Тurkic Weekly 2016 38(49) (4-11 Aralık) Turkic Weekly, Türk dünyasında yer alan haftanın en önemli gelişmelerini değerlendirmektedir. Turkic Weekly, Türk dili konuşan ülkelerde cereyan eden güncel meseleler hakkında güvenilir bilgi ve objektif analiz sunmaktadır. Тurkic Weekly analitik bülteni Uluslararası Türk Akademisi tarafından hazırlanmıştır.
ÖZBEKİSTAN DEVLET BAŞKANININ İLK ADIMLARI 5 Ekim tarihinde Özbekistan Merkez Seçim Komisyonu geçen Pazar günü gerçekleşen oylama sonuçlarını açıkladı. Şimdiye kadar Özbekistan ın Geçici Devlet Başkanı görevini yürüten Şevket Mirziyeyev önümüzdeki beş yıllık dönem için ülkenin yeni Devlet Başkanı seçildi. Son bilgilere göre Mirziyeyev için 15,9 milyon seçmen veya toplam seçmenlerin %88,61 i oy vermiştir. BDT, AGİT ve diğer teşkilatlardan gelen uluslararaası gözlemciler seçimler sırasında hiç bir hukuk ihlalinin kaydedilmediği açıkladı. Devlet Başkanı seçilmenin hemen sonra Şevket Mirziyeyev Özbekistan ın gelişimine yönelik önemli kararlar almaya devam etti. Şöyle ki, Ş.Mirziyeyev ülkenin Anayasası nın kabul edilmesinin 24. Yıldönümüne ithafen yapılan tören toplantısında yaptığı konuşmasında Özbekistan da Hokimlerin (Valilerin) seçim yoluyla göreve getirilmesi ile ilgili öneride bulundu. Bilinmek üzere, hâlihazırda illerin valileri ve Taşkent Valisi Devlet Başkanının Kararı ile tayın edilip, görevden alınmaktadır. Bununla birlikte, Özbekistan basını 1 Nisan 2017 tarihinden itibaren Özbekistan 15 ülkeden gelecek turistler ve 12 ülkeden 55 yaştan büyük olan turistler için vize rejimini ortadan kaldıracağını açıkladı. Anılan önemli karar ülkenin Devlet Başkanı tarafından alındı. Anılan Kararda 1 Nisan 2017 tarihinden itibaren turizm amacıyla Avustraliya, Avusturiya, Büyük Britaniya, Almanya, Danimarka, İspanya, İtalya, Kanada, Lüksemburg, Hollanda, Kore Cumhuriyeti ve Japonya dan Özbekistan a 30 güne kadar bir süre için gelenler içim vize rejiminin ortadan kaldırılacağı öngörülmüştür. Bulunduğumuz dönemde Uzbekiston Havo Yullari ulusal hava şirketinin Taşkent-Duşanbe-Taşkent güzergahındaki charter uçuşlarının yeniden canlandırılmasının imkanları değerlendirilmektedir. İki devlet arasındaki hava iletişimi 1992 yılının sonunda durdurulmuştu ve Taşkent 2000 yılında Tacikistan a çıkışlar için vize rejimini başlatmıştı. Ş.Mirziyeyev in biyografisinden bilindiği gibi o karyerini 1981 yılında Taşkent Sulama ve Tarımcılık Mekanizasyonu Enstitüsü nde ilmi araştırma görevlisi olarak başlamıştır. Kendi iş hayatında Devlet Başkanı farklı görevlerde bulunarak, uzun çalışma yolunu kat etmiştir. Devlet Başkanı seçilinceye kadar Mirziyeyev Özbekistan ın Başbakanlığını yapmıştır. 1
KAZAKİSTAN SENATO BAŞKANI ÇİN E RESMİ ZİYARET GERÇEKLEŞTİRDİ Geçtiğimiz hafta Kazakistan ın Parlamento Senatosu Başkanı Kasım-Jomart Tokayev Çin Halk Cumhuriyeti ne resmi ziyaret gerçekleştirdi. Ziyaret esnasında Senato Başkanına Senatörler Ahan Bijanov, Serik Jaksıbekov, Kayrat İşanov, Yerbolat Mukayev, Tuleubek Mukaşev ve Vladimir Redkokaşin eşlik etti. Tokayev Çin Halk Cumhuriyeti Başbakanı Li Keqiang ve Çin Halk Temsilcileri Daimi Komitesi Başkanı Zhang Dejiang ile görüşmeler yaptı. Taraflar Kazakistan ve Çin in farklı alanlardaki işbirliğinin perspektiflerini değerlendirdi. Daimi Komite Başkanı