KOOPERATİF İSTATİSTİKLERİ BÜLTENİ 1
İÇİNDEKİLER 1. Türkiye de Kooperatifçilik. 3 2. Bakanlığımız Görev Alanında Kooperatifler..4 2.1 Türlere Göre Kooperatifler..5 2.2 İllere Göre Kooperatifler.9 2.3 Yeni Kurulan Kooperatifler...11 3. Kooperatif Birlikleri..13 3.1 Türkiye Milli Kooperatif Birliği.13 4. Kredi Kefalet Kooperatifleri...17 5. Tarım Satış Kooperatifleri....20 EK-1...24 2
1. TÜRKİYE DE KOOPERATİFÇİLİK Bakanlığımız; Türk Hukuk sistemi içinde özel önem verilen ve düzenleme yapılan bir ortaklık modeli olan kooperatifler aracılığıyla toplumun geniş kesimlerine, sekiz milyondan fazla kooperatif ortağına yönelik önemli hizmetler sunmaktadır. Bu hizmetlerin yürütülmesinde Bakanlığımız yanı sıra Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı görev ve sorumluluk sahibidir. Kooperatiflerin örgütlenmesinde ilk adım birlikler olup, Birliklerin örgütlenmesiyle Merkez Birliği kurulmaktadır. Merkez Birliklerinin oluşturduğu en üst yapı Türkiye Milli Kooperatif Birliğidir. Kooperatifler genellikle faaliyet alanlarına göre sınıflandırılmaktadır. Halen, 32 ayrı türde; - 79.486 kooperatif, - 571 birlik bulunmaktadır. - Kooperatiflerin kayıtlı ortak sayısı 7.845.509 dur. Bakanlıkların görev alanına giren kooperatiflerin tür sayısına göre dağılımı grafik-1 de, ortak sayısına göre görünümü grafik-2 de özetlenmiştir. 10% 16% Gümrük ve Ticaret Bak. Gıda Tarım ve Hayv. Bak. Çevre ve Şehircilik Bak. 74% Grafik-1. Bakanlıklara göre kooperatif tür sayılarının oransal dağılımı (%) 3
25% 25% Gümrük Ticaret Bak. Gıda Tarım ve Hayv. Bak. Çevre ve Şehircilik Bak. 50% Grafik-2. Bakanlıklara göre kooperatif ortak sayılarının dağılımı (%) 2. BAKANLIĞIMIZ GÖREV ALANINDAKİ KOOPERATİFLER Bakanlığımız görev alanında 24 tür kooperatif bulunmaktadır. Kooperatif sayısına göre türlerin sıralanması EK-1 çizelgede özetlenmiştir. Faaliyetlerimiz çerçevesinde bu tür kooperatiflerde; - Kooperatif sayısı 13.128, - Kooperatif Birlik sayısı 115, - Birliklere üye kooperatif sayısı 2.200, - Kooperatif ortak sayısı 1.952.307, birlik üyesi kooperatif ortak sayısı 1.264.131 dir. - Kooperatiflerin % 16.7 si birliklere üye olup, - Birlik üyesi kooperatiflerin ortak sayısı, toplam ortak sayısının % 64.7 sidir. En fazla üyeye sahip üç Birlik; - 963 kooperatifle Kredi Kefalet Kooperatifler Birliği, - 644 kooperatifle Taşıma Kooperatifleri Birliği, - 322 kooperatifle Tarım Satış Kooperatifler Birliğidir. 4
12% 15% 44% Kredi Kefalet Bir. Taşıma Koop. Bir. Tar. Sat. Koop. Bir. Diğer Birlikler 29% Grafik-3. Birlik üyesi kooperatiflerin türlere göre dağılımı. Birliklere kayıtlı 2.200 kooperatifin; - % 44 ü Kredi kefalet kooperatifi, - % 29 u Taşıma kooperatifi - % 15 i Tarım satış kooperatifleri - % 12 si diğer kooperatiflere aittir. 2.1 Türlere Göre Kooperatifler Kooperatifler kuruluş/faaliyet amacına göre gruplandırılarak sınıflandırılmaktadır. 2013 yılı sonu itibarıyla; - Kooperatif sayısı 13.128 olup, - Kooperatiflerin ortak sayısı toplamı 1.952.307 olup faal kooperatiflerin ortak sayısı 1.727.964 tür. Türler arasında; - En fazla kooperatif sayısı olan tür taşıma kooperatifleri, - En fazla ortak sayısı olan tür kredi kefalet kooperatifleridir. Kooperatif başına düşen ortak sayısı 148,7 olup bu değer faal olan kooperatiflerde 199 dur. 32 tür kooperatif içinde faal kooperatif sayısı 100 den fazla olan tür sayısı 8 dir. 5
