T.C. BARTIN valiliği İL kültür ve turizm müdürlüğü BARTIN Kültür Varlıkları Envanteri 2011 Bu envanter Bartın Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından bastırılmıştır.
T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI BARTIN İLİ KÜLTÜR VE TURİZM ENVANTERİ GENEL KOORDİNATÖR Derviş ÖZBAY İl Kültür ve Turizm Müdürü KOORDİNATÖR YARDIMCILARI Ayşegül YAYLI İl Kültür ve Turizm Müdür Yrd. Kamil ŞEN İl Kültür ve Turizm Şube Müdürü HAZIRLAYANLAR Ayşegül YAYLI İl Kültür ve Turizm Müdür Yrd. Yeşim OZAN Amasra Müze Müdürlüğü Arkeolog Hüseyin BORAN KOMİSYON BAŞKANI Ayşegül YAYLI İl Kültür ve Turizm Müdür Yrd. BİLGİLER İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Arşivi- Karabük Koruma Kurulu Arşivi FOTOĞRAFLAR Hüseyin BORAN Murat AKYÜZ Hakan TOPUZ Sultan TUTAR Fahri GÜNEY KAPAK SAYFA TASARIMI DÜZENLEME Hüseyin BORAN İLETİŞİM Bartın Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Tel: 0378 227 61 01 Faks: 0378 227 66 39 www.bartinkultur.gov.tr BASKI VE CİLT Hazar Reklam Kazım Karabekir Cad. Kültür Çarşısı No: 7/56-57 İskitler-Ankara Tel: 0.312 341 22 06-07 Faks: 0.312 341 10 56 2011
Bir millet savaş alanlarında ne kadar zafer elde ederse etsin, o zaferin sürekli sonuçlar vermesi ancak kültür ordusu ile mümkündür.
Önsöz Geçmişten geleceğe bir miras olarak devredilen kültür varlıkları her şeyden önce kayıt altına alınmalı, tanımlanmalı, tanınmalı, korunmalı ve büyük bir özenle gelecek nesillere aktarılmalıdır. Bizim ve bizden önceki medeniyetlerin birer yadigarı olan taşınmaz kültür varlıkları aynı zamanda insanlık tarihinin önemli belgeleridir. Bu değerlerin gün yüzüne çıkarılması ve bilim dünyasıyla buluşturulması ise ayrı bir önem arz etmektedir. Bartın ve yöresi, Antik Çağda Paphlagonian, günümüzde ise Batı Karadeniz olarak adlandırılan ve kendine has karakteristik özelliklerinin bulunduğu bir bölgede yer almaktadır. Onu özgün kılan üç bin yıllık tarihi, arkeolojik varlıkları, biyolojik çeşitliliği, doğal peyzaj değerleri ve folklorik mirasıdır. İlimizdeki Sesamos, Kromna ve Erythinoi antik kentleri ile kale, kilise, cami, köprü ve sivil mimari örnekleri, çeşitli yönleriyle tarihe ışık tuttukları gibi, ihtişamları ile de onları yapanların hırslarını, inanışlarını, zenginliklerini ve estetik değerlerini naklederler. Cansızmış gibi gözüken bu eserler siyasi ve askeri olayların ardından oluşan kültür değişimlerini de olduğu gibi aksettiren canlı laboratuvarlardır. İlimiz kültürel varlıklara parelel olarak; uluslar arası öneme sahip kanyonlar, şelaleler, düdenler ve mağaralar gibi oluşumlarla, 1200 yaşında doğal ormanların, flora ve endemik bitkilerin, 129 kuş türü ile 40 memeli türünün yaşadığı Küre Dağları Milli Parkı na sahiptir. Çağdaş toplum olmanın ön koşulu, doğal ve kültürel mirasa sahip çıkmak, onu korumak ve günümüz insanları ile gelecek kuşaklara mal edebilmekten geçmektedir. Dolayısıyla bu amaca ulaşmanın yolu, envanter bilgilerini toplumun derinliklerine yayıp ortak tarih, kültür, ekonomi ve çevre bilinci yaratmaktan geçmektedir. Bartın a ait doğal, kültürel ve folklorik mirası kapsayan ve bundan sonraki birçok yayına kaynak teşkil edecek bu envanterin hazırlanmasına katkıda bulunanlara teşekkür ederim. İsa KÜÇÜK Bartın Valisi
Sunuş Bartın yaklaşık 3000 yıllık tarihi ile Sular ilahesi olarak tanımlanması ve üzerinde barındırdığı yüzlerce taşınmaz kültür varlığıyla ve doğal güzellikleriyle her zaman birilerinin ilgisini çekerek bu cazibesini sürdürmüştür. Türkiye Cumhuriyeti devletinin genç vilayetlerinden, çiçeği burnunda Bartın da Kültür ve Turizm Müdürü olarak görev yaptığım süre içinde en büyük amacım gelecek kuşaklara bu gün mevcut olan kültür varlıklarını yazılı belge olarak aktarmak ve tanıtmak amacıyla bu eserin hazırlanması olmuştur. Eserin hazırlanması aşaması uzun ve titiz bir çalışma gerektirmiştir. Tarihi eserlerimize ait tescil fişlerinin oluşturulması, bu eserlere ait fotoğrafların çekilmesi, krokilerinin çizilmesi gibi aşamalar özverili personelimizin emek ve çabasıyla gerçekleştirilmiştir. Kültür Envanterinin hazırlanması aşamasında katkılarından dolayı; Karabük Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürü ile teknik elemanlarına, Amasra Müze Müdürü ve teknik elemanlarına çalışanlarına, mesai mefhumu gözetmeksizin her aşamasında gayretleriyle eserin meydana gelmesinde emek sarf eden Müdürlüğümüz çalışanlarına teşekkür ediyorum. Bartın Kültür Envanterini bu günkü kullanıcılara ve gelecek kuşakların hizmetine sunmaktan mutluluk duyarım. Derviş ÖZBAY Kültür ve Turizm Müdürü
