadeniz bölgesindeki sorunların uluslararasılaştırılmasını gerektirdiği söylenebilir. Bunun sayesinde, her şeyden önce bölgesel sorunların çözümünde AGİT in etkin rol alması sağlanabilecek. Diğer taraftan, sorunlar uluslararasılaştırıldığı ölçüde, N ATO nun Aktif Çaba Operasyonu nun (Operation A c t i v e Endeavour) görev alanının, Akdeniz den Karadeniz e doğru genişletilmesi daha kolay meşrulaştırılabilecek. Neticede, ABD NATO aracılığıyla donanmasını Karadeniz e yerleştirme fırsatı elde edebilecek. Bu noktada, Türkiye ile Amerika arasında ve kısmen Türkiye ile Romanya arasında bir sorun doğmaktadır. Çünkü NATO nun Aktif Çaba Operasyonu nun Karadeniz e de genişletilebilmesi için, Türk boğazlarından geçiş rejimini düzenleyen 1936 tarihli Montrö Boğazlar Sözleşmesi nin değiştirilmesi gere k i y o r. Nedenine gelince, bu sözleşme, bölge dışı ülkelerin uçak gemilerine yasak, diğer savaş gemilerine ise tonaj ve zaman bakımından sınırlamalar getirmektedir. Bir başka ifadeyle, Montrö Boğazlar Sözleşmesi nin mevcut hali, Amerika nın donanmasını Karadeniz e sokmasına müsaade etmiyor. İşte bu noktada, Türkiye ile Rusya Federasyonu nun çıkarları 52
Erhan Türbedar örtüşmektedir. Türkiye, Boğazlar üzerindeki hakimiyetini, Rusya ise Karadeniz çevresindeki etkinliğini yitirmemeye özen göstermektedir. Nitekim 2006 yılında, NATO nun Aktif Çaba Operasyonu nun Karadeniz e de genişletilmesi üzerine ABD önerisini, Türkiye ve Rusya ortaklaşa reddetmiştir. Gelelim Bulgaristan ve Romanya nın ABD den beklentilerine. Amerika nın Karadeniz bölgesiyle ilgili jeopolitik ihtiyaçları, Bulgaristan ve Romanya daki yönetimlerin hedefleriyle tutarlı gözükmektedir. Her şeyden önce, bu her iki Balkan ülkesi, Avrupa Güvenliği ve Savunma Politikası nın yanı sıra, Amerika nın da güvenlik şemsiyesine ihtiyaç duymaktadır. Bir başka ifadeyle, ne Bulgaristan ne de Romanya kendi güvenliklerini tamamen Avrupa ya emanet etmek i s t i y o r. Çünkü AB ülkeleri, ne 1990 larda Balkanlar da yaşanan savaşlarda, ne de 2003 yılındaki Irak savaşı sırasında, ortak bir güvenlik anlayışı çerçevesinde hareket edebilmiştir. Bulgaristan ve Romanya, Amerikan üsleri sayesinde hem ülkelerindeki, hem de bölgedeki güvenliğin pekişeceğine inanmaktadır. Diğer taraftan, Amerikan üslerinin, Bulgaristan ve Romanya ordularının modernizasyonuna katkı sağlayacağına yönelik bir beklenti bulunm a k t a d ı r. Kendi topraklarında Amerikan üslerine izin vere n Bulgaristan ve Romanya nın bundan ekonomik beklentileri de var. Şöyle ki, bu ülkelerde güvenlik pekiştiği ölçüde, her iki ülkenin, hatta bölgenin, dolaysız yabancı yatırımlar açısından daha cazip hale geleceğe inanılmaktadır. Bununla birlikte, hem Bulgaristan, hem de Romanya, Amerika ile ilişkilerini geliştirdikleri ölçüde, Washington dan daha çok ekonomik destek elde edebileceklerini düşünmektedir. 53
Çepeçevre Karadeniz Devam Eden Sorunlar, Muhtemel Ortakl klar Romanya ve Bulgaristan aç s ndan Amerika nın Karadeniz stratejisi bağlamında, ilk bakışta Bulgaristan ile Romanya nın aşağı yukarı benzer rol oynadığı gibi düşünülebilir. Oysa gerçekte durum biraz farklı. Bulgaristan dış politikasında, Karadeniz bölgesinde işbirliğine gidilmesi hususuna yer veriyor. Hatta Bulgar yetkililerin ülkelerini, ulaşım, iletişim ve enerji koridorları açısından Avrupa yı Karadeniz, Orta Doğu ve Orta Asya ya bağlayan bir ülke konumuna getirilmeye çalıştıkları anlaşılıyor. Ne var ki Bulgaristan, Romanya dan farklı olarak, Balkanlar da istikrarın sağlanmasına öncelik tanıyor. Bulgaristan ın aksine, Romanya nın dış politikasında Karadeniz bölgesinin, Balkanlar a kıyasla daha öncelikli bir konuma sahip olduğu anlaşılıyor. Ayrıca, Bulgaristan a kıyasla, Romanya Rusya ya karşı