REEL SEKTÖRDE İÇ DENETİM UYGULAMALARI: Tespit ve Öneriler TÜSİAD İç Denetim Alt Çalışma Grubu: Ali KAMİL UZUN (Başkan) Özlem AYKAÇ Fuat ÖKSÜZ Şenol TOYGAR Doç. Dr. Şaban UZAY Melda ÇELE (TÜSİAD) Kerem TUZLACI (TÜSİAD) İstanbul, 27 Mayıs 2010 1 1
ARAŞTIRMANIN AMACI İç denetim konusunda, reel sektördeki uygulama düzeyinin saptanması, geleceğe yönelik bazı öngörü, değerlendirme ve önerilerde bulunulmasıdır. 2
ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Ankete dayanan bir çalışma olup, ayrıca uygun sorularda IIA tarafından yapılan benzer nitelikteki (Fortune 500 ; CBOK) araştırma sonuçlarıyla karşılaştırmalar yapılmış ; Uluslararası İç Denetim Standartlarına (UİDS) atıflarda bulunulmuştur. Anket Capital 500 listesinde yer alan reel kesim şirketlerine uygulanmıştır. TÜSİAD aracılığıyla 2009 yılında gerçekleştirilen anket çalışmasında anketi cevaplandıran 108 şirkete ilişkin elde edilen cevaplar analize tabi tutulmuştur. 3
DENETİM FONKSİYONUNUN YÖNETİM VE HİSSEDARLAR AÇISINDAN ÖNEMİ Şirket üst yönetimi; Hissedarlara, risklerin farkında olduğunu, Bu riskleri yönetme konusunda gerekli kontrollerin oluşturulmuş olduğunu, Bu kontrollerin etkin çalıştığı konusunda güvence vermek durumundadır. 4
İÇ DENETİMİN KONUMU (Albayrak, 2010) Roller r ve Sorumluluklar HİSSEDARLAR & PAYDAŞLAR Güvence Danışmanlık D I Ş YÖNETİM KURULU YÖNETİM & ORGANİZASYON DENETİM KOMİTESİ Danışmanlık Güvence İç Denetim D E N E T İ M 5
DEĞİŞİM, RİSK VE KONTROLLER Değişen Koşullar Değişen Risk Faktörleri Kontrollerin Geliştirilmesi İhtiyacı 6
İÇ DENETİM ve ROLLERİ Kurumsal Yönetim ve İç Denetim Risk Yönetimi ve İç Denetim İç Kontrol ve İç Denetim Usulsüzlüklerin Önlenmesinde İç Denetim Ekonomik Kriz Dönemlerinde İç Denetim 7
EKONOMİK KRİZ DÖNEMLERİNDE İÇ DENETİM İç denetim; Risk yönetiminin etkinliği açısından İş süreçlerinin verimliliği açısından Eleman çıkarma açısından; Usulsüzlük riskinin yönetimi açısından İletişim stratejisinin doğruluğu açısından ekonomik kriz dönemlerinde katma değer sağlar. 8
İÇ DENETİMLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER SPK nın Aracı Kurumlarda İç Denetim Sistemine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (Seri V, No:68) (2003) 5411 sayılı Bankacılık Kanunu (2005) ve BDDK, İç Sistemler Yönetmeliği (2006) Sigortacılık Kanunu (2007) ve Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin İç Sistemlerine İlişkin Yönetmelik (2008) 5018 sayılı Kamu Mali yönetim ve Kontrol Kanunu (2003) TTK (1957) Halka açık şirketlerde Bağımsız Denetim (1989) İMKB ye tabi şirketlerde Denetimden Sorumlu Komite (2004) TTK Tasarısı 9
ARAŞTIRMANIN ANALİZİ: A) GENEL BİLGİLER B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN ŞİRKETLERİN ANALİZİ C) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNMAYAN ŞİRKETLERİN ANALİZİ D) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNMASINA BAKILMAKSIZIN ŞİRKETLERİN TÜRKİYE DEKİ İÇ DENETİME İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELERİ 10
A) GENEL BİLGİLER: Şirketlerin Faaliyet Gösterdiği Sektörler 11
A) GENEL BİLGİLER: Şirketlerin Özellikleri 12
A) GENEL BİLGİLER: Şirketlerin Halka Açıklık Düzeyleri Halka Açık Değil %55 Halka Açık %45 13
A) GENEL BİLGİLER: Şirketlerin Halka Açılma Oranları ve Faaliyet Süreleri Halka Açık Şirketlerin Halka Açılma Oranı Şirketlerin Faaliyet Süresi 14
A) GENEL BİLGİLER: Şirketlerin Çalışan Sayısı ve Yıllık Ortalama Satışları Şirketlerde Çalışan Sayısı Şirketlerin Yıllık Ortalama Satışları (Milyon TL) 15
