HAYVANSAL DOKULAR Doku Histogenez

Transkript

1

2 HAYVANSAL DOKULAR Çokhücreli canlılarda, yapı ve işlev bakımından birbirine benzeyen hücreler ile hücrelerarası maddelerden oluşan yapıya Doku denilmektedir. Bütün doku ve organlar embriyonun ektoderm, mezoderm ve endoderm tabakalarından gelişirler. Her bir doku türünün bu üç germinatif tabakadan gelişim ve farklılaşmasına Histogenez denir.

3

4 HAYVANSAL DOKU ÇEŞİTLERİ Epitel Doku Ektoderm Mezoderm Endoderm Bağ ve Destek Doku Mezenşim Mezoderm Kas Doku Mezoderm Sinir Doku Ektoderm

5 1. Epitel Doku Epitel dokular organizmada yaygın bir dağılış gösterirler. Vücudun tüm yüzeylerini (içini ve dışını) döşer, salgı bezlerinin büyük çoğunluğunu oluştururlar. Epitel dokuyu oluşturan hücrelere Epitel Hücreleri denir. Gelişmekte olan embriyonun germinatif tabakalarından olan ektoderm ve endoderm, epitel özelliktedir ve vücudun epitel organlarının çoğu da bu tabakalardan kök alır.

6 Epitel dokusunun işlevleri ve genel özellikleri Epitel dokusu çok değişik işlevler için özelleşmiştir. Bunlar emme (absorbsiyon), salgılama (sekresyon), taşıma (transport), boşaltım, koruma, kasılma ve duyu alımıdır. Vücudun dış yüzünde bulunan epitel mekanik hasar ve nem kaybına karşı organizmanın korunmasına uyum sağlamıştır.

7 Ayrıca, organizmayı daha büyük bir hasardan korumak için ağrı sinyallerini alacak sinir sonlanmalarını içeren duyu alımında da rol oynar.

8 Hücre Zenginliği Epitel dokusu birbirleriyle çok sıkı ilişki kuran hücrelerden oluşmuştur. Ancak, epitelin altında yer alan hücreler dağınık bir şekilde bulunurlar. Bu hücrelerin etrafında ara maddenin (matriks) ve fibrillerin bulunmasına karşın, epitel hücreleri arasında bu elemanlar yoktur. Bundan başka, epitel dokusunda kan damarı da bulunmaz.

9 Hücrelerarası boşluk neredeyse yok denecek kadar dardır ( Ǻ). Hücrelerin bazal plazmalemmaları özel kaynaşma bölgeleri yaparak, Ǻ luk bu dar ara bölgenin tamamen kapanmasına yol açarlar.

10 Kutuplaşma Epitel hücreleri kutuplaşma gösterirler. Epitel olmayan hücrelerin bir yüzü ile diğer yüzü arasında çoğunlukla bir farklılık yokken, epitel hücrelerinin serbest yüzleri emme, salgılama veya taşıma işlevlerini yaparak yapısal ve işlevsel olarak kutuplaşma gösterirler. Yani hücrelerin serbest yüzeye doğru olan apikal kısmı, alttaki bağ dokuya doğru olan bazal kısımdan farklıdır.

11 Yapı ve görev bakımından epitel dokunun sınıflandırılması

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23 Ekzokrin Bezler: Bez tarafından üretilen salgının tabiatı seroz yada mukoz olabilir. Bezde sagı oluşturan kısım tüp yada alveol şeklinde basit yada bileşik olabilir. Çoğu bezde, salgı oluşturan kısımda hem tüp hem de alveol yapısı bulunur. Bu tip beze tubuloalveolar adı verilir.

24 2. BAĞ VE DESTEK DOKULAR Tüm vücutta bulunan destek dokular, ağırlıkça en fazla yer kaplayan dokulardır. Bunlar çeşitli yapıları birbirine bağlar, destek sağlar, korur, boşlukları doldurur, yağ depolar, kan hücrelerini üretir, enfeksiyonlara karşı vücudu korur ve doku hasarlarında onarıma yardımcı olur. Destek dokusu hücreleri çoğalabilirler.

25 Kan damarı bulunur. Esas hücreleri fibroblasttır. Fibroblastlar esas bağ dokunun liflerini yapar. Daha sonra fibrositlere dönüşür. Makrofajlar ve lökositler fagositozla yabancı maddeleri ve mikropları yok eder. Mast hücreleri heparin ve histamin salgılar. Heparin; damar içinde kanın pıhtılaşmasını engeller. Histamin; kılcal damarların geçirgenliğini arttırır.

