BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİNİN YAPISI VE İSTİNAF MUHAKEMESİ Dr. A.Tanju SARIGÜL Askerî Yargıtay 3. Daire Üyesi 1
BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİNİN YARGI ÇEVRELERİ 2
BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİ KURULUŞ ŞEMASI 3
BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİNE İLİŞKİN İHTİYAÇ LİSTESİ MAHAL BÖLGE ADLİYE MAH. BAŞK. CEZA DAİRESİ BAŞKANI HUKUK DAİRESİ BAŞKANI CEZA DAİRESİ ÜYESİ HUKUK DAİRESİ ÜYESİ TOPLAM SAVCI ANKARA 1 17 27 51 81 177 34 ANTALYA 1 11 11 33 33 89 22 ERZURUM 1 5 6 15 18 45 10 GAZİANTEP 1 17 16 51 48 133 34 İSTANBUL 1 23 36 69 108 237 46 İZMİR 1 15 17 45 51 129 30 SAMSUN 1 5 7 15 21 49 10 TOPLAM 7 93 120 279 360 859 186 4
BAŞKANIN GÖREVLERİ (M.34) 1. Mahkemeyi temsil etmek, 2. Bölge adliye mahkemesi başkanlar kuruluna ve adalet komisyonuna başkanlık etmek, başkanlar kurulu ile komisyon kararlarını yürütmek, 3. Mahkemenin uyumlu, verimli ve düzenli çalışmasını sağlamak, genel yönetim işlerini yürütmek ve bu yolda uygun göreceği önlemleri almak, 4. Bölge adliye mahkemesi memurlarını denetlemek veya denetletmek, personelden kendisine doğrudan bağlı olanlar hakkında ilgili kanunda belirtilen disiplin cezalarını uygulamak, 5. Hükme bağlanan işlerde adlî yargı ilk derece mahkeme hâkim ve savcılarına verilen not fişlerini mercilerine göndermek, 6. Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak. 5
BAŞKANLAR KURULUNUN GÖREVLERİ (M.35) 1.Bölge adliye mahkemesi hukuk ve ceza dairelerinin numaralarını ve aralarındaki işbölümünü belirlemek, daireler arasında çıkan iş bölümü uyuşmazlıklarını karara bağlamak, 2. Hukukî veya fiilî nedenlerle bir dairenin kendi üyeleri ile toplanamadığı hâllerde ilgisine göre diğer dairelerden kıdem ve sıraya göre üye görevlendirmek, 6
BAŞKANLAR KURULUNUN GÖREVLERİ (M. 35) 3. Re'sen veya bölge adliye mahkemesinin ilgili hukuk veya ceza dairesinin ya da Cumhuriyet başsavcısının, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu veya Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununa göre istinaf yoluna başvurma hakkı bulunanların, benzer olaylarda bölge adliye mahkemesi hukuk veya ceza dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında ya da bu mahkeme ile başka bir bölge adliye mahkemesi hukuk veya ceza dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında uyuşmazlık bulunması hâlinde bu uyuşmazlığın giderilmesini gerekçeli olarak istemeleri üzerine, kendi görüşlerini de ekleyerek Yargıtay Birinci Başkanlığından istemek, 4. Kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirmek. 7
CEZA DAİRELERİNİN GÖREVLERİ (M.37) 1. Adlî yargı ilk derece ceza mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamak, 2. Yargı çevresi içerisinde bulunan adlî yargı ilk derece ceza mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek, 3. Yargı çevresindeki adlî yargı ilk derece ceza mahkemeleri hâkimlerinin davayı görmeye hukukî veya fiilî engellerinin çıkması hâlinde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir adlî yargı ilk derece ceza mahkemesine nakli hakkında karar vermek, 4. Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak. 8
ÜYELERİN GÖREVLERİ (M.39) 1. Daire başkanı tarafından verilen dosyaları gerekli şekilde ve zamanında inceleyerek heyete sunmak, rapor hazırlamak ve kararlarını yazmak, 2. Dairelerindeki duruşma ve müzakerelere katılmak, 3.Dairenin uyumlu, verimli ve düzenli çalışmasının sağlanmasında ve işlerin makul süre içinde incelenip karara bağlanmasında daire başkanına yardım etmek, 4. Bu Kanun uyarınca daire başkanı tarafından verilen diğer görevleri yapmak. 9
