ORTAOKUL VE LİSE ÖĞRENCİLERİNİN OKULA AİT KAVRAMLARA YÖNELİK METAFORİK ALGILARI: İLÇE ÖRNEĞİ

23. BÖLÜM ORTAOKUL VE LİSE ÖĞRENCİLERİNİN OKULA AİT KAVRAMLARA YÖNELİK METAFORİK ALGILARI: İLÇE ÖRNEĞİ Ramazan DEMİREL Giriş Yöntem Bulgular Tartışma, Sonuç ve Öneriler Kaynakça DOI: http://dx.doi.org/10.14527/9786053183563.023

Ortaokul ve Lise Öğrencilerinin Okula Ait Kavramlara Yönelik Metaforik Algıları... Giriş Metafor kelimesi Yunanca metapherein kelimesinden dilimize geçmiş meta (öte) ile pherein (taşımak) sözcüklerinden türetilmiştir (Lakoff ve Johnson, 2005). Metafor, Oxford sözlüğünde (1993) bir kavramın benzer özellikte bir nesne ile karşılaştırılarak gibi ve benzer kelimelerini kullanmadan açıklamanın bir yolu olarak tanımlanırken, TDK sözlüğünde mecaz anlamına gelmektedir. Metaforlar güçlü anlatım yeteneğine sahip benzetmelerdir, birçok ifadenin birkaç kavramla kolaylıkla ifade edilmesini sağlar. Metafor oluşturulurken kavramla ilgili var olan şema kullanılır. Metaforlar zihnimizde zaten mevcuttur, konu ile ilgili yeni oluşturduğumuz bir olgu değildir (Döş, 2011). Metaforlar günlük hayattaki tecrübelerden edinilir, genellikle bilinç dışı ve kavramsaldır. Soyut kavramlar metaforlarla somut hale getirilir (Lakoff ve Johnson, 2005). Bir kavram konu ve kaynağa sahipse ve kaynağından konusuna yöneltilecek özellikleri varsa metafor olarak nitelendirilebilir (Forceville, 2002). Metaforlar anlatımı süslemeye yönelik bir söz sanatı olarak görülse de aslında bireylerin kavramla ilgili dünya kavrayışı ve düşünme tarzı hakkında bilgi verir (Morgan, 1997). Metafor ele alınan kavramın kendisi değil, bir sembolüdür. Ele alınan kavramdan farklıdır, kavramla ilgili güçlü bir perspektif sunsa da kavramdan daha az şey ifade eder. Bu nedenle kavramı tam olarak açıklayabilmek için birçok metaforun kullanılması gerekir (Yob, 2003). Metaforlar bireylerin kendi dünyalarını anlamaları ve yapılandırmalarına hizmet eden zihinsel haritalama ve modelleme mekanizması araçlardır. Öğrencilerin öğrenmekte zorlandığı kavramları daha iyi algılamalarını sağlar. Öğrencinin ön bilgileri ve kişisel tecrübeleri ile yeni edindiği kavramlar arasında güçlü bağlantılar kurulmasını sağlar. Öğrenilen bilgilerin uzun süreli bellekte saklanmasını sağlar ve bilgiyi hatırlamayı kolaylaştırır (Arslan ve Bayrakçı, 2006). Kalıcı öğrenme için okula yüklenen anlam önemlidir. Eğitim sistemimizde okullar öğrencilerin eğitim-öğretim faaliyetlerine katıldıkları, zamanlarının büyük bir dilimini geçirerek öğretmen, diğer öğrenciler ve ders içerikleriyle etkileşime girdikleri ortamlardır. Okul bireyi hayata hazırlayan bir ortam olmakla birlikte hayatın kendisi olmalıdır. John Dewey e göre okullar yarışma ortamları olmak yerine öğrencilerin kendilerini rahatça ifade edebilecekleri demokratik ortamlar haline getirilmelidir (Dewey, 2008). İnsanın algılama ve kavrayış biçiminin metaforik olduğunu ortaya atan görüşler metaforik algı çalışmalarının önemini artırmıştır. Literatür incelendiğinde okul, öğretmen, öğrenci, yönetici ile ilgili metaforik algı çalışmalarına rastlamak mümkündür. Saban, Koçbeker ve Saban (2006), Saban (2009), Nalçacı ve Bektaş (2012), Işık (2014) öğretmen adaylarının öğretmen ve öğrenci kavramına yönelik metaforik algıları, Özdemir (2012), Özdemir ve Kalaycı (2013), lise öğrencilerinin okula yönelik metaforik algıları, Cerit (2008), okul paydaşlarının öğretmene yönelik metaforik algıları, Sosyal ve Afacan (2012) ilköğretim öğrencilerin fene ve fen öğretmenine yönelik metaforik algıları, Döş (2011) öğretmen, yönetici ve müfettişlerin okula yönelik metaforik algılarını araştırmışlardır. Literatür incelendiğinde okul ve öğretmene yönelik metaforik algı çalışmalarına rastlanırken Fen Bilimleri ve derse yönelik bir metaforik algı çalışmasına rastlanmamıştır. Ortaokul ve lise öğrencilerinin okula yönelik metaforik algılarının kıyaslandığı bir araştırma ile karşılaşılmamıştır. İlköğretim öğrencileri ile yapılmış okul, öğretmen, öğrenci ve derse yönelik metaforik algı çalışmasına rastlanılmamıştır. Öğrencilerin okul, öğretmen, öğrenci ve ders kavramlarına yönelik düşünce ve algılarının belirlenmesi öğrencilere uygulanacak eğitim ve öğretimin şekillendirilmesi açısından önem arz etmektedir. Eğer öğrenciler okulla ilgili olumsuz metaforlara ve algılara sahipse, okula ve derslere karşı olumsuz tutumlar geliştirecektir. Öğrencilerin okula yönelik olumsuz metaforlarının eğitimciler tarafından incelenmesi ve gerekli tedbirlerin alınması eğitimin verimliliğini artıracaktır. Yapılan bu araştırmanın ortaokul ve lise öğrencilerinin okul, öğretmen, öğrenci, ders ve Fen Bilimleri dersine yönelik metaforik algılarının belirlenmesi açısından literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 350

