İSTANBUL SİT ALANLARI ALAN YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI

İstanbul Tarihi Yarımada nın Konumu 2

İhsan İLZE Süleyman iye Dünya Miras Alanı 4

Sule ymaniye Camii

DÜNYA MİRASI Dünya Miras Alanı; 1972 yılında kabul edilen Dünya Kültürel ve Doğal Mirasını Koruma Sözleşmesi gereğince, üstün evrensel değeri dolayısıyla UNESCO tarafından Dünya Miras Listesi ne kaydedilen ve korunması güvence altına alınan yerlerdir. Sözleşme gereği taraf devletler, üstün evrensel değere sahip kültürel ve doğal miraslarını tanımlamak, korumak, tanıtımını yapmak ve gelecek nesillere aktarmakla sorumludurlar. Tarihi 8500 yıl öncesine dayanan ve üstün evrensel değere sahip İstanbul un Tarihi Alanları, UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasını Koruma Sözleşmesi nde tanımlanan (i), (ii), (iii) ve (iv) numaralı kriterleri karşıladığı için 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi ne kaydedilmiştir. Bunlar; Sultanahmet Kentsel Arkeolojik Koruma Alanı, Süleymaniye Camii ve Çevresi Koruma Alanı, Zeyrek Camii ve Çevresi Koruma Alanı ve Kara Surları Koruma Alanı olmak üzere dört bölgeden oluşmaktadır. 7

İSTANBUL UN TARİHİ ALANLARI SÜLEYMANİYE CAMİİ VE ÇEVRESİ KORUMA ALANI Listeye Giriş Yılı:1985 KRİTERLER (i) insan yaratıcı dehasının bir şaheserini temsil eder (ii) mimari veya teknoloji, abidevi sanatlar, şehir planlama veya peyzaj tasarımı konusundaki gelişmeler üzerine bir zaman zarfı içinde dünyanın belli bir kültürel alanında insan değerleri arasındaki önemli alış verişi sergiler (iii) yaşayan veya ortadan yok olmuş bir kültürel geleneğe veya bir medeniyete yönelik eşsiz veya en azından istisnai bir tanıklık üstlenir (iv) insanlık tarihinde önemli bir aşamayı veya aşamaları gösteren bir yapı türü, mimari veya teknolojik grup veya peyzaj için istisnai bir örnek olur

İSTANBUL SİT ALANLARI ALAN YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığı, 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Ek-2a maddesi gereğince 2006 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Meclis kararıyla kurulmuştur. Alan Başkanlığı; Alan Başkanı, Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu, Danışma Kurulu ve Denetim Birimiyle faaliyet göstermektedir. Alan Başkanlığı nın en önemli görevi, İstanbul un Dünya Miras Alanları nın korunması, yaşatılması ve tanıtımını gerçekleştirmek amacıyla bölgede faaliyet gösteren kurumlar arasında eşgüdümü sağlamak ve halka yönelik bilinçlendirme çalışmaları yapmaktır. Bu kapsamda, 2011 yılında onaylanarak yürürlüğe giren İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı çalışması tamamlanmıştır. Yönetim Planı; Kültürel-doğal varlıkların ve sit alanlarının, özgün yapılarına uygun olarak akılcı, sürdürülebilir ve bütüncül bir anlayışla, ilgili tüm paydaşlarla birlikte, koruma imar planları esas alınarak korunmasını, varlığın üstün evrensel değeri yanında gelişiminin ve canlılığının muhafaza edilmesini, bunlar arasında bir denge kurulmasını ve gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlayan yol haritası niteliğinde stratejik bir plandır. 10

SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI SINIRI LEJAND 1 2 3 4 12

... Süleymaniye Camii Süleymaniye Camii ve Çevresi Koruma Alanı, Haliç e hâkim bir tepe üzerinde kent siluetinde belirleyici bir nokta oluşturan Süleymaniye Külliyesi ile Şehzade Mehmet Külliyesi çevresinde yer almakta olup, Süleymaniye, Vefa ve Vezneciler semtlerini kapsamaktadır. Alan, 1977 yılında Kültür Bakanlığı tarafından sit alanı ilan edilerek koruma altına alınmış, 1995 yılında ise Kentsel ve Tarihi Sit Alanı olarak tanımlanmıştır. 13