CUMHURİYET SAVCILARININ GÖREVLERİ (M.41) 1.Bölge adliye mahkemesine gelen ceza davalarına ilişkin hüküm ve kararlara ait dosyalardan kendilerine verilenleri inceleyerek yazılı düşüncesiyle birlikte ilgili daireye göndermek ve duruşmalara katılmak, 2. Ceza daireleri kararlarına karşı gerektiğinde kanun yollarına başvurmak, 3. Cumhuriyet başsavcısının vereceği diğer görevleri yapmak, 4. Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak. 10
İSTİNAF-TANIM İstinaf, ilk derece mahkemelerince verilen son kararlardaki maddi ve hukuki soruna ilişkin hukuka aykırılıkları gidermek amacıyla kabul edilmiş bir kanun yoludur. Henüz kesinleşmemiş son kararlara karşı kabul edilen bir yol olduğundan olağan kanun yoludur. 11
İSTİNAF KANUN YOLUNDA DENETİMİN KAPSAMI MADDİ OLGU DENETİMİ + HUKUKİ DENETİM İstinaf kanun yolunda ilk derece mahkemelerinin son kararları hem maddî yönden, yani mahkemelerin delillerin tespiti, değerlendirilmesi ve sübut konusundaki yanılgıları yönünden, Hem de hukukî yönden, yani mahkemelerin sabit kabul ettikleri olaylara hukuk normlarını uygularken hata yapıp yapmadıkları yönünden incelenir. 12
İSTİNAFIN DİĞER OLAĞAN KANUN YOLLARINDAN TEMEL FARKI İSTİNAF İTİRAZ İkisinde de kanun yolunda da maddi ve hukuki sorunu incelenmesi nedeniyle, yapılan incelemenin kapsamı itibariyle benzeşmektedirler. Ancak; İtiraz, hakim kararlarına ve mahkemelerin son karar niteliğinde olmayan bazı kararlarına (ara kararlarına) karşı başvurulan bir denetim yoludur ( CMK m. 267). Oysa istinaf, ilk derece mahkemesinin uyuşmazlık konusu olan davaya ilişkin olarak verdiği son kararlara karşı başvurulan yargısal denetim yoludur. 13
İSTİNAF-TEMYİZ Temyiz ile istinaf yolu arasında ise; her ikisinde de ilk derece mahkemeleri tarafından verilmiş olan son kararlara karşı başvurulan yollar olması nedeniyle benzerlik vardır. Ancak temyiz kanun yolunda, verilmiş olan son karar hakkında sadece hukuka uygun karar verilip verilmediğine ilişkin inceleme (hukuki inceleme) yapılmaktadır. Oysa istinaf kanun yolunda hem maddi inceleme, hem de hukuki inceleme yapılmaktadır. 14
İSTİNAF-TEMYİZ İstinafta yeni kanıtlar ileri sürme olanağı mevcutken, temyizde böyle bir imkân yoktur. İstinafta, Cumhuriyet Savcısı haricinde, başvuru sahibinin başvuru dilekçesinde herhangi bir gerekçe gösterme zorunluluğu yokken (m.273), temyizde, temyiz başvurusunda bulunan tarafın, hükmün hangi noktadan bozulması gerektiğine ilişkin gerekçe göstermesi zorunludur ( m.294). İstinafta, gösterilen istinaf sebepleriyle bağlı olmaksızın kararın bütünü incelenirken, temyizde sadece başvuruda belirtilen maddi ve hukuki hususlar inceleme konusu yapılabilir(m.301). 15
İSTİNAF-TEMYİZ İstinaf başvurusu yerinde görülürse, istinaf mahkemesi ilk derece mahkemesinin kararını kaldırarak yeni bir karar verir. Ancak temyizde, sadece hukuka aykırılık tespit edilerek karar bozulur ve yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilk derece mahkemesine gönderilir. 16
TEMYİZ-İSTİNAF GAYELERİNİN FARKLILIĞI Temyizde hukukî, istinafta da maddî sorunun yanında hukukî sorun incelenmekle birlikte, hukukî sorunun inceleme gayesi açısından arada fark vardır. Klâsik temyizde gaye, hukukun ülke dahilinde bir örnek uygulanmasının sağlanması ve yüksek mahkeme kararları ile hukukun gelişmesine rehberlik etmektir. İstinafta ise gaye, somut olayda adil karar verilmesini sağlamaktır. 17
