Başika Krizi ve Türkiye-Irak İlişkilerinin Geleceği Sayfa 1 Başika Krizi ve Türkiye-Irak İlişkilerinin Geleceği Ali SEMİN Orta Doğu da ve özellikle Irak ta cereyan eden hadiselere dikkatli bir şekilde bakıldığı zaman çok ciddi krizlerin yaşandığı görülecektir. Bu süreçte bölgesel ve küresel güçlerin Orta Doğu ya yönelik izledikleri stratejilerin ve rekabet mücadelesinin değiştiğini de ifade etmek mümkündür. Bir tarafta Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) terör örgütüne karşı bölgesel ve uluslararası camianın verdiği savaşın tam manasıyla beklenen sonucu vermemesi, diğer tarafta ise Suriye krizi konusunda yaklaşık 5 yıldır süren iç savaşın çözümü için somut adımların atıl(a)maması Orta Doğu nun güvenli bir bölge olması adına büyük riskler taşımaktadır. Öte yandan 24 Kasım 2015 tarihinde düşürülen Rus uçağının ardından Ankara-Moskova arasındaki diplomatik ve ekonomik krizin devam ettiği ve Rusya nın Suriye topraklarında IŞİD e yönelik mücadele adı altında 30 Eylül den beri düzenlediği hava operasyonlarının Esed rejimi ile muhalifler arasındaki dengeleri değiştirdiği de görülecektir. 8-9 Aralık 2015 tarihinde Suriyeli muhalifler Suudi Arabistan ın başkenti Riyad da toplanarak Şam rejimiyle 1 Ocak tan itibaren ülkede karşılıklı olarak önce ateşkes ilan edilmesi ve ardından da Esed ile masa başında müzakerelere başlamak amacıyla komisyon kurulmasına karar verilmesi ise bir başka önemli gelişmedir. Riyad da IŞİD ve benzeri terör örgütleriyle mücadele etmek için 17 si Arap 34 İslam ülkesinden oluşan İslam İttifakı deklarasyonun açıklanması bölgesel dengelerin önümüzdeki süreçte değişeceğinin sinyallerini vermektedir. Orta Doğu daki önemli gelişmelerden bir diğeri de 14 Aralık ta Yemen de Husi Hareketi (Şii) ile Abdulhadi Rabba yönetimi arasında ateşkesin başlamasıdır. Orta Doğu da krizlerin, savaşların ve barış görüşmelerinin iç içe devam etmesinin bölgenin temel özelliklerinden biri haline geldiğini söylemek mümkündür. Bu analizin temel amacı Türkiye nin Musul un Başika bölgesine asker gönderme krizini ve muhtemel çözüm yollarını değerlendirmektir. Bununla birlikte Kuzey Irak Kürt Yönetimi Başkanı Mesud Barzani nin Ankara ziyareti, IŞİD ile mücadeledeki gelişmeler ve Türk dış politikası açısından Irak taki değişimin ne anlama geldiği tartışılacaktır. Türkiye-Irak İlişkilerinde Güvenlik İşbirliği Anlaşmaları Ankara, terörle mücadele kapsamında 1983 yılında Bağdat ile Sınır Güvenliği ve İşbirliği Anlaşması imzalamıştır. Bu anlaşmaya binaen Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) Mecidiyeköy Yolu Caddesi, No:10, 34387 Şişli -İSTANBUL www.bilgestrateji.com bilgesam@bilgesam.org Tel: 0212 217 65 91 - Fax: 0 212 217 65 93 BİLGESAM Tüm hakları saklıdır. İzinsiz yayımlanamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.