İhsan İLZE Şehzade Mehmet Camii nden Süleymaniye Camii ne Bakış SÜLEYMANİYE DÜNYA MIRAS ALANINDAKI KÜLTÜR VARLIKLARI 53 hektar yüz ölçümüne sahip olan bölge Tarihi Yarımada genelindeki kültür varlıklarının %32 sine sahiptir. Süleymaniye Koruma Alanı nın UNESCO Dünya Miras Listesi ne alınması kararında; Kanuni Sultan Süleyman ın emriyle Mimar Sinan ın inşa ettiği Süleymaniye Külliyesi ne atıf yapılmakta ve bölgede korunmakta olan 525 geleneksel evin önemi vurgulanmaktadır. Bölge, 16. yüzyılın ortalarından itibaren Süleymaniye Külliyesi nin adıyla anılmaya başlanmış ve kısa sürede şehrin önemli bilim ve kültür merkezlerinden biri olmuştur. 14

SÜLEYMANİYE KÜLTÜREL MİRAS ENVANTERİ KAYIP TESCİLLİ SİVİL MİMARLIK ESERLERİ TESCİLLİ YERALTI ESERLERİ + + + + + + + TESCİLLİ SMÖ ESERLERİ TESCİLLİ ANIT ESERLER (YERÜSTÜ KALINTI) ANIT ESERLER 15

Aynur KARAGÖL Moll agü Gürani Camii 16

İhsan İLZE Bozdoğan Su Kemeri İstanbul un ayakta kalabilmiş en eski anıtlarından olan ve bugün Bozdoğan Su Kemeri olarak bilinen yapının mühim bir kısmı bu alan içerisindedir. Bugün 5 metreye yakın kısmı toprak altında kalsa da geç Roma erken Bizans dönemine ait bu su kemeri Roma mimarisinin olağanüstü bir örneğidir. Kemerin bütün İstanbul tarihi boyunca özellikle de 16. yüzyıldan itibaren Mimar Sinan tarafından şehre getirilen su için (başta Kırkçeşme Su Tesisi olmak üzere) kullanılmış olması da önemlidir. Bizans döneminde önemli bir yapılaşma alanı olan bölgede bugün Kalenderihane ve Vefa Kilise Camii (Molla Gürâni Camii) olarak tanınan yapılar günümüze ulaşmıştır. 17

İhsan İLZE Kalenderihane Camii Kalenderihane Camii ne ait mozaik ve fresko tekniğindeki resimler dünya sanat tarihi açısından çok önemli örneklerdir. Bizans devrinde inşa edilmiş olan Kalenderihane Camii ve Vefa Kilise Camii Osmanlı devrinde camiye çevrilmiş ve eklenen bölümlerle iki ayrı uygarlığın beğenisini yansıtan yapılara dönüşmüştür. Yapının eski fonksiyonunu isim olarak benimseyecek kadar ilginç yaklaşımlar sergileyen bu dönüşüm koruma ve yaşatma açısından örnek teşkil edecek ayrıntılar içermektedir. Osmanlı döneminde bölgenin hemen yanında Fatih Sultan Mehmet in tesis ettiği Saray-ı Atik, (Eski Saray) bölgenin gelişiminde belirleyici unsur olmuştur. 18

Ahmet ASLANOĞLU 19 Kale nder ihane ecamii

İhsan İLZE Suleymaniye Kulliyesi 16. yüzyılın ortasında Kanuni Sultan Süleyman, şehzadesi Mehmet ve kendi adını yaşatacak iki büyük külliyeyi bu alanda inşa ettirmiştir. Dönemin baş mimarı Sinan eserlerini konu alan Tezkiretü l Bünyan da Şehzade Mehmet Külliyesi ni çıraklık Süleymaniye yi ise kalfalık eseri olarak nitelemiştir. Neredeyse tüm dokusunu koruyarak günümüze ulaşan bu yapı adaları topografyayla olan uyumu nedeniyle dönemin şehircilik anlayışı açısından da önemli örneklerdir. 20

Eğitimden, sağlığa, ticaretten, barınmaya kadar birçok fonksiyonu içeren külliye birimleri, kent yaşamının toplumsal odağını da oluşturmuştur. Bu külliyelerin camileri Akdeniz dünyasının köklü mimari gelenekleri ve formlarıyla dönemlerinin teknolojisini birleştirerek geliştirilen örtü sistemleriyle Osmanlı kültürel coğrafyasında bugüne kadar devam edecek olan bir beğeniyi oluşturmuştur. 21

