HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU HUKUKİ MÜZAKERE TOPLANTILARI 16-19 MAYIS 2013 - BODRUM Grup Adı : Ceza Hukuku 1. Grup Grup Başkanı : Dr. Doğan DEMİRSOY (Bakırköy Hâkimi) Grup Sözcüsü : Yüksel FAZLA (Yargıtay Tetkik Hâkimi) Raporlama Heyeti : 1- Dr. Barış DUMAN (İstanbul Anadolu Cumhuriyet Savcısı) 2- Salih BAŞ (Hınıs Cumhuriyet Başsavcısı) Hukuki müzakere toplantısı kapsamında tutuklama ve adli kontrol, arama ve el koyma, yakalama ve gözaltına alma, iletişimin denetlenmesi, gizli soruşturmacı ve teknik araçlarla izleme konularına ilişkin olarak, yapılan grup görüşmeleri kapsamında tüm katılımcılara eşit olarak mevcut konulara ilişkin söz hakkı verilmek suretiyle, dile getirdikleri sorunlar sırasıyla tespit edilerek kayıt altına alınmış; üzerlerinde tüm katılımcılar aracılığı ile görüşler sunulmuş, oy birliğine varılan ve farklı değerlendirme yapılan görüşler aşağıda konu başlıklarına göre gösterilmiştir. A-TUTUKLAMA KONUSU İLE İLGİLİ SORUN VE ÖNERİLER: 1-Cumhuriyet Savcılığının tutuklama sevk talep yazısı ve mahkemelerin tutuklama kararlarında ayrıntılı bir şekilde gerekçe gösterilmesi gerekmektedir. Tutuklama kararlarında çok ayrıntılı gerekçe istenmesi, özellikle nitelikli soruşturmalar yönünden ileride verilecek kararlar itibariyle bir takım sakıncalar (ihsası rey) doğurabileceği endişesini doğurmakta olup; tutuklama kararlarının gerekçelerinin buna da sebebiyet vermeyecek şekilde özenli yazılması gerektiği düşünülmektedir. 2-Cumhuriyet savcılarınca hakkında tutuklama koruma tedbiri talep edilen şüphelinin UYAP üzerinden yapılacak sorgulamayla, varsa daha önceki suç kayıtlarının evrakına eklenmesi ve kimlik girişlerinde dikkat çeken çok sayıdaki farklı adres bilgilerinin ortaya konulması suretiyle; kaçma şüphesi ve diğer unsurlar yönünden değerlendirme amacıyla hakimin takdirine sunulmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir. 3-Koruma tedbirlerine ilişkin olarak sadece bu işe bakmak üzere sorgu hakimliklerinin kurulmasının, özellikle ve öncelikle uygulama birliğinin sağlanması noktasında önemli olacağı bir kısım meslektaşlar tarafından ortaya konulmuştur. 4-Tutuklama koruma tedbirine, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve AİHM nin içtihatları çerçevesinde bakılması gerekmektedir. Bu itibarla sadece, şüphelinin üzerine yüklenen suçun Katalog suçlardan olmasının mutlak tutuklama nedeni olarak görülmemesi, kuvvetli suç şüphesinin de bu konuda yeterli olmayacağı; kaçma ve delilleri karartma şüphesi üzerinde öncelikle durulması, bu hususlara ilişkin delillerin, örneğin, şüphelide ele geçebilecek bilet, 1
pasaport vb. delillerin kolluk marifetiyle hazır edilerek, bu suretle gerekçelendirilerek tutuklama talebinde bulunulmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir. 5-Tutuklama yasağının süre yönünden aşağı çekilmesi, kapsam olarak da kimi suçlar yönünden genişletilmesi noktasında yeniden ele alınması gerektiği ifade edilerek; tutuklamada hakimin değerlendirmesinin esas olarak gözetilmesi gerektiği, katalog suçların kaldırılması, kamu düzeni, infial uyandırma vb. gerekçelerin suç ayrımı yapılmaksızın tutuklama nedenleri arasına eklenmesi suretiyle hakime, olayın gelişimine göre daha geniş bir takdir ve değerlendirme imkanı sunulmasının isabetli olacağı bir kısım meslektaşlar tarafından ortaya konulmuştur. 