7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu - 577 - DOĞU KARADENİZ BÖLGESİ KIYI ŞERİDİ DENİZ DEŞARJINDA YAPISAL TASARIM VE ÇEVRESEL ETKİLER: FINDIKLI DENİZ DEŞARJI ÖRNEĞİ Egemen ARAS 1, Mehmet BERKÜN 2, Nurtaç EMİROĞLU 3 1 Karadeniz Teknik Üniversitesi Of Teknoloji Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, Trabzon, egemen@ktu.edu.tr 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, Trabzon, berkun@ktu.edu.tr 3 İSKİ Kâğıthane Tesisleri, İstanbul. nurtac_emiroglu@hotmail.com Tel: 0456 2337425 Fax: 0456 2337427 Özet Bu çalışmada, derin deniz deşarjı projelerinde yapısal ve hidrolik tasarım ilkelerine değinilerek sistemlerin çevresel boyutları üzerinde durulmuştur. Doğu Karadeniz Bölgesi nde deniz suyunun özellikleri üzerinde bilgiler verilerek örnek olarak Rize Fındıklı ilçesinde yapılan deniz deşarjı projeleri hidrolik ve çevresel değerler açısından değerlendirilmiştir. STRUCTURAL DESIGN AND ENVIRONMENTAL IMPACTS OF EASTERN BLACK SEA COAST SEA OUTFALLS In this study, structural and hydraulic design principles of sea outfalls were examined and environmental effects of these sytems were analysed. Marine outfall projects in the Eastern Black Sea region were investigated in general. As an example, Trabzon Of and Rize Fındıklı Outfall systems evaluated in terms of hydraulic and environmental values. Anahtar Kelimeler: Derin deniz deşarjı, Doğu Karadeniz Bölgesi, Çevresel etkiler, hidrolik tasarım GİRİŞ Nüfusun hızla artması ve sanayi ve tarımdaki hızlı gelişim sonucu oluşan sıvı atık miktarı gün geçtikçe daha da artmaktadır. Sıvı atıklar doğal eğiminde etkisiyle kendi başlarına akışa geçebildikleri ve akarsulara karışarak kirliliklerini kolayca taşıyabildikleri için çevreye son derece zarar verebilmektedirler. Çünkü bu atıklar bir süre sonra deniz veya göl gibi büyük su kütlelerine ulaşıp oralarda birikmektedirler. Bu tür birikintilerin yoğun şekilde yaşandığı yerlerin başında ise deniz kıyılarında yer alan yerleşim yerleri gelmektedir.
- 578-7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Deniz kirlenmesi hem karadaki hem de denizdeki faaliyetler sonucu oluşan kirleticilerin denize girmesi sonucu oluşabilmektedir. Karadan gelen kirletici maddeleri endüstri ve zirai sular, şehir ve ev atık sulan, yağmur sulan, drenaj ve soğutma sulan oluşturur. Bu kirli sular ya doğrudan kıyıya boşalarak ya da akarsu ve/veya kanal içine girerek denize ulaşarak kirliliklerini bırakmaktadırlar. Denizdeki faaliyetler sonucu oluşan kirletici maddeleri ise denizdeki petrol ve maden arama çalışmaları, deniz kazaları, deniz ulaşımı, balıkçılık, su sporları, nükleer denemeler gibi olaylar oluşturur. Böylece çok sayıda kirletici faktörle karşılaşan denizleri bu kirlilikten korumak için devreye denize deşarj yapıları girmektedir. Atık suların deniz deşarjı sistemleri ile alıcı su ortamında seyreltilmek suretiyle uzaklaştırılması bütün dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. Gerekli bilimsel ve mühendislik esaslar dikkate alınarak tasarlanan deniz deşarjları seyrelme ve alıcı ortamın tabii süreçleri ile atıkların süratle çevre için zararsız seviyelere indirilmesine imkan vermektedir. Bu yüzden deniz deşarjı sistemleri özellikle gelişmekte olan ülkeler için sürdürülebilir