MADDİ OLGU DENETİMİNİN ÖZELLİĞİ İstinaf mahkemesi maddî olguları, ilk derece mahkemesinin tespitleriyle bağlı olmaksızın yeniden ve ilk derece mahkemesinden bağımsız olarak tartışır; sözlülük ve doğrudan doğruyalık ilkeleri uygulanarak öğrenme muhakemesi yapılır. İstinaf muhakemesi, sadece ilk derece mahkemesi kararında esas alınan maddî olguların doğruluğunun denetlendiği bir muhakeme olmayıp, yeni delil sunabilmek (örneğin tanık dinleme) ve maddî olgu ortaya koyabilmek mümkündür. 18
İSTİNAFIN ÖNEMİ Davanın, ilk derece muhakemesindeki ilkeler uyarınca ikinci kez incelenmesi, adaletin güvencesi sayılmak gerekir. O nedenle derecelerin çokluğu, muhakeme usulünde bir gelişimin ifadesidir. Hükmün nesnelliğini, tarafsızlığını, kişisellikten uzaklığını sağlar. Deneyimler, davaların ikinci kez duruşmalı olarak incelenmelerinde daha da olgunlaştıklarını göstermişlerdir. 19
KLASİK İSTİNAF İstinaf mahkemesince, ilk derece muhakemesinden tamamen bağımsız olarak ve yeni delil ve olaylar göz önünde tutularak karar verilir. Kontrol muhakemesi değil, yepyeni ve tekrar muhakeme yapılması söz konusudur. 20
DAR ANLAMDA İSTİNAF Maddî sorun, öğrenme muhakemesi yapılarak incelenmekle birlikte, muhakemede sözlülük ve doğrudan doğruyalık ilkeleri ancak karara esas alınabilecek deliller yönünden uygulanır. İlk muhakeme, baştan sona aynen tekrarlanmaz ve maddî vakıalar yalnızca gereken hususlarda yeniden incelenerek karara varılır. İstinaf mahkemesi bütün delillerle temasa geçmez. Sadece önemli veya tereddütlü hususlarda veya yeni delil, olay mevcutsa deliller toplanır. 21
GENİŞLETİLMİŞ TEMYİZ Klasik temyizde, temyiz sadece hukuki sorunu incelerken; günümüzde; temyiz merciin maddi sorunu da incelemesi yaygınlaşmıştır. Genişletilmiş temyizde, öğrenme muhakemesi yapılmadığından, maddi sorun; gerekçeli karar ve duruşma tutanakları üzerinden incelenmeye çalışılır. 22
CEZA MUHAKEMESİ KANUNU NDAKİ İSTİNAF SİSTEMİ Ceza Muhakemesi Kanunu nda istinaf muhakemesine ilişkin hükümler incelendiğinde; Davaların uzamasının önüne geçilmesi düşüncesinin hâkim olduğu, Maddî gerçeğin ortaya çıkarılması ve muhakemenin makul sürede bitirilmesi ilkelerinin dengelenmek istendiği, Kanun da; ilk derece muhakemesinin, her durumda yeni baştan tekrarını engelleyecek hükümler getirildiği görülmektedir. İstinaf mahkemesi, yeniden muhakeme yapılmadan sonuca ulaşılmasına olanak bulunmayan durumlarda, davaya başından itibaren bakarak karar verecektir. Bu itibarla Ceza Muhakemesi Kanunu nda kabul edilen istinaf yolunun duruşma aşamasına kadar genişletilmiş temyiz ; duruşma açıldıktan sonra ise dar anlamda istinaf olarak nitelendirilebilir. 23
GÜNÜMÜZDEKİ GENEL EĞİLİM Genel eğilimin dar anlamda istinaftan yana olduğu söylenebilir. Çünkü, ilk muhakemeyi baştan sona tekrarlamak, davaların istenmeyecek şekilde uzamasına neden olabilir. Adaletin tam olarak gerçekleşmemesinin yanı sıra, adaletin gecikmemesinde de kamu yararının bulunduğu göz ardı edilmemelidir. 24
İSTİNAFIN KAPSAMI (M.272) Ceza Muhakemesi Kanunu nda ilke olarak, ilk derece mahkemelerinden verilen hükümlere karşı istinaf kanun yoluna başvurulabileceği ifade edilmiş, on beş yıl ve fazla hapis cezalarına ilişkin hükümlerin istinaf mahkemesince resen incelenmesi uygun görülmüştür. İlk derece mahkemesince verilmiş olan hükümler, mehaz Kanundan farklı olarak doğrudan temyiz edilemeyecek, bunlara karşı ancak istinaf davası açılabilecektir. (TCK nın 18 inci maddesinin dördüncü fıkrası hükmü hariç) 25
HÜKME ESAS TEŞKİL EDEN KARARLAR Hükümler dolayısıyla bazı ara kararlarına karşı da istinaf yoluna gidilmesi mümkündür. Nitekim hükümden önce verilip hükme esas teşkil eden, yani onu yaratan veya başkaca kanun yolu öngörülmemiş olan mahkeme kararlarına karşı da hükümle birlikte istinaf yoluna başvurulabilir (m.272/2). 26