Başika Krizi ve Türkiye-Irak İlişkilerinin Geleceği Sayfa 2 Türkiye Irak topraklarında 10 kilometre kara operasyonu yapma imkânı elde etmiştir. 1 PKK terör örgütünün saldırı eylemlerinden dolayı Türkiye, 1984 yılında ilk operasyonunu Irak topraklarına 5 kilometre girerek düzenlemiştir. 1988-1991 yılları arasında Saddam Hüseyin yönetimi Türkiye nin Irak topraklarında PKK ya karşı operasyon yapmasına izin vermemiştir. Fakat iki ülkenin yetkilileri arasında yapılan görüşmelerin ardından 1991 yılının Ağustos ayında PKK ya yönelik sınır ötesi operasyonlar başlamıştır. Türkiye nin, Bağdat ile yaptığı Sınır Güvenliği ve İşbirliği Anlaşması, ABD nin Irak ı işgal etmesiyle birlikte devrilen Saddam yönetiminin ardından da varlığını sürdürmektedir. Ankara ile Bağdat arasında 2007 yılında imzalanan kapsamlı güvenlik anlaşmasının Irak ta hem PKK ya hem de diğer terör örgütlerine karşı bir işbirliği olduğu söylenebilir. Bu anlaşma, Türkiye nin Irak topraklarından gelen güvenlik tehdidine yönelik operasyonlar düzenleyebileceği anlamını taşımaktadır. 2006 yılında Ankara, Bağdat ve Washington arasında PKK nın Kuzey Irak taki varlığına karşı Üçlü Koordinasyon Mekanizması kurulmuştur. Ardından 2007 yılının Ağustos ayında dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ın daveti üzerine Ankara yı ziyaret eden Irak Başbakanı Nuri el Maliki ile iki ülke arasında terörizm ve örgütlü suçun önlenmesi ve durdurulması konusunda ortak mutabakat muhtırası imzalanmıştır. Taraflar, iki ülke arasında terörizmle mücadeledeki kararlılıklarına vurgu yaparak PKK terör örgütü dâhil Irak ta faaliyet gösteren tüm terör örgütlerinin ve faaliyetlerinin önlenmesi ve varlıklarına son verilmesi yönünde her türlü çabayı gösterecekleri konusunda mutabakat sağlamışlardır. 2007 yılındaki mutabakatta Ankara ile Bağdat arasındaki güvenlik anlaşması yenilenmiştir. Ankara ile Bağdat arasında 2007 yılında imzalanan kapsamlı güvenlik anlaşmasının Irak ta hem PKK ya hem de diğer terör örgütlerine karşı bir işbirliği olduğu söylenebilir. Bu anlaşma, Türkiye nin Irak topraklarından gelen güvenlik tehdidine yönelik operasyonlar düzenleyebileceği anlamını taşımaktadır. Türk askerlerinin eğitim amaçlı olarak bulunduğu Duberdan askeri kampı bu anlaşma kapsamında 2015 yılının Mart ayında kurulmuştur. Yerel kaynaklara göre Türk askerlerinin kamptaki Peşmerge, Sünni Arap ve Türkmen güçlerinden 2500 kişiyi eğittiği ifade edilmektedir. Iraklı güvenlik güçlerinin, Peşmergelerin ve Sünni Arap gücü olan Haşed el Vatani ye Türk askerleriyle birlikte ABD, Almanya, Kanada ve Ürdün gibi ABD öncülüğünde kurulan uluslararası koalisyon güçlerinin üyesi olan yirmi ülke askeri eğitim vermektedir. Ayrıca Mart 2015 te Türkiye nin Irak hükümetine IŞİD ile mücadele etme kapsamında askeri yardımlarını taşıyan C-130 tipi iki askeri uçak dolu malzeme Bağdat ın 20 kilometre doğusundaki el Musenna Askeri Hava Üssü ne indirilmiştir. 2 Söz konusu askeri yardımın ardından 4 Mart 2015 tarihinde Milli Savunma Bakanı İsmet Yılmaz başkent Bağdat ı ziyaret ederek Irak Savunma Bakanı Halit el Ubeydi ile görüşmüştür. Bakan Yılmaz, el Ubeydi ile görüş- 1 Ümit Özdağ, Türkiye, Kuzey Irak ve PKK(Gayri Nizami Savaşın Anatomisi), Ankara, ASAM Yayınları,1999,ss,24-26. 2 Türkiye den Irak a askeri yardım, http://aa.com.tr/ tr/turkiye/turkiyeden-iraka-askeri-yardim/70247,(eriş im:17.12.2015)