BARTIN ESKİ ÇAĞLARDA BARTIN M.Ö. 3000 2400 yılları arasında Akaların Ege de Miken Medeniyeti ni kurmadan önce uzun süre Batı Anadolu (Samsun, Sinop ve Amasra) kıyılarında dolaştıkları, buraları işgalle Bakır Devri Medeniyetini yerli halka öğrettikleri, iç kesimlerde de Gaskalar ın ve Hititler in bölgenin hakimi olduğu ve yine Bakır Medeniyeti ni yaşadıkları savunulmaktadır. İlk sahiplerinin, M.Ö. 14. yy.da Gaskalar ve 13. yy da Hititler olduğu kabul edilen Bartın ve çevresi; 13. yy. sonlarında Bitinyalılar ve Paflagonyalıların, 12. yy da Friglerin, 7.yy. sonlarında Kimmerlerin, 6.yy da Lidyalıların, 547 yılında Perslerin, 334 yılında Makedonya Krallığının, 279 yılında da Pontus Krallığının egemenliğinde kalmıştır. BİZANS DÖNEMİNDE BARTIN M.Ö. 70 yılında Anadolu ya giren Romalılar, Pontus Krallığının egemenliğine son vererek yöreye sahip oldular. M.S. 395 yılında Roma-Bizans bölünmesi üzerine bölge Bizans ın payına düştü. Roma döneminde, Bitinya ile Pontus un Paflagonya daki bölümü Bitinya-Pontus Eyaleti olarak Satraplıkla yönetildi. Amasra da bu Eyaletin Pontus bölümü Başkenti oldu. SELÇUKLU VE OSMANLI DÖNEMİNDE BARTIN Bartın ve çevresi; M.Ö. 390 yıllarında Hazar, Peçenek ve Kumanların, M.S. 798 yıllarında Müslüman Arapların, 800 yıllarında Selçukluların ve 865 yıllarında da Rusların yoğun akınlarına hedef oldu. 1084 yılında, Kutalmışoğlu Süleyman Beyin Komutanlarından Emir Karatigin Sinop, Çankırı, Kastamonu ve Zonguldak ı alarak yörede Bartın, Ulus, Eflani, Safranbolu ve Devrek i de kapsayan bir Türk Emirliği kurdu. 200 yıllık Selçuklu Döneminden sonra 1326 da Kastamonu yöresine hakim olan Candaroğulları Beyliği ve 1392 den itibaren de Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde yer aldı. Kastamonu, Sinop ve Bolu tarihleri ile birlikte incelenen Bartın tarihinin IV. Haçlı Seferleri ile 1461 yılları arasındaki dönemine bakıldığında, Bartın ve Ulus un; Anadolu da yoğunlaşan nüfuz kavgaları nedeniyle sık sık el ve sınır değiştiren İmparatorluklar ve Beylikler dönemini yaşadıkları, Amasra nın ise; M.Ö.70- M.S.1261 yılları arasında Roma ve Bizans ın, daha sonra Bizans hakimiyetinde Ceneviz Kolonisi olarak kaldığı görülür.
14. yüzyılın ikinci ve 15. yüzyılın ilk yarılarında korsan tacirlerin, baskın ve soygunlarla Sinop ile Ereğli arasındaki kıyı kesiminde bir Ceneviz zulmü yaşattıkları; Gidoros, Kromna ve Tion iskelelerinin bir korsan yatağı olarak barınılmaz duruma geldiği; bu nedenle bölge halkının iç kısımlara çekildiği ve yöreye Türkmen göçlerinin başladığı anlaşılmaktadır. Bu yıllarda Kromna ya yerleşen Türkmenler, Demirci köyünü kurmuşlar, Bartın ve Filyos vadilerinde de kıyıdan uzak yeni köyler ortaya çıkmıştır. 14. yüzyıl boyunca Bizans ın terk ettiği Paflagonya topraklarına akan Karaevli, Çepni, Avşar, Dodurga, Bayat, Saltuklu, Artuklu, Bozoklu, Alaplı, Çandarlı, Yörüklü boylarından Türkmenler; Karluk, Kalaç, Çiğil, Kiymak, Uygur uluslarının kopuntuları ve hatta 12. yüzyılda Ukrayna bozkırlarına yayılmış bulunan ve deniz yolu ile bu tarafa geçen Kıpçak/Kuman Türkleri; kaynaşarak Bartın Ulus, Eflani ve Arıt yöreleri ile diğer terk edilmiş eski Bizans topraklarına yerleşmişlerdir. Bu yıllar, Amasra ve yakın çevresi dışında, Kuzeybatı Anadolu nun Türkleşme sürecinin tamamlandığı yıllardır. 1461 yılına gelindiğinde, Bartın ve çevresi; Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde, Amasra ise; Ceneviz Kolonisi idi. Fatih Sultan Mehmet in (1451 1481), İstanbul un fethi esnasında Galata daki Ligurya toplumunun ikiyüzlü tutumundan dolayı gerginleşen Osmanlı- Cenova ilişkileri üzerine; Ejderi öldürdükten sonra yılanın başını ezmeye yemin ettiği söylenir. Fatih Sultan Mehmet Han, Anadolu da Türk birliğini sağlamak, Cenevizlilerin elinde bulunan Karadeniz ticaretini ve denizyolunu ülkesine kazandırmak amacıyla Kuzey Anadolu Seferine hazırlanırken ilk hedef olarak Amasra, Kastamonu ve Sinop u seçti. 