Türlere göre faal ve toplam kooperatif sayıları grafik-4 te, türlere göre faal kooperatif oranları grafik-5 te, ortak sayısı 100.000 den fazla olan türlere ilişkin bilgiler grafik-6 da, kooperatif başına düşen ortak sayısına göre türlerin sıralanması grafik-7 de ve ortak sayısının dağılımına ilişkin sıralama grafik-8 de özetlenmiştir. 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Taşıma Koop Tüketim Kredi Kef. Koop İşletme Koop Üretim Paz. Koop Grafik-4 Kooperatif sayısı 100 den fazla olan türler (toplam-faal). Turizm Gel. Koop Tarım Satış Koop Faal 5492 617 963 534 198 232 325 130 Toplam 6681 2766 986 642 435 381 336 321 Faal Toplam Temin Tevzi Kooperatif sayısına göre türleri sıraladığımızda; - İlk sırada, 6.681 kooperatifle taşıma kooperatifleri gelmektedir. Sırasıyla, - 2.766 kooperatifle tüketim kooperatifleri, - 986 kooperatifle kredi kefalet kooperatifleri, - 642 kooperatifle işletme kooperatifleri, - 435 kooperatifle üretim kooperatifleri - 381 kooperatifle turizm geliştirme kooperatifleri, - 336 kooperatifle tarım satış kooperatifleri ve - 321 kooperatifle temin tevzi kooperatifleri izlemektedir. Faal kooperatif sayısı; - En yüksek tür taşıma kooperatifleri (5492) olup sırasıyla, - 963 kooperatifle kredi kefalet kooperatifleri ve - 617 kooperatifle tüketim kooperatifleri izlemektedir. Faal kooperatif oranı; - En yüksek türler % 97 oranla tarım satış kooperatifleri ve kredi kefalet kooperatifleri olup, - En düşük oran % 22 ile tüketim kooperatiflerindedir. 6
Temin Tevzi Koop. 40 Kredi Kefalet Koop. 96 Turizm Gel. Koop. 61 Üretim Pazarlama Koop. 45 Tarım Satış Koop 96 Tüketim Koop. 22 Taşıma Koop. İşletme Koop. 82 83 Grafik-5. Türlere göre faal kooperatif oranları (%). 0 20 40 60 80 100 120 Ortak sayısı 100.000 den fazla olan kooperatif tür sayısı 5 dir. Sırasıyla; - 655.168 ortakla kredi kefalet kooperatifleri, - 547.396 ortakla tarım satış kooperatifleri, - 244.100 ortakla tüketim kooperatifleri, - 193.070 ortakla taşıma kooperatifleri ve - 113.148 ortakla işletme kooperatifleri en fazla ortaklı 5 türdür. 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 Kredi Kefalet Koop Grafik-6 Ortak sayısına göre türlerin sıralanması. Tarım Satış Koop Tüketim Taşıma Koop İşletme Koop Ortak Sayısı 655168 547396 244100 193070 113148 7
Kooperatiflerin ölçek büyüklüğünü belirleyen özelliklerden biri ortak sayısıdır. Ortak sayısı 100.000 den fazla olan 5 türde, kooperatif başına düşen ortalama ortak sayısında; - İlk sırayı 1.629 ortakla tarım satış kooperatifleri alırken sırasıyla; - 664 ortakla kredi kefalet kooperatifleri, - 176 ortakla işletme kooperatifleri, - 88 ortakla tüketim kooperatifleri ve - 30 ortakla taşıma kooperatifleri izlemektedir. 1800 1600 1629 1400 1200 1000 800 600 664 400 200 0 176 30 1 88 Esnaf San. Kef. Koop İşletme Koop Taşıma Koop Tüketim Tarım Satış Koop Grafik-7 Kooperatif başına düşen ortalama ortak sayıları. Tarım Satış Koop. 6,8 8,3 12,5 25,8 39,8 6,5 Taşıma Koop. 95,5 4,50 İşletme Koop. 56,2 27,1 7,9 5 3,8 Kredi Kef. Koop. 8,2 32,9 16,1 22,7 15,1 5 Tüketim Koop. 81,3 12,6 2,43,7 0 20 40 60 80 100 120 7-100 101-300 301-500 501-1000 1001-5000 5000 + Grafik-8. Ortak sayısı büyüklüklerine göre türlerin genel görünümü. 8