Araştırmanın Amacı Eğitim Bilimlerinde Yenilik ve Nitelik Arayışı Ortaokul ve lise öğrencilerinin okul, öğretmen, öğrenci, ders ve Fen Bilimleri derslerine yönelik metaforik algılarını belirlemek amacıyla gerçekleştirilen bu araştırmada aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: 1) Ortaokul öğrencilerinin okul, öğretmen, öğrenci, ders ve Fen Bilimleri derslerine yönelik metaforik algıları nasıl değişmektedir? 2) Lise öğrencilerinin okul, öğretmen, öğrenci, ders ve Fen Bilimleri derslerine yönelik metaforik algıları nasıl değişmektedir? 3) Kız ve erkek öğrencilerin okula yönelik metaforik algıları nasıl değişmektedir? 4) Okul türüne göre öğrencilerin okula yönelik metaforik algıları nasıl değişmektedir? Araştırmanın Deseni Yöntem Araştırmada nitel araştırma deseni kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen verilerin analizinde nitel araştırma yöntemlerinden sistematik metafor analiz yöntemi kullanılmıştır. Sistematik metafor analizi içerik analizinin de yapıldığı nitel araştırma yöntemidir. Metaforların listelenmesi, kategorize edilmesi, kodlanması ve etiketlenmesi gibi aşamalar gerçekleştirilir (Schmitt, 2005). Evren ve Örneklem Araştırmada seçkisiz olmayan örnekleme yöntemlerinden amaçsal kolay ulaşılabilir örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Amaçsal örnekleme yönteminde çalışmanın amacına göre bilgi açısından zengin durumlar seçilerek derinlemesine araştırma yapılır. Belirli ölçüt ve özelliklere sahip özel durumlarda çalışılmak istendiğinde tercih edilir (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2012). Kolay ulaşılabilir durum örneklemesi araştırmalarında erişilmesi kolay bir durum seçilir. Yöntem araştırmaya hız ve pratiklik kazandırır. Bu yöntem yaygın olarak kullanılmasına rağmen sonuçları daha az genellenebilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Çalışma Grubu Araştırma Konya ili Bozkır ilçesinde bir kasaba ortaokulu, İmam-hatip ortaokulu ve merkezde yer alan bir ortaokul olmak üzere 3 ortaokul; Anadolu lisesi, Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi olmak üzere 3 lisenin öğrencileri ile gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubunu oluşturan öğrencilerin cinsiyet ve sınıf düzeyine göre dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Çalışma Grubu Öğrencilerin Cinsiyet ve Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı. Kız Erkek Toplam Sınıf Düzeyi N % N % N % 5. sınıf 9 1.68 6 1.12 15 2.80 6. sınıf 54 10.09 33 6.16 87 16.26 7. sınıf 55 10.28 43 8.03 98 18.31 8. sınıf 41 7.66 48 8.97 89 16.63 9. sınıf 50 9.34 19 3.55 69 12.89 10. sınıf 53 9.90 42 7.85 95 17.75 11. sınıf 17 3.17 37 6.91 54 10.09 12. sınıf 11 2.05 17 3.17 28 5.23 Ortaokul Lise 351

Ortaokul ve Lise Öğrencilerinin Okula Ait Kavramlara Yönelik Metaforik Algıları... Tablo 1 de görüldüğü gibi araştırmanın çalışma grubu Bozkır ilçesinde bulunan 289 ortaokul öğrencisi ile 246 lise öğrencisi olmak üzere toplam 535 öğrenciden oluşmaktadır. Araştırmaya katılan öğrencilerin 290 ı kız, 245 i erkektir. Veri Toplama Araçları Araştırmacı tarafından hazırlanan ölçek, öğrencilerin okula yönelik metaforik algılarının belirlenmesi amacıyla 5 boşluk doldurma maddesinden oluşmaktadır. Maddeler 2 aşamalıdır. Öğrencilerden 1. aşamada kavramla ilgili metafor üretmeleri, 2. aşamada çünkü ifadesiyle kavramı o metafora benzetmelerinin sebebini yazmaları istenmiştir. Araştırmanın verileri, öğrencilerin Okul gibidir. Çünkü Öğretmen gibidir. Çünkü Öğrenci gibidir. Çünkü Ders gibidir. Çünkü Fen Bilimleri dersi gibidir. Çünkü cümlelerini tamamlamalarıyla elde edilmiştir. Verilerin Analizi Çalışmadan elde edilen verilerin analizinde sistematik metafor analizi tekniği kullanılmıştır. Sistematik metafor analizinde veriler Cameron ve Maslen in belirttiği biçimle çözümlenmiştir. Bu analiz yönteminde; metaforlar bir listede toplanır. Listede yer alan kavramlar temel anlamlarına göre kavramsal bağlamda gruplandırılarak daha genel üst düzey kavramsal metafor yapıları belirlenir. Metaforlar belirtilen kavramlara göre sınıflandırılarak belirli alanlarda yer alan kategorilere yerleştirilir. Kavramsal metaforlarla bireylerin faaliyetleri ve inanışlarını oluşturan ve sınırlayan yapılar ortaya çıkarılır (Cameron ve Maslen, 2010). Sistematik metafor analizinde içerik analizi de kullanılmaktadır. İçerik analizinde, benzer veriler belirli kavramlar ve kategoriler çerçevesinde bir araya getirilir, kavramlar ve temalar okuyucunun anlayabileceği bir şekilde organize edilerek yorumlanır. İçerik analizinde metin içerisindeki belirli kelimeler veya kavramların varlığı, anlamları ve ilişkileri belirlenir, analiz edilir (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Çalışmada nitel verilerin ve kodlamaların güvenilirlik ve geçerliğini sağlamak amacıyla çeşitleme yapılmıştır. Elde edilen veriler araştırmacı ve Fen Bilgisi eğitimde lisansüstü çalışmaları olan bir Fen Bilimleri öğretmeni tarafından gerçekleştirilmiştir. Metaforların belirlenen kategorilere uygun olup olmadığı karşılaştırılmıştır. Araştırmacı ve uzman arasındaki görüş birliği ve ayrılıkları dikkate alınarak Miles ve Huberman ın (Güvenirlik = görüş birliği / görüş birliği + görüş ayrılığı) formülü kullanılarak güvenirlik katsayısı.88 olarak hesaplanmıştır (Miles ve Huberman, 1994). Bulgular Araştırmaya katılan ortaokul öğrencilerinin okula yönelik geliştirdikleri metaforlar ve bu metaforlara ilişkin kategorilerin frekansları ve yüzde değerleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2 incelendiğinde; ortaokul öğrencilerinin okula yönelik 43 geçerli metafor geliştirdikleri görülmektedir. Okula yönelik öğrenciler tarafından en fazla kullanılan metaforlar; ev ve yuvadır. Ortaokul öğrencilerinin okul kavramına yönelik sahip oldukları metaforlar; mekân, kültürlendirici, iş ortamı, baskıcı, önemli, mutluluk ve huzur verici, güven verici ve kapsamlı olmak üzere 8 kategoride toplanmıştır. 352

Eğitim Bilimlerinde Yenilik ve Nitelik Arayışı Tablo 2. Ortaokul Öğrencilerinin Okul Kavramına İlişkin Ürettikleri Metaforlar ve Kategorileri. Kategori Metaforlar Metafor Yüzde Sayısı Mekân Ev (106), Yuva (32), 2. Ev (2), Kalorifer(4), Yurt (2), Kurs 147 50.87 (1) Kültürlendirici Bilgi evi (8), Kütüphane (5), İlim evi (3), Kitap (2), 26 9.00 Eğitim yeri (2), Bilgi kutusu (2) Bilgi ağacı (2), Akıl küpü (1), Çalışma salonu (1) İş ortamı Sanayi (9), İnşaat alanı (7), Fabrika (2), İş yeri (2), 21 7.27 Meslek Yuvası(1) Baskıcı Hapishane (10), Tımarhane (4), Cehennem (1), Zindan 18 6.23 (1), Stres (1), Mecburiyet (1) Önemli Hayat (13), İlaç (2), Su (1), Hayatın yarısı (1) 17 5.89 Mutluluk ve Huzur Çiçek (3), Gül (2), Lunapark (2) Pasta (1),Kaymak (1), 10 3.46 Verici Cennet (1) Güven verici Dost (3), Aile (3), Öğretmen (3), Arkadaş (1) 10 3.46 Kapsamlı Okyanus (1), Hücre (1), Hayvanat bahçesi (1) 3 1.04 Toplam 252 87.20 Mekân olarak okul Araştırmaya katılan ortaokul öğrencilerinin en fazla metafor ürettikleri bu kategoride, öğrenciler okulu barınılacak bir mekan olarak nitelemişlerdir. Kategori 6 metafor ve 147 (%50.87) öğrenciden oluşmaktadır. Bu Okul evim gibidir. Çünkü günün yedi saati okuldayız. Okul yuva gibidir. Çünkü öğrencileri kucaklar. Okul 2. evimiz gibidir. Çünkü kendimizi emniyette hissederiz. Kültürlendirici bir ortam olarak okul Öğrenciler bu kategoride yer alan metaforlarda okulu kültürlenmeyi sağlayıcı bir ortama benzetmişlerdir. Kategorinin 9 metafor ve 26 öğrenciden (%9.00) oluştuğu tabloda görülmektedir. Bu Okul bilgi kaynağı gibidir. Çünkü bütün bilgileri okulda öğreniriz. Okul ilim evi gibidir. Çünkü çocuklara birçok ilim ve bilgi verir. Okul kütüphane gibidir. Çünkü her bilgi onun içindedir. İş ortamı olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu iş ortamı ile ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 5 metafor ve 21 öğrenciden (%7.27) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Okul inşaat alanı gibidir. Çünkü her zaman inşaat işleri yapılır. Okul sanayi gibidir. Çünkü her gün çalışma var. Okul fabrika gibidir. Çünkü okulda işler bitmez. 353

