2015 KASIM-ARALIK SEKTÖREL YATIRIMLARA GÖRE ŞEKİLLENEN İŞ MAKİNELERİ SEKTÖRÜ Nurel KILIÇ İş ve İnşaat Makineleri sektörü, Makine Ekipman Sanayi sektörünün önemli bir kısmını temsil etmektedir. Sektör malzeme, imalat yöntemi, yakıt, otomasyon, verimlilik, çevre, iş güvenliği vb. açılardan çeşitli üretim teknolojilerinin uygulandığı makine sanayinin bir alt koludur. Bu sanayi kolu; yatırıma yönelik faaliyet gösteren bayındırlık, inşaat, alt yapı, üst yapı, madencilik, taş ocakçılığı, sanayi ve endüstriyel tüm yatırımların gerçekleşmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Ülkenin alt ve üst yapısının imarında kullanılarak, ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişmesine büyük katkılar sağlamaktadır. Sektör araç ve ekipmanları, çoğunlukla açık arazide; inşaat, maden ve taş ocakçılığı sahası ile ormancılık gibi işlemlerde kullanılmaktadır. Özellikle birçok gelişmekte olan ülkede genel yatırımlarının önemli bir bölümü inşaat sektörü yatırımlarından oluşmaktadır. Dolayısıyla bu sektörün sağladığı iş imkânı, iş gücü sayısı ve ekonomide yarattığı katma değer göz önüne alındığında iş makineleri bu sektördeki firmalar için büyük öneme sahiptir. Aynı şekilde sektöre yönelik makinelerin ülkedeki madencilik alanındaki önemi yanısıra sektördeki gelişmelere paralel olarak iş ve inşaat makineleri önemli bir gelişme göstermektedir. Sektör gerçekleştirdiği faaliyet konusu ile kamu ve özel sektöre hizmet vermektedir. Sektör ürünleri, ülkelerin alt ve üst yapısının imarında kullanılarak ekonomik ve sosyal gelişmesine önemli katkılar sağlamaktadır. Türkiye Makine İmalat Sanayinde faaliyet gösteren firmaların çoğunluğu küçük ve orta ölçekli işletmelerden (KOBİ) oluşmaktadır. Sektörün dünyada ve Türkiye de sağladığı iş imkânı, iş gücü sayısı ve ekonomide yarattığı katma değer göz önüne alındığında sektördeki firmalar için büyük öneme sahip olduğu da anlaşılmaktadır. 13
Türkiye de üretilen beko-loder, ekskavatörler, yükleyiciler ve forkliftlerin önemli bir kısmı ihraç edilmektedir. Türkiye deki talebi karşılama oranı %70 olup, iş makineleri üretiminde yerli ürün kullanma oranının ise %61,5 olduğu tahmin edilmektedir. İş ve İnşaat Makineleri sektörü yapısı gereği birçok sektörle geri bağlantısı (girdi ilişkisi) olan bir sanayi dalıdır. Dünyada ve Türkiye deki ekonomik/siyasi gelişmeler inşaat ve madencilik sektörünü etkilemekte ve bu iki sektörün GSYİH içindeki önemi ve gelişimi sektörün geleceği üzerinde belirleyici olmaktadır. Bu kapsamda ülkemizde gerek genel inşaat (konut, endüstri yatırımlar vb.) ve madencilik sektörlerindeki gelişim ve gerekse yatırımcı bakanlıklardan olan T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı nın büyük yatırım projeleri ile birlikte kentsel dönüşüm projelerinin iş makineleri sektörü yurt içi pazarına önümüzdeki dönemde yön verecek ana unsurlar olduğu/olacağı görülmektedir. Diğer yandan sektör üretiminin dış pazar konumunda gelişmiş ülkelerin yanında komşu ülkeler ile yakın coğrafyadaki ülkeler bağlamında gelişme göstereceği de öngörülmektedir. Türkiye'de İş ve İnşaat makineleri 1 milyar 200 milyon USD pazar potansiyeline sahiptir. Özellikle bayındırlık, inşaat, alt ve üst yapı, madencilik, sanayi ve endüstriyel yatırımların yapıldığı alanlara hizmet veren iş makineleri sektörü, son dört yılda ihracatını, yaklaşık yüzde 50 artırmıştır. Bu yıl da ihracatta %7 ile 10 luk bir artış bekleyen sektör temsilcileri, 10 yılda 200 ülkeye ihracat yapmayı hedeflemektedir. Bu yönde yor. Temsilciler tarafından, hedeflerin tutturulması için sektöre 4 milyar dolarlık yatırım beklenmektedir. 