arıtma imkânı getiren uygun teknoloji durumundadır (Bulan, 2011). ATIK SULARIN DEŞARJI VE TÜRKİYE DEKİ UYGULAMALARI Ülkemizin coğrafi konumu göz önüne alındığında atık suların deniz deşarjı ile uzaklaştırılmasının büyük önem taşıdığı görülmektedir. Üç yanı denizlerle çevrili olan ülkemizin kıyılarında çok sayıda yerleşim merkezi yer almakta ve bunların hemen hemen hepsi aynı çevresel sorunlarla karşılaşmaktadır. Aynı zamanda turistik değerleri gün geçtikçe artan kıyı kasaba ve kentlerimizin çevre sağlığı ve estetik yönden korunması hususu da giderek önem kazanmaya başlamıştır. Atık suların denize deşarjı güvenilir ve ucuz bir atık uzaklaştırma teknolojisi olup dünyanın pek çok yöresinde yaygın olarak kullanılmaktadır. %75 i denizlerle çevrili ve nüfusun %40 dan fazlasının sahil şeridinde yaşadığı Türkiye nin kıyı şeridinin büyük bir kısmı temizdir. Bu yüzden sahil yerleşim birimlerinin atık su uzaklaştırma probleminin giderilmesi önem arz eder. Atık suların denize deşarjında gerekli önlemler alınmazsa ve doğru projelendirme yapılmazsa başlangıçta etkisi hissedilmese dahi sağladığı yararları elimine edecek kötü sonuçlarla karşılaşılabilir. Halk sağlığının tehdidi, balıkların bölgeden çekilmesi ve turizm bakımından önemli sahillerin doğal güzelliklerinin bozulması muhtemel kötü sonuçlarından bazılarıdır. Şayet deniz deşarjı ile alıcı su ortamı arasındaki ilişki iyi tespit edilirse bu problemlerin çoğu nispeten ucuz tedbirlerle giderilebilir (Berkün, 2006). Türkiye de şehirleşme ve endüstrileşme hızının artması ile iş imkânlarının fazlalığı paralelindeki kıyı şeridine yoğun göçler sonucunda hiçbir arıtıma tabi tutulmadan denize bırakılan atık miktarında gözle görülür bir artış söz konusudur (Tepebaş, 2008). ÇALIŞMA YÖNTEMİ Yapılan çalışmaların ana kaynağını, son beş senedir öğrencilerle birlikte bitirme çalışması olarak yapılan deniz deşarjı projeleri oluşturmaktadır. Gerek öğrencilerin araştırmaları gerekse de İller Bankasından alınan veriler yardımıyla bir çalışma sahası oluşturulmuştur. Derin Deniz Deşarjında Kullanılan Parametreler Denize kıyısı olan yerleşimler ve kıyı bölgelerinde bulunan endüstriler için, alıcı ortamda yeterli seyrelme kapasitesinin bulunduğunun ayrıntılı mühendislik çalışmaları sonucunda kanıtlanması halinde, atık suların ve soğutma sularının derin deniz deşarjlarıyla bertarafına izin verilir. Bu durumlarda evsel ve endüstriyel atık sular için alıcı ortama doğrudan deşarj için belirlenmiş olan deşarj standartları uygulanmaz. Arıtılmamış suların ve soğutma sularının değişim ve seyreltme potansiyeli düşük olan yan kapalı koy ve körfezlere, coğrafi şartlar nedeniyle derin deniz deşarjı yapılması zorunlu olursa, yapılacak deşarjın alıcı
7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu - 579 - ortamdaki ekolojik dengeleri bozmayacağı ve özellikle ağır metaller, nütriyentler ve "Tehlikeli ve Zararlı Maddeler Tebliği"nde belirtilecek diğer maddelerin birikim yapmayacağı, bir çevresel etki değerlendirme çalışmasıyla ispat edilirse, yönetmeliğin 42. maddesince izin verilir. Bu açıklamalara göre, derin deniz deşarjına izin verilebilecek atık suların özellikleri Tablo 1'de verilmiştir. Bu tablodaki sınır değerlerden fazla veya verileri parametrelerin dışında