Türkiye'de Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi ve İzmir Örneği Neşe Kumral, Ege Üniversitesi, İktisat Bölüm Başkanı İzmir Kalkınma Ajansı Kalkınma Kurulu Başkan Vekili AB BÖLGESEL KALKINMA POLİTİKASI SEMİNERİ 7 HAZİRAN 2007 PERŞEMBE İzmir Ticaret Odası
İçerik Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi Türkiye de Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi İzmir
Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi 1980 öncesi ithal ikamesi büyüme politikalarının uygulandığı dönemde bölgesel politikalar, Bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarının kaldırılmasına yönelik dengeli ekonomik kalkınma anlayışına dayalıdır. Bu dönemde geri kalmış bölgelere yönelik çeşitli yardımlarla gelişmişlik farklılıkları ortadan kaldırılmaya çalışılmış ve bu süreç, Merkezi yönetim tarafından yürütülmüştür.
Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi Ancak geleneksel bölgesel politikalar bölgesel gelişmişlik farklılıklarını ortadan kaldırma konusunda beklenen sonuçları sağlayamamış ve, Devlet yardımlarının uzun dönemdeki faydası sorgulanmaya başlanmıştır. Yardımların; bölgeleri pasifleştirdiği, girişimciliği baskıladığı, ekonomik yatırımı çekmiş olmasına rağmen yatırımın nitelik ve derinliğini artırmadığı yönünde eleştiriler gelmiştir.
Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi Bu sorunlar, bölgesel politikalarda yeni bir paradigma arayışına yol açmış, ve sonuçta, 1980 sonrası küresel ekonomi döneminin dinamikleriyle uyumlu, Endojen Büyüme Kuramına dayalı ve, Bölgelerin rekabet gücünü arttırmaya odaklanan, yeni bir paradigma geliştirilmiştir.
Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi Yeni paradigmanın strateji, hedef, araç ve aktörleri şu şekilde özetlenebilir; Strateji: Bölgesel gelişme politikaları, mekansal özellikler göz önünde tutularak hazırlanmış, entegre kalkınma stratejilerine, dayalı olmalıdır.
Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi Hedef: Bölgesel politikalar sadece geri kalmış bölgelere yönelik olmamalıdır. Bu bölgeler kadar gelişmiş bölgeler de politika hedefleri içinde yer almalı ve bu bölgelerin rekabet avantajı korunmaya ve artırılmaya çalışılmalıdır.
Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi Araçlar: Doğrudan yardımlar bölgenin kaynaklarını harekete geçirerek sürdürülebilir bir gelişme sürecini başlatacak, ve rekabet gücünü artıracak politikalarla uyumlu olmalıdır. Bu doğrultuda kamu yatırımlarının spesifik hedefleri arasında; geleneksel altyapı yatırımları (havaalanı, otoban vs.), bilim ve teknoloji parkları, araştırma enstitüleri, teknoloji merkezleri tarafından sağlanan hizmetlerin geliştirilmesi yer almalıdır.
Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi Aktörler: İzlenen politikaların tasarımı, uygulanması, denetimi aşamalarına o bölgede yaşayanların katılımı ve şeffaflık/sorumluluk ilkeleriyle bütünleştiren yönetişim anlayışı benimsenmelidir (bottom-up). (Mario Pezzini, Cultivating Regional Development: Main Trends and Policy Challenges in OECD Regions, OECD, Head of Territorial Reviews and Governance Division, 21/01/03).
Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi Geleneksel Bölgesel Politikalar Yeni Paradigma Hedef Gelirin yeniden dağılımı yoluyla azgelişmiş bölgelerin çıklarının (mali gelirler, istihdam, altyapı) telafi edilmesi Bölgelerin rekabet gücü açısından sahip olduğu potansiyel açığa çıkarılmalı Strateji Sektörel yaklaşım Entegre kalkınma projeleri Araç Sübvansiyonlar ve devlet yardımları Geleneksel ve modern altyapılar Aktör Merkezi yönetim Çok düzeyli ve aktörlü yönetim
Türkiye de Bölgesel Politikalar 1960 sonrasında DPT, 5 yıllık kalkınma planları çerçevesinde bölgesel politikadaki öncelikleri belirlemiştir. Bu dönemde öne çıkan kavramlar; sektörel yaklaşım, az gelişmiş bölgelere doğrudan yardımlar, dengeli kalkınma, bölgesel farklılıkların giderilmesidir. Ancak bölgesel farklılıkların giderilmesi konusunda istenen gelişme sağlanamamıştır. AB 1980 lerden sonra içsel büyüme kuramına dayalı bölgesel politika yaklaşımını benimsemiştir, Türkiye de benzer bir gelişme yaşanmamıştır.