Ortaokul ve Lise Öğrencilerinin Okula Ait Kavramlara Yönelik Metaforik Algıları... Baskıcı bir ortam olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu baskıcı bir ortamla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 6 metafor ve 18 öğrenciden (%6.23) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Okul cehennem gibidir. Çünkü her şeyin yasak olduğu kapalı bir alandır. Okul hapishane gibidir. Çünkü 40 dakika ders 7 dakika teneffüs adil değildir. Okul tımarhane gibidir. Çünkü bizi okula tıkıp belirli saatlerde dışarı çıkarıyorlar. Önemli bir kavram olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu önemli bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 4 metafor ve 17 öğrenciden (%5.89) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Okul hayat gibidir. Çünkü bizim geleceğimizi belirler. Okul su gibidir. Çünkü okul da su gibi hayat verir. Okul ilaç gibidir. Çünkü bizi iyileştirir. Mutluluk ve huzur verici bir ortam olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu mutluluk ve huzur verici bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 6 metafor ve 10 öğrenciden (%3.46) oluştuğu görülmektedir. Bu Okul pasta gibidir. Çünkü tadından yenmez. Okul çiçek gibidir. Çünkü açtıkça açılır. Okul lunapark gibidir. Çünkü okulda oyun oynarız. Güven verici bir ortam olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu güven verici bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 4 metafor ve 10 öğrenciden (%3.46) oluştuğu görülmektedir. Bu Okul aile gibidir. Çünkü burada hep beraberiz. Okul arkadaş gibidir. Çünkü okulda sıcak bir ortam vardır. Okul dost gibidir. Çünkü eğitim görmemize yardımcı olur. Kapsamlı bir kavram olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu kapsamlı bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 3 metafor ve 3 öğrenciden (%1.04) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Okul okyanus gibidir. Çünkü yüzdükçe yeni arkadaşlarla tanışırsın. Okul hücre gibidir. Çünkü hücrenin organelleri kapsadığı gibi tüm dersleri kapsar. Okul hayvanat bahçesi gibidir. Çünkü her geleni içeri alıyorlar. 354

Eğitim Bilimlerinde Yenilik ve Nitelik Arayışı Lise öğrencilerinin okula yönelik geliştirdikleri metaforlar ve bu metaforlara ilişkin kategorilerin frekansları ve yüzde değerleri Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Lise Öğrencilerinin Okul Kavramına İlişkin Ürettikleri Metaforlar ve Kategorileri. Kategori Metaforlar Metafor Yüzde sayısı Mekân Ev (44), Yuva (22), Hastane(2), Sinema (2), Yurt (1), 76 30.89 Kurs (1), Mahkeme (1), Saray (1) Kovan (1) Karınca Yuvası (1) Baskıcı Hapishane (34), Tımarhane (4), Cehennem (3), İşkence 52 21.14 (2), Zorunluluk (1), Akıl hastanesi (1), Disiplin yeri (1), Zindan (1), Mahkeme (1), Kast sistemi (1), Tükenmez kalem (1), Kale (1), Askeriye (1) Olumsuz Sıkıcı (6), İğrenç (3), Çöplük (2), Saçma (1), Ölüm (1), 17 6.91 Kâbus (1), Savaş alanı (1), Korku filmi (1),Mezarlık (1) Önemli Hayat (7), Altın (1), Ömür (1), Dönüm noktası (1), Işık 14 5.70 (1), Su (1), Hazine (1), Gelecek (1), Sanat (1) Güven verici Aile (12), Öğretmen (1), Arkadaş bahçesi (1) 14 5.70 İş ortamı Sanayi (3), İnşaat alanı (1), Maden Ocağı (1), Fabrika 8 3.25 (1), Ofis (1), İşyeri(1) Kültürlendirici Kütüphane (1), Bilim merkezi(2), Bilgi kutusu (2), 7 2.85 Sosyal alan (1), Öğretici (1) Mutluluk Huzur Çikolata (1), Gelecek(1),Doğa(1), Fidan(1), Çiçek(1), 7 2.85 Verici Nehir(1), Umut(1) Gizemli Aydınlık yer(1), Labirent (1), Hayat döngüsü(1), Soba 6 2.44 (1), Başka bir Dünya(1), Aşk (1) Kapsamlı Ağaç (3), Dünya (1), Hücre (1) 5 2.03 Toplam 206 83.74 Tablo 3 incelendiğinde; lise öğrencilerinin okula yönelik 71 geçerli metafor geliştirdikleri görülmektedir. Okula yönelik lise öğrencileri tarafından en fazla kullanılan metaforlar; ev, hapishane ve yuvadır. Lise öğrencilerinin okula yönelik sahip oldukları metaforlar; mekân, baskıcı, olumsuz, önemli, güven verici, iş ortamı, kültürlendirici, mutluluk ve huzur verici, gizemli ve kapsamlı olmak üzere 10 kategoride toplanmıştır. Mekân olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu bir mekânla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 10 metafor ve 76 öğrenciden (%30.89) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Okul ev gibidir. Çünkü günün yarısı okulda geçer. Okul yuva gibidir. Çünkü bizi bir arada tutar. Okul hastane gibidir. Çünkü her çeşit öğrenci vardır. 355

Ortaokul ve Lise Öğrencilerinin Okula Ait Kavramlara Yönelik Metaforik Algıları... Baskıcı bir ortam olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu baskıcı bir ortamla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 13 metafor ve 52 öğrenciden (%21.14) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Okul hapishane gibidir. Çünkü 4 tarafı duvarlarla çevrilidir. Okuldan kaçış yoktur. Okul tımarhane gibidir. Çünkü arkadaşlarımın normal olmayan davranışları var, dışarı çıkmak ve telefon yasaktır. Okul zindan gibidir. Çünkü sürekli stres, sıkıntı ve korku içindeyiz. Olumsuz bir kavram olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu olumsuz bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Bu kategorinin 9 metafor ve 17 öğrenciden (%6.91) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Okul sıkıcı gibidir. Çünkü vakit geçmez. Okul saçma gibidir. Çünkü katı kuralları var. Davranışlarımız zorbalıkla engelleniyor. Okul ölüm gibidir. Çünkü her zaman erken kalmak zorundayız. Önemli bir kavram olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu önemli bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Bu kategorinin 9 metafor ve 14 öğrenciden (%5.70) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Okul hayat gibidir. Çünkü hayatımızın temelleri orda atılır. Okul ömür gibidir. Çünkü gençliğimizi bitirir. Okul ışık gibidir. Çünkü önümüzü aydınlatır. Güven verici bir kavram olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu güven verici bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 3 metafor ve 14 öğrenciden (%5.70) oluştuğu görülmektedir. Bu Okul aile gibidir. Çünkü bizi dışarıdan korur ve bilgilendirir. Okul arkadaş bahçesi gibidir. Çünkü çeşit çeşit arkadaşlarım var. İş ortamı olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu iş ortamı ile ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 6 metafor ve 8 öğrenciden (%3.25) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Okul sanayi gibidir. Çünkü kendimi işçi gibi hissediyorum. Okul fabrika gibidir. Çünkü öğrencileri çalışmaya zorlar. Okul inşaat alanı gibidir. Çünkü okulda çalışma bitmez. 356

