LENTICULAR BASKI TEKNİĞİ Cengiz Şahin*, Erdoğan Köse**, Ulvi Şeker*** *Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler M.Y.O. Tasarım Basım ve Yayımcılık, İstanbul **Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Matbaa Eğitimi Bölümü, Ankara ***Gazi Üniversitesi Atatürk Meslek Yüksekokulu Müdürü, Ankara Lenticular baskı tekniği son yıllarda ortaya çıkan ve sektörün fazlası ile ilgisini çeken bir teknolojidir. Lenticular baskı tekniği lensler yardımı ile bir yüzeye birden fazla görüntüyü açılarını değiştirmek koşulu ile görüntüyü oluşturma sistemidir. Farklı bir baskı makinesi teminine ihtiyaç duyulmadan konvansiyonel baskı, web ofset ve dijital baskı makinelerinde iki farklı yöntem ile bu tekniği gerçekleştirebilmek mümkün olmaktadır. Sektörde yaygın olarak kullanılan yöntem doğrudan lenslere yapılan baskı sistemidir. Farklı görüntüler değişik açılarda lens büyüklüğü kadar tekrar edilmesi ile baskı gerçekleştirilmektedir. Bu şekilde gerçekleşen baskılara daha sonra faklı açılardan bakıldığında birbirinden bağımsız görüntüler görülmektedir. Basılı materyalin açısı değiştirildiğinde görüntü insan gözünde hareket hissi uyandırmaktadır. Lenticular lenslerin aralarındaki mesafeler hassas bir şekilde eşit olmalıdır. Bu hassasiyetten dolayı baskı gerçekleştirilirken bu mesafelerin hassasiyeti doğrultusunda baskıda son derece dikkatli bir şekilde yapılmalıdır. Lenticular malzemesi sert plastik ve yumuşak plastik olarak temin edilebilmektedir. Sert olanlar tabaka halinde bulunurken yumuşak lensler ise rulo halinde mevcuttur. Bir lenticular baskı öncesinde lenticular da kullanılacak olan görselliğin hazırlığı için özellikle üç boyutlu görüntüler için bu özellikleri verebilecek programların kullanılması gerekmektedir. Lenticular baskı oluşumunda Photoshop, QuarkXpress, Illustrator, InDesign, PhotoMaker ve ProMagic gibi yazılımlar kullanılabilmektedir. Sonuç olarak hareketli görüntü ve üç boyutlu görüntüler oluşturulabildiği için çok geniş bir kitleye hitap etmekte ve birçok sektörün ilgisini toplamaktadır. 1. GİRİŞ Ofset (Konvansiyonel) baskı sisteminde basılacak olan renkli işin C(Cyam-Mavi), M(Magenta-Kırmızı), Y(Yellow-Sarı) ve K (Kontrast-Siyah) olmak üzere dört farklı renkte filmi çekildikten sonra montajları yapılmakta veya elektronik ortamda tasarımı yapılan işin montajı yapıldıktan sonra film çıkış alınmaktadır. Çıktısı alınmış filmler montajı yapıldıktan sonra kalıp çekim işlemi yapılmaktadır. Elektronik ortamda montajı yapılarak film çıkışı alınan iş ise montaj yapılmadan kalıp çekimine gön- 265
derilebilmektedir. Kalıp çekimi el ile veya makine ile yüzeyi hassaslaştırılmış olan metal levhalar üzerine çekilmektedir. Çekimi yapılmış olan kalıplar daha sonra ofset baskı makinesinde bulunmakta olan kalıp kazanına takılır. Kalıp yüzeyi ile temas halinde bulunmakta olan iki merdane grubu bulunmaktadır. Bunlar su ve mürekkep merdanesi gruplarıdır. Bu iki merdane grubundan kalıp kazanı ile birlikte dönmekte olan kalıp yüzeyine ilk önce su merdanesi grubu temas ederek kalıp yüzeyini nemlendirir. Bu nemlendirme işlemi sırasında iş olmayan bölgelerdeki mikro gren çukurcukları suyu almakta, baskısı yapılacak olan ve yüzeyi emülsiyon kaplı alan ise suyu itmektedir. İkinci olarak kalıp yüzeyine temas eden mürekkep merdaneleri