İhsan İLZE Suleymaniye Camii Uluslararası bir dehaya sahip Mimar Sinan ın tasarladığı Süleymaniye Külliyesi Osmanlı dünyasının ikinci büyük külliyesi ve en büyük vakfıdır. Süleymaniye Külliyesi Osmanlı dünyasının ikinci büyük külliyesi ve en büyük vakfıdır. Şehir siluetinin önemli bir unsuru olan, avlusundan Haliç, Boğaz ve Galata ya hâkim konumuyla önemli bir bakı noktası oluşturan külliye, merkezde cami, Kanuni ve Hürrem Sultan ın türbeleri, sıbyan mektebi, dört medrese ve darü l-hadis medresesi, tıp medresesi ve darüşşifa, imaret ve tabhane, hamam ve vakıf dükkânlardan oluşmaktadır. Bu birimler arasındaki sokak dokusu özgünlüğünü korumaktadır. 22

İhsan İLZE 23 Sule yman iye Cami i

İhsan İLZE Süleyman iye Camii 24

İhsan İLZE Süleymaniye Camii Süleymaniye Külliyesi nde yapısal malzemenin kullanımı da çok özeldir. Yapıda kullanılmak üzere Ege ve Akdeniz dünyasından getirilen renkli mermer levhalar ve sütunlar kendinden önceki uygarlıkları kapsama ve çok geniş bir coğrafyaya hükmetmenin işaretleridir. Caminin içerisinde bulunan dört büyük sütundan ikisi İstanbul dan, biri İskenderiye şehrinden getirilmiş, diğeri Balbek Jüpiter Tapınağı dan alınarak özel gemilerle İstanbul a taşınmıştır. Bu haliyle yapı Osmanlı dünyasının mimari tasarımı, teknik başarısı kadar taş işçiliği, çini, vitray ve hat sanatları açısından da zirvesini oluşturmaktadır. 25

İhsan İLZE Suleyman ymaniye ye Cami i 26

Ali KONYALI Mimar Sinan Türbesi Tuhfet ü-l Mi marîn isimli eserde Sinan ın ağzından anlatılan yapının inşaat süreci ve açılış merasimi ile ilgili hikâyelerden biri oldukça önemlidir. Kanuni Sultan Süleyman devlet ricali ve ulemaya yapının açılışını yapmaya en uygun kişiyi sorduğunda ona Mimar Sinan önerilmiştir. Mimar Sinan dualarla kendi inşa ettiği caminin açılışını yapmıştır. Ayrıca Sinan 1588 de öldüğünde bu külliyenin bitişiğinde kendisi için inşa ettiği türbeye defnedilmiştir. Hükümdarın ve devletin gücünü simgeleyen bu tür bir yapıda mimarı öne çıkaran bu anlayış, sanatçının toplum içerisinde ulaştığı saygınlığı vurgulamak açısından dikkat çekicidir. 28

İhsan İLZE 29 Sule yman iye Cami i

İhsan İLZE Şehz ade Mehm et Camii 30

İhsan İLZE Şehzade Mehmet Camii Bölgedeki eserler, bulundukları semtin ihtiyacını karşılamakla beraber, birçok açıdan İslam coğrafyasının mimarisine referanslar veren ayrıntılarıyla dikkat çeker. Alanın batı yönünde şehrin içinden geçen önemli bir yol aksı içinde 1544-1548 yılları arasında inşa edilmiş olan Şehzade Mehmet Külliyesi, cami, medrese, imaret, kervansaray, imaret, sıbyan mektebi ve zaman içinde eklenen türbelerden oluşmaktadır. Zengin çini süslemeleriyle İstanbul un en etkileyici mekânları olan bu türbeler Osmanlı hanedanına mensup şehzade, hanım sultanlar, damat olan sadrazamlar ve paşalara aittir. 31

İhsan İLZE Şehzade Mehm et Camii nden n Sü leym aniye Camii ne Bakış 32

Aynur KARAGÖL Recai Efendi Sıbyan Mektebi Bölgede Şeyh Vefa, Ekmekçizade Ahmet Paşa, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve Kaptan İbrahim Paşa nın külliyeleri gibi yapılar topluluğu, Atıf Efendi ve Şehit Ali Paşa kütüphaneleri, sebil ve çeşmeleriyle birlikte ele alınan Recai Efendi ve Ataullah Efendi sıbyan mektepleri, Molla Hüsrev, Kirazlı Mescid, Sarı Beyazıt ve Burmalı Minare gibi mescitler bulunmaktadır. Bu yapılar bulundukları semtin ihtiyacını karşılamakla beraber, birçok açıdan İslam coğrafyasının mimarisine referanslar veren ayrıntılarıyla dikkat çeker. 34