Kültürlendirici bir ortam olarak okul Eğitim Bilimlerinde Yenilik ve Nitelik Arayışı Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu kültürlendirici bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 5 metafor ve 7 öğrenciden (%2.85) oluştuğu görülmektedir. Bu Okul bilim merkezi gibidir. Çünkü bilgi öğrenebilmek için gelebileceğimiz tek yerdir. Okul kitap gibidir. Çünkü okumadan bilgi edinemezsin. Okul bilgi kutusu gibidir. Çünkü o kutuda oldukça bilgisiz kalmazsın. Mutluluk ve huzur verici bir kavram olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu mutluluk ve huzur verici bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 7 metafor ve 7 öğrenciden (%2.85) oluştuğu görülmektedir. Bu Okul çiçek gibidir. Çünkü her yıl farklı kokular sunar. Okul çikolata gibidir. Çünkü okuldaki öğretmenler ve öğrencilerin hayatımızda ayrıcalıklı bir yeri vardır. Okul umut gibidir. Çünkü hayata dair ilk engeller karşımıza çıkar ve hayata dair bakış açımız, fikirlerimiz genişler ve değişir. Gizemli bir yapı olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu gizemli bir yapı ile ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 6 metafor ve 6 öğrenciden (%2.44) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Okul başka bir dünya gibidir. Çünkü öğrenci okulda farklı başka ortamda farklıdır. Okul labirent gibidir. Çünkü bir sürü yol sunar. Okul hayat döngüsü gibidir. Çünkü hayatımızı değiştirecek birçok olaylar olur. Kapsamlı bir kavram olarak okul Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler okulu kapsamlı bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 3 metafor ve 5 öğrenciden (%2.03) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Okul ağaç gibidir. Çünkü bilgi ile yeşerir. Okul Dünya gibidir. Çünkü Dünya yı ondan öğreniriz. Okul hücre gibidir. Çünkü okulunda hücre gibi duvarları vardır. Ortaokul öğrencilerinin öğretmene yönelik geliştirdikleri metaforlar ve bu metaforlara ilişkin kategorilerin frekansları ve yüzde değerleri Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4 incelendiğinde; ortaokul öğrencilerinin öğretmen kavramına yönelik 44 geçerli metafor geliştirdikleri görülmektedir. Öğretmen kavramına yönelik öğrenciler tarafından en fazla kullanılan metaforlar; anne-baba ve annedir. Ortaokul öğrencilerinin öğretmen kavramına yönelik sahip oldukları metaforlar; güven verici, kültürlendirici, gizemli, sevgi, önemli, otoriter, mutluluk ve huzur verici, olumsuz olmak üzere 8 kategoride toplanmıştır. 357

Ortaokul ve Lise Öğrencilerinin Okula Ait Kavramlara Yönelik Metaforik Algıları... Tablo 4. Ortaokul Öğrencilerinin Öğretmen Kavramına İlişkin Ürettikleri Metaforlar ve Kategorileri. Kategori Metaforlar Metafor Yüzde Sayısı Güven verici Anne-baba(84), Anne (23), Aile (9), Baba (7), Arkadaş (5), 137 47.40 Ebeveyn (3), Bakıcı (2), Abla (1), Yakınımız(1), Kardeş (1), veli (1) Kültürlendirici Öğreten (7), Bilgi (5), Bilgisayar(5), Kitap (4), Bilgi 28 9.69 Kaynağı(2), Kaynak (2) İnternet (2), Ders veren (1), Eğitimci (1), Bilgi Kutusu (1) Gizemli Meşale (13), Işık (6), Mum (3), Sihirli (1) 23 7.96 Sevgi Melek (9), Gül (6), Çiçek (3), Bal (3), Sevgi (1) 22 7.61 Önemli Hayat (4), Doktor (3), Peygamber (2), Hayatın yarısı (2), Su 13 4.50 (1), İlaç (1) Otoriter Gardiyan (7), Muhafız (1), Usta (1), Hücre çekirdeği (1) 10 3.46 Mutluluk ve Güneş (3), Ev (2) 5 1.73 Huzur verici Olumsuz Sıkıcı (2), Diken (2) 4 1.38 Toplam 242 83.73 Kategori 1: Güven verici bir birey olarak öğretmen Araştırmaya katılan ortaokul öğrencilerinin en fazla metafor ürettikleri bu kategoride, öğrenciler öğretmeni güven verici olarak nitelemişlerdir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Öğretmen anne-baba gibidir. Çünkü öğretmen sevgi gösterir, bilgi verir ve terbiye eder. Öğretmen aile gibidir. Çünkü her anımızda ve her zaman yanımızdadır. Öğretmen ebeveyn gibidir. Çünkü bize her konuda yardımcı olur. Kategori 2: Kültürlendirici bir birey olarak öğretmen Öğrenciler bu kategoride öğretmeni kültürlendirici bir birey olarak kabul etmişlerdir. Kategorinin 10 metafor ve 28 öğrenciden (%9.69) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Öğretmen kitap gibidir. Çünkü bize doğruyu yanlışı öğretir. Öğretmen bilgin gibidir. Çünkü gerekli her şeyi bilir. Öğretmen bilgisayar gibidir. Çünkü öğretmen bilmediğimiz her bilgiyi bilir. Kategori 3: Gizemli bir birey olarak öğretmen Öğrenciler bu kategoride öğretmeni gizemli bir kavrama benzetmişlerdir. Kategorinin 4 metafor ve 23 öğrenciden (%7.96) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Öğretmen meşale gibidir. Çünkü etrafına ışık saçar. Öğretmen mum gibidir. Çünkü bizi bilgilendirmek için kendini eritir. Öğretmen ışık gibidir. Çünkü önümüzü aydınlatır. 358

Kategori 4: Sevgi ifadesi olarak öğretmen Eğitim Bilimlerinde Yenilik ve Nitelik Arayışı Öğrenciler bu kategoride öğretmen için sevgi ifadeleri kullanmışlardır. Kategorinin 5 metafor ve 22 öğrenci (%7.61) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Öğretmen aşk gibidir. Çünkü etrafındakilere bir şeyler verirken kendini tüketir. Öğretmen gül gibidir. Çünkü iyiliğimizi ister ve bize çok iyi davranır. Öğretmen melek gibidir. Çünkü bizi kanatları altına alır. Kategori 5: Önemli bir birey olarak öğretmen Öğrenciler bu kategoride öğretmeni önemli bir birey olarak nitelemişlerdir. Kategorinin 6 metafor ve 13 öğrenci (%4.50) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Öğretmen Güneş gibidir. Çünkü öğrencilerine ışık saçar. Öğretmen ışık gibidir. Çünkü bize ışık verir ve yol gösterir. Öğretmen doktor gibidir. Çünkü bizi hayat bağlar. Kategori 6: Otorite ifadesi olarak öğretmen Öğrenciler bu kategoride öğretmeni bir otorite kavramına benzetmişlerdir. Kategorinin 4 metafor ve 10 öğrenci (%3.46) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Öğretmen gardiyan gibidir. Çünkü okula geleni gideni kontrol eder. Öğretmen muhafız gibidir. Çünkü çoğu yerde karşımıza çıkar. Öğretmen hücre çekirdeği gibidir. Çünkü öğrencileri yönetir. Kategori 7: Mutluluk ve huzur verici bir birey olarak öğretmen Öğrenciler bu kategoride öğretmeni mutluluk verici bir birey olarak kabul etmişlerdir. Kategorinin 2 metafordan ve 5 öğrenci (%1.73) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Öğretmen Güneş gibidir. Çünkü içimizi ısıtır. Öğretmen pırlanta gibidir. Çünkü bizim için çok değerlidir. Kategori 8: Olumsuz bir birey olarak öğretmen Öğrenciler bu kategoride öğretmeni olumsuz kavramlara benzetmişlerdir. Kategorinin 2 metafordan ve 4 öğrenci (%1.38) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Öğretmen acımasız gibidir. Çünkü çok fazla ödev verir. Öğretmen diken gibidir. Çünkü bazen bizi acıtır. Lise öğrencilerinin öğretmene yönelik geliştirdikleri metaforlar ve bu metaforlara ilişkin kategorilerin frekansları ve yüzde değerleri Tablo 5 de verilmiştir. 359