1461 yılı Ekim ayında Mahmut Paşa komutasındaki 30 bin bahriye askeri ve 150 parça gemiden oluşan Osmanlı Donanmasını Amasra ya gönderirken, kendisi kara ordusuyla Bartın a gelip ordugahını bugünkü Orduyeri ne kurdu. Donanmanın Amasra da göründüğünü haber alınca Amasra üzerine yürüyen ve Ceneviz Senyörü nden kalenin teslimini isteyen Fatih, kan dökülmeden Amasra yı teslim aldı. Bartın, Osmanlı Döneminin 1461 1692 yılları arasında Anadolu Beylerbeyliği ne bağlı Bolu Sancağı sınırları içinde yer aldı. Bolu Sancağı nın kaldırılmasıyla 1692 1811 yılları arasında Voyvodalıkla yönetildi. 1811 yılından itibaren tekrar Bolu Başmutasarrıflığı na bağlandı. Bu yıllarda Gölpazarı, Zerzene, Amasra, Çaycuma, Perşembe, Filyos, Tefen, Yenice, Karaköy, Fermit ve Kocanaz ı içine alan bölgenin ticari pazaryeri olarak gelişen Bartın; ilçe olduğu 1867 yılına kadar 12 Divan Merkezi olarak anıldı. Eski kayıt ve yazışmalardan, her Divan ın bir veya birkaç Kariyeden oluştuğu, Bartın dan da bazen Kara Kariyesi olarak bahsedildiği anlaşılmaktadır. Bartın, 1867 yılında ilçe oldu ve bu 12 divan ve 106 muhtarlık Bartın Kaymakamlığı na bağlandı. İlçede 1876 yılında da Belediye Teşkilatı kuruldu.
CUMHURİYET DÖNEMİNDE BARTIN 1920 yılında Zonguldak Mutasarrıflığı na bağlanan Bartın; 1924 yılında Zonguldak ilinin ilçesi oldu. Bartın, 07 Eylül 1991 tarihinde 28.08.1991 tarih ve 3760 sayılı yasayla İL statüsüne kavuştu. Bartın İlinin Merkez, Amasra, Ulus ve Kurucaşile olmak üzere 4 ilçesi; Kozcağız, Arıt, Hasankadı, Kumluca ve Abdipaşa olmak üzere 5 beldesi ve 262 köyü vardır. ANTİK ÇAĞDAN GÜNÜMÜZE AMASRA Üç bin yıllık tarih serüveninde Sesamos-Amastris-Samastro-Amasra isimlerini alan antik kentin ilk kuruluş yıllarıyla ilgili bilgi bulunmamaktadır. Ancak, Strabon a göre Amazonlar tarafından kurulmuştur. M.Ö. 14.yy.da Gaskalar ve 13. yy.da Hititlerden sonra 12. yy. sonlarında Bithynie Bölgesindeki Bartın a Frigler, Paphlagonie Bölgesindeki Amasra ya Fenikeliler yerleşti. Fenikeliler; Amasra (Sesemos), Ereğli (Heraklia), Sinop (Sinope) ve Tekkeönü nde (Kromna) ilk Sayda Kolonilerini oluşturdular. M.Ö. 9. yy.da Akdeniz deki güç dengelerinin bozulmasıyla Fenikeliler ve ortakları Karyalılar Amasra ve Kromna yı terk ettiler. M.Ö. 8.yy da Sesamos şehri İon kolonizasyonuna katılmıştır. El tezgahlarında yapılan şimşir ve meşe ağacından eşyalar başlıca ihraç ürünlerindendir. Karanlık geçen yüzyıllık bir dönemden sonra, 7.yy. başlarında bölgeye bu kez İonların soyundan gelme Megaralı göçmenler yerleşti. Amasra ve Kromna da diğer Karadeniz siteleri ile birlikte İon (Millet) Kolonisine katıldılar. 7.yy. sonlarında Kimmerler in, 580 yılında Lidyalılar ın hakimiyetinden sonra, 547 yılında Persler bölgeye hakim olmuşlardır. 4. yy sonlarına doğru bir emirname gönderen Persler, Sesamos da aralarında olmak üzere diğer şehirleri otonom bir yapıya dahil etmişlerdir. Büyük İskender Pers ordularını bozguna uğrattıktan sonra, İran-Makedona ilişkilerini korumak için başta kendisi, 80 komutan ve yüzlerce askerini Persli kızlarla evlendirdi. Gösterişli çadırlarda gerçekleştirilen düğüne dokuz bin kişi katılmış ve beş gün beş gece süren şölen sırasında Tanrıların şerefine içilmiştir. Dareious un kızı ile İskender, yeğeni Amastris ile de General Krateros evlenirler. Bu evliliği kısa süren Amastris, Generalden boşanarak Herakleia (Ereğli) Tiranı Denys ile Tiran Denys in ölmesi üzerine de Trakya Kralı Lysimachos la evlenir. Amastris in, Herakleia (Ereğli) Tiranı Denys ile yaptığı bu izdivaçtan ikisi oğlan biri kız üç çocuğu, Trakya Kralı Lysimachos la olan evliliğinden de dördüncü çocuğu dünyaya gelir. M.Ö.306 da, İkinci evliliğini yaptığı Herakleia (Ereğli) Tiranı Denys in ölmesi üzerine Herakleia nın yönetimini iki çocuğuna bırakarak Sesamos un yönetimini üstlenir. Amastris, ilk iş olarak civar sitelerdeki halkın buraya göç etmesini sağlar. Kısa sürede halk mahalleleri, Akropol, kutsal sunaklar, tapınaklar, rıhtımlar, şehir surları ve agora yı tamamlayarak görkemli bir site oluşturur. Bundan böyle şehrin Sesamos olan adı Amastris olarak anılmaya başlanır. Kraliçe Amastris; 16 yıllık iktidarında (302 286), Amasra da Tium (Filyos-Hisarönü), Kromna (Tekkeönü-Hisar) ve Kytoros (Gideros) sitelerinden oluşan bir şehir devleti (Symoikismos Siteler Birliği) kurmuş, 295 yılında bağımsızlığını duyurarak adına paralar bastırmış, kenti sanatsal ağırlıklı yapılarla donatmıştı. M.Ö. 286 ya gelindiğinde Herakleia yı yöneten iki oğul, aynı yelkenlide ilerlerken anneleri Amastris i Karadeniz e atarak boğup bir dönemi talihsiz bir şekilde noktaladılar.