Kooperatif türlerinde ortak sayısının dağılımı incelendiğinde; - Taşıma kooperatiflerinin % 95,5 inde - Tüketim kooperatiflerinin % 81,3 ünde - İşletme kooperatiflerinin % 56,2 sinde ortak sayısı 100 den azdır. Taşıma kooperatifi ile tüketim kooperatiflerinde ortak sayısı 1000 den fazla olan kooperatif bulunmazken, - Tarım satış kooperatiflerinin % 46,3 ü, - Kredi kefalet kooperatiflerinin % 20,1 i ve - İşletme kooperatiflerinin % 3,8 inde ortak sayısı 1000 den fazladır. 2.1.2 İllere Göre Kooperatifler Ülkemizde bütün illerde kooperatif bulunmaktadır. En fazla sayıda kooperatif bulunan il Ankara (940) olup, en az sayıda kooperatif kurulan il Bayburt (14) tur. Kooperatif sayısına göre en fazla kooperatif bulunan 5 il grafik-9 da, en az kooperatif bulunan 5 il grafik-10 da ve faal kooperatiflerde en fazla ortak sayısına sahip 5 il grafik-11 de gösterilmiştir. En fazla sayıda kooperatif bulunan beş il; - Ankara 940, - İstanbul 670, - İzmir 638, - Antalya 509, - Adana 464 En az sayıda kooperatif bulunan beş il; - Bayburt 14, - Ardahan 19, - Kilis 27, - Gümüşhane 32, - Bingöl 33 9
1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Ankara İstanbul İzmir Antalya Adana Faal 321 346 504 323 179 Toplam 940 670 638 509 464 Faal Toplam Grafik-9.Kooperatif sayısı en fazla olan 5 il 35 30 25 20 15 10 5 0 Bayburt Ardahan Kilis Gümüşhane Bingöl Faal 12 18 20 24 26 Toplam 14 19 27 32 33 Faal Toplam Grafik-10 Kooperatif sayısı en az olan 5 il 10
Faal kooperatiflerde ortak sayısı en fazla olan il İstanbul olup, bunu sırasıyla İzmir, Bursa, Ankara ve Ordu izlemektedir. 180000 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 Grafik-11 Faal kooperatiflerde ortak sayısı en fazla olan 5 il 2013 yılında; 0 İstanbul İzmir Bursa Ankara Ordu Ortak Sayısı 153538 105959 81987 75799 68857 2.1.3. Yeni Kurulan Kooperatifler - 12 ayrı türde, - 953 ortaklı, - 82 yeni kooperatif kurulmuştur. Yeni kurulan kooperatiflerin aylara göre kooperatif sayısı ile kooperatif ortak sayıları çizelge- 1 de, kooperatif türlerine göre dağılımı ise çizelge-2 de özetlenmiştir. Son yıllarda kooperatifçilik alanı genişletilmiş, önceki yıllarda kayıtlarda rastlanmayan yeni tür kooperatifler kurulmuştur, bunlar arasında; - Kadın girişimci üretim kooperatifleri ilk defa 2013 yılında kurulmuştur. - Sağlık hizmetleri kooperatifi ilk defa 2013 yılında kurulmuştur. - Basın kooperatifi ilk defa 2012 yılında kurulmuştur. - Son dört yılda kurulan 9 yeni kooperatifle eğitim kooperatifi sayısı artmıştır. - 2013 yılında taşıma kooperatifleri çeşitlendirilmiş olup, o Karayolu yük taşıma, o - Karayolu yolcu taşıma, o Deniz yolcu taşıma, o Deniz yük taşıma kooperatifleri ana sözleşmeleri hazırlanmıştır. 11