Bölgesel Farklılıklar Turkey Mexico Slovak Republic Poland Belgium Korea United Kingdom Hungary Canada OECD average Portugal Austria Italy Germany United States Czech Republic Denmark Spain Ireland Norway France Finland Australia Netherlands Greece Japan Sweden 0.23 0.21 0.19 0.18 0.18 0.17 0.15 0.15 0.15 0.15 0.14 0.14 0.13 0.13 0.13 0.13 0.12 0.12 0.12 0.11 0.11 0.10 0.09 0.09 0.06 0.27 0.32 0.00 0.05 0.10 0.15 0.20 0.25 0.30 0.35 0.40 Index of Gini 2001
Index of Per Capita GDP for the Most Developed 10 NUTS2 Regions of EU25 (According to PPP, EU25 = 100, 2002). (Eurostat News Release 47/2005-7 Nisan 2005, DPT). 0 50 100 150 200 250 300 350 Inner London (İngiltere) 315 Bruxelles-Capitale (Belçika) Lüksemburg Hamburg (Almanya) İle de France (Fransa) 235 213 188 176 Wien (Avusturya) Bershire, BuckinghamshireOxfordshire Provincia Autonoma Bolzano (İtalya) Stockholm (İsveç) Oberbayern (Almanya) TR42 (Kocaeli,Bolu,Sakarya,Yalova,Düzce) 53 173 162 160 158 158
Index of Per Capita GDP for the Least Developed NUTS2 Regions of EU25 (According to PPP, EU25 = 100, 2002). (Eurostat News Release 47/2005-7 Nisan 2005, DPT). 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Lubelskie (Polonya) Podkarpackie (Polonya) Warminsko - Mazurskie (Polonya) Podlaskie (Polonya) Świętokrzyskie (Polonya) Észak Magyaroszág (Macaristan) Opolskie (Polonya) Eszag-Alföld (Macaristan) Východné Slovensko (Slovakya) Letonya 32 33 34 35 36 37 37 38 39 39 TRB2 (Bitlis, Hakkari, Muş, Van) 10
Türkiye de Bölgesel Politikalar Türkiye de bölgesel politikalarda 1999 Helsinki süreci ile birlikte önemli adımlar atılmıştır. Ön ulusal kalkınma planı (2004-2006) hazırlanmış, İBBS(NUTS) sınıflamasına geçilmiş, AB destekli bölgesel kalkınma programlarına başlanmış, Kalkınma ajansları kurulmuştur.
Türkiye de Bölgesel Politikalar 9. 5 Yıllık Kalkınma Planında (2007-2013) bölgesel politika alanında belirlenen, Temel Amaç; İçsel potansiyelin harekete geçirilmesi ve yerel kaynakların verimli kullanımı için bölgesel gelişme politikasının hayata geçirilmesinde AB bölgesel gelişme araçlarından en üst düzeyde yararlanarak etkin koordinasyon yapısının oluşturulması, bunun için gerekli kurumsal kapasitenin ve insan kaynaklarının geliştirilmesidir.
Türkiye de Bölgesel Politikalar Temel Politikalar; İstikrarlı ve sürdürülebilir büyüme politikası Küresel piyasalarda sürekli ve önemli bir yer sağlayacak olan, yeniliklere dayalı sürdürülebilir rekabet politikası Bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarının azaltılmasına yönelik bölgesel gelişme politikası
Türkiye de Bölgesel Politikalar Öncelik Alanları: Bölgelerin içsel potansiyellerinin harekete geçirilmesi ve yerel kaynakların verimli kullanımı yolu ile rekabet gücü kapasitelerinin artırılması ve sürdürülebilir gelişmenin sağlanması. Bölgesel gelişme politika uygulamalarının ve uygulama araçlarının birbirleri ile uyumlaştırılması ve çok düzeyli ve aktörlü etkin bir koordinasyon yapısının sağlanması.
Türkiye de Bölgesel Politikalar Yerel ve merkezi düzeyde kurumsal kapasitenin artırılması ve insan kaynaklarının geliştirilmesi. Bölgesel politika uygulamalarına yönelik etkin bir izleme ve değerlendirme mekanizmasının oluşturulmasıdır. (Bölgesel Gelişme Politikaları ve AB ye Ekonomik Sosyal Uyum Özel İhtisas Komisyon Raporu, 2006).
