SOSYAL SORUMLULUK VE ETİK 1
ETİĞİN KAPSAM VE İÇERİĞİ ETİK; Ahlak ilkelerini tanımlar, sistemleştirir ve geliştirir Sosyal ve felsefe içerikli bir bilim dalıdır 2
ETİK DEĞERLER VE İNSAN İnsan bilinci, özgür olarak koyduğu yasalara kendisini bağlaması gerekir (Emmanuel Kant) Bu yasalar, ait olduğunu varsaydığı, toplumsal, mesleki, kurumsal ve evrensel değerlerdir. Etik değerler, toplumun bazı kesimleri tarafından farklı anlaşılıyor veya uygulanıyor olabilir 3
ETİK DEĞERLERİN YARARLARI * Ahlak değerlerine göre düşünmeyi ve davranmayı sağlar. * İnsanlar ve kurumlar arasında uyumlu çalışmayı sağlar. * Verimi arttırır, etkinlik ve saygınlık kazandırır. * Doğruya ve güvenilir olana yönelimi arttırır. * Ahlaklı davranış baskısı oluşturur. 4
YOZLAŞMA NEDİR? YOZLAŞMA, Bir şeyin gerçek özelliklerinden uzaklaştırılması ya da uzaklaşmasıdır. Diğer bir deyişle "özünden ayrılma" dır. Bir şey, gerçeğine bağlı kalmadığında yozlaşmış olur. 5
Kültürel Yozlaşma Mesleki Yozlaşma Politik Yozlaşma YOZLAŞMA Ahlaki Yozlaşma 6
YOZLAŞMA NEDENLERİ Kamusal yapıdan kaynaklanan nedenler Siyasal yapıdan kaynaklanan nedenler Ekonomik yapıdan kaynaklanan nedenler Bürokratik yapıdan kaynaklanan nedenler Tarihsel nedenler Toplumsal yapıdan kaynaklanan nedenler 7
POLİTİK YOZLAŞMA TÜRLERİ RÜŞVET SİYASAL KAYIRMACILIK HİZMET KAYIRMACILIĞI VE OY SATIN OLMA RANT KOLLAMA GÖNÜL YAPMA ZİMMET ADAM KAYIRMACILIK LOBİCİLİK KAMU SIRLARINI SIZDIRMA VE VURGUNCULUK POLİTİK DALAVERE 8
AHLAK HASTALIKLARI Cehalet, ilmin, bilginin ve bilenin (alimin) kıymetini bilmemek Kibir (kendini başkasından üstün görmek), kendini beğenmek, gösteriş Dedikodu (gıybet), Kıskançlık (haset), kin ve düşmanlık, Başkasına gelen bela ve sıkıntıya sevinmek 9
AHLAK HASTALIKLARI Mal-mevki sevgisi, Fitne çıkarmak, içinin dışına uymaması Özür dilememek, dileyeni kabul etmemek Kötülükte ısrar etmek, pişman olmamak Sözünde durmamak Kötü kimseleri sevmek, arkadaşlık etmek İş yapmayı sonraya bırakmak Hıyanet, hainlik 10
ETİK BİR İKLİM OLUŞTURMA Etik değerlerin geçerli olduğu bir ortam neden gereklidir? Sosyal bir ortamda standartlar neden konulur? Etik sorunların çözümü sırasında neden rahatsızlık duyulur? 11
ETİK BİR İKLİM OLUŞTURMA Genelde bireyler etik bir problem karşısında, etik ilke ve değerlere uygun olarak verdikleri karardan ötürü, olumlu ve olumsuz iki zıt duygu yaşarlar. 12
OLUMSUZ DUYGULAR Korku Tedirginlik Yorgunluk ve bitkinlik Kendini baskı altında hissetme Gergin ve endişeli Sıkıntılı ve kaygılı 13
OLUMLU DUYGULAR Verdiği karardan ötürü kendini iyi hissetme Huzurlu ve iyi bir iş yapmanın verdiği mutluluk Vicdanen rahat ve huzurlu hissetme Adalet, eşitlik ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda verdiği karardan dolayı duyduğu iç huzur. 14
MESLEKİ ETİK Belirli bir meslek grubunun, mesleğe ilişkin olarak oluşturup, koruduğu, meslek üyelerine emreden, onları belirli şekilde davranmaya zorlayan, kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri dışlayan, meslek içi rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkeler bütünüdür. 15