Ay Kooperatif Sayısı Ortak Sayısı Ocak 12 182 Şubat 7 280 Mart 7 50 Nisan 15 109 Mayıs 9 72 Haziran 3 39 Temmuz 4 28 Ağustos 5 36 Eylül 7 64 Ekim 3 22 Kasım 4 28 Aralık 6 43 Toplam 82 953 Çizelge-1 2013 Aylar itibarıyla kurulan kooperatif sayısı. Kooperatif Türü Kooperatif Sayısı Taşıma 42 Karayolu Yolcu Taşıma 12 İşletme 11 Turizm 5 Esnaf 4 Eğitim 2 Üretim Pazarlama 1 Tüketim 1 Temin-Tevzi 1 Karayolu Yük Taşıma 1 Küçük Sanat 1 Kadın Girişimci 1 Toplam 82 Çizelge-2. 2013 türlere göre yeni kurulan kooperatif sayıları. 12
20% 5% 10% 65% Taşıma Koop. İşletme Koop. Kredi Kefalet Koop. Diğer Koop. Grafik-12. 2010-2013 yıllarında kurulan yeni kooperatiflerin türlere göre dağılımı. 3. KOOPERATİF BİRLİKLERİ Kooperatiflerin örgütlenmesinde ilk adım Birlikler olup, faaliyet alanına göre Birlikler Merkez Birliklerini kurmaktadırlar. Merkez Birliklerinin bağlı olduğu üst çatı ise Türkiye Milli Kooperatifler Birliğidir. 3.1 Türkiye Milli Kooperatifler Birliği Türkiye Milli Kooperatifler Birliği 1991 yılında kurulmuş olup ülkemizde kooperatiflerin en üst örgütlü yapısıdır. 2013 sonu itibarıyla ortakları; 11 Merkez Birliği ve 3 bağımsız birliktir. Türkiye Milli Kooperatifler Birliği ortakları olan merkez birlikleri ile bağımsız birliklerin listesi Çizelge-3 te özetlenmiştir. Bakanlığımız görev alanında bulunan kooperatiflerin kurduğu merkez birlikler; - Kredi Kefalet Kooperatifleri Merkez Birliği, - Tüketim Kooperatifleri Merkez Birliği, - Taşıma Kooperatifleri Merkez Birliği dir. 13
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Türkiye Milli Kooperatifler Birliği (TÜRKİYEKOOP) T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Şema 1: Ülkemizde Kooperatiflerin Üst Yapılanması Merkez Birlikleri Merkez Birlikleri Merkez Birlikleri Birlikler Birlikler Birlikler Kooperatifler Kooperatifler Kooperatifler 14
Sıra Merkez Birliği 1 Türkiye Esnaf ve Sanaatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Birlikleri Merkez Birliği (TESKOMB) 2 Türkiye Kent Kooperatifleri Merkez Birliği (TÜRKKENT) 3 Tüm Tüketim Kooperatifleri Merkez Birliği (Tükobirlik) 4 Türkiye Ormancılık Kooperatifleri Merkez Birliği (OR-KOOP) 5 Türkiye S.S. Yapı Kooperatifleri Merkez Birliği (TÜRKKENT) 6 S.S. Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatif Birlikleri Merkez Birliği (Köy-Koop) 7 Tüm Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifleri Merkez Birliği 8 Su Ürünleri Kooperatifi Merkez Birliği (Sür-Koop) 9 Türkiye Sulama Kooperatifleri Merkez Birliği (Tüs-Koopbir) 10 Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği 11 Tarım Kooperatifleri Merkez Birliği (Tarım-Koop) Birlikler 1 Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik) 2 Tüm Eczacılar Üretim, Temin, Dağıtım Kooperatifleri Birliği 3 Marmara Bölgesi Küçük Sanayi Siteleri Yapı Kooperatifleri Birliği Çizelge-3. Türkiye Milli Kooperatifler Birliği Ortakları Bakanlığımız görev alanında bulunan kooperatifler 8 ayrı birlik halinde örgütlenmişlerdir. - 8 ayrı türde kurulan birlik sayısı toplamı 115, - Merkez Birliklerine üye olan birlik sayısı 54 tür. - Merkez Birliklerine üye olma oranı % 46,9 dur. Türlere göre; - En fazla sayıda birlik (40) taşıma kooperatiflerinde kurulmuş bunu sırasıyla, - 32 birlikle kredi kefalet kooperatifleri ve - 15 birlikle tarım satış kooperatifleri izlemektedir. - Küçük sanat kooperatif birliklerinden faal olanı bulunmamaktadır. 15