daha az dostane tavırlar sergiliyor. Romanya halkının önemli bir kısmının zihninde, Rusya dan tehdit algılayışının hâlâ devam ettiği söylenebilir. Romanya, Karadeniz bölgesine yönelik desteğiyle, dış politikasında karşılaştığı sorunlar açısından da Washington u arkasına almaya çalışıyor. Moldova nın doğusunda bulunan Transdniestr bölgesindeki Moskova destekli Rusların ayrılıkçı hareketleri ise, Romanya yı rahatsız eden konuların başındadır. Bükreş in Moldova ya yönelik resmi yaklaşımı Bir millet, iki devlet yönündedir. Romanya, ABD yi arkasına alıp, Rusya tarafından bağımsızlığı desteklenen Transdniestr ı Moldova sınırları içinde tutmaya çalıştığı söylenebilir. Transdniestr sorunu yüzünden Romanya Kosova nın bağımsızlığına katı bir şekilde karşı çıkıyor. Rusya Federasyonu nun bölgedeki gücünü dengelemek için Romanya nın Brüksel ile Wa s h i n g t o n u Karadeniz bölgesine daha çok çekmeye çalıştığı söylenebilir. Çünkü Güney Osetya olaylarında Gürcistan, Rusya Federasyonu nun silahlı kuvvetlerinin karşısında âdeta yalnız bırakılmıştı. Belki de Moskova 54
Erhan Türbedar Gürcistan topraklarındaki macerasıyla, eski Sovyet coğrafyasındaki bazı ülkelere, Batılı müttefiklerine çok fazla güvenmemeleri gerektiği mesajını vermeye çalışmıştır. Nitekim Gürcistan ın başına gelenin benzerini Transdniestr sorunu çerçevesinde Moldava da yaşamamak için, Romanya nın Moskova yı önemsemeye ve diyalog çağrılarında bulunmaya başlamış olması, bir dış politika ilkesi olmasa gerek. AB-Karadeniz İlişkileri Bağlamında Bulgaristan ve Romanya nın Rolleri AB, başlangıçtan beri hiçbir zaman kendi içine kapalı kalmamış ve üçüncü ülkelerle ilişkilerini geliştirmiştir. Dünyanın en büyük ticari bloku olduğu gibi, AB aynı zamanda üçüncü ülkelere kalkınma ve insani yardımlar konusunda da en çok yardım yapmaktadır. Bu şekilde AB ticaret ve yardım politikalarıyla, Birliğin dışındaki gelişmelere de yön verebilmektedir. Karadeniz bölgesine bakıldığı zaman, Amerika kadar olmazsa bile, AB nin de bu bölgeye ilgi duyduğu ortadadır. Mayıs 2004 teki büyük genişlemesinden sonra, AB nin sınırları Karadeniz bölgesinin kalbine kadar uzanmıştır. 1 Ocak 2007 tarihli Bulgaristan ve Romanya nın AB üyeliğinden sonra ise, Karadeniz in batı kıyısı, AB nin de yeni sınırı olmuştur. Dolayısıyla, sınırları değiştiği için, AB açısından Karadeniz bölgesine ilişkin yeni kaygılar ve yeni fırsatlar da ortaya çıkmıştır. Karadeniz bölgesinin temel özellikleri arasında, kırılgan yönetimlerin varlığı, tamamlanmamış demokratikleşme, ekonomik az gelişmişlik ve dondurulmuş sorunların varlığı yer almaktadır. Bu özellikler ise, AB nin güvenliğine etki eden bazı istikrarsızlık faktörlerini beslemektedir. Hatırlatmak gerekirse, 12 Aralık 2003 te kabul edilen Avrupa 55
Çepeçevre Karadeniz Devam Eden Sorunlar, Muhtemel Ortakl klar Romanya ve Bulgaristan aç s ndan Güvenlik Stratejisi nde AB ye yönelik beş temel tehditten söz ediliyor. Bunlar terörizm, kitle imha silahları, bölgesel çatışmalar, saydam olmayan devletlerin varlığı ve organize suçlardır. Bütün bu unsurlar bir şekilde Karadeniz bölgesinde mevcuttur. Karadeniz bölgesi özellikle değişik organize suçların önemli transit yollarından biridir. Uyuşturucu ve insan kaçakçılığı gibi suçlarda kullanılan kanallar ise, kitle imha silahlarının kaçakçılığında da kullanılabilir. Diğer taraftan, Transdniestr, Abhazya, Güney Osetya ve Karabağ, Karadeniz bölgesindeki temel dondurulmuş sorunlardır. Bu bölgelerin organize suçlar için birer liman olarak da kullanıldıkları bilinmektedir. Kısaca, günümüzde AB nin Karadeniz bölgesinden bazı tehdit algılamaları bulunmaktadır. Geliştirilen Av rupa Komşuluk Politikası nın temel amacı ise, Birliğe komşu bölgelerden kaynaklanan tehdit algılayışlarına çözüm üretmek olduğu söylenebilir. Karadeniz bölgesindeki istikrarsızlıklardan etkileniyor olması dışında, AB, enerji güvenliği açısından da Karadeniz i önemsemektedir. 