A) GENEL BİLGİLER: Şirketlerde Gerçekleşen Denetim Türleri Alınan Cevapların Yüzdesi İç denetim Bağımsız dış denetim Yeminli Mali Müşavirler tarafından gerçekleştirilen tasdik (vergi) denetimi Kalite ve ISO denetimleri Bilgi sistemleri denetimi Özel amaçlı denetimler (usulsüzlük denetimi vb. gibi) Diğer: Sosyal sorumluluk denetimi CAPA (Cost&Price Analysis), DCAA, Gümrük Denetimi SEÇ (Sağlık Emniyet Çevre) Denetimleri AQAP, Tesis Güvenlik, İş Sağlığı ve Güvenliği, Çevre ve Yönetim Sistemi Çevre denetimleri MSB Tesis Güvenlik Denetimi, SSM Bilgi Güvenliği Denetimi 93,5 89,8 84,3 80,5 56,4 33,3 9,3 16
A) GENEL BİLGİLER: Şirketlerde İç Denetim Faaliyetinin Konumu 17
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER İç Denetim Biriminin Kaç Yıldır Faaliyet Gösterdiği 18
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam İç Denetim Biriminde Çalışan Sayısı İç Denetim Biriminde Çalışanların Yaş Ortalaması 19
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam İç Denetim Yönetmeliğinin Varlığı İç Denetim Rehberinin Varlığı 20
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam İç Denetim Biriminin İşlevsel (Fonksiyon) Olarak Kime Bağlı Olduğu İç Denetim Biriminin İdari Olarak Kime Bağlı Olduğu 21
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam İç Denetim Birimi Yöneticilerinin Tayininde, Performans Değerlemesinde ve İşten Çıkartılmasında Yetkili Olan Birimler 22
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam İç Denetçilerin Sahip Olduğu Sertifikalar CIA (Certified Internal Auditor) CCSA (Certification in Control Self-Assesment) CFSA (Certified Financial Services Auditor) CISA (Certified Information Systems Auditor) CFE (Certified Fraud Examiner) CPA/CA (Certified Public Accountant/Chartered Accountant) YMM (Yeminli Mali Müşavir) SMMM (Serbest Muhasebeci Mali Müşavir) SPK Lisansı Diğer: CMA (1 kişi) CFA (Certified Financial Analyst) (1 kişi) CISM, CISSP (1 kişi) Muhtelif Kalite Sertifikaları (1 kişi) ISO 22000 İç Denetçi Sertifikası (3 kişi) Yanıtsız (1 kişi) Top lam 43 2 1 12 8 2 5 83 10 8 Alınan Cevapların Yüzdes i 39,8 1,8 0,9 11,1 7,4 1,8 4,6 76,8 9,2 7,4 23
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam İşletme, İktisat vb Lisans Y.Lisans Doktora 299 52 1 Hukuk Lisans Y.Lisans Doktora 3 1 - Mühendislik Lisans Y.Lisans Doktora 36 15 - Diğer* 1.Matematik 2.Psikolojik Dan.Rehberlik 3.Muhasebe 4.Belirtilmemiş Lisans Y.Lisans Doktora 4 - - İç Denetim Ekibinin Eğitim Düzeyi 24
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam İç Denetim Ekibinin Eğitiminin Hangi Yollardan Sağlandığı 25
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam İç Denetçilerin İş Yükü Dağılımı 26
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam Şirketlerin %61 inde bilgi sistemleri denetimi yapılmaktadır. Bilgi Sistemleri Denetiminin Kim Tarafından Yapıldığı 27
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam Denetim Faaliyetlerinde Kullanılan Yazılım Türleri 28
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam Şirketlerin %98 sinde düzenli olarak denetim planlaması yapılmaktadır. Planlamada %94 oranında risklere göre öncelik sıralaması esas alınmaktadır. Denetimin Planlanmasından Kimin Sorumlu Olduğu 29
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam Hangi Sürelerle Planlama Yapıldığı Uluslararası İç Denetim Standartlarına Tam Olarak Uyulmama Nedenleri 30