kirletici özellikler ihtiva eden suların denize boşaltımına izin verilmez. Atık suların derin deniz deşarjlarıyla bertaraf edilmesi durumunda, alıcı ortamlar için uygulanacak olan derin deniz deşarjı kriterleri Tablo 2'de düzenlenmiştir. Minimum deşarj derinliği 20 m olmalı, eğer 20 m derinliğe inmek ekonomik olarak mümkün değilse, difüzör hariç deşarj boru boyu ortalama kıyı çizgisinden itibaren Tablo 3 de gösterilenden az olmamalıdır (İller Bankası, 2008). Doğu Karadeniz Bölgesi Deniz Suyunun Özellikleri Karadeniz genelde dikey olarak üç su tabakalaşması gösterir. Bunlardan birincisi yüzeyde mevsimlere göre bir hayli değişiklik gösteren, yüzey ısınması, özellikle nehirler ve yağmurlarla oluşan tatlı su girdisi ve rüzgârların etkisiyle, su kolonunun ilk 10-30 metrelerinde oluşan karışmış su tabakasıdır. Bu ilk tabakanın altında çoğunlukla sıcaklığı 8 C den daha soğuk bir su kütlesine rastlanır ki bu " Karadeniz Ara Tabaka Suyu (KATS)" diye adlandırılan su tabakasıdır. KATS'nin temel özelliklerinden birisi mevsimlere göre üstteki tabakaya oranla daha az değişikler göstermesidir. Yüzeyin hemen altında 40-100 m ler arasında oluşan bu su, kış mevsiminde ana kara üzerinden gelen soğuk hava kütlelerinin bölgeyi etkilemesi sonucu, yüzey sularının 5 C ye kadar soğuyarak yoğunluğun 14,6-14,8 kg/m 3 mertebesine kadar artması ile ortaya çıkar. Tablo 1. Derin deniz deşarjına izin verilebilecek atık suların özellikleri. Parametre Sınır PH Sıcaklık Askıda katı madde (mg/1) Yağ ve gres (mg/1) Yüzer maddeler 5 günlük biyokimyasal oksijen ihtiyacı, BOI 5 (mg/1) Kimyasal oksijen ihtiyacı, KOI (mg/1) Toplam azot (mg/1) Toplam fosfat (mg/1) Yüzey aktif maddeler (mg/1) Diğer parametreler 6-9 35 C 350 10 Bulunmayacaktır 250 400 40 10 10 (a) (b) Notlar: (a) Biyolojik olarak parçalanması Türk Standartları Enstitüsü standartlarına uygun olmayan maddelerin boşaltımı prensip olarak yasaktır. (b) Tehlikeli ve Zararlı Maddeler Yönergesi'nde bu parametreler için verilen sınır değerlere uymalıdır.
- 580-7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Tablo 2. Derin deniz deşarjları için uygulanacak kriterler Parametre Sıcaklık Limit Deniz ortamının seyreltme kapasitesi ne olursa olsun, denize deşarj edilecek suların sıcaklığı 35 C yi aşamaz. Sıcak su deşarjları difüzörün fiziksel olarak sağladığı birinci seyrelme (Sı) sonucunda karıştığı deniz suyunun sıcaklığını Haziran-Eylül aylarını kapsayan yaz döneminde l C' den, diğer aylarda ise 2 C' den fazla arttıramaz. En muhtemel sayı (EMS) olarak toplam ve fekal koliformlar Derin deniz deşarjıyla sağlanacak olan toplam seyrelme sonucunda insan teması olan koruma bölgesinde, zamanın %90' ında, EMS olarak toplam koliform seviyesi 1000 TC/100 mi ve fekal koliform seviyesi 200 FC/100 ml'den az olmalıdır. Katı ve yüzen maddeler Difüzer çıkışı üzerinde, toplam genişliği 0 noktadaki deniz suyu derinliğine eşit olan bir şerit dışında gözle izlenebilecek katı ve yüzer maddeler bulunmayacaktır. Tablo 3. Evsel atık su debilerine göre minimum deşarj boru boyu. <1000 1000-10000 Nüfus Debi 200 m3/gün 200-2000 m3/gün Minimum deşarj boru boyu 500 m 1300 m Yoğunlaşan su aşağıya doğru hareketlenir ve kendi yoğunluk seviyesini buluncaya kadar bu hareketliliğine devam eder. Böylece ara tabaka suyu oluşur. KATS nun altında hemen hemen 100 m den 200 m ye kadar derinliklerde tuzluluğun hızlı bir şekilde değiştiği, mevsimlere göre süreklilik gösteren "haloklin" tabakası bulunmaktadır. Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü (DBTE) yaptığı yaz ve sonbahar ölçümlerinde sadece üstteki iki tabakaya yönelik ölçümleri almıştır. Bunun nedeni, deniz deşarj sisteminin üstteki tabakalarda yer alacağıdır (Mataracı, 2007) Fındıklı derin deniz deşarjı projesi Bu proje, İller Bankası Genel Müdürlüğü ile Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü arasında 1.12.1998 tarihinde imzalanan ve 05.05.1999 yürürlüğe giren protokol uyarınca gerçekleştirilmiştir. Projenin amacı, Fındıklı beldesi atık sularının nihai bertarafı için bir deniz deşarjı ön tasarımının yapılmasıdır. Bu tasarımın yapılabilmesi için Teknik Şartnamede tüm deniz çalışmaları sözleşme uyarınca gerçekleştirilmiştir. Bu deniz deşarjı projesinde ülkemizde ilk defa olarak uzaktan algılanmış uydu verilerinden de yararlanılmıştır. Deniz deşarjını konumu ve küresel ölçekli akıntı paternleri uydu görüntülerinden çok iyi bir biçimde anlaşılabilmektedir. Çalışmalarda bulunan yer istasyonu vasıtasıyla günde iki defa olarak algılanan ve işletimi Amerikan Oşinografi ve Atmosfer İdaresi NOAA (National Oceanographic and Atmospheric Administration) tarafından yapılan uyduların gönderdiği AVHRR (Advanced Very High Resolution Radiometer) çok yüksek çözünürlüklü HRPT (High Resolution Picture Transmission) uydu görüntüleri ile, bu proje için özel olarak temin edilen MSS (Multı Şpectral Şcanner) görüntüleri değerlendirilmiştir. Proje
7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu - 581 - kapsamında elde edilen fiziksel oşinografik veriler ve akıntı ölçüm sonuçlan kalite kontrolundan geçirildikten sonra arşivlenmiştir. Arşivlenen ham veriler bir sonraki aşamada analizlenmiştir. Batimetrik çalışmalar deşarj hattının etkin dalga yönüne dik olarak döşeneceği göz önüne alınarak yapılmıştır. Çalışma alanı, kanalizasyon hattının denize ulaştığı noktadan doğu ve batıya doğru 150'şer metre uzaklıkta, 30 lik bir açı yapacak şekilde, muhtemel deşarj hattı uzunluğuna göre belirlenmiştir. Derinlik ölçümleri bu alanda deşarj hattına paralel ve dik, 50 metrelik karelej ağında yapılmış ve 1/1000 ölçekli deniz dibi haritası hazırlanmıştır. Bu sistemde gerçekleştirilen deniz çalışmaları Şekil 1'te gösterilmiştir. Aynı güzergâh üzerinde en az 250 m.'de bir zemin özelliklerini belirleyici deney yapılarak zemin profili çıkarılmıştır. 10 m., 20 m. ve 30 m. derinlikteki noktalarda dip, orta ve yüzeyden alınan numuneler üzerinde sıcaklık, yoğunluk, tuzluluk, iletkenlik, BOI 5, çözünmüş O 2, toplam koliform, toplam azot ve fosfor, analizleri ile periyodunu belirleyebilecek şekilde akıntı hız ve yönleri, her 10 m. su derinliğinde ölçülmüştür. Fındıklı Deşarj Bölgesi Çevresindeki Suyun Fiziksel Özellikleri Fındıklı bölgesinde yaz ve sonbahar dönemlerinde ölçülen en yüksek sıcaklık 24.38 C ve en düşük sıcaklık 7.59 C dir. İki dönem için sıcaklık maksimum ve minimum değerleri Tablo 4 te verilmiştir. Sıcaklıklar göz önüne alındığında, yaz döneminde 40 m, sonbahar döneminde ise 50 m'den sonra KATS' nin bulunduğu görülür. Yaz döneminde 