ETİK DAVRANIŞ İLKELERİ Doğruluk Yasallık Yeterlik Güvenirlik Mesleğe bağlılık 16
Doğruluk Doğruluk; doğru sözlülük ve güvenirliğe işaret eden bir kavramdır. Etik davranış, başkaları ile ilişkilerde dürüst olmayı ve içtenliği gerektirir. İçten ve dürüst davranmayanlar, ilişkilerde kendi sonlarını hazırlarlar ve güven ortamı ortadan kalkar. En önemli zedeleyici davranış biçimi çoğunlukla korku ve güvensizlikten kaynaklanan yalan söylemedir. Kişiler yalandan uzak durarak üstlerine ve altlarına tam bir güven sağlamak zorundadır. 17
Yasallık İş hayatında üretilen her türlü malın üretiminde ve çalışanlarla ilgili problemlerin çözümünde yasalara bağlı kalmak da mesleki etik ilkelerindendir. Günümüzde iş hayatında gerek üretim alanını gerekse çalışma hayatını düzenleyen yasalar mevcuttur. Hatta yalnızca devletlerin değil uluslararası kuruluşlar da bu konuda etkilidir. Bunlara örnek olarak çalışma hayatını düzenleyen Uluslararası Çalışma Örgütü ile üretim standartlarını düzenleyen Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) sayılabilir. Hukuken suç teşkil eden emirlerin yerine getirilmemesi konusunda yöneticiler kesin tavır içinde olmalıdırlar. 18
Yeterlik İş hayatında her gün sürekli gelişmeler olmaktadır. Bu gelişmeleri takip etmek, kendini yenilemek, iş hayatına uyarlamak mesleki etik ilkeleri arasında önemli yer tutmaktadır. Meslekte sahip olunan mesleki boyut, o işi yapmak konusunda kişiye toplum içerisinde uzman, yetkili veya yeterli kişi gibi kimlikler kazandırır. Bir işi yapabilmek için diploma ya da herhangi bir belge almak, gerçekte o kişiye söz konusu işi yapabilme konusunda hak ve yetki verir. Bu nedenle meslek elemanlarının iyi bir eğitimden geçmiş olmaları gereklidir. Yeterlik aynı zamanda sorumluluk alabilme, inisiyatif kullanabilme davranışıdır. 19
Güvenirlik Meslek olarak kabul edilen bütün işlerin kendine özgü etik değer ve ilkeleri vardır. Mesleğin üyeleri bu etik değer ve ilkelere uygun davranmak durumundadırlar. Uygun davranmadıkları durumda meslek etiği ilkeleri devreye girer. Genel mesleki etik davranış kuralları şöyle sıralanabilir: Yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten ihraç, Meslek içi rekabeti düzenlemek, Mesleğin ideallerini korumak. Bu durum meslek türüne, özelliğine hizmet alanına göre çeşitlilik alabilir. 20
Mesleğe bağlılık Mesleki etik ilkelerinden biri de kişinin yaptığı işi önemsemesi ve en iyi şekilde yapmaya çalışmasıdır. Buna kısaca mesleğe bağlılık denir. Kişinin iş hayatı içerisinde sürekli kendini geliştirmesi ve eğitim imkânlarından yararlanması işine verdiği önemi gösterir. Yalnızca kendi gelişimini yeterli görmeyip, meslektaşlarının mesleki gelişimine katkıda bulunmak da meslek etiği içindedir. Mesleğe bağlılık kişinin işini sevmesine ve huzurlu bir ortamda çalışmasına katkıda bulunur. Bu da verimliliği artırır. 21