de suyu iten emülsiyonlu kısımlara verilir. Böylelikle iş olan yerler mürekkebi almış olmaktadır. Kalıp kazanın turunu devam ettirmesi ile iş olan bölgelerdeki mürekkep kauçuk (balanket) kazanındaki kauçuğa, kauçuk üzerindeki mürekkepte baskı kazanı ile kauçuk kazanının arasından geçen baskı altı malzemesine baskı kazanının uygulamış olduğu basınç ile aktarılmaktadır. Lenticular baskı tekniği farklı bir baskı sistemi olmayıp dijital baskı, ofset baskı ve web ofset baskı sistemlerinden herhangi biri ile basılabilmektedir. Lenticular sisteminde farklı açılardan bakıldığında bir zemin içerisinde farklı şekiller veya hareketli geçişler yapan görüntüler ile karşılaşılabilmektedir. Yapılan bu çalışmada Lenticular baskının hazırlanması, baskı yöntemleri, baskı alanları ve lenticular tekniği ile verilen efektler üzerine durulmuştur. 2. KONVANSİYONEL (OFSET) BASKI SİSTEMİ Ofset baskı sistemi matbaacılığın atası olarak adlandırabileceğimiz litografi (taş baskı) sisteminde olduğu gibi yağlı mürekkebin suyu itmesi ve karışmaması prensibine bağlı olarak çalışmaktadır. Basılacak olan işin filmi çekildikten sonra montajları yapılır ve daha sonra fotografik yöntemlerle yüzeyi elle veya fabrikasyon olarak hassaslaştırılmış olan metal levhalara (kalıp) çekimi yapılır. Baskısı yapılacak olan iş eğer yüksek kalitede basılacak, tramlı ve yüksek tirajlı işlerse üzeri fabrikasyon yöntemleri ile hassaslaştırılmış olan kalıplara çekimi yapılmaktadır. Eğer basılacak olan işlerin tirajı düşük, tire ve kalitesi çok önemli olmayan işlerde ise el ile yüzeyi hassaslaştırılmış olan kalıplara çekim yapılmaktadır (1). Çekimi yapılan kalıp, kalıp kazanına takılır. Kalıbın yüzeyine temas ederek dönen su ve boya merdanesi grupları bulunmaktadır. Su ve mürekkep merdanelerinin sayıları makinenin tipine ve boyutuna göre değişmektedir. Bu merdane gruplarından ilk önce su merdaneleri kalıp yüzeyine temas ederek kalıbın yüzeyini nemlendirir. Nemlendirme işleminde kalıbın üzerinde iş olmayan kısımlardaki mikro gren çukurları 266
suyu almaktadır. İş olan alanlar ise yani yağlı emülsiyon kısımlar ise suyu iterler ve almazlar. Ardından mürekkep merdaneleri yardımı ile kalıba mürekkep verilmektedir. Daha önce su alan kısımlar mürekkebi iterek boyayı almamaktadır. İş olan alanlar ise mürekkebi alarak blankete aktarmaktadır. Blanketten de baskı altı malzemesine transfer edilerek baskı gerçekleşmektedir. Blanket yumuşak olduğundan dolayı hem kağıdı zedelememekte ve aynı zamanda da bütün detayların kağıda aktarılmasına katkıda bulunmaktadır (1,2) (Şekil 2.1). Şekil 2.1. Ofset baskı sisteminin çalışma şekli. 2. LENTİCULAR BASKI TEKNİĞİ 2.1. Lenticular Teknolojisi Lenticular tekniğini daha sonra renkli fotoğraf yöntemi geliştirmesiyle de fizik dalında nobel ödülü ile ödüllendirilen Gabriel Kippman 1980 yılında kanıtlamıştır. Lenticular baskı tekniği, lensler kullanılmak koşulu ile var olan bir zemin üzerine birden fazla görüntüyü açı değiştirerek oluşturma sitemine denilmektedir. Daha sonra lensli yüzeye sıvanmak koşulu ile direk kağıda veya bir yüzeye baskı yapılırken diğer yüzeye ise lenslerden oluşan plastik malzeme üzerine özel program ve yöntemlerle oluşturulmuş görüntü basılmaktadır. Lensler arasındaki mesafeler standart ve hassa olduğundan dolayı baskıda son derece hassas bir şekilde yapılmalıdır (3). Son yıllarda ortaya çıkan lenticular baskı tekniği fazlası ile ilgi çeken bir baskı teknolojisidir. Lenticular baskı plastik taşıyıcı ve farklı açılardan bakıldığı takdirde değişen görüntüleri içerisinde barındıran iki katman oluşmaktadır. Plastik taşıyıcı değişen 267