6- Cumhuriyet Başsavcılıklarınca kovuşturmaya yer olmadığı, mahkemelerce de beraat kararı verildiği hallerde, ayrıca bir karara gerek olmaksızın tutuklama koruma tedbirinin kendiliğinden kalkacağı hususunda yasal düzenleme yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir. 7- Tutuklamaya sevk üzerine yapılacak sorgu işleminin yargılamaya dönüşmemesine dikkat edilmesi gerektiği; bu bağlamda eylemin sabit olup olmadığının değil, Cumhuriyet savcısının tutuklama talebine ilişkin koşulların oluşup oluşmadığının değerlendirilmesinin doğru uygulama olacağı düşünülmektedir. 8-Gözaltı süresinden sonra (özellikle azami olarak kullanılan gözaltı sürelerinin devamında) Cumhuriyet Savcılıklarına sevk edilen şüphelilerin sayısının fazla olduğu ve/veya incelenecek evrakların yoğun olduğu soruşturma dosyalarında, savcılık aşamasında sayıca fazla olan şüphelilerin ifadelerinin birden fazla Cumhuriyet savcısı tarafından alınarak, şüphelilerin tutuklanması talebi ile nöbetçi mahkemeye sevki imkan dahilinde olup; çoğunlukla sorgunun tek hakim tarafından yapılmak zorunda olması da göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu durumlarda detaylı ve adil değerlendirme yapabilmesi amacıyla dosyayı inceleme sürecinde, geçici tutuklama veya uygun görülecek diğer tedbirlere dair (Örneğin; belirli makul süre içerisinde ve sorgu yapılacak tarihe kadar geçici tutuklama kararı veya tedbir kararı verebilmesi) yasal düzenleme yapılmasına ihtiyaç duyulduğu değerlendirilmektedir. 9- Gerekçenin sağlıklı yazılması amacıyla, tutuklama kararından sonra makul bir süre içinde hakimin gerekçesini yazmasını sağlayabilecek yasal düzenleme yapılmasına ihtiyaç olduğu bir kısım meslektaşlarımız tarafından dile getirilmiştir. 10- Tutuklama talebine yönelik mahkemelerce verilen kararlar sonrası itiraz mercileri tarafından verilen her türlü kararda, kararların gerekçesinin gösterilmesi gerekmektedir. 11-Tutuklamanın bir tedbir olmasına rağmen, infaz sisteminin eksiklikleri nedeniyle ceza yerine ikame edilen ön ceza gibi değerlendirilmesi doğru değildir. 12-Tutuklamaya sevklerde hangi suçtan tutuklamaya sevk edildiğinin belirtilmesi yanında, talep yazısında mutlaka sevk maddesine de yer verilmesi gerektiği düşünülmektedir. 2
13- Cinsel istismar suçlarında mağdur dinlenmese dahi, hakim tarafından sorgudan evvel görülmesi gerektiği bir kısım meslektaşlar tarafından ileri sürülmüştür. 14-12-15 yaş grubunda bulunan çocukların ancak üst sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlardan tutuklanmalarının mümkün olması nedeniyle (özellikle mükerrirlikleri dikkate alınarak ve ıslah edilmesi amacıyla), bu yaş grubu suça sürüklenen çocuklar bakımından tutuklama ile ilgili olarak konulan bu sınırlamanın kaldırılması gerektiği bir kısım meslektaş tarafından ortaya konulmuştur. 15-Tutukluluk süre ve sebeplerinin belli şahıslar ve belli olaylar bazında değil, genel olarak değerlendirilmesi gerektiğini düşünülmektedir. 16-Kolluk birimlerine yönelik olarak, Cumhuriyet Başsavcılıkları tarafından yapılacak toplantılarda ve yazışmalarda, suç delillerinin toplanması, tutuklama ve arama başta olmak üzere, koruma tedbirlerine ilişkin konularda bilgilendirilme toplantılarının yapılmasının, hak kayıplarının önüne geçilmesini sağlayacağı sonucuna ulaşılmıştır. B-ADLİ KONTROL TEDBİRLERİ İLE İLGİLİ SORUN VE ÖNERİLER : 1-6284 sayılı Aileyi Koruma Kanunuyla getirilen kimi koruma tedbirlerinin C.M.K.'nın 109 maddesine ilave edilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir. 2- Her türlü hürriyeti bağlayıcı işlemlerde bir müdafii tayininin gerektiği hususu göz önünde bulundurulduğunda; savcılığın adli kontrol taleplerinde şüpheliye müdafii tayin etmesi gerektiği bir kısım meslektaşlar tarafından ileri sürülmüştür. 