75 metre ve sonbahar döneminde 70 metre derinliklere kadar ölçümler alınmıştır. Şekil 1. Çalışma alanları Tuzluluk değerleri incelenirken Tablo 5'te en göze çarpan nokta iki döneme ait bütün tuzluluk minimum değerlerinin literatürde bahsedilen Karadeniz genel yüzey tuzluluk değerlerinden daha düşük seviyelerde olmalarıdır. Tuzluluk düşey profillerinden görüleceği üzere, yaz başlangıcında yüzeyde sonbahara göre çok azda olsa düşük tuzluluk değerleri bulundururken yüzey altı tabakada daha fazla tuzlulukların olduğunu görünmektedir. Her iki dönemde de
- 582-7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu tuzluluklar Karadeniz tipik yüzey suyu tuzluluğu olan %l8.0±0.5 tuzluluğundan daha düşüktür. Daha dipte yüzeydeki durumun tersi, yaz dönemi tuzlulukları, hemen hemen 40m den sonra sonbahar dönemi aynı derinlikteki tuzluluklara göre biraz daha azdır. Yazın 15-20 metre sonbaharda 35 metre civarında tuzluluklar %l8.0 değerine yaklaşırlar. Derinlere doğru tuzluluklar artmaya devam eder. Yüzeydeki düşük tuzlulukların nedeni genel sirkülasyon sisteminden kaynaklanmaktadır. Karasal tatlı suların etkisinde kıyı kesimlerinde özellikle yüzeyde düşük tuzlulukların bulunması doğaldır. Kıyıya çok yakın siklonik akıntı sistemi kıyı kesimini açık denizden ayırmaktadır. Fındıklı'da iki döneme ait yoğunluk değerleri, genelde kıyılarda oluşan iki tabakalı sistemi göstermektedir. Ayrıca karışıma uğramış yüzey tabakası derinliği sonbahara doğru daha da artar ancak değerler yaza göre daha düşüktür. Bunun nedeni özellikle yaz ayı yüzey suyu sıcaklıklarının sonbahara göre daha düşük olmalarındandır. Değerler yaz ayında yüzeyde, Karadeniz üst tabaka suyunda görülen tipik 11 kg/m3 değerine yaklaşır. Yoğunluklar 40 metreden daha derinlerde her iki dönemde de 14.3 kg/m3 değerine yakın değerler alırlar. Sonbahar yoğunluk değerleri de tuzluluk değerleri gibi genel Karadeniz yüzey suyu değerlerine göre kıyaslandığında genel yoğunluk değerleri altında kalırlar (Tablo 6) Tablo 4. Fındıklı bölgesi dönemlere ait ölçülen maksimum ve minimum sıcaklık değerleri Mevsim Minimum Sıcaklık ( C) Maksimum Sıcaklık ( C) YAZ 7.6 19.3 SONBAHAR 7.7 24.4 Tablo 5. Fındıklı bölgesi dönemlere ait ölçülen maksimum ve minimum tuzluluk değerleri Mevsim Minimum Tuzluluk (%) Maksimum Tuzluluk (%) YAZ 15.59 18.68 SONBAHAR 16.75 18.66 Tablo 6. Fındıklı bölgesi dönemlere ait ölçülen maksimum ve minimum yoğunluk değerleri Mevsim Minimum, (kg/m3) Maksimum (kg/m3) YAZ 10.383 14.535 SONBAHAR 9.929 14.501 Atıksu Debi Hesapları Devlet İstatistik Enstitüsü 1997 nüfus sayımı sonuçlarına göre Fındıklı İlçesi'nin 1997 yılı nüfusu 9,107 kişidir. P=3 alarak yapılan 2000, 2015 ve 2035 yılı nüfus projeksiyonları kanalizasyon tatbikat projesinde hesaplanan nüfus değerleriyle karşılaştırıldığında arada önemli farklılıklar bulunmadığı gözlenmiş ( 2000 yılı için 9951, 2015 yılı için 15504, 2035 yılı için 28000 kişi) ve 1997 nüfus sayım sonuçları temel alarak deniz deşarjı projesi için atık su debileri hesaplanmıştır. Atık su debilerinin hesaplanmasında, İller Bankası'nın içme ve atık su şartnamelerinde önerilen su kullanım değerleri kullanılmıştır özel sarfiyat veren yerlere ait uç debiler 2035 yılı için değişmeyeceği kabulüyle kanalizasyon tatbikat projesinde olduğu gibi alınmıştır. Sızma debisi kanalizasyon tatbikat projesinde 18 İt/sn olarak hesaplanmıştır. Deniz deşarjı öncesi