Ortaokul ve Lise Öğrencilerinin Okula Ait Kavramlara Yönelik Metaforik Algıları... Tablo 5. Lise Öğrencilerinin Öğretmen Kavramına İlişkin Ürettikleri Metaforlar ve Kategorileri. Kategori Metaforlar Metafor Yüzde Sayısı Güven verici Anne-baba(27), Abla-abi (15) Arkadaş(8), Aile (6), Anne (4), Baba (4), Can (2), Dost (2), Fedakârlık (1), Ebeveyn (1), Ata (1), Yoldaş (1), Rehber (1), Veli (1), Lider (1), Ata (1) 76 30.89 Otoriter Gardiyan(17), Patron(8), Usta(6) Çoban(3), Disiplin 44 17.89 sorumlusu(1), Padişah (1), Sorgu meleği(1), Hâkim (1), Deli bakıcısı (1), Polis (1), Görevli (1), Başçavuş (1), Komutan (1), Lider (1) Önemli Güneş (8), Mum (6), Usta (6), Işık (4), Ayna (3), İlaç (2), 44 17.89 Tarla (2), Ağaç (2), Can (2), Oksijen (1), Yağmur (1), İpucu (1), Pırlanta (1), Altın (1), Marangoz (1), Maden işçisi (1), Gelecek (1) Olumsuz Acımasız (10), Programlı robot (2), Karabasan (1), Cimri 18 7.32 (1), Baykuş (1), Çile (1), Ateş (1), Makine (1), Odun (1) Kültürlendirici Kitap (4), Bilgisayar(4), Bilgin (3) Bilgi kaynağı (2), Bilim 15 6.1 insanı (1), Ansiklopedi (1), Yandex (1), Akılı Tahta (1), Kaynak (1) Gizemli Adam (2), İngilizce şarkı (1), Aksakallı dede (1), Divan 9 3.66 edebiyatı (1), Değişken (1), Resim (1), Bakkal (1), Sürahi (1), Dal (1), Kar (1), Şarap(1), Telefon rehberi (1), Marangoz (17), Artist (1) Sevgi Melek (2), Gül (2), Dost (2), Aşk (1), Nehir (1), Sevgi Yumağı (1) 9 3.66 Mutluluk ve Çikolata (3), Meyve (1), Fıstık (1), Muhteşem (1) 6 2.44 huzur verici Toplam 230 93.50 Tablo 5 incelendiğinde; lise öğrencilerinin öğretmen kavramına yönelik 90 geçerli metafor geliştirdikleri görülmektedir. Öğretmen kavramına yönelik lise öğrencileri tarafından en fazla kullanılan metaforlar; anne-baba, gardiyan ve abla-ağabey kavramlarıdır. Lise öğrencilerinin öğretmenkavramına yönelik sahip oldukları metaforlar; güven verici, otoriter, önemli, olumsuz, kültürlendirici, gizemli, sevgi, mutluluk ve huzur verici olmak üzere 8 kategoride toplanmıştır. Güven verici bir birey olarak öğretmen Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğretmeni güven verici bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 16 metafor ve 76 öğrenciden (%30.89) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğretmen anne-baba gibidir. Çünkü bize şefkat gösterir ve bütün emeğini verir. Öğretmen abla-ağabey gibidir. Çünkü bize doğruya yönelten odur, ebeveynimize söyleyemediklerimizi ona söyleyebiliriz. Öğretmen arkadaş gibidir. Çünkü derdimiz olduğunda bizi dinler. 360

Otoriter bir birey olarak öğretmen Eğitim Bilimlerinde Yenilik ve Nitelik Arayışı Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğretmeni bir otorite ifadesi ile ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 14 metafor ve 44 öğrenciden (%17.89) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğretmen gardiyan gibidir. Çünkü hep başımızda durur. Öğretmen komutan gibidir. Çünkü her öğrenciye istediğini yaptırır. Öğretmen başçavuş gibidir. Çünkü sınıfta söz ondadır. Önemli bir birey olarak öğretmen Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğretmeni önemli bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 17 metafor ve 44 öğrenciden (%17.89) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğretmen Güneş gibidir. Çünkü geleceğimizi aydınlatır ve ışıkları tüm okulu sarar. Öğretmen oksijen gibidir. Çünkü o olmazsa meslek sahibi olamayız. Öğretmen su gibidir. Çünkü elindeki çiçeklerin yetişmesini sağlar. Olumsuz bir birey olarak öğretmen Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğretmeni bir olumsuz kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 9 metafor ve 18 öğrenciden (%7.32) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğretmen acımasız gibidir. Çünkü notumuzu 49-50 de bırakır. Öğretmen yüzünden belge alamayan birçok kişi var. Öğretmen cimri gibidir. Çünkü 1 puanı kıskanır. Öğretmen baykuş gibidir. Çünkü her yerde gözü vardır. Kültürlendirici bir birey olarak öğretmen Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğretmeni kültürlenmeyi sağlayıcı bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 9 metafor ve 18 öğrenciden (%7.32) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğretmen kitap gibidir. Çünkü kafasındaki bilgileri öğrenciye iletir. Öğretmen internet gibidir. Çünkü tüm bilgileri barındırır. Öğretmen divan edebiyatı gibidir. Çünkü pek anlaşılmaz ama anlaşıldığında güzeldir. Gizemli bir birey olarak öğretmen Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğretmeni gizemli bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 14 metafor ve 15 öğrenciden (%6.1) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğretmen ingilizce şarkı gibidir. Çünkü dinleyeni çok anlayanı yoktur. Öğretmen aksakallı dede gibidir. Çünkü her zaman nasihat verir. Öğretmen kar gibidir. Çünkü soğuktur ama eğlencelidir. 361