Bartın çevresi ve Amasra; yöredeki savaşlar sonrasında 279 yılında Pontus krallığının idaresine geçti. 200 yıl bu toprakların sahibi olan Pontuslular döneminde Balıkçılık ve salamuracılığa önem veriliyordu. Öyle meşhur olmuşlardı ki, Roma da bir varil Pontus balık salamurası 300 Drahmi ye alıcı buluyordu. M.Ö. 70 yıllarında Roma İmparatorluğunun egemenliğine girdi. Pompeius; Bitinya ile Pontus un Paflagonya daki bölümünün önemli 11 şehrini birleştirerek Prokonsullük (Eyalet) oluşturur. Bitinya-Pontus Eyaleti olarak Satraplıkla yönetilmeye başlanan bölgenin başkenti Amastris dir. M.S.1.yy a doğru Amastris in Nicomedia (İzmit) ile Amasia arasındaki Roma karayoluna bağlanması için Amastris- Gerede karayolu ile Kuşkayası Anıtı nın yapımına izin verilmiştir. Eni 5 mt yi bulan Roma karayolunun son izleri bu anıtın önünde, yüzyıllarca kullanımın aşınmışlığı ile görülmektedir. İmparator Traianus döneminde (M.S.98-117) ise imar çalışmaları daha da hızlanmış; Form, Eyalet Meclis sarayı, Arter (Şeref Yolu), Tiyatro, Akropol, tapınaklar, cadde ve lağım şebekeleri yapılarak planlı bir kent görünümü sağlanmıştır. Ayrıca Roma döneminde çok tanrılı dinlerden Hıristiyanlığa geçişin olumsuz etkileri de hissedilir. M.S. 395 yılında Doğu-Batı (Roma-Bizans) ayrılışı gerçekleşir. Doğu Roma sınırları içerisinde kalan Amastris de bin yıllık Bizans dönemi başlamış olur. 8.yy, uzun yıllar Bizans yönetiminde kalan Amastris Şehri için en iyi dönemlerden birisidir. Amastris kaleleri ve eski roma yol şebekesi onarılmış, sanatta ve ticarette önemli gelişmeler sağlanmıştır. Gemi yapımcılığı, esir ticareti, şimşir ve kereste ihracatı ile balık salamuracılığı depolama ve pazarlaması sayesinde Amastris büyük bir refaha kavuşmuş ve çehresi değişmiştir. 9. yy. da Amastris i gören Paphlagonia lı yazar Niketas Burası Paphlagonia nın, belki de dünyanın gözbebeğidir benzetmesini yapar. 880 1080 tarihleri arası ise Amastris için oldukça karanlık bir dönemdir. 11. yy. daki Haçlı Seferleri, Bizans yönetiminin eyaletlerle olan bağını yok denecek seviyeye indirmiştir. Malazgirt Savaşı ndan (1071) sonra, Anadolu nun etnik çehresi değişirken, ilk Türkleşme ve yerleşik düzene geçiş şeyhlerin, dervişlerin ve babaların öncülüğünde buralarda da görülür. 11. yüzyılın sonlarına doğru Ulus ve Eflani yoğun Türkmen göçlerine tanık oldu. Bizans ın iyice zayıfladığı dönemde (1261 1282) İmparator Mihail Paleologos, karşılaştığı güçlükleri göğüslemek için Cenovalılar dan yardım talebinde bulundu ve onların İstanbul Galata da bir ticaret üssü kurmalarına izin verdi. 1263 yılında ise, ödünler karşılığında Amastris i de Cenovalılara kiraladı. 1270 yıllarına doğru Cenovalı tüccar gemiciler Amasra ya yerleşmeye başladılar. Cenova döneminde Amasra da sarnıçlar ve bir de konsolos sarayı yapıldı. Amasra da Cenovalılar için en karlı iş esir ticaretiydi. Kefe de toplanan köleler Amasra ya götürülüyor, buradan da başka pazarlara aktarılıyordu. Vücudunda hiçbir özrü olmayan bir erkek kölenin satış fiyatı 50 dirhem dir. 1348 yılında Venedikliler Bizans-Cenova ittifakına Galata Savaşı nı açtılar. Bunun üzerine Bizans hükümeti, güven duymadığı Cenovalılarla ittifakı bozarak Venedik Cumhuriyetine döndü. Karadeniz müstemlekelerini yitirmenin, Akdeniz de de yenik düşmeyi getireceğini hesaplayan Cenovalılar ise Bizans-Venedik ittifakına karşı Osmanlılarla uzlaştılar. Bu olay Osmanlılar açısından Anadolu Türklerinin Avrupa Hıristiyanları ile yaptıkları ilk anlaşmadır. Mora seferinden Ağustos ayında dönen Fatih, Amasra ya yönelmekte tereddüt etmemiş; 1461 yılında Amasra ya gelip şehri savaşsız teslim almıştır. Bakacak tepesinden Amasra yı izlerken, Lala sına Lala, Lala! Çeşm-i Cihan Bura mı ola? diyerek şehrin güzelliği karşısındaki beğenisini ifade etmiştir.