Çalışanların Etik Profilleri Çalışanların işletmeye karşı sorumluluğu her şeyden önce, sadakat bilincine erişmiş olması ile başlar. İşletmenin hakları ile çalışanların hakları iç içedir. Bir tarafın hakkının göz ardı edilmesi zaman içerisinde karşı tarafın haklarına da olumsuz yansır. 16. asrın ünlü filozoflarından Bacon; Bizi güçlü yapan yediklerimiz değil hazmettiklerimizdir. Bizi zengin yapan kazandıklarımız değil muhafaza ettiklerimizdir, bizi bilgili yapan okuduklarımız değil kafamıza yerleştirdiklerimizdir ve bizi sevimli yapan başkalarına verdiğimiz öğütler değil onları kendimizde uygulamamızdır. diyerek bu hususu özetlemiştir. 22
Çalışanların Etik Profilleri Genel olarak çalışanlar üç davranış kalıbı içerisinde değerlendirilebilir: 1. Çıkarcı 2. Görevci 3. Ahlakçı Çıkarcı davranış; etik ilkeleri yok sayan bir davranış biçimidir. Görevci davranış; tamamıyla değerlere kurallara riayet etme anlayışını içine alır. Ahlakçı davranış; kurum ve hizmet yararını ön planda tutan bir davranış biçimidir. 23
ETİK LİDERLİK Lider; yönetimde gücü ve etkisi olan kimsedir. Liderlik; belirli şartlar altında belirli kişi ve grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere organizasyonun diğer elemanlarını etkileme, motive etme ve yönlendirme süreci olarak tanımlanabilir. Yönetici (amir) ile lider karıştırılmamalıdır. Herkes yönetici olabilir, ancak lider olamaz. Yönetim sürecinde liderlik iki şekilde karşımıza çıkmaktadır: Resmi (formal) liderlik; yöneticinin bu göreve resmi atanmasıyla olur ve daha çok yönetici olarak adlandırılır. Gayri resmi (informal) liderlik; atanmak suretiyle değil sahip olduğu bazı özelliklerden dolayı güç sahibi olan kimse. 24
İşyerinde İş Etiğine uygun ortamda çalışmak İş yerlerinde etik değerlere uygun çalışma ortamını gerçekleştirmenin temel şartları vardır. Bunların en önemlileri şunlardır: 1. Etik ilkeleri belirlenip açıkça ilan edilmeli. 2. Etik değerlere bağlı kalınmalı. 3. Davranışlarla örnek olunmalı. 4. Çalışanların bu konudaki eğitimi sağlanmalı. 5. Çalışanların tüm yasal haklardan yararlanmaları sağlanmalı. 6. İletişim imkânları desteklenmeli. 7. Bir etik kurulu oluşturulmalı. 8. Tutarlı olunmalı. 25
İş Ahlakına Uygun Şartların İşe ve İş Yerine Etkisi Bir meslek kuruluşu ne kadar iyi organize olmuşsa, vicdanlar üzerindeki etik kontrolleri de o kadar etkili olacaktır. En önemlisi meslek ahlâkı gelişecek ve saygı görecektir. Son yıllarda yaşanan meslek ahlakındaki dejenerasyon, toplum yapısının gittikçe bozulma eğiliminde olduğunu göstermektedir. Çağdaş toplumların tutulduğu genel hastalık bu sebepten ileri gelmektedir. Gerçekte, hastalık fikri bir hastalık değildir. 26
İş Ahlakına Uygun Şartların İşe ve İş Yerine Etkisi Eğer bu gün bir hastalıktan ıstırap çekiliyorsa bunun nedeni, henüz gerekli olan değerlerin yerine oturtulamamış olmasıdır. Doğru ile yanlış arasında sabit bir sınır yoksa ve başarı etik olmayan hareketleri bağışlatıyorsa bir etik disiplini kurulamaz. Her türlü etik disiplin eksikliği etkisini, ekonomik hayatın ötesinde de gösterir ve bunun sonucu olarak, toplum ahlâkında çöküş eğiliminin boyutları büyük olur. 27
Sözün özü Doğru olanı savunmak cesaret ister Yönetici; bu cesareti gösterebilme davranışını kurumsal kültürün bir parçası haline getirmelidir. Cesaret; inandığımız şeyleri yapmak değildir! Cesaret; doğru olanı, etik olanı yapabilmektir 28
29