görüntü bölümlerinin insan gözü tarafından algılanabilmesine imkan sağlayan ve birbirlerine paralel şekilde bulunan birden fazla lensten meydana gelmektedir ve bu lensler gözün bakış açısına bağlı olarak taşıyıcı katmanın baskı yapılmamış olan bölgesine monte edilmektedir. Değişen görüntülü bölüm ise bilgisayar yardımı ile farklı açılardan bakılınca sadece görüntünün bir tanesinin görülmesini sağlayacak şekilde farklı kombinasyonlara sahiptir. Baskı görüntüsü birbirinden farklı renk ve kalınlıklardaki binlerce noktadan meydana gelmektedir. Bu noktaların görüntüyü tam oluşturması için bu noktalar kesintisiz tonlarla birleştirilmektedirler. Posterlerde ve yüksek kaliteli iki boyutlu görüntülerde sıklıkla kullanılmaktadır. Üç boyutların şekillerin görünümünde veya çevrilerek oluşturulan animasyon yapım tekniklerinde kullanımı iki boyutlulardaki kullanımı kadar yaygın değildir. Ancak lenticular baskı sisteminin yaygınlaşması ve tanıtımının yapılması ile birlikte yaygınlığının artması söz konusu olabilecektir (4). 2.2. Lenticular Görüntünün Hazırlanması Lenticular görüntü oluşumu, Lenticular ürününün en önemli bölümüdür. Kaynak görüntüsü olarak üç boyutlu fotoğraf, iki boyutlu görüntüler veya bilgisayardaki herhangi bir görüntü kullanılabilmektedir. Herhangi bir lenticular efekt skala dosyası içerisinde bulunan en az iki görüntüden oluşmaktadır. Lenticular baskı 18 çeşit sayıdaki farklı görüntülerden oluşabilmektedir. Lenticular içerisindeki derinliği oluşturabilmek için; zemini geri çekmek için düzenlenen görüntüler sola yerleştirilir, resmin ön tarafını oluşturmak için düzenlenen görüntüler sağ tarafa yerleştirilmektedir. Görüntünün göz kamaştıran etkiyi alması isteniyor ise yerleştirilen objeler sırası ile kapatılıp açılmalıdır. Hareket oluşturmak için ise elemanlar bütün resimlerim çaprazı olarak yerleştirilmelidirler (5). R(Red-Kırmızı) G(Green-Yeşil) B(Blue-Mavi) olan ışık renkleri C(Cyan-Mavi) M(Magenta-Kırmızı) Y(Yellow-Sarı) K(Kontrast-Siyah) olan baskı renklerine çevrilmektedir. Aynı boyutlarda CMYK görüntüleri sırası ile programa aktarılır. Görüntüler özel programlar tarafından Lenticular görüntüye çevrilmektedir. Görüntüsü oluşturulmak istenen nesne lensler arasındaki görüntüyü oluşturmaları için bölünmektedir. Orijinal olan görüntüler her lensin kalınlığına eşit olarak yerleştirilmelidir. Programda lens kalınlığı, lens sıklığı, uygulanacak olan efektler, görüntü açısı, 268
görüntü boyutları ve görüntünün hangi katmanda olacağına dair ayarlar yapıldıktan sonra TIFF görüntü meydana gelmiş olmaktadır. Kaliteli bir baskı elde etmek için görüntü çözünürlüğünün en az 300dpi olması gerekmekle birlikte baskı altı malzemesinin LPI değeri arttıkça çözünürlükte yükseltilmelidir (6). 