3-Adli Kontrol tedbirlerinin uygulanabilirliğinin etkin bir şekilde denetlenmesi ve etkinliğinin sağlanması için gereken tedbirlerin alınması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. 4- C.M.K.'nın 109. maddesinin üçüncü fıkrasının f ve h bentlerinin uygulanması noktasında; hakimin takdir hakkını sınırladığından bahisle Cumhuriyet savcı isteminin maddeden çıkarılması gerektiği değerlendirilmektedir. C-ARAMA VE EL KOYMA KONUSU İLE İLGİLİ SORUN VE ÖNERİLER : 1-Önleme arama kararlarında mülki idare amirlerinin kendi yetkilerini kullanmaları, ayrıca gerekçesiz arama kararları talep etmemelerinin sağlanması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. 2-Arama ve el koyma taleplerinin gerekçeli ve belgeli olarak talep edilmesi, makul şüphe ile arama ve el koymayı haklı kılacak sebeplerin mutlaka gösterilmesi gerektiği düşünülmektedir. 3-Arama konusunda birden fazla yargı alanını ilgilendiren soruşturmalar yönünden herhangi bir tereddüde meydan vermeyecek şekilde, soruşturmayı yapan yer savcılığının yetkisi esas alınmak suretiyle yasal düzenleme yapılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. 4-Hakkında yakalama kararı çıkarılan kişiyle ilgili olarak, işyeri ve konutunda yapılacak aramalarda yakalama kararının yeterli olduğu, ayrıca bir başka arama kararının istenmemesi gerektiği bir kısım meslektaşlarca dile getirilmiştir. 3
5-El koyma kararlarında hakim kararına gerek olmaksızın savcılık tarafından verilen muhafaza altına alma işlemlerine karşı el koyma işleminin hakim onayına sunulmasından vazgeçilmesi, itiraz halinde değerlendirilmesi; gece aramasına yönelik sınırlamaların kaldırılması, askeri mahallerde yapılacak aramaların C.M.K.'nın hükümleri çerçevesinde yeniden düzenlemeye bağlanması yönünde yasal düzenleme yapılması gerektiği değerlendirilmiştir. 6-İstihbarat amaçlı arama ile adli arama sınırlarının net olarak belirlenmesine yönelik düzenlemelerin acilen yapılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. 7- Rızaen teslim edilen eşyalar ile ilgili olarak ayrıca, el koyma ve el koymanın onaya sunulması işlemlerinin yapılmaması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. 8-C.M.K.'nın 130. Maddesi uyarınca avukat bürolarında yapılacak aramalarda, baro başkanı yada temsilcisinin olmasının bu kişilerin isteğine bağlı tutulması, gelmedikleri takdirde arama yapılmasına engel olmayacak şekilde maddede değişikliğe gidilerek, bu zorunluluğun kaldırılmasının, uygulamada yaşanabilecek olumsuzlukları önleyeceği sonucuna ulaşılmıştır. 9-İdari yaptırımı gerektiren fiiller ile ilgili arama ve el koyma talepleriyle ilgili olarak, Kabahatler Kanunu veya Ceza Usul Yasasında düzenleme yapılması gerektiği bir kısım meslektaşlarca ileri sürülmüştür. D-YAKALAMA VE GÖZALTINA ALMA İLE İLGİLİ SORUN VE ÖNERİLER: 1-Yakalama emri çıkarılan kişilerin 24 saatlik mesafe içerisindeki bir yargı yerinde yakalanması halinde, vakit geçirilmeksizin yakalamayı çıkaran merciin önüne çıkarılmasının zorunluluğunun kesin bir şekilde uygulanması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. 2-Bu şekilde getirilmesi mümkün olmayan yakalama emirli kişiler için, SEGBİS sisteminin etkin bir şekilde uygulanması sağlanarak yüz yüzelik ilkesi gerçekleştirilmeli, kişinin mutlak suretle mahkemede ifade vermesi gereken hallerde, gecikmeye mahal bırakmazsınız ilgili mahkemeye sevki sağlanmalıdır. 