Zhang Dejiang Kasım-Jomart Tokayev ile yaptığı görüşmede anılan ziyaretin Çin tarafı için büyük önem arz ettiğini vurgulayarak, karşılıklı bağlantıların, bilhassa parlamentolar arası ilişkilerin gelişmesine yeni ivme kazandıracağına emin olduğunu açıkladı. Tokayev Haziran 2017'de Astana da EXPO uluslararası fuarı açılışının yapılacağına dikkat çekti. Daha önce anılan fuara Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev Çin in Devlet Başkanı Xi Jinping i davet etmişti. Ziyaret esnasında gerçekleşen en önemli etkinliklerden biri Tokayev in Çin Uluslararası Meseleler Enstitüsü nde Değişen Dünya: Kazakistan dan Bakış konulu konferans vermesi oldu. Konuşmasını Çin dilinde yapan Tokayev dünyada yer alan gelişmelere yeni yaklaşım sergilemenin öneminin altını çizdi. Senato Başkanı Kazakistan ın önümüzdeki iki yıl boyunca BM Güvenlik Konseyi nin Daimi Olmayan Üyesi olması ülkemizin kendi gündemini geliştirerek, sunmasını sağlayacaktır. Ortaklarımızın desteğiyle dünyamızı ortak menfaat ve refah adına daha derin anlayış ve işbirliğine kavuşturacağını ümit ediyoruz, diye konuştu. Tokayev in Çin e yaptığı ziyaret kapsamında ülkenin en büyük ticari-ekonomik ve finans merkezi olan Zhenzhen şehrine gidildi. Zhenzhen de senatörler Çin in en büyük telekomünikasyon şirketi olan Huawei, BYD Otomobil Yapım Şirketi ve Skyrail monoray tramvay hattı gibi birçok sanayi bölgelerinin çalışmaları hakkında bilgi edindi. Anılan üretim yerlerinin seçilmesi tesadüf değildir. Çünkü Kazakistan yüksek teknolojiler, telekomünikasyon ve çağdaş ulaşım araçları alanlarındaki işbirliğine yakından ilgi duymaktadır. 2
BİNALİ YILDIRIM IN TATARİSTAN ZİYARETİ Geçen hafta Türkiye Başbakanı Binali Yıldırım Tataristan a çalışma ziyareti gerçekleşti. Ziyaret esnasında Türkiye Başbakanına eşi Semiha Yıldırım, Başbakan Yardımcısı Nurettin Canikli, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Betül Sayan Kaya, Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi, Enerji ve Doğal Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik, Kültür ve Turizm Bakanı Nabi Avcı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Ahmet Arslan ve iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi Meclis Grup Başkanı Mustafa Elitaş refakat etti. Kazan havaalanında Türkiye Başbakanını Tataristan Cumhuriyeti Devlet Başkanı Rustam Minnihanov karşıladı. Kazan ziyareti çerçevesinde yapılan önemli etkinliklerden biri Türkiye- Tataristan İş Forumu nun ve Sadri Maksudi Arslan Anıtının açılış töreninin yapılması idi. Forumda konuşma yapan Binali Yıldırım iki ülke arasındaki hava uçuşlarının sayısını artırmaya çağırdı ve hâlihazırda Türk mallarına ilişkin Rusya ambargolarının nihai şekilde ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmaların yapıldığı açıkladı. Türkiye Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi Tataristan Cumhuriyeti ekonomisine yapılan Türk yatırımlarının stratejik nitelik taşıdığını belirtti. Zeybekçi tıp ve tarımcılık alanlarında ortak projelerin olduğunu haberdar etti. Bununla birlikte etkinlikler çerçevesinde Türkiye ve Tataristan ın ticari ve ekonomik ilişkileri değerlendirildi. Tataristan basınına göre 2015 yılında Tataristan ve Türkiye arasındaki ticaret hacmi 356 milyon ABD Dolarını aşmıştı. Türkiye Tataristan da ortak şirketler açan ülkeler arasında birinci sırada yer almaktadır. Tataristan da açılan ortak işletmelerin 280 den fazlası, yani %20 si Türkiye nin sermaye katkısı ile çalışmaktadır. Tataristan basını ortak projelere ilişkin daha detaylı görüşmelerin gelecek hafta yapılacağını haberdar etti. Önümüzdeki hafta Tataristan Cumhuriyeti Devlet Başkanı Rustam Minnihanov un Türkiye ye ziyaret gerçekleştireceği beklenmektedir. 3
