Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı EPİTEL DOKUSU 1-örtü Epiteli 2-salgı Epiteli- Bez Epiteli 3- Myoepithel= Kassel Epitel 4-Duyu Epiteli=nöroepitel Doç.Dr. Nejdet ŞİMŞEK
DOKULAR Şekil ve görev bakımından benzerlikleri olan hücrelerin bir araya gelerek oluşturdukları birliğe doku denir. Organizmada 4 temel doku vardır 1- Epitel dokusu 2- Destek dokuları a- bağ doku b- kıkırdak doku c - kemik doku d- kan doku 3- Kas dokusu 4- Sinir dokusu
EPİTEL DOKUSU 1- Örtü Epiteli 2- Salgı Epiteli 3- Kassel Epitel 4- Duyu Epiteli 1-ÖRTÜ EPİTELİ Apikal yüz, bazal yüz ve lateral yüzlere sahiptir. 4 tip örtü epiteli vardır Epidermis epiteli: vücudun dış yüzünü Mukoza epiteli: boşluklu organların iç yüzünü Mezotel hücreleri: vücut boşluklarını ve burada bulunan organların dış yüzünü Endotel hücreleri: damarların iç yüzünü örten epitellere verilen isimlerdir.
Örtü epitelinin sınıflandırılması Katlılık durumuna göre a-tek katlı b- yalancı çok katlı c- çok katlı örtü epiteli Şekline göre a-yassı b-kübik c-pirizmatik d-piramidal e-değişken Örtü epiteli Hem katlılık hem de şekline göre 1- tek katlı yassı örtü epiteli 2- tek katlı kübik 3- tek katlı pirizmatik 4- tek katlı piramidal 5- yalancı çok katlı pirizmatik 6- çok katlı yassı 7- çok katlı pirizmatik 8- çok katlı değişken
Tek katlı yassı örtü epiteli vücut boşluklarında, akciğer alveol duvarında, dolaşım sisteminde
Tek katlı kübik örtü epiteli tükrük bezlerinde, böbrekte duktus konnektivuslarda, tiroid foliküllerinde
Tek Katlı Pirizmatik örtü epiteli mideden itibaren sindirim sisteminin sonuna kadar bu hücreler bulunur. Akciğerde Bronkulus duvarını,safra kesesi, böbrekte duktus kollektivuslar
Tek katlı piramidal Örtü Epiteli Böbrekte tubulus proksimalis ve distaliste
Diagrams of simple epithelial tissue. A: Simple squamous epithelium. B: Simple cuboidal epithelium. C: Simple ciliated columnar epithelium. All are separated from the subjacent connective tissue by a basement membrane. In C, note the terminal bars that correspond in light microscopy to the zonula occludens and the zonula adherens of the junctional complex.
Yalancı çok katlı örtü epiteli kinosilyum ve kadeh hücreleri içerir solunum yollarının bronkuslara kadar olan bölümünde yer alır. Bazı hayvanların uterusunda da bulunur Duktus epididimiste de bulunur ancak, kinosilyum yerine stereocillum içerir, kadeh içermez
Çok katlı yassı örtü epiteli Mekanik etkilerle karşı karşıya olan dokularda bulunur epidermis, ağız boşluğu, yutak, yemek borusu, anus, vagina bu epitellerin dışını keratin katmanı kaplar. Bu epitel bağ doku kısmında mikroskopik papillalara sahiptir.
Çok Katlı Pirizmatik örtü Epiteli Genelde 2 sıralıdır Anatomik bezlerin ana akıtıcı kanallarında rastlanabilir.
Çok katlı değişken örtü epiteli pelvis renalisten- üretranın bitimine kadar olan boşaltım sisteminde yer alır.
Stratified transitional epithelium of the urethra. The red-stained basement membrane between the epithelium and the underlying loose connective tissue is indicated by arrows. PSH stain. Medium magnification.
Diagrams of stratified and pseudostratified epithelia. A: Stratified squamous epithelium. B: Transitional epithelium. C: Ciliated pseudostratified epithelium. The goblet cells secrete mucus, which forms a continuous mucous film over the ciliary layer.