İzmir Belli Başlı Sosyo-Ekonomik Göstergeler İtibari İle İzmir
Kişi Başı GSYİH (bin USD) (Competitive Cities in the Global Economy, OECD Territorial Reviews,2006) 0 10 20 30 40 50 60 70 San Francisco Washington Boston New York 52,8 58 62,3 61,6 Londra Paris Viyana Stockholm Münih Brüksel Helsinki Kopenhag 37,6 36,7 35,2 35 34 33,5 42,7 46,2 Roma Hamburg 33,1 30,9 Tokyo Madrid Lisbon Varşova Atina 23,1 20,1 29,3 29 27,1 Mexico City İstanbul 14,3 10,9 İzmir Ankara 10 9,6 Kişi Başı GSYİH
İşgücü Verimliliği (bin USD) (Competitive Cities in the Global Economy, OECD Territorial Reviews,2006) 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 San Francisco Washington Boston New York Londra Paris Viyana Stockholm Münih Brüksel Helsinki Kopenhag Roma Hamburg Tokyo Madrid Lisbon Varşova Atina Mexico City İstanbul İzmir Ankara 37 30,7 26,2 27,8 71,7 70,6 82,6 84,4 68,1 65,3 79,9 76,1 59,3 60,5 57,6 60,7 48,9 102,7 102 110,9 119,2 132,1 156,6 İşgücü Verimliliği
Nüfus Artış Hızı 2004 (binde) (Türkiye de Bölgesel Gelişme Politikaları, Sektör-Bölge Yığınlaşmaları, TUSİAD-DPT, 2005) TÜRKİYE 18,29 TR51 (Ankara) 21,38 TR31 (İzmir) 22,39 TR10 (İstanbul) 33,1 0 5 10 15 20 25 30 35 TR10 (İstanbul) TR31 (İzmir) TR51 (Ankara) TÜRKİYE
Net Göç Hızı (Türkiye de Bölgesel Gelişme Politikaları, Sektör-Bölge Yığınlaşmaları, TUSİAD-DPT, 2005) 0 10 20 30 40 50 TR10 (İstanbul) 46,09 TR31 (İzmir) 39,88 TR51 (Ankara) 25,59 TR10 (İstanbul) TR31 (İzmir) TR51 (Ankara)
İşsizlik Oranı 2004 (Türkiye de Bölgesel Gelişme Politikaları, Sektör-Bölge Yığınlaşmaları, TUSİAD-DPT, 2005) TÜRKİYE 6,05 9,55 22,77 TR51 (Ankara) 5,31 8,02 12,08 TR31 (İzmir) TR10 (İstanbul) 6,1 5,36 7,36 7,79 10,21 11,54 0 5 10 15 20 25 15-24 yaş arası 25-34 yaş arası 35-44 yaş arası
İzmir de İktisadi faaliyet kollarına göre GSYİH nın Sektörel Dağılımı (2000) 7,5 29,5 63 Tarım Sanayi Hizmetler
İzmir/Hizmetler İzmir, İstanbul ile birlikte, Türkiye de hizmetler sektörünün en yoğun faaliyet gösterdiği bölgedir (Türkiye de Bölgesel Gelişme Politikaları, Sektör-Bölge Yığınlaşmaları, TÜSİAD-DPT, 2005). Öne çıkan hizmet sektörleri, Mali Aracı Kuruluş Faaliyetleri Sağlık Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme Toptan ve Parakende Ticaret Eğitim İnşaat Gayrimenkul, Kiralama ve İş faaliyetleri Oteller ve Lokantalar
İzmir-Sanayi Öne çıkan imalat sanayileri, (İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri, DPT,2006) Gıda ürünleri ve içecek imalatı (low-tech) Tekstil ürünleri imalatı (low-tech) Tütün ürünleri imalatı (low-tech) Bitkisel üretim (low-tech) İmalat sanayinin teknoloji temeline dayalı sınıflaması Ar&Ge yoğunluğuna bağlı olarak yapılmaktadır. Buna göre toplam brüt üretim değeri içinde Ar&Ge harcamalarının payı %5 den fazla olan sektörler yüksek teknoloji, %1.5-5 arasında olan sektörler yüksek-orta teknoloji, %0.7-1.5 arasında olan sektörler orta-düşük teknoloji, %0.7 den olan sektörler ise düşük teknoloji grubu içinde sınıflandırılmaktadır (OECD, Science, Technology and Industry Scoreboard, 2005).