45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Taşıma. Koop. Bir. Kredi Kefalet Bir. Tarım Satış Koop. Bir. Tüketim Koop. Bir. Üretim Ted. Koop. Bir. Tur. Gel. Koop. Bir. İşlt. Koop. Bir. Küçük San. Koop. Bir. Faal 31 32 15 4 3 2 1 0 Toplam 40 32 17 14 4 3 1 5 Faal Toplam Grafik-13. Türlere göre birlik sayıları (faal-toplam). 115 Birliğin 88 i faal olup, bunların; - % 37 si Kredi kefalet kooperatifleri, - %35 i taşıma kooperatifleri ve - % 17 si tarım satış kooperatif birlikleridir. (grafik-14) Diğer Birlikler 11% Tar. Sat. Koop. Bir. 17% Kredi Kefalet Bir. 37% Taşıma Koop. Bir. 35% Grafik-14. Faal olan birliklerin türlere göre dağılımı. 16
Birliklere üye kooperatif sayısı toplamı 2.200 dür. Bunların 2.052 si faal durumdadır. - En fazla sayıda kooperatif üyesi olan birlik kredi kefalet kooperatifleri olup (% 44), - bunu sırasıyla taşıma kooperatifleri (%29) ve - tarım satış kooperatifleri (%15) izlemektedir. Birliklere üye kooperatiflerin ortak sayısı toplam 1.264.131 dir. - Bunların 635,079 u (% 50) kredi kefalet kooperatifleri ortağı, - 530,568 i (% 42) tarım satış kooperatifleri ortağıdır. (Grafik-15) 4% 4% 42% 50% Kredi Kefalet Koop Bir. Tarım Satış Koop Bir. Tüketim Koop. Bir. Diğer Bir. Grafik-15. Birliklere kayıtlı ortakların türlere göre dağılımı. 4. KREDİ KEFALET KOOPERATİFLERİ Kredi Kefalet Kooperatifleri 32 Birlik ve bir Merkez Birliği altında örgütlenmişlerdir. Kooperatif sayısı 988, ortak sayısı 655.990 dir. Kredi Kefalet Kooperatifi üyelerine faiz indirimli kredi kullandırılmaktadır. - 2002 yılında, 910 kredi kefalet kooperatifin 402 si (% 46) kredi kullanmışken; - 2013 yılında 963 kooperatifin 838 i (% 86) si kredi kullanmıştır. (grafik-16). 17
1200 1000 800 600 400 200 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Top.Koop. Sayısı 910 914 921 929 931 922 921 922 925 938 953 963 Kredi Kull. Koop. Say. 402 739 724 687 741 748 779 848 751 798 824 838 Top.Koop. Sayısı Kredi Kull. Koop. Say. Grafik-16. Yıllar itibarıyla kredi kullanan kooperatif sayıları Kredi kullanan kooperatif sayısı arttıkça kredi kullanan ortak sayısında da artış olmuştur. - 2002 yılında 63.520 kooperatif ortağı kredi kullanmışken; - 2013 yılı sonu itibariyle kredi kullanan kooperatif ortak sayısı 286.123 olmuştur. Artış oranı % 345 tir (grafik-17). 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Sayı 63.520 149.590 226.288 227.431 257.030 266.922 255.221 248.070 236.742 244.700 258.057 286.123 Grafik-17. Yıllar itibariyle kredi kullanan kooperatif ortak sayısı Kredi kullanan ortak sayısıyla birlikte kooperatiflerce kullanılan kredi tutarı da artmıştır. - 2002 yılında kullanılan kredinin tutarı 153,88 milyon TL iken, - Bu değer 2013 yılında 9 milyar 617 milyon TL olmuştur. Artış oranı % 618 dir. (grafik-18) 18