İSTİNAF KAPSAMI DIŞINDA KALAN KARARLAR (M.272/3) Üçbin TL (dahil) adlî para cezasına mahkûmiyet hükümleri (hapis cezasından çevrilen adli para cezaları hariç) Üst sınırı beş yüz günü geçmeyen adlî para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümleri, Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümler aleyhine istinaf yoluna gidilemez. 27
İSTİNAF KAPSAMI DIŞINDA KALAN KARARLAR (M.272/3) Bu tür son kararlar verildikleri anda kesin hüküm etkisine sahiptirler. Ancak söz konusu kararların, her türlü denetimin dışında tutuldukları söylenemez. Nitekim bunlara karşı da olağanüstü bir kanun yolu olan kanun yararına bozma yoluna başvurulabilir (m.309/1). 28
İSTİNAF DAVASININ AÇILMASI İstinaf davası, hükmün açıklanmasından itibaren yedi gün içinde hükmü veren mahkemeye dilekçe verilmesi veya tutanak yazmanına beyanda bulunulması suretiyle açılır (m. 273/1). Serbest olmayan sanık, tutuklu veya hükümlü bulunduğu ceza infaz kurumu müdürüne beyanda bulunmak suretiyle veya dilekçeyle istinaf davası açabilir (m.263). 29
İSTEK KOŞULUNUN İSTİSNASI (OTOMATİK İSTİNAF) İlk derece mahkemelerinden verilen on beş yıl ve daha fazla hapis cezalarına ilişkin hükümler, istinaf mahkemelerince resen incelenir (m. 272/1). Otomatik istinaf davası sanık yararına açılmış sayılır. 30
İSTİNAF SEBEBİ GÖSTERİLMESİ Sanık, katılan ve diğer yargılama süjeleri yönünden istinaf nedenlerinin gösterilmesi zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak, Cumhuriyet Savcısı istinaf yoluna başvurma nedenlerini yazılı isteminde açıkça göstermek zorundadır. (m. 273/5). 31
İNCELEME, İSTİNAF SEBEBİ İLE BAĞLI DEĞİLDİR İstinaf mahkemesince esasa ilişkin yapılan incelemede mehaz Kanun dan farklı olarak, yargılamadaki tarafların gösterdiği istinaf sebepleriyle bağlılık söz konusu değildir. İnceleme, maddi ve hukuki sorun yönünden tam bir incelemeyi gerektirir. 32
ESKİ HALE GETİRME SÜRESİ İÇİNDE İSTİNAF SÜRESİNİN İŞLEMESİ (M.274) Eski hale getirme isteminin yanında istinaf davası açılacaksa, her ikisi için hak düşürücü süre, son kararın tebliğ ile başlar. Bir başka deyişle; eski hale getirme süresi içinde istinaf süresi işler. İstinaf dava açma hakkının düşmemesi için, eski hale getirme isteminde bulunulduğu hallerde ayrıca istinaf isteminde de bulunulması gerekir. Eski hale getirme istemi yanında istinaf isteminde de bulunulması durumunda, istinaf ile ilgili işlemler eski hale getirme istemi hakkında bir karar verilinceye kadar ertelenir. 33
İSTİNAF DAVASININ AÇILMASININ HUKUKÎ SONUÇLARI 1. Olağan kanun kanun yolu olması nedeniyle istinaf davası açılması, kararın kesinleşmesini önlediğinden mahkûmiyet kararlarının uygulanmasına, yani cezaların yerine getirilmesine de engel olur. 2. İstinaf davası açılmasının diğer bir sonucu da, uyuşmazlığın geliştirici bir biçimde ikinci derece mahkemesi tarafından yeniden incelenmesidir (geliştirici, aktarıcı etki). 34
İSTİNAF İSTEMİNİN HÜKMÜ VEREN MAHKEMECE REDDİ İstinaf istemi, kanunî sürenin sonra veya aleyhine istinaf yoluna başvurulamayacak bir hükme karşı yapılmışsa da istinaf yoluna başvuranın buna hakkı yoksa, hükmü veren mahkeme bir kararla dilekçeyi reddeder (m.276/1). İlk derece mahkemesinin ret kararının gerekçeli olması (m.34/1) ve kararda, başvurulabilecek kanun yolu, mercii ve şekillerinin belirtilmesi gerektiği açıktır (m.34/2). 35