26 Melanositler deriye renk verirler. Melanin pigmentini üretirler. Bağ dokunun lifleri protein yapıdadır: 1. Kollagen Lifler--> Beyaz renklidir. Demetler halinde bulunur. Mekanik etkilere çok dirençlidir. 2. Elastiki Lifler--> Sarı renklidir. Az gerilir, bırakılınca eski haline döner. Yüz ve boyunda yer alır. 3. Ağsı Lifler (Retiküler)--> Doku ve organları sararak destek sağlar.

27

28 Omurgalıların destek ve iskelet sistemi kemik ve kıkırdaktan oluşur. Bütün omurgalıların embriyonik dönemlerinde iskelet kıkırdaktır. Ergin köpekbalığı ve vatoz balığında kıkırdak iskelet vardır. Omurgalılarda eklem ve kaburga uçları kıkırdaktır. Dokunun hücrelerine kondrosit, ara maddesine kondrin denir. Hücreleri büyük çekirdekli ve kapsülle çevrilidir. Kan damarı bulunmaz. Besin ve oksijen difüzyonla alınır. Hücre ara maddesi içindeki liflere ve düzenine göre üçe ayrılır.

29 1. Hiyalin Kıkırdak: Kollagen lifler vardır. Hücre ara maddesi homojen, saydam ve beyaz-mavi renklidir. Embriyo iskeleti, ergin memelide kaburga uçları, soluk borusu, burun ve eklem başlarında bulunur.

30 2. Elastiki Kıkırdak: Elastiki lifler bulunur. Bükülme özelliği vardır. Az kollagen lif bulunur. Kulak kepçesi, kulak yolu, östaki borusunda ses telleri.

31 3. Fibröz Kıkırdak: Kollagen lifleri bol ve hücreleri azdır. Basınç ve çekmeye karşı çok dirençlidir. Omurlar arası disklerde, diz kapağında bulunur.

32 Kemik Doku: Kemik hücrelerine osteosit, ara maddesine osein denir. Osein organik ve inorganik maddelerden oluşur. Organik kısım protein ve kollagen liflerden, inorganik kısım ise kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat, kalsiyum florür, magnezyum, potasyum gibi minerallerden oluşur. Tüm kemiklerin dış yüzeyini periost denilen canlı bir zar örter. Periost kemiklerin beslenmesini, onarımını ve kalınlaşmasını sağlar.

33

34 Kemik dokunun görevleri şunlardır: İskeleti oluşturur ve vücuda şekil verir Kafatası ve göğüs boşluğundaki organları korur. Kas ve eklemlerle birlikte hareketi sağlar. Kemik iliği sayesinde kan hücrelerinin yapım yeridir. Kalsiyum ve fosfat tuzlarını depolar. Kas ve organlara tutunma yüzeyi oluşturur.

35 Yağ Doku Yağ sentezi yapan hücrelere lipoblast denir. Yağ tanecikleri birleşerek yağ vakuollerini oluşturur. Yağ vakuolleri adipositleri, adipositlerde lipoblastları oluşturur. Yağ hücreleri arasında ağsı kollagen lifler bulunur. Metabolizma hızı oldukça yavaş olduğundan kılcal damar ağı diğer dokulara göre azdır.

36 Yağ dokusunun görevleri şunlardır: Harcanmayan yağı depolar. Vücut ısısını korur. Derinin kurumasını önler. Vurma- çarpmada tampon görevi yapar. Enerji üretiminde görevlidir. Yakılması sonucunda metabolik su açığa çıkar. Hafif ve az yer kapladığı için kuşların uzun süre uçmasında kolaylık sağlar. Organ ve vücut parçalarının kayganlığını sağlar. Deve ve ayı gibi hayvanlarda yedek besini oluşturur.

37 Kan Doku: Hücre ara maddesi sıvı olan bir dokudur.kan hücreleri ile plazma denilen ara maddesin den oluşur.kanın %55 i kan plazması, %45 i kan hücrelerinden oluşur.vücut ağırlığı- nın 1/13 ü kadarı kandır. Plazma: %90 92 si sudur.%7 8 i protein geri kalanı inorganik maddelerdir. Proteinler; albümin, globulin, fibrinojen, heparindir.

38 Kanın pıhtılaşmasından sonra, hücrelerinden ayrılmış, açık renkli (sarı) kısma serum denir. İçinde amino asit, karbonhidrat, lipit, vitamin, antikor hormon, enzimler, tuzlar, üre, ürik asit, oksijen, karbondioksit ve azot bulunur 1. Alyuvarlar: Karaciğer, dalak, kırmızı kemik iliğinde üretilir.ilk oluştuklarında çekirdekli, olgunlaşıp kana geçince çekirdek kaybolur.o2 ve CO2 taşır.kendini yenileyemez.ömrü 120 gündür.hemoglobin bulunur ve kanın kırmızı rengini verir.taşıma hemoglobin aracılığıyla gerçekleşir.karaciğer ve dalakta parçalanır.