12.000.000.000 10.000.000.000 8.000.000.000 6.000.000.000 4.000.000.000 2.000.000.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Tutar 153.88 689.71 1.212. 1.558. 2.362. 2.634. 3.114. 3.290. 3.669. 5.541. 6.925. 9.617. Grafik-18. Yıllara göre kooperatif ortaklarınca kullanılan kredi tutarı (milyon TL). Kredi kefalet kooperatiflerine kullandırılan kredinin faiz farkı bütçeden karşılanmaktadır. Yıllar itibarıyla kredi kullanan kooperatif sayısı arttıkça bütçe ödenek miktarı da artmıştır. Ödenek; - 2002 yılında 50.000.000 TL iken, - 2013 yılı ödeneği 513.901.000 TL seviyesine yükselmiştir (grafik-19). 2013 )*) 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 0 100.000.000 200.000.000 300.000.000 400.000.000 500.000.000 600.000.000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 )*) Seri 1 50.000. 50.000. 21.750. 58.929. 90.000. 172.000 211.000 275.000 392.000 327.000 392.393 513.901 Grafik-19 Faiz farkı desteği için yıllara göre (2002-2013) bütçede yer alan ödenek miktarı (1000 TL). 19
5. TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİ Tarım Satış Kooperatifleri 17 birlik altında örgütlenmiş olup halen 13 ü faaldir. Birliklere üye kooperatif sayısı 336, ortak sayısı toplamı 547.343 tür. Tarım Satış Kooperatifleri genellikle ürün bazlı ve bölgesel alan bazlı birlikler halinde kümelenmişlerdir. Faal birliklere ilişkin birtakım bilgiler Çizelge-4 te özetlenmiştir. Birlik Kooperatif Sayısı Ortak Sayısı Kooperatif Ortalama Ortak Sayısı Antbirlik 6 5.634 939 Çukobirlik 34 34.857 1.025 Fiskobirlik 50 215.810 4.316 Gülbirlik 6 8.928 1.488 Karadenizbirlik 19 37.319 1.964 Kozabirlik 5 3.327 665 Marmarabirlik 8 29.414 3.676 Tiftikbirlik 12 19.789 1.649 Trakyabirlik 48 44.780 933 Tariş İncir Birliği 15 3.841 256 Tariş Pamuk Birliği 44 35.603 809 Tariş Üzüm Birliği 14 10.610 757 Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği 32 23.885 746 Çizelge-4. Faal Birliklerin sayısal büyüklükleri. - Tarım Satış Birlikleri arasında kooperatif sayısı ve ortak sayısı en fazla olan Fiskobirlik olup, en az sayıda olan Kozabirliktir. - Kooperatif başına düşen ortak sayısında ilk sırayı 4.316 ortakla Fiskobirlik almakta olup, en küçük ortaklı kooperatifler 256 ortakla Tariş İncir Birliğindedir. Ürün alımları, Tarım Satış Kooperatif Birliklerinin en önemli faaliyetleri arasında yer almaktadır. Ürün alımıyla; - Çiftçilere pazara ulaşım kolaylığı sağlanırken, - Sanayiciye güvenilir hammadde temin imkanı verilmiş olmaktadır. Tarım Satış Kooperatif Birliklerinin satın aldığı ürün miktarları, ürün türlerine göre değişkenlik göstermektedir. - Tiftik, gül ve koza ürünlerinde ülke üretiminin büyük kısmı birliklerce satın alınırken, - Ayçiçeği başta olmak üzere bazı ürün gruplarında alınan miktarlar yıllara göre değişkenlik göstermektedir. 20
Birliklerce satın alınan ürün sayısı 22 dir. Birliklere göre satın alınan ürünler ve alınan ürünlerin uzun dönemli (2005-2012) bölge üretimi içindeki paylarına ilişkin bilgiler çizelge-5 de özetlenmiştir. BİRLİK ÜRÜN TÜRÜ BÖLGE ÜRETİMİ İÇERİSİNDE PAYI (%) Antbirlik Pamuk 72,3 Çukobirlik Pamuk 14,1 Soya 40 Güneydoğubirlik Biber 1,8 Mercimek 3,8 Antepfıstığı 0,7 Karadenizbirlik Ayçiçeği 55,3 Soya 3,6 Marmarabirlik Zeytin 21,9 Tariş İncir Birliği Kuru İncir 8,5 Tariş Pamuk Birliği Pamuk 37 Tariş Üzüm Birliği Kuru Üzüm 17,8 Tariş Zeytin ve Zeytinyağı 17,7 Zeytinyağı Birlik Trakyabirlik Ayçiçeği 64,4 Çizelge-5 Tarım Satış Kooperatif Birliklerinin türlere göre satın aldığı ürünler ve bölge payları Bu üründen kütlü pamuk, yağlık ayçiçeği, kuru üzüm ve zeytinyağında 2002-2012 yılları yıllık alınan ürün miktarının, ülke üretimi içindeki payı grafik-20 de özetlenmiştir. 21