3-Sevk tutuklaması yapılıp ta ilgili merciine götürülmesi zorunlu olan yakalama emirleriyle ilgili olarak, C.M.K.'nın 94 maddesine Ödenek beklenmeksizin sevk yönündeki taleplerin maliye hazinesi tarafından derhal karşılanacağı hükmü eklenmelidir. 4- Yakalama ve zorla getirme kararları vermeden evvel, kişinin mernis sistemindeki kayıtlı adresinden davet edildikten sonra, gelmemesi halinde mağduriyete sebebiyet vermeyecek şekilde bu yetkinin kullanılması gerekmektedir. 5-İtiraz üzerine itiraz merci tarafından çıkarılan yakalama emirlerinde şüpheli veya çıkarılacak merciinin gösterilmesi ve bu hususta uygulamada tereddütlere meydan verilmemesi bakımından yasada açık düzenleme getirilmesi ve bunun da yasa metnine uygun bir şekilde Sulh Ceza Mahkemesi olarak belirtilmesi gerektiği bir kısım meslektaşlarca ileri sürülmüş olup, ancak itiraz üzerine verilen yakalama kararına dayalı bir başka mahalde verilen sevk tutuklaması kararı sonrasında öncelikle yakalama kararı veren merciinin dengi 4
nöbetçi mahkemeye şüphelinin çıkarılması gerektiği de bir karşı görüş olarak bir kısım meslektaşlarca ileri sürülmüştür. E-İLETİŞİMİN DENETLENMESİNDEKİ KONUSUNDAKİ TESPİTLER VE ÖNERİLER: 1-İletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alınması talepleri ile ilgili öncelikle kolluk taleplerinin Cumhuriyet Savcılığı tarafından denetlenmesi ve mahkemeye bu yönde talepte bulunulduğunda, gerekçenin, dinlenmesi gereken kişiler ile ilgili mümkün olan açık bilgilerin, telefon aidiyet bilgilerinin eklenerek, gerekirse sadece hakimin görmesi yönünden gizli ibaresi ile fakat, mutlaka gerekçelendirerek gönderilmesi ve hangi sebepten dolayı başka bir suretle delil elde edilemediği açıklamasının yapılması gerektiği değerlendirilmiştir. 2-İletişimin tespiti ile ilgili suç konularında yeterli özenin gösterilmesi, dinlenilecek kişilerle ilgili suç bazında gerçekten gerek olup olmadığının, yasal unsurlarının yerinde olup olmadığının, gerek talep eden mercii, gerekse karar verilecek mercii tarafından sıkı bir şekilde denetlenmesi ve imha tutanaklarının yasanın öngörüldüğü şekilde mutlak suretle Cumhuriyet Savcıları tarafından takip edilip yerine getirilip getirilmediğinin kolluk yönünden denetlenmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. 3-C.M.K.'nın 135 maddesindeki düzenlemenin tereddütlere meydan vermeyecek şekilde, kuvvetli şüphe kavramı ile başka şekilde delil elde edilememesi kavramların uygulamada nasıl olacağına dair, en azından genelge düzeyinde metinlerde açıklığa kavuşturulması gerektiği bir kısım meslektaşça ortaya konulmuştur. 4-Uygulamada ikinci bir tedbir olmasına rağmen ve Kanunda açıkça başka türlü delil elde edilemediği haller ibaresi belirtilmesine rağmen, ilk etapta doğrudan delil elde etme biçimi olarak kolluğun bu tür uygulama yapmasının önüne geçilmesi sağlanmalıdır. 5-Dinlemeyi yapacak kolluk birimi personeli isminin doğrudan Cumhuriyet Savcılığına bildirilmesinin uygun olacağı ve bu hususta dinleme kayıtlarının günü gününe talepte bulunan Cumhuriyet Savcısına ulaştırılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. 6-İletişimin tespiti kararından sonra belirlenen süreler içerisinde Cumhuriyet Savcısının süre bitiminden evvel veya süre bitiminde uzatma istemeden önce bunları ilgili kolluktan çözümlerini getirip değerlendirme raporuna bağlayarak, eğer uzatma talep ediyorsa bunu gerekçeleri ile birlikte ilgili mahkemeden talep etmelidir. 7-Uygulamadaki dinleme talepleri ile ilgili birden fazla yargı alanını kapsayan olaylar hakkında tedbir istenen hallerde, Cumhuriyet Savcılıklarının yetkisi bakımından özel yetki düzenlemesi getirilmesi gerekmektedir. 8-İstihbari dinlemeler ve iletişimin tespiti ile ilgili işlemlerin ve yasal düzenlemenin denetlenebilir olmasını sağlayacak düzenleme yapılmalı; bunu denetleyecek mercilerin ve daha sonradan adli yönden C.M.K.'nın 135 maddesi anlamındaki dinlemeye dönüşmesi haline dair ilgili yasal düzenleme derhal hayata geçirilmelidir. 5
9-Fuhuş suçlarının, bu suçla etkin bir şekilde mücadele edilebilmesi amacıyla C.M.K.'nın 135. Maddesinde yer alan katalog suç kapsamına dahil edilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. 10-Bazı suçlar yönünden örgüt nitelemesi yapılarak aslında iletişimin tespiti konusu yapılamayacak suçlar yönünden iletişimin tespiti talep edildiği; süre uzatım taleplerinde gerekçe gösterilmediği, bir önceki alınan kararın sonuçları hakkında karar veren merciiye bilgi verilmediği değerlendirilmekte olup, bu hususlarda kolluğun ve Cumhuriyet Savcılığının dikkatli davranması gerektiği hususu dile getirilmiştir. 11-C.M.K.'nın 135. maddesinde sayılan iletişimin tespiti kararı verilecek suçlara dair katalog olarak sayılmaktan çok, soruşturma aşamasında Cumhuriyet Savcısının, kovuşturma aşamasında hakimin veya mahkemenin delil toplamak yetkisinden kaynaklanan takdir hakkını geniş olarak kullanmasına imkan sağlayacak yasal düzenleme yapılmalıdır. 12-C.M.K.'nın 135/2. maddesinin özel hayat ile ilgili görüşmeler, suçla ilgili olmayan ve tanıklıktan çekinme hakkı olanlar yönünden yapılan konuşmaların kayda alınmaması hususunda kesin bir düzenleme yapılmalıdır. 13-Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunun 2012/578 sayılı kararı dikkate alınmak suretiyle; Anayasanın 144. maddesinde Adalet Bakanlığının görevlerini adalet hizmetleri ile savcıların idari görevlerine münhasır kılması karşısında ; Kanunlarda Adalet Bakanlığının açıkça yetkili kılınmadığı hususlarda (C.M.K.'nın 135. maddede olduğu gibi) karara konu edilen Yönetmelik hükümlerinin Adalet Bakanlığının görev ve yetki alanını ilgilendiren bir husus olarak mütalaa edilmeyeceğinden dolayı, Adalet Bakanlığı tarafından bu maddeye yönelik yönetmelik düzenleyebilmesi amacıyla yetki verilmesi sağlanmalıdır. F-GİZLİ SORUŞTURMACI VE TEKNİK ARAÇLARLA İZLEME KONUSUNDAKİ TESPİT VE ÖNERİLER: 1-Gizli soruşturmacı konusunda görevlendirilen görevlinin UYAP ortamında görünür olmaktan çıkarılarak, buna ilişkin kayıt görünmekle birlikte, boş girilmesi ve buna ilişkin kayıtların özel ve gizli kaydı ile Cumhuriyet Savcılığı veya mahkeme özel bir bölümde muhafaza edilmesi sağlanmalıdır. 2-Gizli soruşturmacı görevlendirilen suçlarla ilgili gerektiğinde özel önlemler alınarak (kimlik gizleme, görüntüyü bozarak verme, ses düzeninin farklılaştırarak vs.gibi) dinlenebileceği, bu hususun yasal mevzuatta ve yönetmelikte koşullarının ve kaynakları gösterilerek düzenlenmesi gerektiği dile getirilmiştir. 3- İstihbarat teşkilatının elamanı olarak yetkili teşkilat tarafından görevlendiren elaman, örgüte ilişkin delilleri toplarken işlediği suçlardan dolayı yakalandığında, yargılanmaları ve gizli soruşturmacı olup olmadığının belirtilmesi hususunda, İstihbarat Teşkilatı Kanunu ile Ceza Usul Yasasındaki maddelerin uyumlaştırılması, mümkünse suç işlemeden evvel görevinin ilgili kurum tarafından sona erdirilmesi ve bu hususun adli birimlere bildirilmesi gerektiği değerlendirilmiştir. 6