Başika Krizi ve Türkiye-Irak İlişkilerinin Geleceği Sayfa 3 mesinden sonra yaptığı açıklamada, Musul a başlatılacak bir operasyonda Irak ın yanındayız diyerek Türkiye nin Irak ın terörle mücadelesinde her türlü istihbarat ve lojistik desteği vermeye hazır olduğunu bildirmiştir. 3 Ankara tarafından Bağdat merkezi hükümetine terörle mücadele konusunda verilen desteğin iki komşu ülke arasında daha önce yapılan güvenlik anlaşması doğrultusunda olduğu ifade edilebilir. Ankara-Bağdat Hattında Başika Krizi 4 Aralık 2015 tarihinde Bağdat ile Ankara arasındaki Başika da Türk birliğindeki asker sayısının artırılması iki ülkenin hükümetleri arasında imzalanan güvenlik işbirliği anlaşmasının bir parçası olarak görülebilir. Yalnız bu noktada teknik bir nüans farkı dikkate değerdir. Burada Bağdat açısından sorunsalı oluşturan; Ankara nın Erbil Kürt yönetimiyle veya Musul yerel yetkili mercileriyle bir mutabakat sağlayarak Başika ya asker göndermesidir. Aslına bakılırsa, Türkiye nin Başika daki Zelikan Kampı na asker sayısını artırma kararı almasındaki önemli etkenlerden biri güvenlik problemleridir. Özellikle Başika nın Musul merkezinden yalnızca 32 km uzak olması bu bölgenin potansiyel güvenlik tehdidi olmasına sebep olmaktadır. nışman ve uzmanları bulunmaktadır. Bilhassa Tahran ın Haziran 2014 te kurulan Şii milis gücü Haşed el Şaabi nin (Halk Topluluğu/Yığınağı) eğitimini ve operasyonlarını organize etmektedir. Örneğin, 31 Mayıs 2015 tarihinde IŞİD den kurtarılan Tikrit kentine yapılan operasyon İran Devrim Muhafızları na bağlı Kudüs Gücü Komutanı General Kasım Süleymani nin kontrolünde yürütülmüştür. İran tarafından Şii milis güçlerine kendi yapımı olan Fecr-5 füzesini verdiği açıklanmıştır. 4 Bütün bu gelişmelerin ışığında Türkiye nin güvenlik riski dışında Başika bölgesine askeri birliğinin sayısını artırmasındaki önemli nedenleri şu şekilde sıralanabilir: Türkiye, söz konusu bölgedeki askeri varlığının artışını Bağdat merkezi hükümeti ile koordineli bir biçimde yapmadığından Bağdat ın konu ile ilgili verdiği tepkiyi engelleyememiştir. IŞİD sonrası Irak ta ABD- İran ın yanı sıra Almanya ve Fransa gibi Batılı ülkelerin de eğitim amaçlı askeri da- 3 Musul operasyonunda Irak ın yanındayız, http://www. aljazeera.com.tr/haber/musul-operasyonunda-irakinyanindayiz,(erişim:17.12.2015).,قارعلا يف خيراوص ترشن ناريإ :زميات كرويوين 4 http://www.alhurra.com/content/new-york-times-iraniraq/267925.html,(erişim: 25.12.2015).