TRUMP ORTA ASYA YA İLGİ DUYMAKTA Yaklaşık bir ay önce seçilen ABD Devlet Başkanı Donald Trump dış politika konularında aktif hale gelmeye başladı. Şöyle ki, D.Trump göreve başlamasından evvel kendi danışmanını çalışma ziyareti ile Rusya ya göndermesi ayrıca ilgi çekti. Carter Page 8 Aralık tarihinde Moskova ya Rusya Federasyonu nun bazı siyasetçileri ile görüşmeler yapmak üzere gelmiştir. Uzmanlara göre bu tür adımlar ABD nin ve yeni Devlet Başkanının Rusya ile olan ilişkileri normalleştirmeye istekli olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte geçtiğimiz hafta D.Trump ın Kazakistan Cumhuriyeti Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev ile telefon görüşmesi gerçekleşti. Görüşmede ABD nin yeni seçilen Başkanı Orta Asya ve özellikle Kazakistan daki durumlarda haberdar olduğunu bildirmiştir. Trump Nursultan Nazarbayev in başkanlığındaki Kazakistan ın bağımsızlık döneminde harika denilecek kadar olağanüstü başarıları gerçekleştirdiğinin altını çizmiştir. Görüşme esnasında dünyada ve Orta Asya bölgesindeki istikrar ve güvenliği güçlendirme konularında fikir teatisinde bulunulmuştur. N.Nazarbayev, nükleer silah deposundan kendi isteğiyle vazgeçen Kazakistan ın uluslararası toplumla birlikte nükleersiz dünya uğrundaki mücadeleye devam etmeye hazır olduğunu bildirmiştir. ABD Başkanı küresel düzeyde çözülmesi gereken nükleer silahsızlandırma ve silahların yayılmasını önleme konusundan daha önemli mesele yoktur, diye konuştu. ABD nin yeni Devlet Başkanı kendi adına ticari ve ekonomik ortaklık dâhil Kazakistan-ABD ilişkilerinin yeni düzeye çıkarılması için çabalar sarf etmeye hazır olduğunu vurguladı. Trump yakın zamanda ikili görüşme yapma konusundaki isteğini bildirdi. Uzmanlar Trump döneminde ABD Başkanının Orta Asya ya son 25 yıldaki ilk ziyaretinin gerçekleştirilebileceğini tahmin etmektedir. 4
HAMBURG DA C5+1 GÖRÜŞMESİ GERÇEKLEŞTİ 8 Aralık tarihinde Almanya nın Hamburg şehrinde Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı üye ülkeleri Dışişleri Bakanları Konseyi nin 23. Toplantısı gerçekleşti. Toplantıya Orta Asya ülkeleri Dışişleri Bakanları da aktif şekilde katıldı. Bununla birlikte AGİT Dışişleri Bakanları Konseyi kapsamında C5+1 formatındaki görüşme düzenlendi. Orta Asya nın beş ülkesi Dışişleri Bakanları 2017-2018 dönemindeki işbirliğinin güncel meselelerini değerlendirdi. Çokyönlü toplantı esnasında taraflar 2017-2018 yıllarında C5+1 çerçevesindeki işbirliğinin mevcut durumunu ve perspektiflerini ele alarak, Orta Asya ülkelerindeki bölgesel güvenlik, ekonomik kalkınma ve çevreyi koruma alanlarındaki projeleri gerçekleştirme konularını değerlendirdi. Hamburg da gerçekleşen toplantıda Orta Asya devletleri Dışişleri Bakanları ve ABD Devlet Sekreteri John Kerry anılan format kapsamındaki işbirliğinin geliştirilmesi konusuna karşılıklı ilgi