RET KARARINA KARŞI HUKUKİ ÇARE İstinaf başvurusunda bulunan Cumhuriyet savcısı veya ilgililer (kanun yoluna başvuranlar), ret kararının kendilerine tebliğinden itibaren yedi gün içinde istinaf mahkemesinden bu hususta bir karar vermesini isteyebilirler. Bu takdirde dosya istinaf mahkemesine gönderilir. Ancak, bu nedenle hükmün infazı ertelenemez (m.276/2). İlk derece mahkemesine itiraz dilekçesi verildiğinde, ilk derece mahkemesinin görevi, dava dosyasını istinaf mahkemesine göndermekten ibarettir (m.276,ii/2). 36
İSTİNAF MAHKEMESİNİN İTİRAZ İNCELEMESİNİN KAPSAMI İstinaf mahkemesi, yalnız itiraz konusu sorunla sınırlı olmayıp, istinaf davasının kabul edilebilirliğini her bakımdan inceleyecektir. İstinaf mahkemesinin itirazın kabulü ve reddine ilişkin kararları kesindir; bu kararlara karşı kanun yolu bulunmamaktadır ve bu kararların geri alınması mümkün değildir. 37
İSTİNAF MAHKEMESİNCE İTİRAZIN KABULÜ İtirazın, istinaf mahkemesince kabul edilmesi, ilk derece mahkemesinin ret kararının kaldırılması anlamına gelmektedir. İlk derece mahkemesi kararının kaldırılması üzerine dava dosyası, muhakemenin devam etmesi için ilk derece mahkemesine yollanır. İlk derece mahkemesi, istinaf davası süresinde açılmış gibi işlemlerine devam eder. 38
İLK DERECE MAHKEMESİNİN İSTİNAF DAVASINI KABUL KARARININ İSTİNAF MAHKEMESİNİ BAĞLAYICILIĞI YOKTUR İstinaf mahkemesi, kabule şayanlık denetimi sırasında, istinaf davasının açılması ile ilgili hükümlere riayet edilmemiş olduğu kanaatinde ise, kanun yolu davasını kabule şayan olmadığı gerekçesiyle, reddedebilir (m.279). İstinaf davasının, ilk derece mahkemesince ön inceleme sonucu kabule şayan bulunması üzerine, tebliğ işlemleri aşamasına geçilecektir. 39
İSTİNAF DİLEKÇESİNİN KARŞI TARAFA TEBLİĞİ İlk derece mahkemesi, istinaf dilekçesi veya istinaf beyanına ilişkin tutanağın bir örneğini karşı tarafa tebliğ edecektir. Karşı taraf, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde yazılı olarak cevabını verebilir (m. 277). 40
İSTİNAF MAHKEMESİ CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞINA GÖNDERİLMESİ Cevaplar verildikten veya bunun için belirli bir süre geçtikten sonra ilk derece mahkemesi, dava dosyasını nezdinde bulunan Cumhuriyet Başsavcılığına, Cumhuriyet Başsavcılığı da, istinaf mahkemesine sunulmak üzere, İstinaf Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığına gönderir (m.277). 41
TEBLİGAT EKSİKLİKLERİNİN GİDERİLMESİ Dava dosyası, istinaf mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığına geldiğinde, öncelikle tebligatlar kontrol edilecek ve tebligat eksikliği mevcut ise giderilmesi sağlanacaktır (m.278). 42
SUNULMASI GEREKEN BELGE VE DELİLLERİN EKLENMESİ Kanun koyucu; temyizden farklı olarak, istinaf mahkemesi Cumhuriyet başsavcılıklarına sunulması gereken belge ve delilleri ekleme yetkisi vermiştir (m.278). İstinaf mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığınca belge ve delil eksikliğinin giderilmesi, muhakemenin hızlandırılmasını sağlayacak bir tedbirdir. 43
TEBLİĞNAMENİN HAZIRLANMASI Tebliğnamede; aleyhine istinaf yoluna gidilen kararda istinaf sebebinin bulunup bulunmadığı, varsa neler olduğu ve yetkili dairenin ne şekilde karar vermesi gerektiği konularındaki mütalaa ortaya konur. 44
TEBLİĞNAMENİN İLGİLİLERE TEBLİĞİ İstinaf mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığınca düzenlenen tebliğname dosyayla birlikte istinaf mahkemesine gönderilir ve tebliğname istinaf mahkemesince ilgililere tebliğ olunur (m.278). 45