İzmir-genel değerlendirme OECD tarafından belirlenen 78 metropol bölgeler içinde kişi başına GSYİH ve işgücü verimliliği açısından en alt sıralarda yer almaktadır. Kişi başına gelir refah düzeyinin, işgücünün verimliliği ise rekabet gücünün en önemli göstergeleridir.
İzmir-genel değerlendirme Nüfus artış hızı ve net göç oranı çok yüksektir. Düşük teknolojili sanayiler faaliyet göstermektedir, Bölgedeki yüksek öğretim kurumlarından mezun olan yüksek kaliteli işgücü, sanayideki düşük teknolojiye dayalı uzmanlaşma nedeniyle iş bulmada güçlük çekmekte veya niteliklerine uygun çalışma koşularında iş bulamamaktadır. Bu durum yüksek kaliteli işgücünün bölge dışına göç etmesine neden olmaktadır.
İzmir-genel değerlendirme Buna karşılık iç göç olarak, düşük kaliteli uzmanlaşmamış işgücü bölgeye gelmektedir. Bu yöndeki göç hareketi İzmir de, *Yaratıcı sınıfın (creative class) gelişmesine, *Yenilikçilik kapasitesinin artmasına ve *İleri ve ileri/orta teknoloji (high-tech&high/medium tech) içeren iç ve dış yatırımların bölgeye gelmesine engel olmaktadır
İzmir-genel değerlendirme Yaratıcı Sınıf (creative class); Mühendislik, mimarlık, sanat, tıp, ekonomi, eğitim, fen gibi alanlarda eğitim veren kurumlar, bir bölgenin yaratıcı sınıfının oluşmasını sağlar. Yaratıcı sınıfın varlığı ve özellikle de heterojen yapısı farklı fikirlerin bir araya gelerek yeni fikirlerin ve bakış açılarının doğmasını, dolayısı ile bölgenin yenilikçilik kapasitesinin artmasını sağlayabilir. (Florida, R. (2002) The Rise of the Creative Class and how it s transforming work, leisure,community,&everydaylife.theperseus Books Group,New York).
Vizyon İzmir in vizyonu; Zengin doğal, tarihi, kültürel ve insan kaynaklarını koruyan ve sürdürülebilir kılan, yenilik ve teknoloji ile bütünleştiren, rekabet gücüne sahip, bölge içi ve bölgeler arası gelişmişlik farkını azaltmış, yaşam kalitesi yüksek bir dünya kenti olmaktır. (İzmir Kalkınma Ajansı Ön Bölgesel Gelişme Planı 2006)
İzmir-Öneriler 1.İzmir Kalkınma Ajansının Yeniden Faaliyete Geçmesi İzmir bölgesel kalkınma konusunda oldukça zengin kurumsal alt yapı ve deneyime sahiptir. Bu alanda çok sayıda çalışma yapılmıştır ve, uzman yetişmiştir (critical mass). Ancak bu kapasitenin etkin bir şekilde kullanılabilmesini ve kurumlar arasında sinerjik işbirliğini sağlayacak olan İzmir Kalkınma Ajansının faaliyeti durdurulmuştur. Bu konudaki yasal sorunların çözülüp, Ajansın en kısa süre içinde faaliyete geçmesi İzmir in sosyo-ekonomik kalkınmasında en önemli adım olacaktır.
İzmir-Öneriler 2. Bölge Bilim Konseyi nin (regional science council) Kurulması Bilim konseyinin amacı; Bölgede bilim, teknoloji ve yeniliklere dayalı bir sosyo-ekonomik büyüme stratejisi izlenmesi ve bu şekilde bölgenin sahip olduğu bilimsel ve teknolojik varlıkların, sosyal ve ekonomik yarar sağlayacak şekilde kullanılması olmalıdır.
İzmir-Öneriler Bilim Konseyi; sanayi, üniversite ve ekonomik kalkınma konusunda faaliyet gösteren kurumların işbirliği ile kurulmalı ve bölgeye özgü ortak bir bilim vizyonu ve bu vizyonun hayata gecmesi için gerekli stratejiyi oluşturmalıdır.
İzmir-Öneriler Bilim Konseyinin oluşturduğu sanayi, üniversite ve ekonomik kalkınma kurumları arasındaki işbirliği, bölgedeki bilgi (knowledge) havuzunun genişlemesine yol açar. Bilgi tabanının genişlemesiyle birlikte bu bilgi tabanına dayalı uygulama alanları artar (yenilikler/innovations) ve sonuçta yerel endüstriyel faaliyet çeşidi çoğalır. Geniş bir bilgi tabanı büyük çapta üretim yapan ve farklı bilgi parçalarını bir araya getirerek katma değeri yüksek ürünler üreten firmaların bölgede kurulmasını ve bölgeye çekilmesini sağlar.