KÜLTÜREL VE DOĞAL VARLIKLAR, Tarihi Paphlagonia bölgesinde en eski yerleşim merkezlerinden olan Bartın, Amasra, Kurucaşile ve Ulus; önemli Kültürel ve Doğal Varlıkları koruyarak günümüze taşımasını bilmiştir. SİT ALANLARI VE TAŞINMAZ KÜLTÜR VARLIKLARI ARKEOLOJİK SİT ALANLARI Bartın Merkez ilçe - Fırınlı Kalesi (Fırınlı Köyü) - Çeştepe Höyüğü (Çeştepe Köyü) - Karasu Höyüğü (Karasu Köyü) - Manastırtepe Tümülüsü l. ve lll. derece (Akgöz ve Kocareis Köyleri arası Durnuk Mevkii) - Durnuk Kaya Mezarları l.derece (3 Adet) (Durnuk Mevkii) - Manastırtepe Nekropol Alanı l.derece (Durnuk Mevkii) - Deveciler Tümülüsü l.derece (Kayadibi Çavuş Köyü ) - Sivritepe Tümülüsü (Kayadibi Köyü, Çavuş İlit Sivritepe Mevkii) - Güzelcehisar Suuçuran Mevkii l.derece - Arıt Kaya Odaları ve Su Sarnıcı (Ceneviz, M.S.13. yy. - Arıt Dağı üzerinde). Amasra İlçesi - Boztepe Ada Kütlesinin üst kısmı 1.derece - Boztepe Mahallesi, lll.derece - Kaleiçi Mahallesi, lll.derece - Bedesten Mevkii, ll.derece - Tavşan Adası l.derece - Tekketepe Mevkii lll.derece - Nekropol Alanı (T.T.K Lojmanları altı Amasra Mezarlığı sınırına kadar) lll.derece - Direklikaya lll.derece - Küçük Liman Antik Rıhtım ll. derece - Belediye Lojmanlarının bulunduğu alan ll. Derce - Günümüz Mezarlığı T.T.K. girişine kadar ll.derece - T.T.K. hizmet binalarının bulunduğu alan bedestene kadar lll.derece
DOĞAL SİT ALANLARI Bartın Merkez ilçe - Kent merkezi -Irmak kenarı boyunca ( iki kenardan 50 şer metre) 1. derece - Güzelcehisar Köyü Suuçuran Mevkii ile Güzelcehisar Burnu arasındaki kıyı bandı 1.derece Amasra İlçesi - Tavşan Adası l. Derece - Boztepe ada kütlesinin üst kısmı l. Derece - Çakraz Göçkündemirci Köyü kıyı şeridi ve köy yerleşmesinin 1 km kuzeyinde Yalı Mevkiindeki koy l. Derece - Çakraz Bozköy kıyı şeridi l. Derece - Çakrazşeyhler Köyü kıyı şeridi ll. Derece - Gürcüoluk Mağarası Ulus İlçesi - Ulukaya Köyü Ulukaya Şelalesi l. Derece - Hasandede Türbesi çevresi l. Derece KENTSEL SİT ALANLARI Bartın Kent merkezi: İtfaiye binasından Kemerköprüye kadar olan alan (Orta Mahalle, Kırtepe Mahallesi, Demirciler Mahallesi, Kemerköprü Mahallesi). TAŞINMAZ KÜLTÜR VARLIKLARI (TEKYAPI ÖLÇEĞİNDE) Bartın Merkez ilçe ASKERİ YAPILAR Merkez ilçe sınırları içindeki Güzelcehisar Şarköy ve Fırınlı Köylerinde, Cenevizlilerden kalma kale kalıntılarına rastlanmaktadır. DİNSEL VE KÜLTÜREL YAPILAR - Halilbey Cami (Yukarı) - İbrahim Paşa Cami (Orta) - Merkez Cami (Aşağı) - Hacı Mehmet Camii - İkramiye Camii - Taş Han - Dervişoğlu Hanı (Okur Han) - Eski Kilise (Kültür Evi) - İlkokul Binası - Kütüphane Binası - Belediye Binası - Şadırvan - Hamam - Çeşme - Orduyeri Köprüsü - Kemer Köprü