İSTİNAF MAHKEMESİNİN ÖN İNCELEMESİ (KABULE ŞAYANLIK DENETİMİ) Dosya üzerinde yapılan ön inceleme sonunda istinaf mahkemesinin yetkili olmadığı anlaşılırsa, yetkili istinaf mahkemesine gönderilmesi gerekir(m.279/1-a). İstinaf mahkemesinin yetkili olduğu anlaşılırsa, istinaf davasının kabul edilebilir olup olmadığı incelenir. Bu inceleme, kararına karşı istinaf yoluna başvurulan ilk derece mahkemesinin yaptığı incelemeye benzer. Burada da aynı üç husus araştırılır. Bunlar istinaf başvurusunun süresi içinde yapılıp yapılmadığı, incelenmesi istenen kararın aleyhine istinaf yoluna gidilebilecek bir karar olup olmadığı ve başvuranın buna hakkı bulunup bulunmadığı hususlarıdır (m. 279/1-b). 46
YETKİ YÖNÜNDEN İNCELEME (YER YÖNÜNDEN YETKİ ) İstinaf mahkemelerinde; duruşmalı işlerde inceleme raporunun okunmasından, duruşmasız işlerde incelemenin başlamasından önce yetkisizlik iddiasında bulunulmalıdır (m.18/1). İstinaf mahkemesinin kendiliğinden de yetkisizlik kararı vermesi mümkündür (m.18/2). 47
İSTİNAF MAHKEMESİNCE ESAS BAKIMINDAN YAPILAN İNCELEME İstinaf mahkemesinin yapacağı bu inceleme sonucunda, esastan ret (onama), düzelterek esastan ret, bozma ve davanın yeniden görülmesi kararları vermesi mümkündür (m.280). İstinaf incelemesi sonucu verilecek kararları öngören maddede düşme kararından söz edilmemekte ise de, davayı düşüren nedenlerin bulunması durumunda, düşme dışında bir karar vermesi düşünülemez. 48
İSTİNAF MAHKEMESİNİN İNCELEME KAPSAMININ SINIRI İstinaf mahkemesi, istinaf dilekçesi veya beyanında ileri sürülen hukuka aykırılıklarla bağlı değildir; ileri sürülmemiş olsa bile son karara etkili olan bütün hukuka aykırılıkları kendiliğinden göz önüne alır ve buna göre karar verir (m.273/4). İstinaf mahkemesinin incelemesindeki tek bağlayıcı husus, sanık lehine dava açıldıktan sonra yeniden verilecek kararda cezanın ağırlaştırılmaması mecburiyetidir(m.283). 49
ESASTAN RET KARARI (M.280) İstinaf mahkemesi, ilk derece mahkemesinin kararında muhakeme hukukuna veya maddî hukuka ilişkin herhangi bir hukuka aykırılığın bulunmadığını, delillerde veya işlemlerde herhangi bir eksiklik olmadığını, ispat bakımından değerlendirmenin yerinde olduğunu saptadığında istinaf başvurusunun esastan reddine karar verir. İstinaf mahkemesinin esastan ret kararlarından temyiz yolu açık olmayanlar (m.286/2) kesin nitelikte olduklarından karar tarihi itibariyle kesinleşmiş olmaktadır. Bu kararlar dışındaki esastan ret kararlarına karşı temyiz yolu açıktır. 50
DÜZELTEREK ESASTAN RET KARARI (M.280) İstinaf mahkemesi, 303 üncü maddenin birinci fıkrasının (c), (e), (f), (g) ve (h) bentlerinde yer alan ihlallerin varlığı halinde hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan reddine karar verir. (a) ve (d) bentleri yönünden düzelterek esastan ret kararı verilmesi olanaklı değildir. 51
BOZMA İstinaf mahkemesi, ilk derece mahkemesinin kararında 289 uncu maddede belirtilen bir hukuka aykırılık nedeninin bulunması hâlinde hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden incelenmek ve hükmolunmak üzere hükmü bozulan ilk derece mahkemesine veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği diğer bir ilk derece mahkemesine gönderilmesine karar verir (m.280/1-b). 52
BOZMANIN ETKİSİ; DİRENME YASAĞI Bozma kararı, ilk derece mahkemesi son kararının hukuka aykırılığı nedeniyle kesin olarak ortadan kaldırılmasını ifade eder. Bozmadan sonra yeniden incelenmek ve hüküm verilmek üzere dosya kendisine gönderilen ilk derece mahkemesi, bozma kararına uymak zorundadır; eski kararında direnemez (m.284;286). 53