İzmir-Öneriler Bir incubator haline dönüşen bu bölgeler, özellikle farklı alanlarda faaliyet gösteren ve katma değeri yüksek ürünler üreten KOBİ lerin kurulması yönünde önemli bir teşvik sağlar. Türkiye nin büyüme motorlarından biri olan İzmir metropol bölgesi; bilim,teknoloji ve yeniliklere dayalı kalkınma politikası ile küresel ölçekte bilgiye dayalı sanayileri ile rekabet gücüne sahip bir dünya şehri olabilir.
İzmir-Öneriler 3. Mevcut Sektörel Yapının Daha Yüksek Katma Değer Yaratabilen bir Yapıya Dönüşmesi 3.1.Organik tarım ve buna dayalı sanayi İzmir in organik tarım açısından Türkiye içindeki payı (2006): Çiftçi sayısı:%16.36 Üretim alanı (ha):%24 Üretim miktarı (ton): %7.56 İşlenmiş ürün miktarı (ton): %7.38 İşlenmiş ürün ihracatı (ton): %6.33
İzmir-Öneriler 3.2.Biyoteknoloji; 3.2.1.Tarım biyoteknolojisi Nitelikli / fonksiyonel gıda üretimi, Bitki hastalıkları ve zararlılarının tanı ve mücadelesinde moleküler biyoloji tekniklerinin geliştirilmesi, nitelikli tohumlar geliştirmek ve hastalık ve zararlılardan,arındırılmış bitki materyallerinin (tohumluk, fide, fidan gibi) kitle üretimlerini gerçekleştirmek
İzmir-Öneriler 3.2.2. Endüstriyel Biyoteknoloji Alternatif enerji kaynaklarının geliştirilmesi (biyokütleden etanol, aseton, butanol, metan, hidrojen vb. alternatif enerji kaynaklarının üretimini), Çevre dostu endüstriyel üretim (Bioremediation), Verimi düşük, çevre kirletici etkisi ve toksik atık oranı fazla, yan reaksiyonları çok ve enerji yoğun kimyasal proseslerin yerini alacak, biyokatalizörlerin kullanıldığı çevre dostu üretim; özellikle gıda,tekstil ve kağıt sanayi. (TUBİTAK vizyon 2023 biyoteknoloji alanındaki öncelikler)
İzmir-Öneriler 3.3.Turizm ve deneyim ekonomisi(experience economy/meaningful experience), Mutfak turizmi (culinary tourism), organik tarım çiftlikleri /gourmet institute kurulması dünyaca ünlü şeflerin yetiştirilmesi, gıda festivali,vs./ Konferans, festival, konser, sergi, fuar, spor, kültür vs. turizmi (event tourism), Sağlık turizmi vs.
İzmir-Öneriler 3.4.Nanoteknoloji Tabanlı Tekstil Nanomalzemeler kullanılarak çok çeşitli fonksiyonlara sahip akıllı tekstil ürünlerinin üretimi. 3.5. Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ile Saat İmalatı (high- tech) Yüksek teknolojiye dayalı bu imalat sanayinde İzmir, işyeri ve istihdam sayısı itibariyle yüksek bir yoğunlaşma katsayısına sahiptir başka bir ifade ile Türkiye ortalaması üzerinde bir değere sahiptir (İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri, DPT,2006)
İzmir-Öneriler Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı Römork İmalatı (medium-high tech), Özel sektör verimlilik yoğunlaşma katsayısı (işgücünün verimliliği Türkiye ortalamasının üzerinde) ve yabancı sermaye yatırımlarının yüksek olduğu bir sektör. (İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri, DPT,2006)
İzmir-Öneriler ICT-Bilgi ve Haberleşme Teknolojileri ICT kullanımının artması İzmir in mevcut geleneksel sanayi alt yapısının daha yüksek katma değer yaratan modern bir yapıya dönüşmesinde çok önemli bir rolü vardır. İzmir bu açıdan önemli bir potansiyele sahip çünkü sahip olduğu 5 üniversitesinde ICT alanında tüm mühendislik bölümlerine sahiptir ve öğrenciler yüksek kalitede eğitim almaktadır.
Türkiye'de Bölgesel Politikalarda Paradigma Değişimi ve İzmir Örneği Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederim