TÜRKİYE DEKİ BAŞARISIZ DARBE GİRİŞİMİ VE ÇIKARILACAK DERSLER 14 Ağustos 2016
İÇİNDEKİLER Başarısız Darbe Girişimi Hakkında... 2 Türk Halkı Demokrasi Deneyimine sahip çıkması... 4 Adalet ve Kalkınma Partisi ve Çağdaş Türkiye... 5 Darbe Girişiminin Yankıları ve Uluslararası Tepkiler... 6 Darbe Girişimi Suriye Meselesini Etkiler mi?... 7 Suriye Halkının Alması Gereken Dersler... 8 1
Darbe girişiminin yapıldığı 15 Temmuz gecesi, Türkiye nin en zor gecelerinden biri olarak tarihe geçti. Değişik rütbeler oluşan bir grup subay ve asker tarafından gerçekleştirilen askerî darbe teşebbüsü, Türkiye nin birçok ilini vurdu. En etkili olduğu şehirler ise İstanbul ve Ankara oldu. Darbeciler, devlet kurumlarını havadan ve karadan vurdular. İlk önce Türk demokrasisinin sembolü olan Türkiye Büyük Millet Meclisi darbeciler tarafından havadan bombalandı. Ama Türkiye nin bütün illerinde halkın sokaklara ve meydanlara dökülmesi, darbenin başarısız olmasına neden oldu. Türk halkının askeri darbeye karşı sergilediği bu demokrasi, aynı yolda ilerlemekte olan diğer halklara büyük bir ders verdi. Söz konusu dersler, etnik, mezhep ve ideolojik önyargılardan uzak, üstünde durulması gereken önemli derslerdir. Başarısız Darbe Girişimi Hakkında 15 Temmuz gecesi yaşanan darbenin girişimi ve gelişmesi, Türkiye nin tarihinde kara bir nokta olan diğer dört darbeden farklı oldu. Bu kez darbe girişimi, Savunma Bakanlığı, Genelkurmay, Yüksek Askeri Şura gibi kurumların bilgisi dışında gerçekleşti. Daha sonraki günlerde, darbecilerin merkez üslerinin Hava Kuvvetleri komutanlığı olduğu öğrenildi. Darbeci askerlerin Türk Silahlı Kuvvetleri ndeki varlıkları ve aralarındaki irtibatların başta fark edilmesi çok zordu. Ancak yaşanan gelişmelerden ve deşifre edilmekten korkan darbeciler, darbe girişimini gerçekleştirmek için harekete geçmeye karar verdiler. Ama çok aceleci oldukları için birçok yanlış hesap yapmışlardı. Çünkü Türkiye gibi büyük bir ülkede bu gibi hesap ve planların tutması imkânsızdı. Söz konusu yanlış hesaplardan biriside, darbecilerin, Türkiye nin Rusya ve İsrail ile ilişikleri düzeltmesine ilişkin atmış olduğu adımı, Türk devletinin zayıflığı olarak değerlendirmesi olmuştur. Darbe girişiminin başlamasından bir saat sonra, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, cep teflonuyla yaptığı görüntülü görüşmeyle halka seslendi. Erdoğan, Türk halkını demokrasiye sahip çıkması için meydanlara davet etti. Bunun üzerine milyonlar sokaklara ve meydanlara döküldü. 2
Özellikle de nüfusun yoğun olduğu ve ekonominin başkenti olan İstanbul da, halk sokaklara inerek darbenin barışsız olmasında büyük bir rol oynadı. Sokaklara ve meydanlara inen Türk halkı, darbe tanklarının etrafına etten bir duvar oluşturdu. İstanbul havalimanı ve İstanbul Köprülerindeki (Boğaziçi ve fatih) kuşatmayı kaldırarak darbenin başarılı olmasını önledi. Türk halkı askeri yönetime karşı çıkarak, Türkiye deki demokrasiye ve halk tarafından seçilen meşru yönetime sahip çıktı. Ama bir diğer dikkat çekici olay da, Türk istihbaratının darbe girişimini önlenmesindeki rolü olmuştur. Türk Millî istihbaratı(mit), söz konusu darbenin önlenmesindeki önemli rolüyle, gerçekten demokrasiye mi yoksa Adalet ve Kalkınma Partisi ve hükümetine mi müdafaa etmişiydi? Ya da, yoksa AKP iktidarı gücünü MİT ten mi alıyordu? Birçok insan, darbe girişimi sonrası yönetimin bir güvenlik mekanizmasına dönmesinden ve Türk demokrasisinin geleceğine tehdit oluşturmasından korkuyor. Yapılan operasyonlarda, darbeye karışan veya darbede rolü olan binlerce rütbeli ve rütbesiz asker gözaltına alındı. Gözaltına alınan darbecilerin 126 ısı generallerden oluşuyor. Bu bağlamda, içişler bakanlığında, Yargıtay da ve diğer bakanlıklarda çalışan binlerce görevli hâkim karşısına çıkarılmak için tutuklandı. Türk hükümeti, darbe girişimiyle ilgili Cemaatçi "Paralel Yapıyı" suçlamıştır. Söz konusu Cemaat, Amerika Birleşik Devletleri nde yaşaya İslam Vaizi Fetullah Gülen e aittir. Gülen Cemaati, sûfî tarikatını benimsemekte ve Laik Türkçülüğü kabul etmemektedir. Erzurum doğumlu olan Gülen inin, Türkiye içinde ve dışında birçok üniversitesi, binlerce okulu, yüzden fazla kültür merkezi bulunmaktadır. Bunun yanında, Televizyon, Radyo ve Gazete gibi birçok medya organının da sahibidir. Bundan yirmi yıl önce Laiklikle iyi geçinen Adalet ve Kalkınama Partisi(AKP) ile bir ittifak kurmuştur. Ancak bu ittifak 2014 yılında bozulmuştur. 3
Türk devleti, darbe girişimi vesilesiyle, Gülen Cemaati ne (Paralel Yapı ya) ait ne kadar üniversite, okul ve medya organı varsa kapatmıştır. Aynı zamanda, Türk Hükümeti, Amerika Birleşik Devletleri nden Gülen inin Türkiye ye iade edilmesini istemiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan da, Türk Silahlı Kuvvetleri nden, darbe girişimine destek veren Cemaatçi veya darbe yanlılarından ayıklanmasını belirtmiştir. Erdoğan "TSK'nin Paralel yapıdan temizlenmesinin tam vaktidir" diyerek tavrını net bir şekilde ortaya koymuştur. Türk Halkı Demokrasi Deneyimine sahip çıkması Cumhurbaşkanı Erdoğan ının çağrısıyla sokaklara ve meydanlara dökülen Türk halkı, Erdoğan ve Ak Parti için değil, Türk demokrasisine ve halkın özgür iradesine sahip çıkmak için şehirlerdeki meydanları doldurmuştur. Çünkü seçmiş oldukları iktidar (AKP) Türkiye yi ekonomi ve özgürlük alanlarında çok ileri noktalara taşımıştır. Meydanlara dolan Türk halkı, Parti bayraklarını değil sadece Türk bayrağını kaldırmıştır. Ayrıca halk, herhangi bir lider lehinde slogan da atmamıştır. Türk halkı iktidarı ve muhalefetiyle bir bütün olarak darbe girişimine ve askeri darbeye hayır demiştir. Cumhuriyet Halk Partisi(CHP) genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu " 90 yıldır bu ülke de yönetim seçimle gelmiş ve seçimle gitmiştir o yüzden askeri bir yönetime ihtiyacımız yok" ifadesini kullanarak darbeye karşı olduğunu net bir şekilde ortaya koymuştur. Kılıçdaroğlu nun bu yaklaşımı, sokakta tankın önüne yatarak " Ben 80 darbesini yaşadım gördüm bana tekrar o acı günlere çevirmeyin" diyen yaşlı dedenin tepkisi kadar önem arz etmektedir. Ama Türk hükümeti ve Erdoğan ın darbecilere karşı 2004 yılında kaldırılmış olan idam cezasının yeniden getirilmesi isteği muhalefet partileri ve halk tarafından sıcak karışlanacak gibi görünmemektedir. Eğer Erdoğan ve Türk hükümeti bu siyasi ortamdan faydalanarak idam cezasının geri getirme ve Cumhurbaşkanı n yetiklerini arttırma gibi konularda ısrar edecek olurlarsa, büyük bir hata yaparak Türkiye yi çok geriler götürecektir. Böylelikle, darbecilerin hedeflerinden birisi gerçekleşmiş olacaktır. Ama Başbakan Binali Yıldırım ın darbeden dört gün sonra yaptığı açıklamada, "Türkiye de kimseye 4
haksızlık yapılmaz, Türkiye adalet devleti olmaya devam edecektir" ifadesi alınan önlemlerin geçici olduğunu göstermektedir. Milli Güvenlik Kurulu ve Türk hükümetinin ortaklaşa düzenledikleri toplantıdan sadece, üç ay sürecek olağanüstü hal(ohal) kararı çıkmıştır. Darbe girişimi sonrası tutuklanan 13 bin kişiden 2400 ü serbest bırakılmıştır. Adalet ve Kalkınma Partisi ve Çağdaş Türkiye Adalet ve Kalkınma Partisi, Atatürk ün Birinci Dünya Savaşı ndan sonra kurmuş olduğu laik, milletçi ve modern Türkiye de, İslami görüş taşıyan başarılı siyasi kuruluşlardan birisidir. Adnan Menderes dönemiyle başlamış, Turgut Özal ve Necmettin Erbakan ile devam etmiştir. Recep Tayyip Erdoğan ise, zorluklarla ve yavaş bir şekilde Türk devletinin gölgesinde yetişen nadir liderlerden birisi olmuştur. İstanbul belediye başkanı olduktan sonra halkla iç içe olan Erdoğan devlet yönetme konusunda çok başarılı olmuştur. Adalet ve Kalınma Partisi nin farkı Türk milliyetçiliği, devletin laikliği ve ekonominin Liberalleşmesi gibi konularla barışık olmasıdır. Bu da AKP nin özgürlüğe, seçim süreci ve hukukun üstünlüğüne göstermiş olduğu saygısı göstermektedir. AKP nin devlet tecrübesi, İslami görüş taşıyan bir iktidarın milli tecrübesinin en güzel örneği olmuştur. Batılı ülkeler, Türkiye nin Batı ile doğu (Doğu İslam ülkeleri) arasında köprü olmasını istemişlerdir. Aynı şekilde, kominizim in yayılmasını önlemesi için Türkiye yi desteklemişlerdir. Ama doksanların başından itibaren, Türkiye tarihinde yeni bir çağ açılmıştır. Türkiye İslami terbiyesiyle yetişen yeni nesil sayesinde,jeopolitik konumunu tekrar kazanmıştır. Turgut Özal la başlayan bu yeni bakış açısı, Ahmet Davutoğlu ile devam etmiştir. 5
Türkiye Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarlığında, değişik kategorilerde, büyük başarılara imza atarak Türkiye ekonomisini çok önemli bir konuma taşımıştır. Türkiye, batılı ülkelerin istedikleri konumdan uzaklaşarak onların oyununa gelmemiştir. Yerine ise ılımlı bir İslami güç olarak bölgede ekonomisini geliştirmiştir. Türkiye yi içten ve dıştan vurmaya çalışan güçler en sonunda meseleyi askeri darbeye kadar getirmişlerdir. Darbe Girişiminin Yankıları ve Uluslararası Tepkiler Modern ülkeler Askeri darbelere hep dikkatli yaklaşım göstermişlerdir. Darbe girişimi sonuçlanmadan önce tepkilerini ortaya koymazlar. Amerika Birleşik Devletleri ve Batılı ülkelerin yaptığı gibi, Türkiye deki darbe girişiminin başarısız olduğunu gördükten sonra, bu ülkelerden kınama ve seçilen demokratik hükümete destek verdikleri açıklamaları yapmışlardır. Ortadoğu daki bazı Arap ülkeleri(mısır ve Suriye) ise bu ülkelerin aksine, Türkiye de yaşanan askeri darbe girişiminin başlamasıyla birlikte darbeye destek açıklamalarında bulundular. Batılı ülkeler bununla da yetilmeyip, Türk hükümetinin darbeciler hakkında almış olduğu önlemleri ve tutuklama eylemini kınayan açıklamalarda bulundular. Batılı ülkeler göre darbecilere karşı alınan söz konusu önlemler kanun dışı önlemler. Bu bağlamada Fransa dışişleri Bakanı " Türkiye deki yaşanan darbe girişimi Türk hükümetine insan haklarını ihlal etmesi için bahane olmaz" ifadesini kullandı. Avrupa Birliği Dış İlişkiler Komiseri de, Türkiye nin idam cezasını geri getirmesi halinde, Avrupa Birliği kapısının sonsuza kadar Türkiye ye kapatılır tehdidinde bulundu. Almanya, ABD ver Rusya ise, Türkiye deki tutuklama operasyonlarını kışkırtıcı bir hareket olarak yorumladılar. Bazı analizciler, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri nin İnsan hakları konusunda Türkiye ye karşı uyguladığı çifte standarttı tartışıyor. Mısır da darbe yapıldığında ne Amerika ne de Avrupa İnsan haklarını konusunu hiç gündeme getirmemişlerdi. AB nin Türkiye ye karşı 6
gösterdiği bu hassasiyet, Türkiye nin hem NATO da kurucu üye hem de kırk yıldan bu yana Avrupa Birliği ne girme üyesi olmasından kaynaklanıyor olabilir. Bazı Türk yetkilileri darbe girişiminin dıştan destek alınarak gerçekleştiği yönünde açıklamalarda bulundular. Söz konusu açıklamaların odağında ABD ve İstanbul da Konsolosluğunu darbeden birkaç gün önce sebepsiz yere kapatan Fransa vardı. ABD yönetilen suçlamaları reddederken, bu gibi suçlamaların Amerika-Türkiye ilişkilerine zarar vereceğini belirtti. Son yıllarda Türkiye nin ABD ve Avrupa ile sıkıntılar yaşamasına rağmen, Avrupa ve ABD nin böyle bir darbe girişimine karışması uzak bir ihtimaldir. Çünkü Türkiye Avrupa ve ABD açısında NATO üyesi olan Askeri ve ekonomik açıdan stratejik bir konuma sahiptir. Özellikle de mülteci krizi konusunda Türkiye ye muhtaç olan Avrupa böyle kritik bir darbe girişimini desteklemesi çok büyük hata olacaktır. Öte yandan Batılı ülkeler Erdoğan ının bağımsız Türkiye siyasetinden çok rahatsızlık duyduğu ortada, ancak onu devre dışı bırakmak için darbe yolunu seçmeyeceği bir gerçektir. Darbe Girişimi Suriye Meselesini Etkiler mi? Türkiye de kamplarda ve şehirlerde yaşayan üç milyon Suriyeli mülteci, yaşanan darbe girişimini endişe ve korku içinde izledi. Bu endişeleri çok normaldi, çünkü birçok Suriyeli mülteci Türkiye de yeni bir hayat kurdu. Daha da önemlisi, Suriyeli mültecilerin, Türkiye topraklarınızdaki siyasi, ekonomi, sağlık ve medya alanında kolaylıklar sağlayan en büyük ülke Türkiye dir. Türk hükümeti, Suriye devriminin başlamasından bu yana Arap devletlerinin bile yapamadığı birçok konuda Suriye halkının yananda durmuştur. Suriye de ki demokratik değişimi destekleyen Türkiye, Esad rejimini düşmanı haline gelirken, Tarihi müttefikleri Amerika ve Rusya ile de ilişkileri Suriye meselesi yüzünden kopma noktasına gelmiştir. Türk hava sahasını ihlal eden Rus savaş uçağının Türkiye jetleri tarafından düşürülmesi, Türkiye ye savaşın eşiğine getirmiştir. 7
Türkiye deki muhalefet partileri, Türkiye nin Suriye konusundaki tutumundan çok eleştirdi, Özellikle de Suriye rejimine yakınlığı ile bilinen Cumhuriyet Halkı partisi(chp). Türkiye nin, Suriyeli mültecilerle ilgili büyük maddi yükün altına girdiği şüphesiz bir gerçektir. Bu yüzden Türk kamuoyunda bazı hassasiyetlikler meydana gelmiştir. Ama eğer askeri darbe girişimi başarılı olsaydı, belki de Suriyeli mültecileri çok ağır şartlar bekliyor olacaktı. Suriyeli muhaliflerin Türkiye topraklarındaki faaliyetleri kısıtlanacak ve hatta belki de, Türkiye nin Suriye devrimine yaklaşımı değişmiş olacaktı. Ama darbe girişimi başarısız olduğuna göre, Türkiye nin Suriye konusunda yaklaşımı değişmeyecektir. Suriye Halkının Alması Gereken Dersler Sureliler, Türkiye de yaşanan darbe girişimini çok yakından izledi. Özellikle de Esad destekçileri, darbe