2014 yılında ticaret hacmini 6.2 milyar dolara çıkaran sektörde, 2023 vizyonu doğrultusunda 10 milyar dolarlık ihracat ve yıllık 20 bin iş ve inşaat makinesi satışına ulaşılması amaçlanmaktadır. Bugün itibariyle Türkiye de yaklaşık 15 ile 20 yıkım ekskavatörü satıldığı düşünüldüğünde, 2016 yılından sonra kentsel dönüşümün sektörün pazar potansiyelini arttıracağı ihtimali güçlenmektedir. İnşaat sektörünün %30 luk kısmını iş ve inşaat makinelerinin oluşturduğu, kentsel dönüşümün de kısa vadede yaklaşık 300 ile 400 milyar dolar arasında bir maliyeti olacağı düşünüldüğünde uzun vadeli yapılan tahminlerde iş makineleri sektörünün, kentsel dönüşümden 70 milyar dolarlık bir iş hacmi sağlayacağı öngörülmektedir. Türkiye de kentsel dönüşüm kapsamında yaklaşık 7 milyon konut yıkılarak, yerlerine depreme dayanıklı yeni nesil binalar yapılacaktır. Yıkılan binaların inşaat atıklarının tekrar değerlendirilmesi ve ekonomiye geri kazandırılması da bu süreç içerisinde önemli bir yer almaktadır. 14
Geri dönüşüm işinin doğru şekilde yapılması elbette doğru ekipman kullanımı ile gerçekleştirilebilecektir. Şehir içi yıkımlarda da en önemli parametre mobilite olduğu için, mobil kırıcılar ve mobil elekler bu sektörde en çok tercih edilen makine sınıfını oluşturmaktadır. Ülkemizde 2012 yılı sonunda başlayan kentsel dönüşüm projelerinde yıkılacak binalardan tahmini 500 milyon m 3 malzeme çıkması beklenmektedir. Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler Makine imalat sanayi, bazı iller çevresinde daha fazla yoğunlaşmış bulunmaktadır. Bunlar; Bursa, İstanbul, Kocaeli, Trakya dâhil Marmara Bölgesi, İzmir, Eskişehir, Ankara, Konya, Gaziantep gibi illerdir. Çukurova bölgesi de bu kapsamda yer almaktadır. Takım tezgâhı imalatı ise, daha çok Bursa, Kocaeli, İstanbul, İzmir ve Konya da ön planda olan imalat konusudur. Gaziantep, daha çok tekstil (halı dokuma dâhil) ve gıda sanayi makineleri ile inşaat makinelerine öncelik veren bir konumdadır. Komşu ülkelere yakınlığı ve işbirliği olanağının artması nedeni ile bu ilimizde, son yıllarda daha değişik makine türlerinin imalatı da gelişim göstermektedir. Odamız 68. (İnşaat Alt Yapı Müteahhitler) Meslek Grubunda kayıtlı 644 üyemiz sektörde faaliyet göstermektedir. Üyelerimiz tarafından dile getirilen sorun ve beklentiler ise şu şekilde özetlenebilir. Sektör açısından; İnşaat sanayisinin büyümesi, İnşaat sektörüne verilen kredi desteği, Yetenekli işgücü, Maden sektörünün büyümesi Gelişmiş yan sanayi sektörü Bürokrasi Düşük enflasyon-düşük faiz belirleyicidir. Sektörün yaşadığı sorunlar ağırlıklı olarak; Yedek parça ihtiyacı İş makineleri fiyatları, Operatör ihtiyacı, Aynı böledeki hafriyet fiyatlarındaki farklılık Bürokrasi olarak olarak belirtilmektedir. 15
Kanun ve yönetmeliklerde orta ölçekli firmalara karşı daha esnek olunması, Trafik cezalarının yeniden düzenlenmesi, Makinelerdeki KDV nin tekrar düzenlenmesi, Bürokrasinin azaltılması İhalelerde aşırı düşük fiyat veren firmaların, ihale dışı kalması, çünkü bu firmaların iş alması durumunda çalışılan taşeron firmaların da yapılmayan ödemeler nedeniyle mağdur olduğu, Makine ve araç parkı yerlerinin arttırılması, Döküm yerlerinin arttırılması, şehrin muhtelif yerlerinde yeni alanların tespit edilmesi Kentsel dönüşüm çalışmaları hız verilmesi ise belediyelerden beklentilerde öne çıkanlardır. Sonuç olarak, iş makineleri sektörü yapısı gereği birçok sektörle geri bağlantısı (girdi ilişkisi) olan bir sanayi dalıdır. Herhangi bir iş ve inşaat makinesi üretiminde ana metal sanayiinden tekstil sanayine