ESKİ RUM OKULU (İSTİKLAL İLKÖĞRETİM OKULU) 1887 yılında civarda oturan Rum Halkı tarafından kendi çocuklarının eğitimi için yapıldığı bilinmektedir. Burada çocuklara dini eğitimin yanında Türkçe de öğretilirdi. Okulda kız ve erkek çocuklar bir arada eğitim görürler ve okulun yanı başında bulunan ve bugün Kültür Evi olarak kullanılan kilisede ibadetlerini yaparlardı. Okulun ilk öğretmeni İpsala Zumbaladis adında ve Bartın da ilk defa fotoğrafçılık da yapmış olan bir Rum idi. Birinci Dünya Savaşı nın sonunda Bartın da bulunan yerleşik Rum Halkının Yunanistan a göç etmesiyle bir süre boş kalan bu bina Cumhuriyetin kurulmasından sonra küçük bir onarımla 1925 yılında Türk çocukları için eğitim öğretim hizmetine başladı. 1997 yılına kadar ilkokul olarak kullanılan bina bu tarihten itibaren de İstiklal İlköğretim Okulu olarak faaliyetine devam etmektedir. Binanın birinci katı taş duvar örgü olup ikinci kat tavan yüksekliği 5 m yi bulmaktadır. Havadar ve aydınlık oluşu, yazları serin ve kışları da sıcak olmasına neden olmaktadır. Bahçesinde bulunan 100 yıllık ıhlamur ağacıyla birlikte bu güzel bina Bartın ın kültürel dokusuna zenginlik katmaktadır. SİVİL MİMARLIK ÖRNEKLERİ Bartın Merkez ilçe sınırları içinde 258 adet tescilli Ahşap konut bulunmaktadır.
Amasra İlçesi ASKERİ YAPILAR Sit kapsamındaki Askeri yapı, Amasra kalesidir. - Boztepe Mahallesi Sormagir bölümünde; doğu, kuzeydoğu ve güney sur ve teras duvarları, duvar kalıntıları,12 adet kale burcu. - Zindan Mahallesindeki Zindan bölümünde; kuzey sur duvarları, hisardibi, iç ve dış kale sur duvarları, duvar kalıntısı ve kapı ile dış kale surları üzerinde kale burcu. DİNSEL VE KÜLTÜREL YAPILAR - Manastır Kalıntısı (Tavşan Adası) - Mabet Kalıntısı (Boztepe Mahallesi) - Kilise Yapı Kalıntısı (Boztepe Mah.) - Kaymakamlık Lojmanı (Zindan Mahallesi) - Fatih Camii (Eski Kilise- Zindan Mahallesi) - Sanat Evi (Küçük Kilise- Kuledibi) - Bahriye Mektebi (Müze Binası) - Kemerli Yapı (Bartın Şosesi yakınında) - Tiyatro Kalıntısı (Mezarlık içinde) - Gymnasium (Bedesten) - Roma Dönemi Köprüsü (Bedesten Mevkii) - Roma Dönemi Su Kemeri (Cevizlik Vadisi) - Kuşkayası Yol Anıtı (Askersuyu Mevkii) - Şehir Hamamı (Kum Mah.) - Hamam (İskele Cad. Hamam Skk.) SİVİL MİMARLIK ÖRNEKLERİ Amasra ilçesinde 13 adet tescilli Ahşap ve Taş yapı bina bulunmaktadır.
Kurucaşile İlçesi ASKERİ, DİNSEL VE KÜLTÜREL YAPILAR - Tekkeönü Köyü, Ceneviz kalesi kalıntıları. - Tekkeönü Köyü, kale içinden denize kadar uzanan dehliz ve kayakuyuları (7 adet) Ulus İlçesi SİVİL MİMARLIK ÖRNEKLERİ - Bartın dakilerle eşzamanlı ve benzerlik taşıyan 12 adet tescilli Ahşap konut bulunmaktadır. - Kocagöz Konağı (Etnografya Müzesi ve El Sanatları İşleme Merkezi olarak hizmete açılmak üzere restorasyon çalışmaları sürmektedir.) DİNSEL VE KÜLTÜREL YAPILAR - Hasandede Türbesi Camii (Ulus Merkez) - Şimşirli Baba Camii, yanındaki Şimşirli Babanın mezarı, Akşemseddin in babası Hamza Efendinin mezarı ve Akşemseddin Çeşmesi (Kalecik köyü). - Ulupınar Değirmeni (Abdipaşa Ulupınar Mahallesi-Yedi Ocaklı) HÖYÜKLER - Mirzaşah Höyüğü (Ağa Köyü- Mirzaşah Mahallesi) - Karahasan Höyüğü (Karahasan Köyü) - Kırktepeler Höyüğü (Abdipaşa Kırktepeler mevkii).