2-Salgı Epiteli- bez epiteli Salgılama fonksiyonu bulunan epiteldir. Absorbtion ve sekresyon 2 tip bez vardır A- ekzokrin= dış salgı bezleri B- endokrin= iç salgı bezleri
Salgılama çeşitleri 3 tip salgılama vardır 1- merokrin salgılama: ekrin salgılama Salgının dışarı verilmesinde sitoplazma kaybı oluşmaz ya difüzyonla yada ekzositozla 2- Apokrin salgılama Sitoplazma bir miktar kayba uğrar, tomurcuklanır, boğumlanarak kopar. Koltukaltı bezleri, anüs bezleri,labium major bezleri, insan ve maymun dışındaki memelilerdeki derinin kıllı bölgelerindeki bezler. 3- Holokrin salgılama Hücrenin bütünü salgılanır. Derideki yağ bezleri, ovaryum ve testis, Resim: apokrin salgılamaya örnektir
Dış salgı bezleri =ekzokrin bezler A- Ekzokrin bezler Hücreler bir araya gelerek corpus glandula oluşturur. Bu hücreler genellikle piramidaldir. Salgılarını lumende biriktirerek akıtıcı kanallarla hedef organa iletirler. Makroskobik (dilaltı, kulakaltı, çenealtı, pankreas) ve mikroskobik (dudak, yanak, damak, dil bezleri) yapıdadırlar En basit formu L. epitelyalisteki kadeh hücresidir.(cellula caliciformis) (ünisellüler bezler) Diğer ekzokrin bezler multisellüler bezlerdir.
Section of intestinal villi stained by the PAS technique, a procedure that detects some polysaccharides. Note the positive reaction in the goblet cells and brush border, which consists of microvilli associated with the sugar-rich cell coat. Counterstained with hematoxylin. Medium magnification.
Diagram of a mucus-secreting intestinal goblet cell showing a typically constricted base, where the nucleus, mitochondria, and rough endoplasmic reticulum (RER) are located. The protein part of the glycoprotein complex is synthesized in the endoplasmic reticulum. A well-developed Golgi complex is present in the supranuclear region. To the right is a scale indicating the approximate time necessary for each step of synthesis and secretion. (Redrawn after Gordon and reproduced, with permission, from Ham AW: Histology, 6th ed. Lippincott, 1969.)
Multisellüler bezler:
akıtıcı kanalın dallanma durumuna göre Basit bezler ve bileşik bezler olarak isimlendirilirler. Bileşik bezlerde: duktus ekskretoryus, pars ekskretorya, pars sekretorya, pars inisyalis akıtıcı kanallar bulunur.
Korpus glandula şekline göre dış salgı bezleri A- Tubuler B-alveoler(asiner) C- Tubuloalveoler bezler olarak ayrılır. 3 tür bezler hem basit hem de bileşik bezlerde bulunur.
Basit tubuler bezler fundus bezleri( tek K. glanduleli, akıtıcı kanal içermez), mide ve uterus bezleri (dallanmış K.glanduleli tek kollum glanduleyle salgılarını boşaltırlar)
Basit alveoler bezler derideki yağ bezleri dallanmış bezlerdendir. Omurgalılarda dallanmamış basit alveoler bez bulunmaz.
Basit tubuloalveoler bezler: submukozada yerleşmişlerdir. Tek akıtıcı kanallı k glanduleler alveoler ve tubuler yapıdadır. solunum yollarında ve duodenumda ve yemek borusunun submukozasında bulunurlar
Bileşik bezler lop ve lopçuklara ayrılmıştır çok sayıda K glandule ve akıtıcı kanalları vardır. Lop ve lopçukların arasını dolduran bağ dokulu kısım--- stroma K glandulalar ve akıtıcı kanallar parankima olarak adalandırılır. Bileşik tubuler bezler Testis ve böbreklerde bulunur
Bileşik alveoler - bileşik tubulo-alveoler bezler bezler Meme bezleri Anatomik tükrük bezleri pankreas
Dış salgı bezleri yaptıkları salgı türüne göre 3 e ayrılır Seröz Müköz Serö-müköz Seröz ve müköz bez farkları *Çekirdek ortada * çekirdek bazale yakın *salgısı protein * salgısı karbonhidrat *Lumeni dar * lumeni geniş *İyi boya alırlar * almazlar (a.fuksin yada eozin) *ER dan zengin * fakirdir
Electron micrograph of a serous (pancreatic acinar) cell. x13,000. (Courtesy of KR Porter.)
Müköz bezler serö- müköz bezler
B- Endokrin bezler Troid hariç diğer endokrin organlarda epitel hücreleri bir araya gelerek corpus glandule oluşturmaz. Hücreler 3 boyutlu düzlemde bir arya gelerek topluluk oluştururlar Aralarına kapillar damarlar yerleşmiştir Salgılarını bu kapillarlara difüzyonla verirler,
Bıldırcın pankreasında endokrin hücreler (AF ve triple)
Ankara tavşanı pankreasında endokrin hücreler(af-triple)
Electron micrograph of a cell of the diffuse neuroendocrine system. Note the accumulation of secretory granules (arrows) in the basal region of the cell. The Golgi complex seen in the upper part of the micrograph shows some secretory granules.
3- MYOEPİTHEL= KASSEL EPİTEL Seröz ve müköz bezlerin bazal yüzleri ile bazal membranları arasındaki aktin ve miyozin filamanlarından zengin hücrelerdir.
DUYU EPİTELİ=NÖROEPİTEL Duyuları alma yönünde özelleşmişlerdir. Örtü epiteli içerisine yerleşirler dokunma: yuvarlağımsı hücrelerdir Tat: lamba şişesi şeklindedir İşitme: lamba şişesi şeklindedir Apikal uçları stereosilyum taşır Bazal kısımları duyu sinirlerinin uçlarıyla sarılıdır.
ÖZET Epitel doku: örtü,salgı,kassel ve duyu epitellerinden oluşur Örtü epiteli tek katlı, yalancı çok katlı ve çok katlıdır Yassı, kübik, pirizmatik, piramidal ve değişken türleri vardır Salgı epiteli: ekzokrin ve endokrin bezleri oluşturur Salgılama 3 türdür, ekrin,apokrin, holokrin salgılama Ekzokrin Bezler korpus glandulenin şekline göre basit, bileşik bezler Tubuler, alveoler, tubulo- alveoler bezler Salgısına göre: Seröz, müköz, serö-müköz bezler olarak ayrılır Endokrin bezler salgısını damarlar difüzyon yada ekzositozla verir Ekzokrin bezlerin duktus ekskretoryus, pars ekskretoryus, pars sekretorya, pars inisyalis akıtıcı kanalları vardır.
KAYNAKLAR Banks W.J. Applied Veterinary Histology. 2nd Ed. U.S.A. 1986. Bloom W. and Fawcett D.W. A Textbook of Histology. 12nd Ed. 1975. Demir R. Histoloji ve Hücre Biyolojisi, Palme yayıncılık, 2006. Dellmann H.D. and Eurell J. Textbook of Veterinary Histology. 5nd. Ed.1998: Eurell JAC. Veterinary Histolgy Atlas, 2006. Junqueira, L.C., Carneiro, J. Basic Histology, text & atlas. 11nd Ed. 2005. Kelley D.E., Wood R.L., Enders A.C. Bailey s Textbook of Microscopic Anatomy. 1984. Moran DT. Rowley J.C. Visual Histology Pavelka M., Roth J. Functional Ultrastructure, 2005. Ross MH.,Kaye KI.,Pawlina W. Histology, A text and Atlas Sağlam M., Aştı RN., Özer A. Genel Histoloji 6. baskı 2001 Tanyolaç A. Özel Histoloji, Yorum Basım Yayın San. Ltd. Şti., Ankara,1999. Young B., Heath J.W. Wheater s Functional Histology. 4nd Ed. 2000. www.gfmer.ch/medical_journals/anatomy_histology.htm www.meddean.luc.edu/lumen/meded/histo/frames/histo_frames.html http://image.bloodline.net/category https://histo.life.uiuc.edu/histo http://www.uni-mainz.de/fb/medizin/anatomie/workshop/em/ematlas.html http://www.fahrisimsek.com/atlas/index.html