kadar yaklaşık olarak 14 ayrı sektörün üretmiş olduğu değişik ürünler girdi olarak kullanılmaktadır. Sektör sorunları, ana başlıklar itibariyle, imalattan kaynaklanan sorunlar, nitelikli eleman, tescil, vergisel sorunlar, satış sonrası hizmet ve denetimler sıralanabilir. Sektördeki firmaların uluslararası rekabet gücü kazanmaları önemlidir. Ar-Ge faaliyetlerinin gelişmesine olanak sağlanması, ilgili üniversitelerde makine mühendisliği bölümlerine bağlı araştırma ve laboratuvar birimlerinin açılması desteklenmelidir Yerli imalat ve buna bağlı olarak yan sanayinin güçlendirilmesi için gerekli teşvik sistemi oluşturulmalıdır. Firmalarda nitelikli işgücünün istihdamı için gerekli çalışmalar yapılmalıdır. İş Makineleri sektöründe; satış sonrası hizmetler yeterli düzeyde olmalı; satış sonrası hizmetler, ülke genelinde yaygın servis ağları kurularak verilmeli, satış sonrası servis hizmetlerinde makine mühendisi istihdamını sağlayacak bilinç oluşturulmalı ve tedbirler alınmalıdır. Her sektörde olduğu gibi iş makineleri sektöründe de iş sağlığı ve güvenliğine yönelik gerekli tedbirler alınması; gelişen teknolojiye bağlı olarak meslek hastalıklarını önleyici ve iş güvenliğini sağlayıcı gerekli tedbirler mutlaka alınmalı, iş yerlerinde İş Güvenliği Mühendisi bulundurulması için gerekli yasal düzenlemeler ülke koşulları göz önüne alınarak yapılmalı ve denetlenmelidir. Önümüzdeki süreçte klasik makineler yerine zamandan tasarruf sağlayan daha seri çalışabilen ve sahada çözüm sunan makineleri üreten ve geliştiren firmaların öne çıkacağına dikkat çekilmektedir. 16
Bunun yanı sıra belediye hizmetleri, ikinci el ekipman ve kiralama, gelişmiş finansal araçlar, şehir planlaması/düzenlenmesi ve madencilikteki gelişmeler önümüzdeki dönemde sektöre etki edecek ana faktörler arasında yerini almıştır. Sektörü Büyüme ve Eğilim Yönünü Belirleyecek Dış ve İç Faktörler Sektörün büyüme ve eğilim yönünü belirleyecek dış ve iç ekonomik faktörlerin ana hatları ile aşağıdaki gibi olacağı tahmin edilmektedir. (Türkiye İş Makinaları Distribütörleri ve İmalatçıları Birliği (İMDER) Dış Ekonomik Faktörlerde öne çıkanlar; Teknolojik ilerleme Verimliliğin artırılması Artan rekabet şartları Küresel sanayileşme Emek yoğun üretimden makineleşmeye geçiş Türk müteahhitlerin yurtdışı inşat projeleri Gelişmekte olan ülkelerde talebin varlığı İç Ekonomik Faktörler de ise; Lojistik ve taşımacılık sektörün gelişimi Artan özel sektör yatırımı Altyapı ihtiyacının olması Büyük projeler Yatırımlar (ulaştırma ve enerji sektörü) olarak öne çıkanlardır. Sektörün Daha Rekabet Edebilir Düzeye Ulaşması Açısından Fırsatları Ülkemizde inşaat ve madencilik sektörüne yönelik devam eden ve planlanan büyük projelerin olması, Kentsel dönüşüm projelerinin yapılıyor/yapılacak olması, Büyüyen iç pazarın varlığı Teknik eğitimde sektöre yönelik faaliyetler, Yabancı sermayenin Türkiye yi tercih etmesi, Coğrafi konumun dış pazarlara erişmede kolaylaştırıcı etkisi Uluslararası fuarcılığın yaygınlaşması Sektörün Gelişmesi Önündeki Tehditleri Girdi maliyetlerinin yüksekliği ( enerji, hammadde, istihdam üzerindeki yükler) Giderek artan küresel rekabet, Yarı mamul, yedek parça üretiminin teşvik edilememesidir. 2023 e kadar planlanan projeler ile yılda 15 bin operatöre, binlerce imalat, servis ve satış için acil kalifiye eleman ihtiyacı doğacaktır. İş makineleri sektöründe Türkiye, Avrupa da 4 üncü, dünyada ise 11 inci büyük pazardır. 17