39 2. Akyuvarlar: Vücut savunmasında görevlidirler. Kemik iliğinde yapılır ve depo edilir. Aktif hareket eder. Çekirdekli ve renksizdir. I.Granüllü: Sitoplazmaları granüllü ve çekirdekleri boğumludur. A-Bazofil: heparin salgılar, histamin taşır. Yaralanmalarda yaranın kızarıp şişmesi, ağrı ve acının oluşmasına neden olur. B-Eozinofil: Çekirdekleri iki parçalıdır. Parazit ve alerji ile savaşır. C-Nötrofil: Yabancı madde ve mikropları fagosite ederek yok eder.

40 II. Granülsüz: Granülsüz, homojen, yuvarlak ve tek çekirdeklidirler. A-Lenfositler: Lenf düğümlerinde oluşurlar. Antikor üretir. B-Monositler: Oval veya fasulye şeklinde çekirdekleri vardır. Hareketlidir. Ömürleri tükenmiş hücre ve dokuları parçalar. 3. Kan pulcukları: Kemik iliğindeki dev hücrelerin parçalanması ile oluşur. Renksiz ve çekirdeksizdir. Ömürleri birkaç gündür.(8) Kanın pıhtılaşmasında görev alır. Karaciğer ve dalakta Makrofajlar parçalar.

41 1. Alyuvarlar

42 2. Akyuvarlar

43 3. Kan pulcukları

44 3. KAS DOKU Kas dokusu hücreleri uzun, silindirik ya da iğ şeklinde olup ara maddesi yoktur. Hücre zarına sarkolemma, sitoplazmalarına ise sarkoplazma denir. Sarkoplazmada Aktin ve Miyozin proteinlerinden oluşan miyofibriller bulunur. Aktin ve Miyozin kasılmayı sağlar. Diğer dokulardan farklı olarak kasılıp gevşer. Vücudun şeklini korur ve desteklik sağlar. Yapı ve çalışmalarına göre üç çeşittir.

45 1. Düz Kas: Renksiz, ince ve mekik şeklindedir. Tek çekirdeklidir. İsteğimiz dışında çalışır.(istemsiz) Düzenli ve yavaş kasılır, uzun süreli çalışır. İç organlar düz kas yapılıdır.

46 2. Çizgili Kas: Silindir şeklinde uzun hücrelerden oluşur. Çok çekirdeklidir ve hücre zarının altında yer alır. İstemli kaslardır. Hareketi hızlı, kısa sürelidir ve çabuk yorulur. Enine bantlar bulunur.

47 3. Kalp Kası: Çok çekirdeklidir ve çekirdekler hücre ortasında yer alır. Çizgili kaslar gibi çabuk kasılır, düz kaslar gibi istemsiz çalışır. Miyofibril azdır. Boyuna ve enine bantlar bulunur. Dallanmıştır. Embriyonun 4. haftasından itibaren kasılıp gevşer. Çalışma hayat boyudur.

48 4. SİNİR DOKU Sinir hücreleri dış ve iç ortamlardaki uyartıları alır, değerlendirir; oluşan cevapları kas ve bezlere iletir. Sinir dokuda; sinir hücrelerine destek olmak, onları beslemek ve koruyucu kılıflarını oluşturmak için glia adı verilen yardımcı hücreler bulunur. Sinir hücresine nöron denir. Golgi, mitokondri, nisill tanecikleri ve nörofibriller bulunur. Nisill esas proteini sentezler. Dinlenme sırasında sayıları artar. Nöronlar bölünüp çoğalamazlar.

49 Kısa uzantılara dendrit denir. Sinir hücresine gelen bilgiyi alır ve hücre gövdesine iletir. Uzun ve tek uzantıya akson denir. Bazı nöronların aksonları etrafında miyelin kılıf bulunur. Miyelin kılıf yalıtım görevi yaptığından miyelinli aksonlarda ileti hızı 120 m/sn, miyelinsiz aksonlarda ise 12 m/sn dir. Akson ve dendritin birleştiği yere sinaps denir. Sinapslarda iletim nörotransmiter maddeler ile olur. Golgi de üretilir. Nöronda uyartı dendritten aksona doğrudur. Sinapslarda uyartı aksondan dendrite doğrudur.

50

51