Başika Krizi ve Türkiye-Irak İlişkilerinin Geleceği Sayfa 4 1. IŞİD sonrası Irak ta güvenlik güçleri yerel kuvvetlere dayalı milis güçleri olarak yeniden kurulmaya başlanmıştır. Irak ta Şiilerin Bağdat, Tahran ve Washington un desteğiyle kurduğu gayrinizami Haşed el Şaabi gibi Sünni Arapların da kendi bölgelerini IŞİD terör örgütünden kurtarmak için düzenli bir güce sahip olması gerekmektedir. Sünni bölgelerinde IŞİD e karşı savaş ancak yerel güçlerin ve aşiretlerin desteğiyle mümkündür. Irak güvenlik güçleri ve Şii milis gücü Haşed el Şaabi ile Sünni bölgelerinin kurtarılmasının oldukça zor olduğu söylenebilir. Bilhassa Musul gibi bir kent yalnızca Sünni Arap milis güçlerinin desteğiyle IŞİD den kurtarılabilir. Sünni bölgelerinde IŞİD e karşı savaş ancak yerel güçlerin ve aşiretlerin desteğiyle mümkündür. Irak güvenlik güçleri ve Şii milis gücü Haşed el Şaabi ile Sünni bölgelerinin kurtarılmasının oldukça zor olduğu söylenebilir. 2. Bağdat yönetimi, ABD ve Batılı ülkeler Sünni Araplara Şiilerin kurduğu Haşed Şaabi gibi yekpare bir milis gücünün oluşmasına gerekli desteği vermemektedirler. Bağdat ın ve ABD nin temel endişesi Sünni milis gücünün devletin kontrolü dışında hareket etmesidir. Fakat Sünni Arapların da Şiiler gibi kendi bölgelerini IŞİD den kurtarabilecek bir askeri gücünün olması gerekir. Oluşan bu denklemde, başta Musul olmak üzere tüm Sünni bölgelerini IŞİD terör örgütünden kurtarmak için eğitimli ve silahla donanımlı bir Sünni Arap gücüne ihtiyaç duyulmaktadır. 3. Haziran 2014 ten beri IŞİD in Irak ta güçlenmesinin ardından Sünni Arapların hem küresel güçler hem de Orta Doğu lu Arap ülkeleri tam anlamıyla destek vermediklerinden dolayı yalnızlığa sevk edildikleri görülmektedir. Sünni Araplar küresel ve bölgesel güçler tarafından tam anlamıyla desteklenmedikleri için IŞİD e güvenlerinin artmasıyla beraber yakınlaşmalarını da arttığı ifade edilebilir. Bağdat merkezi hükümeti IŞİD sonrası süreçte Sünni Arapları geri kazanmak için somut adımlar atmamaktadır/atamamaktadır. Örneğin Bağdat yönetiminin Sünni Arap aşiretlerinin IŞİD ile işbirliği yapmış olanlar dâhil haklarında genel bir af çıkarmasında fayda vardır. Bağdat, ABD ve Arap ülkeleri tarafından yalnız bırakılan Musul daki Sünni Arapların çıkış yolunun Türkiye olduğu söylenebilir. Bu sebeple Türk askerlerinin Kuzey Irak ta bulunması Musul ve civarındaki bölgelerde dağınık bir şekilde var olan Sünni Arap gücünü toparlamak açısından önemli bir adım olarak görülebilir. Bu noktada dikkatleri çeken husus ise; Sünni Arapların Bağdat, IŞİD, Körfez ülkeleri, Ürdün ve Türkiye arasında beş gruba bölündüğü unutulmaması gerektiğidir. Türkiye nin Irak taki Askeri Varlığına Bağdat ın Tepkisi Türkiye nin Başika ya askeri birlik göndermesine karşı 12 Aralık 2015 tarihinde Irak Cumhurbaşkanı Fuat Masum, Başbakan Haydar el Abadi ve Parlamento Başkanı Selim el Cuburi arasında düzenlenen üçlü toplantı düzenlemiş ve Türk askerlerinin Irak topraklarındaki varlığına sessiz kalınmayacağı bildirilmiştir. 5 Başbakanlıktan yapılan açıklamada Iraklı yetkililer, Türkiye yi aramızdaki iyi komşuluk ilişkilerine ةيكرتلا تاوقلا لوخد نا ىلع قفتت ثالثلا تاسائرلا 5 http://bit.ly/1rsnypd,(erişim: 13.12.2015)