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER - Devam Şirketlerin tamamı raporlamadan sonra tespit ve önerilerinin takibinin yapıldığını belirtmişlerdir. Denetim Raporlarının Organizasyon Yapısında Hangi Birime Gönderildiği 31
B) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNAN İŞLETMELER Devam Sıra No Türkiye de İç Denetim Uygulamalarına İlişkin Değerlendirmeleri İfadeler 1 Şirket üst yönetimi iç denetim birimine tam destek vermektedir. 2 İç denetim birimimiz bağımsız olarak faaliyet göstermektedir. 3 Şirketimizde iç denetçilerin meslek içi eğitimine çok önem verilir. 4 Şirketin iç kontrolleri etkin şekilde değerlendirilmektedir. 5 İç denetim birimimiz, şirket içindeki diğer risk yönetimi ilgilileri ile sürekli bir etkileşim içindedirler. 6 Şirketin risk yönetim ve yönetim süreçlerinin etkinliğinin değerlendirilmesinde yönetime yeterince yardımcı olunmaktadır. 7 Denetim komitesine ihtiyaç duyduğumuz her an ulaşabiliriz. Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum İç Denetim Uygulamalarına İlişkin İfadelere İç Denetçilerin Katılma Düzeyi Ort. Önem Derecesi %97,4 - %2,6 4,54 %94,8 %2,6 %2,6 4,38 %92,2 %3,9 %3,9 4,37 %90,5 %6,8 %2,7 4,27 %92,2 %3,9 %3,9 4,21 %88,3 %6,5 %5,2 4,18 %86,1 %7,7 %6,2 4,07 32
C) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNMAYAN İŞLETMELER Şirketlerde İç Denetim Birimi Bulunmama Nedenleri 33
C) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNMAYAN İŞLETMELER - Devam Şirketlerin Yakın Gelecekte İç Denetim Birimine Yer Vermeyi Düşünüp Düşünmedikleri 34
D) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNMASINA BAKILMAKSIZIN ŞİRKETLERİN TÜRKİYE DEKİ İÇ DENETİME İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELERİ Sıra No İfadeler Ort. Önem Derecesi 1 Bir şirkette iç denetimin etkin olması, bağımsız denetim uygulamalarını da olumlu yönde etkiler. 4,64 2 Büyük ölçekli sermaye şirketlerinde iç denetim birimi oluşturma zorunluluğu konusunda TTK Tasarısı bir fırsat olarak görülmelidir. 3 İç denetimin kurumsal yönetim düzenlemeleri ve uygulamaları ile risk yönetimi uygulamalarının gelişiminde önemli bir rolü vardır. 4,44 4,40 4 İç denetim KOBİ ler için de bir gerekliliktir. 4,19 5 Basel II kriterlerine göre kredi talep eden firmaların kredibilitelerini artırmak için iç denetim son derece önemli bir gerekliliktir. 6 Ülkemizde 5018 sayılı kanun ile kamuya ilişkin iç denetim sistemi, iç denetim mesleğinin tanınmasına katkı sağlayacaktır. 7 Ülkemizde reel sektördeki şirketlerde iç denetim birimleri gittikçe gelişmekte, statü ve itibarları her geçen gün artmaktadır. 4,17 4,00 3,91 8 Ülkemizde büyük ölçekli şirketlerde üst düzey yöneticiler iç denetim konusunda bilinçlidir. 3,68 9 Ülkemizde büyük ölçekli şirket sahipleri iç denetim konusunda yeterince bilinçlidir. 3,33 İşletmelerin Türkiye deki İç Denetim Uygulamalarına İlişkin Değerlendirmeleri 35
D) ÖRGÜT ŞEMASINDA İÇ DENETİM BİRİMİ BULUNMASINA BAKILMAKSIZIN ŞİRKETLERİN TÜRKİYE DEKİ İÇ DENETİME İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELERİ Sıra No İfadeler 1 Reel kesimde iç denetimi zorunlu kılan yasal bir düzenleme olmaması 2 Şirketlerimizin genellikle aile şirketi olması profesyonel yönetim anlayışının yeterince gelişmemesi 3 Şirketlerimizin genellikle aile şirketi olması profesyonel yönetim anlayışının yeterince gelişmemesi 4 İç denetim birimi dışındaki birimlere (örneğin muhasebe birimine) iç denetime ilişkin ek görevler verilmesi Ort. Önem Derecesi 4,33 4,32 4,14 4,01 5 Yeni bir kariyer fırsatı olarak, iç denetimin yeterince tanıtılamaması 3,72 6 İç denetim konusunda yetişmiş eleman eksikliği olması 3,71 Türkiye de İç Denetimin Gelişmesini Engelleyen İfadelere İlişkin Anketi Cevaplayanların Katılma Düzeyi 36