BOZMANIN SİRAYETİ CMK nın 306. maddesinde temyiz yönünden düzenlenmiş olan sirayet (sanık lehine bozma kararının istinaf davası açmamış diğer sanıklara uygulanması), İstinaf yönünden düzenlenmiş değildir. Kanuni düzenleme bulunmadığından ve istisna niteliğinde olduğundan, kıyasen uygulanması mümkün görülmemektedir. 54
DÜŞME KARARI Muhakeme şartlarının gerçekleşmemesi ve gerçekleşme imkânının kalmaması halinde davanın düşmesine karar verilir. Sanığın ölümü (TCK m.64), Genel af (TCK m.65), Dava zamanaşımı (TCK m.66), Şikâyetten vazgeçme (m.73/4) Durumlarında kamu davasının düşmesine karar verilecektir. 55
DAVANIN YENİDEN GÖRÜLMESİ İlk derece mahkemesi kararında, hukuka kesin aykırılık nedenleri dışında bir hukuka aykırılık veya delil ve işlemlerde yahut ispat bakımından değerlendirmede bir eksiklik bulunduğu takdirde, istinaf mahkemesi ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu son kararı kaldırarak yerine yeni bir son karar verecektir(m.280/1-c). İstinaf mahkemesinin, uyuşmazlığı maddî ve hukukî yönleri ile tekrar ele almasına ve karar vermesine davanın yeniden görülmesi diyoruz. İstinaf yargılamasında davanın yeniden görülmesi kuralı teşkil eder, temyizdekinin aksine bozma istisnadır. 56
İSTİNAF MUHAKEMESİ DURUŞMA HAZIRLIĞI Duruşma hazırlığı aşamasında, istinaf mahkemesi başkanı veya görevlendireceği üye, duruşma gününü saptar ve gerekli çağrıları yapar (m. 281/1). Duruşma hazırlığı aşamasında; istinaf mahkemesince delil değerlendirmesi yapılacak ve maddî olgunun aydınlanması açısından gerekli görülen tanık ve bilirkişiler duruşmada dinlenecektir (m.282/1-d). 57
TUTUKSUZ SANIĞA ÇIKARTILACAK DAVETİYENİN ÖZELLİĞİ Davayı uzatan önemli sebeplerden biri de; sanığın duruşmaya gelmemesidir. Bu olgu göz önünde tutularak, sanık tarafından açılan istinaf davasında, sanığın duruşmaya gelmemesi, davanın esastan reddi sebebi yapılmıştır (m.281/1). Ancak haklarını öğrenme hakkı çerçevesinde, bunun önceden sanığa bildirilmesi şarttır. 58
GELMEYEN SANIĞIN AÇTIĞI İSTİNAF DAVASININ REDDİ (M.281) Sanığın makul bir mazeretinin bulunması veya müdafiin duruşmada hazır bulunması durumunda, bu hükmün uygulanması mümkün değildir. CMK da, tutuksuz sanık yönünden düzenlenmiş olan bu hüküm, mehaz Kanundan farklı olarak, katılan yönünden düzenlenmemiştir. 59
GELMEYEN SANIĞIN AÇTIĞI İSTİNAF DAVASININ REDDİ (M.281) Kabule şayan ve muhakeme engeli olmayan bir istinaf davası söz konusu ise, istinaf mahkemesi davanın reddine karar vermek zorundadır. Sanığın yokluğunda duruşma yapılamayacak durumlarda (suç vasfı değişikliği gibi) sanığın zorla getirilmesi gerekir. 60
DURUŞMA GÜNÜNÜN BELİRLENMESİ Duruşma günü belirlenirken, duruşmanın ara verilmeksizin bitirilmesi ilkesi göz önünde tutularak sanıkların, tanıkların ve bilirkişilerin gelebilecekleri bir tarih seçilmelidir. Her ne kadar Kanun da açıkça düzenlenmemişse de; davetin tebliği ile duruşma günü arasında en aşağı bir hafta bulunmasını öngören hüküm istinafta da uygulanmalıdır. Bu süreye uyulmaması durumunda, yine de duruşmaya gelmek zorunda olan sanık, duruşmaya ara verilmesini isteyebilir (m.176/4; m.190/2). 61
RAPORTÖR ÜYENİN İNCELEME RAPORUNU OKUMASI Duruşmanın genel hükümlere göre açılmasından sonra, raportör üyenin inceleme raporu ve ilk derece mahkemesinin gerekçeli hükmü dinlenir. Raportör açıklamaları, ilk derece muhakemesinde iddianamenin okunmasının yerini almıştır ve duruşmaya katılanlara ve özellikle istinaf mahkemesi üyelerine, duruşmanın konusunun ve kanun yolunun amacının açıklanmasını amaçlamaktadır. 62
SANIĞIN SORGUSU İstinaf mahkemesince de, ilk derece mahkemesinin duruşmaya ilişkin muhakeme kurallarına uygun olarak, sanığın sorgusu tespit edilmelidir. 63