duymuştur. Bunun yanısıra anılan görüşmenin John Kerry nin Devlet Sekreteri görevinde en son katıldığı toplantı olması mümkündür. Çünkü anılan formatta yapılacak bir sonraki görüşmede ABD yi Devlet Başkanı Trump ın tayin edeceği yeni Devlet Sekreteri temsil edecektir. C5+1 formatındaki görüşme ilk defa 2015 yılında yapıldı. Eylül 2015 tarihinde ABD Devlet Sekteteri John Kerry New York ta Orta Asya nın beş ülkesi Dışişleri Bakanları ile (Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan) görüşme gerçekleştirdi. Aynı yılın Kasım tarihinde ABD ve Orta Asya Dışişleri Bakanları Semerkand ta C5+1 formatında görüşme yapmıştır. Semerkand Bildirisi nde katılımcılar altı devletin dışişler bakanları arasında daimi siyasi diyalogun sağlanması için ortak çıkarları kapsayan konularda yeni С5+1 etkileşim formatının kuruluşunu onaylamıştır. 5
NEVRUZ UNESCO NUN KÜLTÜREL MİRAS LİSTESİNE ALINDI Geçen hafta UNESCO nun Maddi Olmayan Kültürel Miras listesine yeni kültürel değer olan Nevruz kutlama gelenceği eklenmiştir. BM Haber merkezine göre anılan karar Etiyopya nın başkenti Addis Abeda da yapılan Maddi Olmayan Kültürel Mirası Koruma Komitesi toplantısında alınmıştır. Komite üyeleri Nevruz bayramını kültürel miras listesine alma önerisini olumlu karşılamıştır. Anılan öneri Azerbaycan, Afganistan, Hindistan, Kazakistan, Kırgızistan, İran, Irak, Pakistan, Türkiye, Türkmenistan, Tacikistan ve Özbekistan gibi devlerler grubu tarafından yapılmıştır. Nevruz Türkler dâhil Asya nın birçok topluluklarında beş bin yıldan beri kutlanmakta olan esas bayramdır. Anılan bayram çeşitli dillerde farklı olarak adlandırılmaktadır. Şöyle ki, Azerbaycan dilinde Novruz, Farsça Now Ruz,(زورون) Puştu dilinde Naw wraz, Kürtçe Newroz, Tacik dilinde Navruz, Özbekçe Navruz, Navro z, Türkmence Nowruz, Kazakça Naurız, Uygurca Noruz, Kırgızca Nooruz, Tatarca Näwrüz, Türkçe Nevruz, Kırım Tatarcasında Navrez, Başkort dilinde Nauruz, Çuvaş dilinde Naras olarak adlandırılır. Ayrıca bayram diğer dillerde yerel adları ile bilinmektedir. Nevruz ilkbahar bayramı, doğanın uyanması, yeni yılın, yeni hayatın başlaması demektir. Şöyle ki Kazakistan da Nevruz kutlamaları gece ve gündüzün eşit olduğu 22 Mart günü yapılır. Nevruz günü gökyüzündeki takımyıldızı ve yıldızlar bir yıllık dolaşımdan sonra ilk yola çıktığı noktaya gelir ve yeni devire başlar. UNESCO nun anılan listesi geniş kitlelerin dikkatlerini maddi olmayan mirasa çekmenin bir yöntemidir. Şu ana kadar listeye 340 miras adı eklenmiştir. Maddi Olmayan Kültürel Mirası Koruma Komitesi toplantısı 12 Aralık tarihine kadar devam edecektir. 6
Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye Devlet Başkanları tarafından 2010 yılında kurulan Türk Akademisi Uluslararası Teşkilatı, Türk dünyasının dillerini, kültürünü ve kadim çağlardan günümüze kadarki tarihini titizlikle ve kapsamlı bir şekilde inceleyen ve benzer konulardaki bilimsel araştırmaların koordinasyonunu üstlenen uluslararası örgüttür. Uluslararası Türk Akademisi, Türk dünyasının araştırma ve eğitim merkezleri arasındaki bilimsel işbirliğini teşvik etmektedir. www.twesco.org 57-49-86 57 Tauelsizdik caddesi, Barış ve Uyum Sarayı Astana, 010000 Kazakistan @intturkicacadem https://www.facebook.com/international-turkic-academy-832484896847678/