7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu - 583 - ön arıtma tesisine gelecek atık su debilerinin hesaplanmasında kanalizasyonda %20 1ik bir kayıp olacağı kabul edilmiştir. Toplam debinin %10'u kadar bacalardan giren yağmursuyu debisi de hesaplara eklenmiştir. Hesaplanan bütün atık su debileri Tablo 7'de özetlenmiştir. Tablo 7. Proje hesaplarında kullanılan atık su debileri Debi (m3/gün) (m3/saat) (m3/sn) (Lt/sn) Q ort,2000 2468.544 102.856 0.029 28.571 Q proje,2000 2923.447 121.810 0.034 33.836 Q max,2000 3169.094 132.046 0.037 36.679 Q min,2000 1985.581 82.733 0.023 22.981 Q ort,2015 3072.000 128.000 0.036 35.556 Q proje,2015 3957.943 164.914 0.046 45.810 Q max,2015 4436.352 184.848 0.051 51.347 Q min,2015 2377.012 99.042 0.028 27.512 Q ort,2035 4071.680 169.653 0.047 47.126 Q proje,2035 5671.680 236.320 0.066 65.644 Q max,2035 6535.680 272.320 0.076 75.644 Q min,2035 3025.453 126.061 0.035 35.017 Çevresel ve Hidrolik Tasarım Zaman boyunca değişken olan debilerin çok değişken olması nedeniyle, gerekli hidrolik kısıtları karşılayabilmek için pompaj debileri belirlenmiş ve tasarımda kullanılmıştır. Sistemin kademelendirilmesi 15 ve 20 yıllık iki dönem olarak yapılmış ve tüm tasarım sonuçları bu yaklaşım için verilmiştir. Kademelendirme amacıyla hidrolik tasarım ve çevresel tasarım için kullanılan debi değerleri Tablo 8 ve Tablo 9'da verilmektedir: Tablo 8. Hidrolik tasarımda kullanılan debi değerleri (m 3 /s) 1. Kademe 2.Kademe Debi Minimum Maksimum Minimum Maksimum Atık su debileri 0.037 0.051 0.051 0.076 Pompaj debileri 0.050 0.050 0.050 0.100 Tablo 9. Çevresel tasarımda kullanılan debi değerleri (m 3 /s) 1. Kademe 2. Kademe Debi Minimum Maksimum Minimum Maksimum Atıksu debileri 0.034 0.046 0.046 0.066 Pompaj debileri 0.050 0.050 0.050 0.100
- 584-7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Deşarj Borusu Tasarımı Fındıklı Derin Deniz Deşarjı Sistemi (DDDS) borusunun denize çıkış noktası koordinatları, İller Bankası ile Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü'nün (DBTE) elemanları tarafından birlikte belirlenmiştir. Ayrıca Hopa Meteoroloji İstasyonu'na ait son 11 yıllık saatlik rüzgar verilerinin incelenmiş, gerekli dalga analizlerinin yapılmış ve dalga kuvvetleri belirlenmiştir. Dalga kuvvetleri, batimetri ve seyrelme hesapları optimize edilerek deşarj borusu yönünün NW olmasına karar verilmiştir. Deşarj borusunun çapı, Ф355 olarak belirlenmiş ve ilgili hidrolik büyüklükler Tablo 10 da gösterilmiştir. Deşarj borusu boyu, deşarj noktasındaki derinliğe ve kıyıya uzaklığa bağlı olan toplam seyrelme değerleri ile belirlenmektedir ve bu bölümde yapılan seyrelme hesapları sonucunda bu değer 1160 m. olarak belirlenmiştir. Tüm seyrelme hesapları bilgisayar programları ile yapılmış olup, sonuçlar özetlenmiş bilgiler (toplam seyrelme değerleri) olarak verilmektedir. Sağlanması gerekli olan seyrelme oranı, ham evsel atıksu için tipik fekal koliform (FC) miktarları birçok literatürde 106 FC/l00 ml olarak verilmektedir. Ancak ülkemizdeki atık su karakterizasyonların bir sonucu olarak bu değerin C0 = 107 FC/l00ml olarak kullanılması