MÜZELER Amasra Müzesi- Amasra 1955 yılında, antik bir yerleşim merkezi olan Amasra ve çevresinde sık sık ortaya çıkan taşınabilir arkeolojik ve etnoğrafik eski eserler, Belediye binasında küçük bir salonda sergilenmeye başlanmıştır. 1976 yılında Kültür Bakanlığı nca müze binası arayışları sürerken 1884 yılında Denizcilik Okulu olarak yapımına başlanan ancak bitirilemeyen bina satın alınarak restore edilmiş ve 1982 yılında tamamlanmıştır. 1982 yılından beri bugünkü tarihi binasında hizmet veren ve dört teşhir salonundan oluşan Amasra Müzesi nde; Hellenistik, Roma ve Bizans, Ceneviz ve Osmanlı Dönemlerine ait eserler sergilenmektedir. Kemal Samancıoğlu Etnografya Müzesi- Bartın Bartın da 24 yıl Belediye Başkanlığı yapan Kemal Samancıoğlu nun doğup yaşadığı Orta Mahalle, Kemal Samancıoğlu Sokaktaki Tarihi Ahşap Ev, vasiyeti üzerine 2004 yılında ailesi tarafından Bartın Belediyesi ne bağışlanmış; aynı yıl başlanan restorasyon çalışmaları 2007 yılında tamamlanarak Etnografya Müzesi olarak hizmete hazırlanmıştır. Müze, Kemal Samancıoğlu nun eşyalarının yanı sıra Bartınlı ailelerin bağışladığı yaklaşık 700 etnoğrafik eser barındırmaktadır.
YEREL SİVİL MİMARİ ÖRNEKLERİ - BARTIN EVLERİ Bartın evleri, Osmanlı döneminin sivil mimari örneklerini sergileyen ve yakın tarihi özetleyen birer tablo gibidir. 1839 Tanzimat Fermanı nın ilanından sonra uygulanan reformlar, kent dokusunu da etkilemiş; modernleşme süreci bina yapım yöntemleri, plan şeması, cephe tasarımı ve süsleme açısından batılı düşünceleri yansıtarak devam etmiştir. Art Nouveau ve Barok sanatlarını yansıtan Bartın Evleri; Genellikle iki katlı ve Daraba denilen ağaç çitlerle çevrili bahçe içindedir. Katlar ahşap-karkas olup, zemin katları taştır. Gulluk denilen giriş bölümü ile bahçelerdeki yürüme alanları kayrak taşlarla kaplıdır. Her bahçede taştan yapılmış bir kuyu bulunur. Geleneksel evler mümkün olduğunca çok pencerelidir. Bunlar, özgün giyotin pencereler olup, sadece merdiven ve cumbaları aydınlatanlar yuvarlak formludur. Pencereler arasında yer alan ve Kuşluk denilen silmeler tüm yapıyı kuşatmaktadır. Evlerin pencereleri, merdivenleri ve tavanları birer süsleme öğesidir. Bartın evlerinin en önemli bölümünü oluşturan iç mekanlardır. Evlere, iki kanatlı bir kapıdan, Gulluk bölümünden girilir. Bu bölüm, aynı zamanda üst katlara geçişi de sağlayan bir ara mekandır. Evler, bir sofa etrafında yer alan odalardan oluşur. Sofaya Dışar, odalara ise İçer denilmektedir. Odalarda işlevsel özelliklere göre gömme olarak yapılmış Yük Dolabı, Hamam ve Ocak, gulluk veya mutfakta ise Hergil Dolabı bulunmaktadır. Hum İçer denilen ocaklı odaları bulunan evler günümüze ulaşamamıştır.
TARİHİ VE ARKEOLOJİK DEĞERLER ANTİK KENTLER Tarihi Paphlagonia kentleri arasında Tios (Filyos), Sesamos (Amastris), Kromna (Tekkeönü), Kytoros (Gideros), Abonou Teikhos (Abana), Aigialos (Cide), Kinolis (Çatalzeytin), Krateia (Gerede), Dadybra (Safranbolu), Hadrianopolis (Eskipazar), Pompeiopolis (Taşköprü), Gangra (Çankırı) ve Erythinoi (Çakraz) bulunmaktadır. Antik çağ kentlerinden Sesamos, Kromna ve Erythinoi ise Bartın İli içerisindedir. Amasra: Üçbin yıllık tarih serüveninde Sesamos-Amastris- Samastro-Amasra isimlerini alan ve Amazonlar tarafından kurulduğu savunulan Amasra; bazen bağımsız bir site, bazen müstemleke, bazen küçük bir krallık, bazen de eyalet merkezi; zaman zaman önemini yitirmiş ama hiçbir zaman terk edilmemiştir. Sesamos Sitesinden Osmanlı Amasra sına kadar en az 11 büyük medeniyete ev sahipliği yapan Amasra da bir medeniyetler yığınının olduğu bilinmektedir. Ancak, kentin çok sınırlı ve dar arazi üzerinde kurulu olması, her bir medeniyetin önceki dönemlerin izlerini yok ederek yeni kenti bu yığının bir bölümü üzerine inşa edilmesini zorunlu kılmıştır. Şüphesiz bunda yerleşme ve savunma ihtiyaçları ile inanç farklılıklarının da payı bulunmaktadır. M.Ö.7.yy. başlarında bölgeye yerleşen ve İonların soyundan gelme Megaralı göçmenler tarafından Akropol, Rıhtım, Agora ve tapınaklar inşa edilmiştir. M.S 302 286 yılları arasında Kraliçe Amastris tarafından yönetilen Sesamos; Tium (Filyos-Hisarönü), Kromna (Tekkeönü-Hisar) ve Kytoros (Gideros) sitelerinden oluşan şehir devletinin (Symoikismos Siteler Birliği) merkezi olmuştur. 