Ortaokul ve Lise Öğrencilerinin Okula Ait Kavramlara Yönelik Metaforik Algıları... Sevgi ifadesi olarak öğretmen Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğretmeni sevgi ifadesi bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 6 metafor ve 9 öğrenciden (%3.66) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğretmen melek gibidir. Çünkü herkese her şeye rağmen çok iyidir. Öğretmen sevgi yumağı gibidir. Çünkü kendini sevdirir. Öğretmen arkadaş gibidir. Çünkü bizi dinler, saygı ve sevgi gösterir. Mutluluk ve huzur verici bir birey olarak öğretmen Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğretmeni mutluluk ve huzur verici bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 4 metafor ve 6 öğrenciden (%2.44) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğretmen melek gibidir. Çünkü istesek de vazgeçemeyiz. Öğretmen meyve gibidir. Çünkü meyveden vitamin, öğretmenden bilgi alırız. Öğretmen pırlanta gibidir. Çünkü pırlanta kadar değerlidir. Ortaokul öğrencilerinin öğrenciye yönelik geliştirdikleri metaforlar ve bu metaforlara ilişkin kategorilerin frekansları ve yüzde değerleri Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6. Ortaokul Öğrencilerinin Öğrenci Kavramına İlişkin Ürettikleri Metaforlar ve Kategorileri. Kategori Metaforlar Metafor Yüzde Sayısı Dost Arkadaş (21), Kardeş (17), Dost (10), Evlat (2), Anne (2) 56 19.38 Sevgi Çiçek (9), Melek (7), Gül (5), Neşe kaynağı (5), Şeker (1), Sevgi (1), Meyve (1), Berrak (1) 30 10.38 Bilgili Eğitilen (11), Bilgi kutusu (4), Öğretmen (3), Merak (3), Kütüphane (3), Zeki (1), Flash bellek (1), Bilim adamı (1), Bilgi makinesi (1) Gizemli Kumbara (2), Soru (2), Yağmur tanesi (1), Küp (1), Boş bardak (1), Berrak (1), Kurt (1), Aç kurt (1), Ribozom (1), Parça (1), Araba (1), Yaprak (1), Fırtına (1) Gece (1) Olumsuz Canavar (6), Sanık (4), Bomba (4), Koyun sürüsü (1), İp yumağı (1), Tanık (1), Boş bir sınıf (1), Boş bir defter (1) 28 9.69 21 7.27 19 6.57 Küçük Yaramaz (3), Bilgisiz (1), Salak (1) Çocuk (13), Bebek (2), Civciv (1), Fidan (1), Tomurcuk (1) 19 6.57 Önemli Hayat (4), Akıl (4), İnsan (4), Kalem (2), Akıl küpü (1), Doktor (1), Birey (1), Alıcı (1) Çalışkan Zehir (4), Çalışkan (3), Asker (3), İşçi (2), Arı (1), Karınca (1), Amele (1), İnek (1), Çalışan (1), Dinleyici (1) 18 6.23 18 6.23 Toplam 209 72.31 362

Eğitim Bilimlerinde Yenilik ve Nitelik Arayışı Tablo 6 incelendiğinde; ortaokul öğrencilerinin öğrenci kavramına yönelik 72 geçerli metafor geliştirdikleri görülmektedir. Öğrenci kavramına yönelik öğrenciler tarafından en fazla kullanılan metaforlar; arkadaş ve kardeştir. Ortaokul öğrencilerinin öğrenci kavramına yönelik sahip oldukları metaforlar; dost, sevgi, bilgili, gizemli, olumsuz, küçük, önemli ve çalışkan olmak üzere 8 kategoride toplanmıştır. Bir dost olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenci dostla ilişkilendirilmiştir. Kategorinin 5 metafor ve 56 öğrenciden (%19.38) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Öğrenci arkadaş gibidir. Çünkü onlarla güzel geçiniriz. Öğrenci kardeş gibidir. Çünkü bize yardım eder ve zor günde iyi günde bizimledir. Öğrenci dost gibidir. Çünkü birbirlerini anlarlar. Sevgi ifadesi olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenci sevgi ifadesi bir kavramla ilişkilendirilmiştir. Kategorinin 8 metafor ve 30 öğrenciden (%10.38) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Öğrenci çiçek gibidir. Çünkü Güneş in olduğu her yerde açar. Öğrenci melek gibidir. Çünkü günahsızdır, tertemiz, saf ve pırıl pırıldır. Öğrenci gül gibidir. Çünkü bahçede güzel büyürse dikeni kalmaz. Bilgili bir birey olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenci bilgili bir kavramla ilişkilendirilmiştir. Kategorinin 9 metafor ve 28 öğrenciden (%9.69) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Öğrenci bilgi kutusu gibidir. Çünkü her şeyi öğrenmeye çalışır. Öğrenci kütüphane gibidir. Çünkü sürekli yeni bilgiler öğrenir. Öğrenci meraklı gibidir. Çünkü her bilgiye ulaşmak için çaba gösterir. Gizemli bir birey olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi gizemli bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 19 metafor ve 21 öğrenciden (%7.27) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Öğrenci kumbara gibidir. Çünkü hangi konu olursa olsun aklında biriktirir. Öğrenci soru gibidir. Çünkü probleme yol açar. Öğrenci ip yumağı gibidir. Çünkü bazen birbirine dolanırlar. 363

Ortaokul ve Lise Öğrencilerinin Okula Ait Kavramlara Yönelik Metaforik Algıları... Olumsuz bir birey olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi olumsuz bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 6 metafor ve 19 öğrenciden (%6.57) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğrenci canavar gibidir. Çünkü her yeri dağıtır ve batırır. Öğrenci sanık gibidir. Çünkü ceza alır ve hapiste kalır. Öğrenci yaramaz gibidir. Çünkü bomba gibi yerinde duramaz. Küçük bir birey olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi küçük bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 5 metafor ve 19 öğrenciden (%6.57) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Öğrenci çocuk gibidir. Çünkü bilgileri öğrendikçe büyür. Öğrenci bebek gibidir. Çünkü bebekler gibi temizdir. Öğrenci fidan gibidir. Çünkü bilgi öğrendikçe tomurcuklar açılır ve büyür. Önemli bir birey olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi önemli bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 8 metafor ve 18 öğrenciden (%6.23) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Öğrenci akıl gibidir. Çünkü beynimiz gibi gelişir. Öğrenci ağaç gibidir. Çünkü ders çalışırsa hep yeşil kalır. Öğrenci hayat gibidir. Çünkü ders alıp öğrenecek olan odur. Çalışkan bir birey olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi çalışkan bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 10 metafor ve 18 öğrenciden (%6.23) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğrenci zehir gibidir. Çünkü bilgileri öğrenir ve tüm soruları çözer. Öğrenci işçi gibidir. Çünkü sürekli ders çalışır. Öğrenci karınca gibidir. Çünkü çalışkan ve sorumludur. Lise öğrencilerinin öğrenciye yönelik geliştirdikleri metaforlar ve bu metaforlara ilişkin kategorilerin frekansları ve yüzde değerleri Tablo 7 de verilmiştir. 364