2.3. Lenticular Baskı Lenticular görüntüler için genel olarak kullanılan baskı yöntemi doğrudan lense yapılan baskı sistemidir. Yüksek çözünürlüğe sahip olan filmler için dört renkli bir baskı dört kalıba çekilerek yapılmaktadır. Daha temiz bir baskı sonucu elde etmek için baskı makinesinin en az altı renkli olması tercih edilmelidir. Böylece daha net bir görüntü geçişi sağlanmış olacaktır. Lens mantığı ile çalışan bir sistemdir lenticular baskı tekniği. Açı değiştirildikçe birbirinden farklı görüntülerden sadece bir tanesi görülebilmektedir. Böylelikle bir yüzde birden fazla görüntü aynı anda saklanmış olabilme imkanına sahiptir. Lenticular baskı tekniği farklı bir sistem ve yeni bir makine parkuruna ihtiyaç duyulmadan dijital baskı, ofset baskı ve web ofset baskı yöntemleri ile iki şekilde gerçek leştirilebilmektedir. Birinci yöntemde Lenticular görüntü ilk önce kağıda basıldıktan sonra lensli malzeme baskı üzerine düzgün bir şekilde sıvanmak koşulu ile gerçekleştirilmektedir. İkinci yöntemde ise sert ve bir yüzeyi düz diğer yüzeyi lensli plastik malzemenin pürüzsüz olan yüzeyine tersten baskı yapılmaktadır. Baskı tamamlandıktan sonra örtücü özelliğe sahip olan beyaz mürekkep basılmaktadır. Bu yöntem ultraviole (UV) mürekkep ve yine UV kuruma sistemi olan baskı makinelerinde çok hassas ve kaliteli bir biçimde basılmaktadır. İlk yöntemden kalite olarak üstün olmasına karşın birinci yöntem daha az maliyete sahiptir. 4,5x4,5cm den 70x100 ebadına kadar baskı gerçekleştirilebilmektedir. Daha küçük ebada baskı yapılacak olduğu takdirde küçük şekiller dağılmaya yüz tutmaktadır (7). Lenticular baskı tekniği ile birçok efekt gerçekleştirilebilmektedir. Bu efektler basılı materyalin yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya döndürülmesi ile ortaya çıkmaktadır. En çok kullanılmakta olan efektler animasyon efekti, üç boyutlu baskı, üç boyutlu gerçek dünya görüntüsü, zoom efekti, morph efekti, çevirme efekti, karma efektidir. 269
3. SONUÇ Hologram baskıda lenticular baskı gibi hareket göstermektedir; ancak hologram baskılar genellikle tek renkten oluşmaktadır ve görüntülemek amacı ile emülsiyon yüzey üzerine lazer ışıklarıyla üretilmektedir. Lenticular tekniği ile iyi görüntü elde edebilmek için özel bir ışık kaynağına gerek bulunmamaktadır ve baskılarda çok renkli olarak gerçekleştirilmektedir. Lenticular baskı tekniği farklı bir sistem ve yeni bir makine parkuruna ihtiyaç duyulmadan dijital baskı, ofset baskı ve web ofset baskı yöntemleri ile iki şekilde gerçekleştirilebilmektedir. Posterlerde ve yüksek kaliteli iki boyutlu görüntülerde sıklıkla kullanılmaktadır. Üç boyutların şekillerin görünümünde veya çevrilerek oluşturulan animasyon yapım tekniklerinde kullanımı iki boyutlulardaki kullanımı kadar yaygın değildir. KAYNAKLAR [1] Şahin, C., Dijital Baskı Sistemleri ve Ofset Baskı Sistemlerinin Teknik ve Ekonomik Açıdan Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ocak 2005 [2] Şahin, C., Şeker,U., Dijital Baskı ve Ofset Baskı Sisteminin Karşılaştırılması, 1. Uluslararası Mesleki ve Teknik Eğitim Teknolojileri Kongresi Bildiri Kitabı, Cilt 2, Sy 1132 [3] Yanık, H., Lenticular baskı tekniği, Pratikte Masaüstü Yayıncılık, Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri, İstanbul, 2004 [4] http://www.imagiam.com/content/english/home.htm, 28/08/2007 [5] http://www.photostuff.co.uk/stereo.htm, 28/08/2007 [6] http://www.dplenticular.com, 28/08/2007 [7] Kulaoğlu, H., Lenticular Baskı Tekniğinin İrdelenmesi, Lisans Tezi, G.Ü. Teknik Eğitim Fakültesi, Mayıs 2006 270