Başika Krizi ve Türkiye-Irak İlişkilerinin Geleceği Sayfa 5 saygı duymaya ve Irak topraklarından çekilmeye çağırmaktadır ifadesiyle bu konudaki tepki ortaya konmuştur. 6 Öte yandan Irak Dışişleri Bakanlığı diplomatik yöntemlerle Türkiye nin askeri varlığını Birleşmiş Milletler e ve Arap Birliği ne taşımıştır. Rusya ise BM Güvenlik Konseyi ne Türkiye yi resmi olarak şikâyet etmiştir. Bununla beraber, Iraklı siyasi partilerin, din adamlarının ve parlamentodaki siyasi unsurların tepkisi ise Ankara ile diplomatik ilişkilerin kesilmesi ve BM ye şikâyette bulunulması şeklinde gerçekleşmiştir. Örneğin, Bağdat İl Meclisi Türk mallarını boykot etme kararı aldığını açıklamıştır. 11 Aralık ta Şii Dini Mercii Ali el Sistani, sözcüsü Şeyh Abdülmehdi Kerbalayi aracılığıyla yaptığı açıklamada, Bağdat merkezi hükümetinin hiçbir yabancı gücün Irak ın egemenliğini ihlâl etmesine izin vermemesini talep etmiştir. 7 Bunun yanı sıra Irak taki etnik ve mezhepsel gruplar Türkiye nin Başika bölgesine askeri birlik konuşlandırmasına farklı reaksiyon göstermişlerdir. Türkmenler, Türkiye nin askeri varlığını olumlu karşılarken, Şiiler Irak Yüksek İslami Konseyi Başkanı Ammar el Hekim, Sadr Hareketi yetkilileri, Dava Partisi lideri Nuri el Maliki gibi önemli isimlerin net bir şekilde karşı çıkmışlardır. Sünni Araplar ise Türk askerlerinin varlığına karşı destek verenler, vermeyenler ve sessiz kalanlar olarak üçe bölünmüştür. Musul un eski Valisi Etil el Nuceyfi Türk askerlerinin Sünni milis gücü olan Haşed el Vatani ye eğitim vermelerine açıklama yaparak destek vermiştir. Çünkü يف تاوق رشنل اهتوعد ددجت يدابعلا ةلهاجتم نطنشاو 6 http://www.middle-east-online.com/?id=213086, (Erişim:25.12.2015). ةدايس ةيامح ةيلوؤسم ةموكحلا لمحي يناتسيسلا عجرملا 7,ةينطولا ةدايسلا مارتحا ىلا راوجلا لود وعديو قارعلا http://www.sistani.org/arabic/in-news/25210/,(eriş im:21.12.2015). Musullu Sünni Araplar Musul un IŞİD den geri alınması için operasyonlara İran destekli Şii milis güçlerinin katılmasına karşı çıkmaktadırlar. Kuzey Irak taki Kürt siyasi partilerden de Sünni Araplar gibi çelişkili açıklamalar geldiği söylenebilir. Mesud Barzani nin lideri olduğu Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) Türk askerlerinin Başika da bulunmasına Peşmerge ve Musullu Sünni Araplara askeri eğitim amaçlı olduğuna vurgu yaparak destek verirken, Celal Talabani nin liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB), Goran Hareketi ve diğer İslami partiler ise bu durumu Irak ın egemenliğinin ihlali olarak nitelendirmişlerdir. Hatta KYB Politbüro üyesi Sadi Ahmed Pire bir televizyon programında, Türk askerinin Başika da bulunması Irak ın bağımsızlığını çiğnendiğini ve olayın kınanması gerektiğini ifade ederek, Birkaç varil petrol yüzünden Bağdat ile ilişkilerimizi kesemeyiz açıklamasında bulunmuştur. 8 Türkmenler, Türkiye nin askeri varlığını olumlu karşılarken, Şiiler Irak Yüksek İslami Konseyi Başkanı Ammar el Hekim, Sadr Hareketi yetkilileri, Dava Partisi lideri Nuri el Maliki gibi önemli isimlerin net bir şekilde karşı çıkmışlardır. Şiilerin Türk askerine karşı tepkisi oldukça sert olmasında Ankara-Tahran rekabetinin büyük etkisi olduğunu söylemek mümkündür. Türk askerlerine tepki veren Irak Ulusal Koalisyonu (Şii) Başkan ve Irak Dışişleri Bakanı İbrahim el Caferi, 5 Kasım 2014 tarihinde Türkiye yi ziyareti sırasında TRT ye verdiği özel mülakatında, زكرملاو ميلقإلا نيب تاقالعلا :ينطولا داحتالا 8 / http://www.newsabah.com/wpارم ىلإ جاتحت newspaper/68517,(erişim: 18.12.2015).