Türkiye iş makineleri pazarı, Çin den ve Hindistan dan sonra sekiz yıldır en hızlı büyüme oranına sahiptir. Sektörün Alt Sektörleri ve Etkileşim Halinde Olduğu Diğer Sektörler TOBB verilerine göre işyeri sayısı bakımından Türkiye de sektörün yoğunlaştığı alt faaliyet kolları ise şöyledir; Toprak, Taş, Cevher ve Diğer Mineral Maddeleri Tasnifleme, Öğütme, Karıştırma ve Benzeri İşlemler için Makineler, Delme, Sondaj veya Kazı Makinelerinin Parçaları; Vinçlerin Parçalar, Toprak, Taş ve Benzeri Maddeleri Tasnifleme, Öğütme, Karıştırma veya Diğer İşlemler için Kullanılan Makineleri alt sektörleri ilk sıraları oluşturmaktadır. Sonuç ve Değerlendirme Özellikle Türkiye nin rekabet gücünün arttırılması amacıyla ve dünyada marka yaratılması için verilen teşviklerin (fuar, marka ve ihracat teşviklerinin) kapsamının geliştirilmesi gerekmektedir. Türkiye nin 2. el makine hurdası cenneti olmasını önlemek için özellikle ülkemizde üretimi olan ürünlerin ikinci ellerinin ithalatının yasaklanması ve yasaklı olanların ise bu yasaklarının mutlaka devam ettirilmesi sağlanmalıdır. Yerli üretimin rekabet gücü kazanabilmesi için önce iç pazarda karşılık bulması, sonrasında dış pazarlara açılması gerekir. Aksi takdirde küresel arenada başarılı olmak mümkün değildir. Kalite, fiyat, satış sonrası hizmet gibi konularda önemli bir fark yoksa yabancı ürün kullanılmamasına dikkat edilmelidir. Kentsel dönüşüm, ulaşım, lojistik, enerji, alt ve üst yapı gibi bir ülkeyi ayakta tutacak olan tüm çalışmalar için iş makineleri sektörüne ihtiyaç vardır. Kentsel Dönüşüm ile yıkım, ayrıştırma ve moloz kaldırma işleri sektörün yüzde 20 büyümesi hedeflenmektedir. Kentsel dönüşüm projeleri, geri dönüşüm ve atık yönetimi uygulamalarının yerleşmesi açısından da önemli fırsatları beraberinde getirecektir. Kentsel dönüşüm sürecinde yıkımlar sonucu çıkacak inşaat atıklarının geri kazanımında geri dönüşüm tesislerinin kurulması konuları daha çok gündeme gelecektir. Bu tesislerin kurulumu öncelikle büyükşehirlerde gerçekleştirilebilecek ve belediyeler ile özel sektör tarafından yapılabilecektir. Bu doğrultuda İzmirli özel sektör temsilcileri için önemli bir yatırım alanı oluşturacaktır. Bu noktada geri dönüşüm tesislerinin özel sektör tarafından kurulumunun teşvik edilmesi önemlidir. 18
Sektörde eleman eksikliği en önemli sorundur. Ayrıca, kentsel dönüşüm sürecinin sektörün kalifiye eleman talebini yüzde 50 oranında arttırması beklenmektedir. Bu nedenle sektörün ara teknik eleman ihtiyacının karşılanması için endüstri meslek liselerinde ara teknik elemanların yetiştirilmesi yanısıra iş makinaları kullanma sertifika programlarına (operatör belgesi) yönelik programlar da açılmalıdır. Dünyada ve Türkiye de inşaat ve madencilik ana sektör projelerindeki (harcamalar) gelişim sektörün büyümesini etkileyen iki önemli unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu iki sektörün GSYİH içindeki önemi ile yıllar itibarıyla gelişimi sektörün geleceğini önemli düzeyde etkileyecektir. Bu kapsamda büyük yatırım projeleri ile birlikte kentsel dönüşüm projeleri özellikle yurt içi madencilik, taşocakçılığı ve inşaat makineleri sektörüne önümüzdeki dönemde yön verecektir. Yararlanılar Kaynaklar Makina Sektörü Raporu (2014/1) T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sektör Raporu. (Türkiye İş Makinaları Distribütörleri ve İmalatçıları Birliği (İMDER) 2. Makine Sektörü Raporu (2012/2), T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğü, Sektörel Raporlar ve Analizler Serisi. Türkiye İstatistik Kurumu Türkiye İnşaat Malzemesi Sanayicileri Derneği (İMSAD) Ankara İş ve İnşaat Makinaları Sektör Analizi, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., Ocak 2014. 19