Aynur KARAGÖL 35 Kapt an İbrah im Paşa Külliyes yesi

... Süleymaniye Kütüphanesi Süleymaniye Dünya Miras Alanı, Türkiye deki 600 bin yazma eserin neredeyse 1/6 sına sahip el yazması kütüphanelerinden ikisini barındırmaktadır. Bunlardan biri olan Süleymaniye Kütüphanesi 77.000 elyazmasından oluşan koleksiyonu muhafaza etmektedir. Şehirde Osmanlı dönemi boyunca İstanbul un değişik semtlerinde kurulmuş olan ve adeta şehrin hafızası oluşturan vakıf kütüphanelerinde birikmiş eserler bu kütüphanede toplanmış, daha sonra bunlara eklenen özel koleksiyonlarla da zenginleşmiştir. Bölgedeki diğer önemli kütüphane ise İstanbul Üniversitesi nin Nadir Eserler Kütüphanesidir. Bu kütüphanenin esası, içerisinde 18.500 yazma eseri 36

Aynur KARAGÖL Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Eserler barındıran Yıldız Sarayı Kütüphanesi olup burada ayrıca Sultan II. Abdülhamid döneminin dünyasını yansıtan, 33.000 fotoğraftan oluşan albümler de yer almaktadır. Bu albümler 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında Yakındoğu dan Balkanlara, Kuzey Afrika dan Kafkaslara kadar uzanan geniş bir coğrafyada ve dünya genelinde ilginç yapıları, olayları, eserleri ve Osmanlı dünyasını tanıtması açısından özel bir birikimi oluşturmaktadır. Bölgedeki bu kütüphanelerde birçoğu tek nüsha olan, Çin in kuzeyinden Avrupa içlerine kadar yayılan geniş bir coğrafyanın çağlar boyunca oluşmuş yazılı ve görsel kültürü muhafaza edilmektedir. 37

Meşihat Kapısı Süleymaniye de külliyenin yanı başında Haliç e hâkim konumda yer alan ve aynı zamanda yeniçerilerin bir idari merkezi olarak da kullanılan Yeniçeri Sarayı bulunmaktaydı. Ağa Kapusu olarak adlandırılan bu saray, yeniçeriliğin kaldırılmasından sonra şeyhülislamlık dairesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Meşihat Kapsısı (Bab-ı Meşihat) olarak adlandırılan yapıların bir bölümü günümüzde İstanbul İl Müftülüğü olarak kullanılmaktadır. Burada 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar süre içerisinde toplanmış olan İstanbul şehrine ait şer iye sicilleri (mahkeme ve noter kayıtları) ve meşihat arşivi (fetvalar) bulunmaktadır. Bu arşiv kent tarihi açısından önemli olduğu kadar, İstanbul dışındaki Osmanlı coğrafyasının ve İslam dünyasının toplumsal hayatını ve yapısını yansıtması açısından da çok önemlidir. 38

Süleymaniye Camiiv ive Meşihat Kapısı 39

Süleymaniye Camii ve Geleneksel Evler Bölgenin en önemli özelliklerinden biri geleneksel konut dokusudur. Bu doku ibadethaneler etrafında gelişen organik sokak örgüsüne sahip mahallelerden oluşmaktadır. Yapıların büyük çoğunluğu 19. yüzyıl içerisinde ahşap olarak inşa edilmiş olmakla birlikte plan tipleri ve yapım teknikleri açısından ortaçağın geleneklerini yaşatmaktadır. Bu konutlar çıkmaları, geniş saçakları, kafesli pencereleri, cephe dekorasyonu ile Osmanlı konut dokusunun karakteristik örneklerini oluştururlar. Süleymaniye Osmanlı ulema ve yönetici sınıfının yaşadığı bir semt olarak tanınmıştır. Kayserili Ahmet Paşa ile Mütercim Rüştü Paşa nın konakları ile Sadrazam Keçecizâde Fuat Paşa Sarayı günümüze ulaşan ancak konut olarak kullanılmayan önemli örneklerdir. Türk resminin önemli temsilcilerinden biri olan Feyhaman Duran ın evi ve eserlerinin bir kısmı da burada yer almakta olup bir müze ev olarak kullanılmaktadır. 40