Başika Krizi ve Türkiye-Irak İlişkilerinin Geleceği Sayfa 6 Ankara ile stratejik dostluğumuza, stratejik ilişkilerimize devam etmemiz gerekiyor 9 ifadelerini kullanmıştır. Bu çerçeveden bakıldığında Abadi hükümeti Ankara ile ilişkilerini genişletmek istemekte fakat Türkiye nin Irak taki askeri varlığına karşı çıkmaktadır. Bu durumun iki önemli sebebi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Abadi nin Şiilerden kendisine gelen tepkileri düşürmeyi istemesidir. Abadi, özellikle İran destekli Şii milis gücü olan Haşed el Şaabi den kendisine gelebilecek muhtemel baskılardan çekinmektedir. Abadi sessiz kalmayı tercih etmiş olsaydı eski Başbakan Nuri Maliki ve İran ın Bağdat hükümetini devirmeye yönelik girişimleri patlak verebilirdi. Bu sebeple Abadi nin Türkiye ye tepkisinin arkasında Tahran ve Şiileri dengelemek olduğunu söylemek mümkündür. Diğer sebep ise, Abadi nin hem Irak Başbakanı hem de Maliki nin lideri olduğu Dava Partisi nin üyesi olmasıdır. Dolayısıyla Türkiye ye tepki veren Başbakan Abadi, mensubu olduğu Dava Partisi nin ve üyesi olduğu Kanun Devleti listesinin çizgisinden çıkmadığını gösterme çabası ön plana çıkmaktadır. Ayrıca Abadi nin ülkedeki idari ve mali yolsuzlukla mücadele ve reform konusundaki başarısızlığına karşı Ankara-Bağdat ilişkilerinin gerginleşmesi bu konuda dikkatlerin dağılmasına da sebep olmuş ve Abadi nin elini kuvvetlendirmiştir. Sünni Arapların tamamının Türk askerlerinin Başika daki varlığını desteklememesinin Ankara tarafından daha dikkatli bir şekilde analiz edilmesi gerekmektedir. Musul daki Sünni Arapla- rın Bağdat, IŞİD, Suudi Arabistan ve Türkiye arasında dörde bölünmüş durumda olduğu görülmektedir. Musul un eski Valisi Etil Nuceyfi Türk askerlerinin varlığını desteklerken, Musul un yeni Valisi Nufıl Hamadi el Akub ise 9 Aralık ta yaptığı açıklamada kentin etrafındaki Türk birliğini işgalci güç olarak nitelendirmiştir. 10 Bu bağlamda Türkiye nin Arap ülkelerinden daha fazla destek verdiği Irak tan gelen tepkilerin dikkate alınmasında yarar vardır. Kuzey Irak taki Kürt partilerin Türkiye ye karşı reaksiyonun birbirinden farklı olması durumu Erbil-Süleymaniye arasındaki dış politika ayrışmasını da ortaya koymaktadır. KDP nin bölgesel anlamda Ankara eksenli bir dış politika izlerken, KYB ve Goran Hareketi Bağdat-Tahran ile ilişkilerini güçlendirmeye dönük stratejiler geliştirmektedir. Aslında Irak ta, Türkiye nin Başika nın Zelikan kampındaki askeri birliğini artırmasına verilen tepkilerin birbirinden bağımsız olmadığını İran ın ve hatta Rusya nın da etkisinden kaynaklandığını görmek gerekir. Bütün bu gelişmelerin ışığında IŞİD sonrası Irak ın bölgesel ve küresel güçlerin rekabet alanı haline geldiği görünmektedir. Türkiye-İran rekabetinden dolayı Ankara nın Erbil de Kürtlerin ve Musul da Sünni Arapların üzerinde bir Irak politikası izlediğini ifade etmek mümkündür. Özellikle 9 Aralık ta Kuzey Irak Kürt Yönetimi Başkanı Mesud Barzani nin Ankara ziyareti sırasında tüm görüşme ve protokollerde Kürdistan bayrağının kullanılması Ankara-Erbil ilişkilerinin yeni bir evreye girdiğinin göstergesidir. Aslında 9 Aralık 2015 Iraklı Kürtler açısından tarihi bir gelişmedir. 9 Caferi den TRT ye özel açıklamalar,http://www. trthaber.com/haber/gundem/caferiden-trtye-ozelaciklamalar-150480.html,(erişim:12.12.2015). برق ةيكرتلا ةوقلا ربتعن :وادوورل ىونين ظفاحم 10 http://rudaw.net/arabic/interview/09122015,(eriş im:11.12.2015).