2020 yılında enerji ihtiyacının yüzde 70 ini ithal etmek durumunda kalacağı öngörülen Avrupa nın, enerji güvenliği açısından da ister istemez Karadeniz de daha aktif roller üstlenmek durumunda kalacağı söylenebilir. Av rupa Komisyonu nun, Av rupa Komşuluk Politikası nın güçlendirilmesi üzerine 4 Aralık 2006 tarihli raporunda, Birliğin 1 Ocak 2007 tarihli genişleme dalgasından sonra, Karadeniz bölgesine yönelik güçlendirilmiş bölgesel yaklaşımın, Av rupa Komşuluk Politikası nın önemli bir parçası haline getirileceği belirtilmektedir. Avrupa Komisyonu nun 11 Nisan 2007 de yayınlanan Karadeniz Sinerjisi-Yeni Bölgesel İşbirliği İnisiyatifi adlı başka bir raporunda ise, 56
Erhan Türbedar ayrıntılı bir şekilde Karadeniz için bölgesel bir girişimin gere k l i olduğuna işaret ediliyor, bu girişimin Karadeniz halkları kadar, AB nin refah düzeyine ve istikrarına da katkı yapacağı belirtiliyor. Raporda, Karadeniz Sinerjisi nin aktörleri ise Romanya, Bulgaristan, Rusya Federasyonu, Türkiye, Ukrayna, Yunanistan, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ve Moldova olarak açıklanıyor. Görüldüğü gibi, AB de Amerika gibi, Karadeniz i, sadece bu denize kıyısı olan devletler olarak tanımlamamaktadır. Karadeniz Sinerjisi-Yeni Bölgesel İşbirliği İnisiyatifi adlı belgeyle AB nin Karadeniz bölgesine yönelik bağlılığını ve bölgeye yönelik daha koordineli politikalar izleyeceğini göstermesiyle birlikte, Bulgaristan, AB adına bu konuda önemli rol üstlenmeye hazır olduğunu duyurdu. Ancak, dış politikasında daha pasif olan Bulgaristan ın bu konudaki ciddi rakibi Romanya dır. Çünkü Romanya, sadece ABD nin değil, son zamanlarda AB nin de Karadeniz de etkisinin artırılması üzerine ciddi çabalar sarf etmektedir. Bulgaristan ile Romanya, genel olarak Karadeniz de bölgesel bütünleşmeye gidilmesi üzerine çabalayan ülkeler olarak bilinmekted i r. Ancak, bazı çalışmalarda, sahip olduğu kusurlarına rağmen, AB nin Karadeniz politikasında Bulgaristan dan ziyade, Romanya nın daha ön plana çıkabileceği izlenimleri verilmektedir. Romanya açık olarak, AB nin Karadeniz bölgesinde daha çok rol almasını istemekte ve bunu değişik platformlarda dile getirmektedir. Karadeniz bölgesiyle ilgili meselelerin bölgesel bağlamda tartışılması için ise, Romanya KEİ, GUAM, Karadeniz Forumu gibi platformları önemsemektedir. Ancak yine de, Romanya, KEİ nin varlığına rağmen, bölgesel iktisadi işbirliğini canlandırmayı hedefleyen bir Karadeniz Av ru p a Bölgesi nin oluşturulması için de çabalıyor. Kısaca, Romanya, Brüksel 57
Çepeçevre Karadeniz Devam Eden Sorunlar, Muhtemel Ortakl klar Romanya ve Bulgaristan aç s ndan tarafından resmi olarak görevlendirilmemiş olsa da, bir bakımdan Karadeniz de AB adına bölgesel girişimlerin arayışı içinde olduğu söylenebilir. Kuşkusuz, AB yi Karadeniz e çekmekle, hem Bulgaristan ın, hem de Romanya nın bazı beklentileri bulunmaktadır. AB nin girişimleriyle Karadeniz bölgesinde barış ve istikrar ortamı pekiştiği sürece, başlı başına her iki ülkeye olumlu siyasi, ekonomik ve güvenlik yansımaları olacaktır. Sonuç yerine şunlar söylenebilir: Bulgaristan ve Romanya nın Karadeniz bölgesinden kendilerine göre çıkar ve fırsat algılamaları vardır. Bu çıkar algılamaları zaman zaman iki ülkeyi rakip durumuna düşürebilmektedir. Romanya nın Karadeniz e yönelik Bulgaristan dan daha aktif dış politika izlediği açıktır. Uzun vadede hem Brüksel in hem de Washington un Karadeniz bölgesine yönelik Romanya ya Bulgaristan a kıyasla daha çok görevler vermesi beklenebilir. 58