70 60 50 40 30 20 10 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kütlü Pamuk 18,1 14,6 16,5 11,4 10,4 9,2 9,1 2,8 4 4,2 3,2 Yağlık Ayçiçeği 48,4 53,4 58,5 60,6 49,2 22,8 40,8 39,8 31,5 23 22,7 Kuru Üzüm 10,4 18,4 28,2 13,4 12,8 14,9 10,2 12,4 10,5 7,9 14 Zeytinyağı 16,1 16,3 6,8 14,4 7,5 3,9 5,5 5,7 3,9 4,6 7,2 Kütlü Pamuk Yağlık Ayçiçeği Kuru Üzüm Zeytinyağı Grafik-20 Ürün alımlarının ülke üretimi içindeki payı (%) Yıllara göre alım miktarı en fazla değişen ürünler arasında ayçiçeği de yer almaktadır. Ayçiçeğinde son 7 yılda satın alınan miktarlarının ülke üretimine oranı grafik-21 de özetlenmiştir. 1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 alım 172.000 363.000 377.000 340.000 277.000 243.000 352.524 alım rekolte rekolte 770.000 930.750 960.300 1.170.000 1.170.000 1.200.000 1.380.000 Grafik-21. 2007-2013 yılları Ayçiçeği üretimi ve birliklerce satına alınan miktarlar. 22
2013 yılında; - 352.524 ton ayçiçeği, - 60,829 ton kütlü pamuk, - 29.000 ton sofralık zeytin, - 600 ton zeytinyağı, - 16,365 ton kuru üzüm, - 944 ton gül çiçeği ve - 185 ton tiftik alımı yapılmıştır. Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri, ulaştıkları ekonomik büyüklükle Türkiye nin önde gelen kuruluşları arasında yer almaktadır. İstanbul Sanayi Odası (İSO) ''Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu" 2012 yılı araştırması sonuçlarına göre - Trakyabirlik 77 nci, - Marmarabirlik ise 465 nci sırada yer almıştır. Bu iki birlik 2005 yılından buyana sürekli ilk 500 kuruluş arasında yer almışlardır (grafik-22). 475 465 364 353 401 345 340 418 TRAKYABİRLİK MARMARABİRLİK 126 118 109 101 65 76 76 77 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Grafik-22. 2005-2012 yılları Trakyabirlik ve Marmarabirliğin 500 büyük sanayi kuruluşu arasındaki sıralamaları. 23
EK-1 Kooperatif sayısına göre kooperatif türlerinin sıralaması. Sıra Türü Kooperatif Sayısı Ortak Sayısı 1 Taşıma Kooperatifleri 6.681 193.070 2 Tüketim Kooperatifleri 2.766 244.100 3 Kredi Kefalet Kooperatifleri 986 655.168 4 İşletme Kooperatifleri 642 113.148 5 Üretim Pazarlama Kooperatifleri 435 19.778 6 Turizm Geliştirme Kooperatifleri 381 17.449 7 Tarım Satış Kooperatifleri 336 547.396 8 Temin Tevzi Kooperatifleri 321 24.222 9 Küçük Sanat Kooperatifleri 310 9.459 10 Tütün T.S.K. 63 20.886 11 Karayolu Yolcu Taşıma Kooperatifleri 38 508 12 Y. Sebze Meyve Kooperatifleri 37 3.313 13 Eğitim Kooperatifleri 36 2.562 14 Yayıncılık Kooperatifleri 27 656 15 Yardımlaşma Kooperatifleri 21 14.061 16 Bağımsız T.S.K. 19 2.132 17 Tedarik Kooperatifleri 7 599 18 Hamal Taşıma Kooperatifleri 6 522 19 Karayolu Yük Taşıma Kooperatifleri 6 101 20 Sigorta Kooperatifleri 4 83.109 21 Kadın Girişimci kooperatifleri 3 21 22 Basın Kooperatifleri. 1 23 23 Sağlık Hizmetleri Kooperatifleri 1 7 24 Deniz Yük Taşıma Kooperatifleri 1 7 TOPLAM 13.128 1.952.307 24