Başika Krizi ve Türkiye-Irak İlişkilerinin Geleceği Sayfa 7 Nitekim Barzani açısından bir dönüm noktası olarak görülebilecek unsurlar; 19 Ağustos 2015 tarihinden bu yana başkanlık süresi dolmasına ve bölgedeki Kürt siyasi partileriyle yaşadığı siyasi krize rağmen Türkiye tarafından Kuzey Irak lideri olarak karşılanmasıdır. Türkiye nin Erbil eksenli bir Irak politikası izlemesi ister istemez Bağdat hükümetini rahatsız etmektedir. Şu hususa dikkat çekmekte fayda vardır; Bağdat merkezi hükümeti ve Kürt partileriyle siyasi kriz yaşayan Barzani nin bölgenin genel anlamdaki stratejilerini Ankara üzerinde yoğunlaşmasından başka bir alternatifinin kalmadığını söylemek yanlış olmaz. Bağdat, Süleymaniye ve Tahran tarafından adeta kuşatılan Kürt Yönetimi Başkanı Barzani nin önemli çıkış kapısı Türkiye olduğunu unutmamak gerekir. Bu nedenle Ankara-Erbil ilişkilerinin uzun vadeli olmasının Barzani nin Bağdat-Tahran ve Süleymaniye deki KYB-Goran Hareketi ile ilişkilerinin akışına bağlı olduğunu belirtmekte fayda vardır. Örneğin Kuzey Irak Kürt Yönetimi Başkanı Mesud Barzani, 29 Ekim 2011 tarihinde Tahran ı resmi olarak ziyaret etmiştir. Fakat Barzani 2011-2015 yılları arasında Türkiye ye dört kez ziyaret gerçekleştirmiştir. Dolayısıyla Tahran ın Erbil yönetiminin Ankara ile geliştirdiği ilişkilerinden ötürü Bağdat ve Süleymaniye üzerinden Barzani nin bölgedeki etkisini kırmaya dönük girişimlerinin olduğu söylenebilir. Yukarıda belirtilen gelişmelerin ışığında tarihsel açıdan Türkiye-Irak ilişkileri değerlendirildiğinde genel anlamda inişli-çıkışlı bir seyir izlediğini söylemek mümkündür. Fakat iki ülke arasındaki ilişkiler hiçbir zaman tamamen kopmamıştır. Ankara-Bağdat ilişkilerinin diplomatik anlamda kesintiye uğradığı dönemler olmasına rağmen iki ülke arasındaki ekonomik alanlarındaki işbirliği devam etmiştir. Özellikle ABD nin 2011 yılında askerlerini geri çekmesinin ardından Ankara-Bağdat ilişkilerinin gerilmesindeki önemli etkenlerden biri, Irak ın bölgesel ve küresel güçlerin adeta rekabet sahası haline gelmesinden kaynaklanmıştır. Irak ta bölgesel güç mücadelesi Ankara, Tahran ve Riyad arasında devam ederken, küresel düzlemdeki rekabetin ise ABD, Rusya ve Batılı ülkeler tarafından yürütüldüğü görünmektedir. Bu sebeple Türkiye nin Irak ta tüm taraflarla dengeli politikalar izlemesinde yarar vardır. Çünkü Irak ta oldukça karmaşık ve sorunlara yol açabilecek siyasi denklem söz konusudur. Şu hususa dikkat çekmek gerekir ki, Irak ta hiçbir etnik ve mezhebi grup tek bir gücün güdümünde hareket etmemektedir. Bundan dolayı Türkiye nin bilhassa Bağdat merkezi hükümetini dikkate almadan Irak politikasını hayata geçirmeye çalışması, Ankara nın etki alanının kısıtlamasına yol açabilir. ABD işgali sonrası Irak ın siyasi ve toplumsal yapısının çok aktörlü bir boyut kazandığı unutulmamalıdır. Buna ilaveten Türkiye nin Erbil üzerinden bir Irak siyaseti izlemesi, Irak ın genelindeki etkisini kaybedeceği anlamına gelebilir. Sonuç Irak ta askeri eğitim ve danışmanlık hizmeti için bulunan yabancı asker sayısı yaklaşık olarak 4 bin civarındadır. Ancak Türkiye nin Başika ya askeri birlik göndermesinin ardından hem Bağdat hükümeti hem siyasi parti ve şahsiyetler Irak ın egemenliğini gündeme getirmeye başlamıştır. Türkiye nin Başika ya gönderdiği askeri birlikten sonra Irak ta mevcut olan etnik ve mezhepsel (Şii-Sünni) gerilimin yerini Irak milliyetçiliğinin aldığı görülmektedir. Bunun