Eğitim Bilimlerinde Yenilik ve Nitelik Arayışı Tablo 7. Lise Öğrencilerinin Öğrenci Kavramına İlişkin Ürettikleri Metaforlar ve Kategorileri. Kategori Metaforlar Metafor Yüzde Sayısı Olumsuz Mahkûm (14), Köle (7), Odun (4), Robot (4), Mal (3), 52 21.14 Suçlu (3), Hayvan (2), Kukla (2), Terörist(1), Canavar(1) Sorumluluk küpü (1), Saf köylü (1), Esir (1), Deli (1), Haylaz (1), Zanlı (1), Akıl hastası (1), Çöplük (1), Dinamit (1), Kaktüs (1), Ot (1), Fitneci (1) Sevgi Çiçek (23), melek (6), Gül (5), Sevda (1), Harika (1), 38 15.45 Eğitim gönüllüsü (1), Çikolata (1) Çalışkan Amele (7), işçi (7), Arı (5), Yarışmacı (2), Karınca (2), 29 11.79 Asker (2), Çalışan (1), Parasız çalışan amele (1), Maraton koşucusu (1), Makine (1) Önemli Altın (8), Elmas (3), Işık (3), Adam (2) Pırlanta (2), 28 11.38 Maden (2), İnsan (1), Ağaç (1), Su (1), Eser (1), İnci tanesi (1), Güneş (1), Yıldız (1), Hayat (1) Dost Kardeş (15), Evlat (2), Arkadaş (2), Adamın dibi (2), 24 9.76 Kanka (1), Masum (1), Aile (1) Gizemli Ayna (3), Boş kağıt (2), Defter (2), At (2), Alıcı (1), 21 8.54 Araba (1), Cins (1), Kapalı bir kutu (1), Turist (1), Bilinmeyenli denklem (1), Bardak (1), Araç (1), Yapışkan (1), Yaprak (1), Kar (1), Bulut (1), Gizli kutu (1) Küçük Çocuk (4), Fidan (4), Bebek (2), Yeni doğmuş bebek (1), 14 5.69 Tohum (1), Filizlenmiş tohum (1), Kıvılcım (1) Bilgili Google (3), Öğrenci (2), Kitap (2), Öğretim görevlisi (1), 8 3.25 Yandex (1), Bilgisayar (1) Toplam 214 87.00 Tablo 7 incelendiğinde; lise öğrencilerinin öğrenci kavramına yönelik 92 geçerli metafor geliştirdikleri görülmektedir. Öğrenci kavramına yönelik lise öğrencileri tarafından en fazla kullanılan metaforlar; çiçek, kardeş ve mahkûm kavramlarıdır. Lise öğrencilerinin öğrencikavramına yönelik sahip oldukları metaforlar; olumsuz, sevgi, çalışkan, önemli, dost, gizemli, küçük ve bilgili olmak üzere 8 kategoride toplanmıştır. Olumsuz bir birey olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi olumsuz bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 22 metafor ve 52 öğrenciden (%21.14) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğrenci mahkûm gibidir. Çünkü müebbet yemiştir. Oradan oraya sürüklenip durur. Öğrenci robot gibidir. Çünkü öğretmen ne derse onu yapar. Öğrenci canavar gibidir. Çünkü sınıfta tepinir. 365

Ortaokul ve Lise Öğrencilerinin Okula Ait Kavramlara Yönelik Metaforik Algıları... Sevgi ifadesi olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi sevgi ifadesi bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 7 metafor ve 38 öğrenciden (%15.45) oluştuğu görülmektedir. Bu Öğrenci çiçek gibidir. Çünkü bilgileri alarak büyür. Öğrenci melek gibidir. Çünkü hiçbir şeyden haberi yoktur. Öğrenci gül gibidir. Çünkü bilgi ile sulanır. Çalışkan bir birey olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenci çalışkan bir varlıkla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 10 metafor ve 29 öğrenciden (%11.79) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan metaforlardan bazıları örnek olarak verilmiştir: Öğrenci amele gibidir. Çünkü iyi bir yere gelmek için sürekli çalışır. Öğrenci işçi gibidir. Çünkü çalışır ve sonra hak ettiğini kazanır. Öğrenci arı gibidir. Çünkü çok çalışır, az yer ve gayret eder. Önemli bir birey olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi önemli bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 14 metafor ve 28 öğrenciden (%11.38) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Öğrenci altın gibidir. Çünkü bulunması zordur. Öğrenci ışık gibidir. Çünkü geleceği aydınlatır. Öğrenci elmas gibidir. Çünkü parlaklığı göz kamaştırır. Bir dost olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi bir dostla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 7 metafor ve 24 öğrenciden (%9.76) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Öğrenci kardeş gibidir. Çünkü birbirlerini yolda bırakmazlar. Öğrenci evlat gibidir. Çünkü maddi manevi yardımcıdır. Öğrenci arkadaş gibidir. Çünkü zor zamanımızda yanımızdadır. Gizemli bir birey olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi gizemli bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 17 metafor ve 21 öğrenciden (%8.54) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Öğrenci boş kâğıt gibidir. Çünkü öğrencileri anlamak gerçekten zordur. Öğrenci kapalı bir kutu gibidir. Çünkü ne yaşadığı, içine ve yaşamına neler kattığının bilinmesi zordur. Öğrenci yeni doğmuş bebek gibidir. Çünkü bilgiye muhtaçtır. 366

Küçük bir birey olarak öğrenci Eğitim Bilimlerinde Yenilik ve Nitelik Arayışı Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi küçük bir varlıkla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 7 metafor ve 14 öğrenciden (%5.69) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Öğrenci çocuk gibidir. Çünkü ailesinden uzaktadır ve özlem çeker. Öğrenci fidan gibidir. Çünkü öğrenci okulda yetişir, büyür ve gelişir. Öğrenci bebek gibidir. Çünkü okulda sevinç ve neşe kaynağıdır. Bilgili bir birey olarak öğrenci Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler öğrenciyi bilgili bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 6 metafor ve 8 öğrenciden (%3.25) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Öğrenci arama motoru gibidir. Çünkü iyi kötü bilmediği şey yoktur. Öğrenci kitap gibidir. Çünkü okundukça değerlendirilir. Öğrenci bilgisayar gibidir. Çünkü her şeyi bilir. Ortaokul öğrencilerinin derse yönelik geliştirdikleri metaforlar ve bu metaforlara ilişkin kategorilerin frekansları ve yüzde değerleri Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 8. Ortaokul Öğrencilerinin Ders Kavramına İlişkin Ürettikleri Metaforlar ve Kategorileri. Kategori Metaforlar Metafor Yüzde Sayısı Önemli Hayat (14), Sınav (7), Keşif (6), Su (3), Kimlik (2), Geleceğin 49 16.96 umudu (2), Kural (2), Hayat kılavuzu (1), Işık (1), Gelecek (1), Haber (1), Olanak (1), İlaç (1), Hayatın gerçekleri (1), Hayat kaynağı (1), Yemek (1), Besin(1), Görev(1), Amaç(1), Başarı(1) Olumsuz Sıkıcı (21), İşkence (9), Ölüm (6), Çaresizlik (2), Ceza (1), 43 14.88 Engel (1), Kaya (1), Sıkıyönetim (1), Tımarhane (1) Bilgilendirici Bilgi (14), Öğretici (6), Kitap (5), Bilim (2), Bilgi ağacı (2), 39 13.50 Ansiklopedi (2), Öğüt (1), İlim kaynağı (1), Staj (1), Bilgi kaynağı (1), Bilgi zamanı (1), Bilgi havuzu (1), Bilgi kutusu(1), Kılavuz (1) Eğlendirici Eğlence (11), Anlayana güzel (4), Oyun (4), Kahvehane (3), kolay (3), sohbet alanı (1), Masal (1), Ninni (1), Hikâye (1) 29 10.03 Mutluluk ve Mutluluk (3), Dost (3), Arkadaş (3), Gül (2) Huzur (1), 16 5.54 Huzur verici Paylaşma (1), Sevgi (1), Melek (1), Çiçek (1) Kapsamlı Öğretmen (4), Matematik (2), Kanun (2), Fikir (2), Sanat (1), 14 4.84 Düşünce (1), Sözlük (1) Hayat bilgisi (1) Gizemli Pekmez (2), Tren (2), Yiyecek (2), İlginç (1), Hücre zarı (1), 13 4.50 Fışkıran su (1), Kitaplarla dolu bir ada (1), Mevsim (1), Akıntı(1), Petek (1) Toplam 203 70.24 367