16 yıllık iktidarında Kraliçe Amastris, 295 yılında bağımsızlığını duyurarak adına paralar bastırmış, kenti sanatsal ağırlıklı yapılarla donatmış ve görkemli bir site oluşturmuştur. Akropol, kutsal sunaklar, tapınaklar, rıhtımlar, şehir surları, agora ve halk mahalleleri ile Babil Kraliçesinin Asma Bahçeleri nin benzerleri olan ve aralarında onar metre açıklık ve içlerinde gizli dehlizlerin bulunduğu on dokuz kemer üzerine yapılan teraslar önemli sanatsal yapılardır. M.Ö. 70 yıllarında Roma İmparatorluğu nun egemenliğine giren bölgede Bitinya ile Pontus un Paflagonya daki bölümü, Bitinya-Pontus Eyaleti olarak Satraplıkla yönetilmeye başladı. Amasra da bu Eyaletin Pontus bölümü başkenti oldu. M.S.1.yy da doğru Amastris in Nicomedia (İzmit) ile Amasia arasındaki Roma karayoluna bağlanması için Amastris- Gerede karayolu ile Kuşkayası Anıtı nın yapımına izin verilmiştir. Eni 5 m. yi bulan Roma karayolunun son izleri bu anıtın önünde, yüzyıllarca kullanımın aşınmışlığı ile görülmektedir. İmparator Traianus döneminde (M.S.98-117) ise imar çalışmaları daha da hızlanmış; form, eyalet meclis sarayı, arter (Şeref yolu), tiyatro, akropol, tapınaklar, cadde ve lağım şebekeleri yapılarak planlı bir kent görünümü sağlanmıştır. M.S. 395 yılında Doğu-Batı (Roma-Bizans) ayrılışı sonrası Amastris, artık Bizans sınırları içindedir. Bin yıllık Bizans dönemi, Amastris şehrinin en iyi dönemlerinden birisidir. Kent ticari açıdan büyük bir refaha kavuşmuş ve sanat dallarında önemli gelişim sağlanmıştır. 8.yy a doğru eski roma yol şebekesi onarılmış, kalelerin tahkimi yapılmıştır. Bizans ın iyice zayıfladığı dönemde 1263 yılında Cenovalılara kiralanan Amastris e tüccar gemiciler yerleşmiştir. 13. yy da yapılan konsolos sarayı ile loggialar ve sarnıçlar Cenova dönemine ait eserlerdir. Bu gün, antik kentin görünen yüzü dışındaki büyük bölümünün toprak altında ve 1,5-4,5 metre derinliklerde saklı kaldığı, kurtarma ve inşaat kazılarından ya da bu konuda yayınlanmış eserlerden anlaşılmaktadır.
Erythinoi (Çakraz): Erythinoi, Helen dilinin çoğul üretme kuralına göre, erythinos sözcüğünün çoğul biçimidir. Erythinos lular ya da kızıl anlamına gelmektedir. M.Ö. 1200 yıllarını kapsayan İlyada Destanı nda Erythinoi ye rastlanılmamaktadır. M.S. 1.yy başlarında yaşayan Strabon, bu medeniyeti Bunlar iki yüksek kayadır şeklinde tarif etmiştir. Hirschefeld, 1880 yılında Çakraz a 1 km. uzaklıktaki Bozköy civarlarında, mermerden yapılmış eserler olduğunu söylemiş; Kalinka ise Bozköy ün kuzeydoğu yönüne doğru bir saat yürümek kaydıyla bir kaya yüzeyinde, onbeş genç erkek ile bir tanrıçanın sevişmesini canlandıran kabartmaya rastladığını belirtmiştir. Dolayısıyla ilkçağın ileri dönemlerinde; Amasra dan 14 km. uzaklıkta ve doğu yönündeki Çakraz da küçük bir kentin kurulduğu tahmin edilmektedir. Kromna (Tekkeönü): Kromna nın eski bir kent olduğu İlyada Destanı nda anılmasından belli olmakla birlikte, kentin kuruluş ya da ilkçağ tarihçesi aydınlatılamamıştır. Sesamos a (Amasra) paralel bir tarihi geçmişi vardır. Kromna nın Amastris te olduğu gibi kendi adına para bastırdığı yazılı kaynaklardan öğrenilmektedir. Kromna paraları niteliksel olarak Amastris paralarına benzemektedir. Kromna, büyük olasılıkla Kurucaşile nin 7-8 km doğusunda yer alan Tekkeönü Köyü nün eski adıdır. Bazı kaynaklarda da Kromna nın Kurucaşile olduğu ileri sürülmektedir. Ruge/ Bittel Paphlagonia bölümünde, Kromna ile ilgili Tekkeönü nde bulunan yazılı bir taşın başka bir yerden buraya getirildiğini belirtmektedir. HÖYÜKLER Merkez ilçenin Çeştepe ve Karasu köylerinde iki, Ulus ilçesinin Abdipaşa Beldesinde (Kırktepeler), Karahasan ve Ağa köylerinde de üç adet olmak üzere toplam 5 Höyük bulunmaktadır. TARİHİ ESERLER Bartın, tarihi Paphlagonia bölgesinde en eski yerleşim merkezlerine sahiptir. Günümüzde Kültür turizminin en önemli merkezi, özellikle ülke ölçeğinde köklü bir turizm geleneği bulunan Amasra dır.