Başika Krizi ve Türkiye-Irak İlişkilerinin Geleceği Sayfa 8 yanı sıra Irak ta Başbakan Abadi ve eski Başbakan Maliki arasındaki liderlik rekabeti daha belirgin hale gelmiştir. Bununla birlikte 10 Haziran 2014 tarihinden bu yana Iraklı yetkililer, Irak topraklarının yüzde 25 ini kontrol eden IŞİD terör örgütüne karşı egemenlik savaşı verdiği yönünde açıklamada bulunmamıştır. Dahası IŞİD e yönelik tepki göstermediği gibi İran, ABD, Fransa, Kanada ve Almanya gibi ülkelerin askerlerinin Irak topraklarında bulunmasına yönelik Bağdat hükümeti tarafından egemenliğin tehdit altında olduğuna dair açıklama gelmemiştir. IŞİD in kontrol ettiği Musul a bağlı Başika ya askeri birlik gönderen Türkiye, aynı zamanda Irak a en çok insani yardım yapan ülke konumunda bulunmaktadır. IŞİD den kaçan Irak vatandaşlarına hem kendi ülkesinde hem de Duhok, Erbil, Kerkük ve hatta Bağdat ta bulunanlara T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ve Türk Kızılayı ile birlikte her türlü gıda ve insani yardım sunmaktadır. Bunlara ilaveten Türkiye, 2003 işgalinden sonra Irak ta meydana gelen şiddet ve saldırılarda yaralanan Iraklıların tedavisi için yardım elini ilk uzatan ülkedir. Türkiye nin etnik ve mezhebi aidiyetine bakmadan Irak vatandaşlarını tedavi ettiği bilinmektedir. Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda Bağdat hükümetinin Türkiye nin Başika kampındaki asker sayısını artırmasına tepkisinin daha yumuşak olması gerekirdi. Başika krizinden sonra Türkiye-Irak ilişkilerinin üç temel senaryo çerçevesinde seyredebileceği öngörülebilir. İlk olarak düşünülebilecek iyimser senaryoya göre Ankara, Bağdat ile görüşerek iki ülke arasındaki güvenlik anlaşmasını tekrardan gözden geçirebilir ve Irak taki askeri üssünü koruyabilir. İkinci senaryoya göre; Tahran ın girişimiyle Bağdat merkezi hükümeti ve KYB- Goran Hareketi arasında muhtemel bir işbirliği sonrasında Barzani nin etkisi zayıflayabilir, PKK nın Başika ya saldırı düzenlemesi gündeme gelebilir. Son seneryo olarak ise, Türkiye nin Başika dan çekilmesi durumunda ABD veya uluslararası koalisyon güçlerinin askerleri, Zelikan kampını üs olarak kullanmaya başlayabilir. ABD nin Bağdat ın söylemlerini destekleyici tutumu, Amerikan askerlerinin Kuzey Irak ta askeri bir üs kurmak istediği yönündeki senaryoyu kuvvetlendirmektedir.
Başika Krizi ve Türkiye-Irak İlişkilerinin Geleceği Sayfa 9 BİLGESAM Hakkında BİLGESAM, Türkiye nin önde gelen düşünce kuruluşlarından biri olarak 2008 yılında kurulmuştur. Kar amacı gütmeyen bağımsız bir sivil toplum kuruluşu olarak BİLGESAM; Türkiye deki saygın akademisyenler, emekli generaller ve diplomatların katkıları ile çalışmalarını yürütmektedir. Ulusal ve uluslararası gündemi yakından takip eden BİLGESAM, araştırmalarını Türkiye nin milli problemleri, dış politika ve güvenlik stratejileri, komşu ülkelerle ilişkiler ve gelişmeler üzerine yoğunlaştırmaktadır. BİLGESAM, Türkiye de kamuoyuna ve karar alıcılara yerel, bölgesel ve küresel düzeydeki gelişmelere ilişkin siyasal seçenek ve tavsiyeler sunmaktadır. Yazar Hakkında Mart 2011 den beri BİLGESAM Orta Doğu araştırmaları uzmanı olarak çalışan Ali Semin, Orta Doğu siyaseti, Türkiye nin Ortadoğu politikası, Türk-Irak ilişkileri, Irak ın iç ve dış politikası, kuzey Irak ın siyasi yapısı, Türkmenler, Iraklı Kürtlerin bölgesel ve küresel güçlerle ilişkileri, Körfez ülkeleri, İran, Suriye, Libya, Mısır, Tunus, Filistin sorunu, Hizbullah ve Hamas konularıyla ilgilenmektedir. Semin, 2012 yılından itibaren Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler doktora programına devam etmektedir.