Ortaokul ve Lise Öğrencilerinin Okula Ait Kavramlara Yönelik Metaforik Algıları... Tablo 8 incelendiğinde; ortaokul öğrencilerinin derse yönelik 79 geçerli metafor geliştirdikleri görülmektedir. Derse yönelik öğrenciler tarafından en fazla kullanılan metaforlar; sıkıcı, hayat ve bilgidir. Ortaokul öğrencilerinin derse yönelik sahip oldukları metaforlar; önemli, olumsuz, bilgilendirici, eğlendirici, mutluluk ve huzur verici, kapsamlı ve gizemli olmak üzere 7 kategoride toplanmıştır. Önemli bir kavram olarak ders Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler dersi önemli bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 20 metafor ve 49 öğrenciden (%16.96) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Ders hayat gibidir. Çünkü her şeyi öğreniriz ve pekiştiririz. Ders sınav gibidir. Çünkü benim teşekkür ve takdir almamı sağlar. Ders keşif gibidir. Çünkü yeni ilimler öğreniriz. Olumsuz bir kavram olarak ders Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler dersi olumsuz bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 9 metafor ve 43 öğrenciden (%14.88) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Ders sıkıcı gibidir. Çünkü işimize yaramayacak şeyler anlatılır. Ders işkence gibidir. Çünkü çok sıkıcıdır ve yapamayacağımız şey çoktur. Ders ölüm gibidir. Çünkü 8 saat ders görüyoruz ve ders bitmek bilmiyor. Ders kahvehane gibidir. Çünkü kimse kimseyi dinlemez. Bilgilendirici bir kavram olarak ders Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler dersi bilgilenmeyi sağlayan bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 14 metafor ve 39 öğrenciden (%13.50) oluştuğu görülmektedir. Bu Ders bilgi gibidir. Çünkü her şeyi öğretir. Ders öğretici gibidir. Çünkü içinde her bilgi vardır. Ders kitap gibidir. Çünkü içindeki her şey heyecanlıdır. Eğlendirici bir kavram olarak ders Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler dersi eğlenmeyi sağlayan bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 9 metafor ve 29 öğrenciden (%10.03) oluştuğu görülmektedir. Bu Ders eğlence gibidir. Çünkü hem ders işleriz hem güzel etkinlikler yaparız. Ders oyun gibidir. Çünkü derste hep zevkli uygulamalar yaparız. Ders anlayana güzel gibidir. Çünkü derse girdikçe bilgiye ulaşırız. 368

Mutluluk ve huzur verici bir kavram olarak ders Eğitim Bilimlerinde Yenilik ve Nitelik Arayışı Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler dersi mutluluk ve huzur verici bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 9 metafor ve 16 öğrenciden (%5.54) oluştuğu görülmektedir. Bu Ders mutluluk gibidir. Çünkü yeni bir şey öğrenince mutlu oluruz. Ders dost gibidir. Çünkü güven verir. Ders paylaşma gibidir. Çünkü paylaşmayla yeni bilgiler öğreniriz. Kapsamlı bir kavram olarak ders Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler dersi kapsamlı bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 8 metafor ve 14 öğrenciden (%4.84) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Ders öğretmen gibidir. Çünkü her şeyi öğretir. Ders kanun gibidir. Çünkü kuralları vardır. Ders fikir gibidir. Çünkü keşif yapmamızı sağlar. Gizemli bir kavram olarak ders Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler dersi gizemli bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 10 metafor ve 13 öğrenciden (%4.50) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Ders tren gibidir. Çünkü her vagonunda bilim vardır. Ders fışkıran su gibidir. Çünkü her gün yeni bir buluş olur. Ders kitaplarla dolu bir adadır. Çünkü kitapsız ders olmaz. Lise öğrencilerinin derse yönelik geliştirdikleri metaforlar ve bu metaforlara ilişkin kategorilerin frekansları ve yüzde değerleri Tablo 9 da verilmiştir. Tablo 9 incelendiğinde; lise öğrencilerinin derse yönelik 92 geçerli metafor geliştirdikleri görülmektedir. Derse yönelik öğrenciler tarafından en fazla kullanılan metaforlar; hayat, işkence ve sıkıcıdır. Lise öğrencilerinin derse yönelik sahip oldukları metaforlar; olumsuz, önemli, gizemli, mutluluk ve huzur verici, bilgilendirici, eğlendirici ve kapsamlı olmak üzere 7 kategoride toplanmıştır. Öğrencilerin en fazla metafor ürettikleri kategori olumsuz kategorisidir. 369

Ortaokul ve Lise Öğrencilerinin Okula Ait Kavramlara Yönelik Metaforik Algıları... Tablo 9. Lise Öğrencilerinin Ders Kavramına İlişkin Ürettikleri Metaforlar ve Kategorileri. Kategori Metaforlar Metafor Yüzde Sayısı Olumsuz İşkence (17), Sıkıcı (10), Ölüm (5), Izdırap (4), Çin işkencesi (3), 69 28.05 Çile (2), Zor (2), Zülüm (2), Yorucu (2), Hastalık (2), Bıçak (2), Yük (1), Ağır (1), 40 dakikalık sıkıcı film (1), Saatli bomba (1), Zindan (1), Atmosferi kirleten (1), Cezaevi (1), Cenaze ortamı (1), Kâbus (1), Gereksiz film (1), Zararlı (1), Şikâyet (1), Sinüzit (1), Korkulu rüya (1), Saçma (1), Çekilmez (1), Sopa (1), Silah (1), C 4 bombası(1), Şimşek (1) Önemli Hayat (19), Su (7), Yemek (3), Ekmek (2), İnci (2), Ürün (2), 47 19.11 Zaman(1), Yaşam (1), Elmas (1), Işık (1), Hazine (1), Ağaç (1), Oksijen (1), Besin (1), Farz (1), Nefes almak (1), İlaç (1), Dünya (1) Gizemli Çeşme (2), Toprak (2), Yol (2), Market (1), Kapalı kutu (1), 13 5.28 Antrenman (1), Ütü (1), Heykel (1), Saksı (1), Demir(1) Mutluluk Rüya (3), Meyve (2), Akarsu (2), Uyku saati (2), Gül (1), C tt (1), 13 5.28 ve Huzur Resim (1), Güven (1) verici Bilgilendiri Kitap (3), Bilgi verici (2), Bilgisayar (1), Hayat dersi (1), Bilgi 12 4.89 ci kaynağı (1), Öğretici (1), Beyin formatlama (1), Bilgi şöleni (1), Kaynak (1), Araştırma konusu (1) Eğlendirici Oyun (3), Ninni (2), Masal (1), Müzik (1), Eğlence (1), Heyecan 11 4.47 (1), Zevkli (1), Romantik film (1) Kapsamlı Vücut (2), Atom (1), Evren (1), Eğitim (1), Fizik (1), Günlük 7 2.85 hayat(1) Toplam 172 69.92 Olumsuz bir kavram olarak ders Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler dersi olumsuz bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 31 metafor ve 69 öğrenciden (%28.05) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Ders işkence gibidir. Çünkü çok sıkıcı ve nefret edilen bir durumdur. Ders sıkıcı gibidir. Çünkü derste bir türlü zaman geçmez. Ders ölüm gibidir. Çünkü çıkıncaya kadar terler akar. Önemli bir kavram olarak ders Bu kategoride yer alan metaforlarda öğrenciler dersi önemli bir kavramla ilişkilendirmişlerdir. Kategorinin 18 metafor ve 47 öğrenciden (%19.11) oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride yer alan Ders hayat gibidir. Çünkü olmazsa olmaz gerçekleri içerir. Ders su gibidir. Çünkü akıcı geçer. Ders yemek gibidir. Çünkü bazen seversin bazen sevmezsin, değişir. 370