41 TASARIM DIŞI SAYFA FAZLA METİN S S Sül ül ül ül ül ül ül ül ü ey ey eyma mani n ye ye ye y nin in in Dü Düny nya Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mira ra ra r s Li List stes esi i i ne ne ne ne ne ne alı l nm nm nm nmas as as as as ası ka ka kara ra ra ra ra ra rarı rı rı rı rı rı rı rınd nd nd nd nd nda; a; a; a; a; a Kan an an anun u i Su Su Su Su Su Su Su Sult lt ltan an an Sül ül ül ül ü ey ey ey eyma ma m n ın ın emri ri riyl yl yl yl yl yl yle Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mima ma ma ma mar Si Si Si Si Si Sina na na na na na n n n n n n n n ın ın ın ın ın ın ı inş nş nş nş nşa t et et et et et etti ti ti ti tiği ği ği kal al a fa fa fa falı lı lık es eseri Sü Sü Süle le leym ym ym ymaniy iy iye Kü Kü K ll ll lliy iy iy i es es esi i i ne ne atı tı t f ya y pı pılm lm lmak ak a ta ta ve bu bu bu bu bu bu bu bu gel el el el el el elen en en en en en en en enek ek ek ek ek ek ek ek ekse se se se se se se sel ye ye ye ye ye ye y rl rl rl rl rl rl rl rleş eş eş eş eş eş eş eşme me me me me me me me mede de de de de de de ko ko ko ko ko ko koru ru ru ru ru ru ru ru runm nm nm nm nm nm nmak ak ak ak ak ak akta ta ta ta ta ta ta ta ta t ol ol o an an an an an an an 525 25 25 25 ahş hş hş hş hş hş hş h ap ap ap ap a ev ev ev ev ev ev ev evin in in in in in in in öne ne ne nemi mi mi mi mi mi mi mi vu vu vu vu vu v rg rg rg rg rg rg rgul ul ul u an an an an an anma ma ma ma ma ma ma makt kt kt k ad ad ad ad adır ır ır ır ır.... Kayserili Ahmet Paşa Konağı dilruba kocaışık

Dilruba KOCAIŞIK Süleymaniye Camii Bu alanda yer alan çeşitli hazireler dışında bugün İMÇ Blokları arasında kalmış olan ve kent tarihi açısından önemli olan Kâtip Çelebi, Şair Necati, İstanbul un ilk kadısı Hızır Bey gibi Osmanlı devrinin önemli simalarının da mezarları burada bulunmaktadır. İMÇ Bloklarının oluşturduğu çarşı, avlular etrafında şekillenen ve 1970 lerin mimari anlayışını yansıtan yapıları ile bunların bünyesinde bulunan modern sanat yapıtları bölgenin diğer zenginliğidir. İstanbul folklorunda da önemli olan bölgede, Şeyh Vefa Türbesi, Ali Tabli (Helvacı Baba) Kabri, Şeyh Yakub Helvai Efendi Türbesi halkın ilgisinin devam ettiği yerler olarak görülmektedir. Meryem Ana Ayazması ise farklı inançlardan insanların ziyaret ettiği bir yer olarak çok kültürlülüğe işaret etmesi açısından önemlidir. Bu alanın diğer kısmı ise zengin bitki çeşitliliği ile botanik bahçesi olarak düzenlenmiş olup İstanbul Üniversitesi nin Botanik Enstitüsü olarak kullanılmaktadır.

dilruba kocaışık TASARIM DIŞI SAYFA FAZLA 43 METİN Botanik bahçesi

İSTANBUL UN TARİHİ ALANLARI SÜLEYMANİYE DÜNYA MİRAS ALANI Metin Ahmet Vefa ÇOBANOĞLU Hayri Fehmi YILMAZ Feridun ÖZGÜMÜŞ Fotoğraf İhsan İLZE Aynur KARAGÖL Dilruba KOCAIŞIK Yayın No: 2 Birinci Basım Mayıs 2014 Tasarım ALART www.alart.com.tr Kapak Fotoğrafı Süleymaniye Camii Baskı Senk Ofset Matbaacılık www.senk.com.tr @Copyright 2014, Alan Başkanlığı Bu kitabın yayın hakları; İstanbul Sit Alanları Alan Yönetimi Başkanlığına aittir. Yayının tamamı veya bir bölümü hiçbir biçimde çoğaltılamaz, dağıtılamaz yeniden elde edilmek üzere saklanmaz.