girişiminin ilk saatlerinden itibara Erdoğan ve AKP düştü diyerek sevinç gösterilerinde bulundular. Ellerinde darbe girişiminin bir numaralı ismi olan Akın Öztürk ün fotoğraf ile sokaklara indiler. Esad destekçilerinin yoğun olduğu şehirlerde gökyüzü havaiyi fişeklerle aydınlandı. Diğer tarafta ise darbe girişiminin başarılı olmasından korkan Suriyeli mülteciler olan biteni endişeli bir şekilde izlediler. Ama darbe girişiminin başarısız olmasından sonra, Suriye halkı söz konusu darbe girişimini önleyen Türk halkından ve yönetiminden birçok ders aldı. Suriyeliler, gelecekte kurulacak yeni Suriye nin demokratik ve ulusal bir devlet olması açısından bu yaşananlardan birçok ders çıkartması gerekmektedir. Suriye de ki İslami görü taşıyan partilerin, Türkiye de üç dönem arka arkaya AKP tecrübesinden çıkarmaları gereken ilk ders, Türk hükümetinin devlet ve din işlerini ayrı tutarak, devleti İslamlaştırma fikrinden uzak durmuştur. Suriye ve Irak taki Bass partileri gibi devleti ele geçirmeye çalışmamıştır. Suriye deki en büyük İslami görüş taşıyan Müslüman kardeşler(ihvan l- Müslimin) partisinin uzun süredir Suriye de yönetime gelmeye çalışmaktadır. Eğer Müslüman Kardeşler Parti sine gelecek Suriye de yönetime gelme fırsatı tanınsa Türkiye deki AKP 8
tecrübesinden ders çıkararak bireysel faydacılıktan uzak bir devlet anlayışı uygulayabilir mi? Yoksa Mısır da Özgürlük ve Adalet Partisi nin yaptığı gibi Erdoğan ın nasihatlerine aldırış etmeden devletin kurumlarını İslamlaştırma politikası mı uygular? - Türkiye deki darbe girişimine Kürt partilerden de darbeye tepkiler geldi. PKK nın Siyasi uzantısı sayılan Halkların Demokratik Partisi(HDP), darbe girişimini kınayarak demokrasiye sahip çıktığını açıkladı. Çünkü mevcut yönetimin Kürtlere sunduğu hakları daha önce hiç kimse onlara sunmamıştı. PKK nın Suriye uzantısı olan ve kendi kendine devlet oluşturmaya çalışan PYD ise, Türkiye deki darbe girişiminin başarısız olmasında sonra kaçan 1000 civarındaki darbeci askeri kontörlü altındaki topraklarda ağırladı. Suriye deki Kürt guruplar düşmüş oldukları hatalı durumdan kurtulabilecekler mi? - Türkiye de yaşanan başarısız darbe girişmenin ardından, Türk yetkililer, Türk Silahlı Kuvvetleri nin yeniden yapılandırılmasından bahsetmektedir. TSK darbe girişimine karşı durmuş ve halkın iradesine saygı göstermiştir. Türk askeri namlusunu halka çevirmemiştir. Türk askerini ve ordusunu örnek alarak Suriye halkı, diktatör rejimin değil halkın yanında duracak yeni bir ulusal Suriye ordusu kurması gerekmektedir. Söz konusu ordu vatan için millet için savaşmalıdır. Sebep ne olursa olsun halka kurşun sıkmamalıdır. - Başarısız darbeden anlaşıldığı üzere, insanlar yalan dolanla kurulu yönetimlere değil, onlara haklarını veren ve hizmet sunan demokratik yönetimlere sahip çıkmaktadır. - Suriye devrimini destekleyen birçok analizci ve yorumcu, Suriye de askeri müdahalede bulunmadığı için Erdoğan ı eleştirdi. Ama unuttukları çok önemli iki nokta vardı, Türkiye nin NATO birliğine üye olması ve ABD ile müttefik olmasıdır. ABD Suriye konusunda Türkiye yi büyük hayal kırıklığına uğratmıştır. - Türk devleti, halkının ve hükümetinin azmiyle bu darbe girişiminin etkilerinden kurtulmayı başaracaktır. Türkiye de demokrasinin devam etmesi Türk hükümetinin izleyeceği politikaya bağlıdır. 9