DELİLLERİN ORTAYA KONMASI Sanığın sorgusun tespitinden sonra deliller ortaya konur. İlk derece mahkemesinde dinlenilen tanıkların ifadelerini içeren tutanaklar ile keşif tutanakları, bilirkişi raporu, istinaf mahkemesi duruşma hazırlığı aşamasında toplanan delil ve belgeler, yapılmışsa keşif ve bilirkişi açıklamalarına ilişkin tutanak ve raporlar okunur (m. 282/1-c). 64
OKUNMASIYLA YETİNİLECEK DELİLLERİN TESPİTİ Önceki ifadenin okunması; bu nedenle delilin inandırıcılığı zarar görmeyecekse ve doğruluğu hususunda hiçbir şüphe yoksa mümkündür. Okunan ifadenin ikrar veya diğer tanık ifadeleri ile doğrulaması, uyum içinde olması gerekir. Diğer ifadelerle bir çelişki sözkonusu ise; (taraflar ifadenin okunması konusunda rıza gösterseler bile) tanıkların yeniden dinlenilmeleri gerekir. 65
SON SÖZÜN SANIĞA VERİLMESİ Hükümden önce son söz, hazır bulunan sanığa verilir (m.216). Son sözün sanığa verilmesi emredici nitelikte bir hükümdür ve savunma hakkı ile yakından ilgili bulunan bu kurala uyulmaması kanuna mutlak aykırılık oluşturmaktadır. 66
İSTİNAF MAHKEMESİ HÜKMÜ İstinaf mahkemesi, duruşma sonunda, ilk derece mahkemesinin verebileceği son kararları verebilir (m.282/1). Bu kararlar; CMK nın 223.maddesinde gösterilmiş olan beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, mahkûmiyet, güvenlik tedbirine hükmedilmesi, davanın reddi ve düşme kararlarıdır. 67
İSTİNAF MAHKEMESİ HÜKMÜ İstinaf mahkemesi kararının yeni bir karar olması nedeniyle, Ceza Muhakemesine göre hüküm fıkrasında ve gerekçesinde bulunması gerekli tüm hususları içermelidir (m. 230; 232). 68
SANIK LEHİNE İSTİNAF DAVASI AÇILDIKTAN SONRA YENİDEN VERİLECEK SON KARARDA CEZANIN AĞIRLAŞTIRILMAMASI MECBURİYETİ İstinaf davası sanık lehine açılmışsa, yeniden verilen hüküm, önceki hükümle belirlenmiş olan cezadan daha ağır olamaz (m.283). Bu kural, cezanın türü ve süresi bakımından geçerlidir; suçun niteliğine etkisi yoktur. Kanunumuzun kabul ettiği sanık lehine istinaf davası açıldıktan sonra yeniden verilecek son kararda cezanın ağırlaştırılmaması mecburiyeti, sonuç-ceza bakımındandır. 69
İSTİNAF MUHAKEMESİ İstinaf dilekçesinin ilk derece mahkemesine verilmesi (m.273/1) İlk derece mahkemesince dava açma koşulları yönünden değerlendirme (m.276/1) İlk derece mahkemesinin kararı KABUL RED (m.276/1) Ret kararına itiraz (m.276/2) İstinaf Mahkemesince İTİRAZIN KABULÜ İTİRAZIN REDDİ (m.276/2) KESİN KARAR 70
Devam etmek üzere dosyanın ilk derece mahkemesine gönderilmesi İlk derece mahkemesince istinaf dilekçesinin karşı tarafa tebliğ (m.277/1) Karşı tarafın cevap verme hakkı (m.277/1) Dosyanın ilk derece mahkemesince nezdinde kurulu C.Başsavcılığına, bu makam tarafından da istinaf mahkemesi C.Başsavcılığına gönderilmesi (m.277/2) İstinaf mahkemesi C.Başsavcılığınca şekli inceleme yapılması (m.278) 71
1. Tebligat eksikliklerinin giderilmesi 2. Sunulması gereken belge ve delillerinin eklenmesi Tebliğnamenin hazırlanması (m.278) Dosyanın istinaf mahkemesine tevdi Tebliğnamenin istinaf mahkemesince ilgililere tebliğ (m.278) 72
İstinaf mahkemesinin ön incelemesi (yetki + kabule şayanlık yönünden) Kabule şayan bulma İstinaf başvurusunun reddi (m.279/1) İTİRAZ (m.279/2) Esastan inceleme Esastan Red (m.280/1-a) m.286/2 deki hükümler yönünden kesin hüküm Düzelterek Esastan Red (m.280/1-a) BOZMA (m.280/1-b) DÜŞME Bozma sonrası muhakeme (direnme mümkün değil) 73
DAVANIN YENİDEN GÖRÜLMESİ KARARI (M.280/1-c) İstinaf mahkemesi duruşma hazırlığı (m.281) Duruşma (m.282) Hüküm Kanun yolu Temyiz (m.286 daki istisnalar hariç) 74