ARAŞTIRMA SONUÇLARININ IIA İN BENZER ARAŞTIRMALARIYLA KARŞILAŞTIRILMASI Ülkemizde iç denetim birimi işlevsel olarak %60 oranında yönetim kurulu ve denetim komitesine bağlı iken, bu oran IIA araştırmasında %92 dir. Ülkemizde iç denetim birimi idari olarak %39 oranında genel müdüre bağlı iken, IIA araştırmasında en yüksek oran %60 ile CFO olmuştur. 37
Her iki araştırma sonucunda da iç denetçilerin en yaygın sahip oldukları sertifikalar sırasıyla; Muhasebecilik (SMMM ) ile Uluslararası İç Denetçilik (CIA) dır. Gelişmiş ülkelerde iç denetçilerin sahip oldukları sertifika çeşidinin daha çok olduğu görülmüştür. Ülkemizde denetimin planlanmasının yılda bir kez yapılması % 73 oranında iken, IIA araştırmasında bu oran %96 dır. 38 38
İÇ DENETÇİLERİN İŞ YÜKLERİ KARŞILAŞTIRMASI İŞ YÜKLERİ TÜSİAD - 2009 IIA - 2009 Güvence Hizmetleri %57 %75 Danışmanlık Hizmetleri %11 %7 Yönetimden Gelen Talepler Doğrultusunda Gerçekleşen Denetimler %18 %8 Usulsüzlük Araştırması %11 %5 İzleme Denetimleri - %5 Diğer %3-39
ÖNERİLER A) Şirket Yöneticilerine ve Hissedarlarına Yönelik Öneriler: Kurumsal yönetim ilkelerine uyumda iç denetimin önemli bir rolü bulunmaktadır. Kurumsallaşma ve halka açılmanın teşvik edildiği bu dönemde iç denetimin rolü daha belirgin hale gelecektir. 40
Kurumsallaşma, sürdürebilirliğin önemini artırmakta ve iç denetime olan ihtiyacı ortaya çıkarmaktadır. Şirketlerde etkin risk yönetimi ve iç kontrol sisteminin oluşturulmasında iç denetim fonksiyonunun rolü önemlidir. Ekonomik kriz dönemlerinde iç denetimin rolü artmaktadır. İç denetçilerin bağımsızlığı, iç denetimden beklenenlerin yerine getirilmesi açısından önemlidir. 41 41
İç denetim, denetim komitesi yanında bağımsız denetime de yardımcı olur. İş etiği kurallarının uygulanmasında iç denetimin önemli bir rolü vardır. UFRS ye geçiş sürecinde iç denetçiler önemli bir rol üstlenmektedir. Şirketler bilgi sistemleri denetimine gereken önemi vermelidir. İç denetim fonksiyonu KOBİ ölçeğinde dış kaynak kullanımı yoluyla da sağlanabilir. 42 42
B) Düzenleyici Kurumlara Yönelik Öneriler: Büyük ölçekli şirketlerde ve halka açık şirketlerde iç denetim yasal olarak zorunlu olmalıdır. 43 43
C) Diğer Öneriler: İç denetim disiplinler arası bir meslek olup, kariyer fırsatları içermektedir. İç denetimin şirket sahipleri ve çalışanlardan başlayarak daha geniş kesimlere tanıtımına önem verilmelidir. Uluslararası iç denetim standartlarına (UİDS) uyum düzeyi artırılmaya çalışılmalıdır. 44 44
SONUÇ Türkiye de mali sektörle çok yakın işbirliği halindeki reel sektörde iç kontrol/iç denetime yönelik yasal bir düzenleme yer almamaktadır. Bununla birlikte reel sektörde belirli büyüklüğü aşan şirketler iç denetime yabancı değildirler. 45
Belirli büyüklük ölçülerine ulaşan şirketler, iç denetimin başarılı ve katma değer yaratan sonuçlarından yararlanmak için örgüt şemalarında iç denetime yer vermelidirler. Gelecekte denetimsizlikten kaynaklanan ekonomik krizlerin, hileli finansal raporların, çalışanların karıştığı usulsüzlüklerin yaşanmaması, bunların yanı sıra kaynakların verimli kullanılması için hem ülke düzeyinde hem de şirket düzeyinde denetime gereken önem verilmelidir. 46 46
TEŞEKKÜR EDERİM 47 47