uygundur (Kuduban, 2008). Tablo 10. Deşarj borusu hidrolik hesabı Kademe Q(m 3 /s) V(m/s) 1. Kademe 2. Kademe Maksimum 0.050 0.59 Minimum 0.050 0.59 Maksimum 0.100 1.18 Minimum 0.050 0.59 SONUÇ VE ÖNERİLER Çevresel duyarlılığın artmasıyla birlikte iyileştirilmiş suların deniz içinde yeterli bir uzaklığa ulaştırılması için deşarj yapılması, ulusal veya bölgesel kurallara bağlı olarak da, artık zorunlu bir hale gelmiştir. Doğu Karadeniz Bölgesi kıyı şeridinin aşırı şehirleşmesi ticari veya serbest limanların varlığı, turistik tatil bölgelerinin varlığı mühendisleri bu problemi ortadan kaldırmak için daha yeni çözümler bulmaya zorlamıştır. Denizin tam olarak açıklanamayan düzensiz ve belirsiz ortamı, tasarım parametrelerinin her dakika değişmesine neden olmakta ve doğa parametrelerine bağlı kuvvetlerin saptanmasına dair riskler alınmasına yol açabilmektedir. Deşarj yapısının inşasının, denizin derinliklerinde yapıldığı, pek çok elemanın yerinde imalatı gerektiği ve inşaatın özel araç ve gereçlerle yapılması nedeniyle proje maliyeti son derece yüksek olacaktır. Örnek olarak seçilen Fındıklı DDDS de Co değeri atık suyun %98 giderme verimi ile klorlanması sonucunda denize deşarj edilecek olan konsantrasyonu vermektedir. Atık suyun klorlanmaması durumunda çevresel standartları sağlamak için gerekli olacak deşarj borusu boyu çok uzamakta ve ekonomik olmaktan çıkmaktadır. Gerçekte, klorlamanın da işletme masrafları açısından önemli bir ekonomik payı vardır ancak, difüzörün derinliği fazla olan bölgelerde olması da inşaat teknikleri açısından tercih edilmemektedir. Gerek kademelendirme, gerek bakım, gerekse de inşaat açısından oldukça büyük ekonomik yükler ve işletme sorunları çıkarabilmektedir. Örneğin bir dalgıcın 20-30 m arasındaki derinliklerde çalışabileceği günlük süre bir saattir. Bu tür verilerin değerlendirilmesi, klorlamayı tercih edilir bir seçenek olarak ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle Fındıklı DDDS için klorlama zorunlu bir sistem bileşeni olarak kabul edilmiştir. Atık suda gerekebilecek klor dozlarının deneysel olarak bulunması ve sistemin verimli çalışabilmesi için bu dozajların doğru belirlenmesi gerekmektedir. Projenin uygulanma zorunluluğu ve oluşacak kirliliğe tesisin bulunduğu yöredeki tüm fertlerin katkıda bulunduğu göz önünde bulundurulursa, tesis hakkında halkın bilgilendirilmesi gerekmektedir, işletme ve bakım masraflarının fazla olması nedeniyle tesisi
7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu - 585 - projelendirmede yapılacak hesaplara ve inşaat sırasında projenin usulüne uygun yapılmasına dikkat edilmelidir. KAYNAKLAR Berkün, M., 2006. Atıksu Arıtma ve Deniz Deşarjı Yapıları, Seçkin Yay., 374s. Bulan, M.N., 2011. Denize Deşarj Yapısı Projesi, Bitirme Çalışması, Gümüşhane Üniversitesi, 45s. Can, S., 2011. Denize Deşarj Yapısı Projesi, Bitirme Çalışması, Gümüşhane Üniversitesi, 51s. İller Bankası 2008. İller Bankası Trabzon Bölge Müdürlüğü. Kuduban, F., 2008. Denize Deşarj Yapısı Projesi, Bitirme Çalışması, Gümüşhane Üniversitesi, 82s. Mataracı S., 2007. Denize Deşarj Yapısı Projesi, Bitirme Çalışması, Gümüşhane Üniversitesi, 92s. Tepebas, A., 2008. Denize Deşarj Yapısı Projesi, Bitirme Çalışması, Gümüşhane Üniversitesi, 90s.