Akademik Bilişim 11 - XIII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri Uzaktan Eğitim Uygulamaları ve Öğretim Yönetim Sistemleri Afyon Kocatepe Üniversitesi, Uzaktan Eğitim Meslek Yüksek Okulu, Afyonkarahisar deperlioglu@gmail.com, ertue@aku.edu.tr Özet: Üniversitelerin internete erişim yönünden zengin altyapılara sahip olması, sürekli eğitim kadrosu ve sistem tasarım ekibinin olması uzaktan eğitim sistemi hazırlanmasını daha çekici hale getirmiştir. Uzaktan Eğitim Sistemleri de internet ağını kullanarak eğitimlerini, elektronik kitap, elektronik posta, tele konferans görüşmeleri gibi metotlarla yapmaya başlamışlardır. Bu metotların artması ve sürekli geliştirilmesi ile birlikte tüm sistemi kapsayan yapıya Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemi (WTUES) adı verilmiştir. Bu çalışmada halen Afyon Kocatepe Üniversitesi nde kullanılan WTUES anlatılmıştır. Bu WTUES evrensel, SCORM standartlarına uygun ve öğrenci kaydı, kullanıcı rolleri, dersler, sınavlar, güvenlik uygulamaları, öğrenci işleri, danışmanlık hizmetleri, iç haberleşme, yönetici işlemleri, değerlendirme vb. gibi birçok uygulamayı içermektir. Yazılımın bu özellikleri, yapılan eğitim çalışmaları ve deneyimler ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Anahtar Sözcükler: Web tabanlı uzaktan eğitim Sistemi, Öğretim Yönetim Sistemleri, E-öğrenme, Uzaktan eğitim. Distance Learning Applications and Learning Management Systems Abstract: Having substantial infrastructures in point of accessing to internet, continuous education staff and system design team have made distance education more attractive for universities. Distance education systems have begun to make their education activities by using tools and services like electronic books, electronic mail and conference calls. With increasing number of these methods and developing them consistently, the structure that covers the whole system was named as Web Based Distance Education System (WBDES). In this study, a WBDES that is currently used in Afyon Kocatepe University have been described. This WBDES is compatible with any institution or organization and suitable for universal SCORM standards. It includes many features and functions like student account creation, user roles, lessons, examinations, security applications, student affairs, counseling services, internal communication, executive functions and assessment etc. Educational studies and experiments in this WBDES were explained detailed. Keywords: Web based distance education system, Learning Management System, E-learning, Distance Education. 1. Giriş 329 Günümüzde gelişmiş ülkeler başta olmak üzere hemen hemen tüm ülkeler bilişimin gücünden daha fazla yararlanmak istemektedir. Bilişimin gücünü geç fark etmiş ülkeler bile artık bu gücün farkına varmış ve daha önce farkına varan ülkelere yetişmek için var güçleri ile planlar yapmakta, mevcut sistemlerini sorgulamaktadırlar. Çünkü tüm dünya artık ülkelerin zenginliklerinin ve geleceklerinin güvende olması için para ya da doğal kaynaklarının değil bilgi ve insan kaynaklarının önemli olduğunu anlamıştır. İnsan gücü yetiştirmenin tek yolu da eğitim ve öğretimdir [4]. Eğitim yaşama hazırlık değil yaşamın ta kendisidir; yaşamla özdeştir. Bu özdeşlikte eğitim,
Uzaktan Eğitim Uygulamaları ve Öğretim Yönetim Sistemleri yaşama yön veren, yaşam biçimine özellik kazandıran bir süreçtir [12]. Yaşamak için üretim, üretim için bilgi ve bilgi için eğitim şeklindeki bir anlatımla eğitimin insan hayatının ayrılmaz bir parçası olduğu vurgulanabilir. Burada önemli olan, insanın yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan bilgilere ulaşabilmesi ve dolayısıyla eğitilmesi gereklidir. Konuya bu açıdan bakıldığında, hayatımızda uzaktan öğretim sistemlerinin etkisi yadsınmayacak kadar fazladır. Zaten bu tür nedenlerden dolayı da, öğrenme-öğretme süreçlerinde önem kazanan değişiklik isteği kendini eğitim sistemleri üzerinde hissettirmeye başlamıştır. Böylece, geleneksel eğitimden açık öğrenime doğru giden çeşitli öğretim sistemleri ortaya çıkmıştır [6]. Eğitimdeki asıl kaygı, klasik eğitim kurumlarının giderek artan hareketli nüfusun öğretim ortamını nasıl kuracaklarıdır. Hareketli (mobil) öğretimin amacı bugünün sabit olan eğitim ortamını yarının esnek sanal eğitim ortamlarına taşınmasıdır [13]. Uzaktan Eğitim, farklı ortamlarda bulunan öğrenci ve öğretmenlerin, öğrenme ve öğretme faaliyetlerini, iletişim teknolojileri ve posta hizmetleri ile gerçekleştirdikleri bir eğitim sistemi modelini ifade eder [11]. Uzaktan Eğitim; özel organizasyonların ve uygulamaların yapılması yanında, ayrıca özel bir ders planı yapma tekniği ve özel öğretme teknikleri olan, elektronik olan veya olmayan sistemlerin kullanıldığı, özel iletişim metotları olan normal olarak öğretme faaliyetlerini farklı ortamlarda oluşturan planlı bir öğrenmedir [8]. Uzaktan eğitim, eğitimi alan kişilerin herhangi bir eğitim kurumuna gitmeden yazılı dokümanlarla CD, videokasetleri, İnternet ve televizyon aracılığı ile almış oldukları eğitim tipidir [3]. Bu makalede uluslararası SCORM standartlarına uygun, internet üzerinden eğitim-öğretim verebilen, yüksekokul, fakülte veya enstitü gibi tüm eğitim kurumlarının işlevlerini internet üzerinden yerine getirebilen bir Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sisteminin temel özellikleri, 330 yapısı, Afyon Kocatepe Üniversitesi nde yapılan uzaktan eğitim uygulamaları ve elde edilen deneyimler anlatılmıştır. 2. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemleri Günümüz internet altyapısının gelişmesi ile artan internet kullanımı, yazılımların web tabanlı hale gelmesine ve bu şekilde hizmet vermesine başlamıştır. Uzaktan Eğitim Sistemleri de internet ağını kullanarak eğitimlerini, elektronik kitap, elektronik posta, tele konferans görüşmeleri gibi metodlarla yapmaya başlamışlardır. Bu metodların artması ve sürekli geliştirilmesi ile birlikte tüm sistemi kapsayan yapıya Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemi (WTUES) adı verilmiştir. WTUES nin en önemli avantajlarından birisi, sanal bir kampüs oluşturabilmesi ve eşzamansız (asynchronous) eğitime imkân sağlayabilmesidir. Öğrenciler, eğitmenler tarafından sisteme aktarılan eğitim içeriklerine istedikleri zaman erişebilmekte ve bu kaynaklardan faydalanabilmektedirler. Oluşan bu esneklik ve sistemin maliyet avantajı WTUES nin oluşmasına imkan sağlamıştır [10]. WTUES in günümüzde sayılarının hızla artması ve öğrenci ve eğitimciler tarafından kabul görmesinin en önemli nedeni zamandan ve mekândan bağımsız bir yapı ile çalışıyor olmasıdır. Bundan dolayı iş hayatı nedeniyle zaman sıkıntısı çeken veya eğitimin verildiği yerde bulunamayan kişiler için önemli bir tercih nedeni olmuştur [2]. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemleri, genel olarak Öğretim Yönetim Sistemi (ÖYS) olarak adlandırılmaktadır. ÖYS lerin tasarımında dikkat edilecek unsurlar ve yöntemler literatürde çok farklı bakış açıları ile ele alınmıştır [1, 7, 9]. Öte yandan WTUES in etkileşimli eğitim özelliği ve güncel içerik sunması da göz ardı edilmemelidir. 3. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemlerinin Yapısı Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemlerinde (WTUES), internet ortamları için kullanılan
farklı tekniklerin hemen hemen hepsinden yararlanılmaktadır. İçeriğe erişmek için HTML, HTM, Asp, PhP gibi sayfa yapıları düzenlenmekte, iletişimin sağlanması ve sağlıklı olarak yürütülmesi için elektronik posta listelerinden faydalanılmakta, etkileşimin artırılabilmesi için tartışma listeleri (forum) ve sohbet programları kullanılmaktadır. WTUES in en önemli avantajları arasında sanal bir kampüs oluşturabilmesi ve asenkron eğitime olanak vermesi yer almaktadır. Öğrenciler sistem dahilindeki içeriğe istedikleri zaman ulaşabilmekte ve kaynaklardan istedikleri ölçüde faydalanabilmektedirler. Sağlanan bu esneklik, maliyet avantajları ile birleştiğinde ideal bir model oluşmasına olanak tanımaktadır. WTUES lerin Web üzerindeki basit eğitim içeriklerinden ayrılabilmesi için sahip olması gereken temel özellikler vardır. Bu özelikler eğitim sisteminin amacına ve hedef kitlesine göre kimi zaman değişiklikler gösterse de genel hatlarıyla aşağıdaki fonksiyonları içermelidir [5]. 1) Kullanıcı İşlemleri: İnternet üzerinden yayın yapan WTUES ler genel erişime açık bir yapıya sahip olabilmektedir. Ancak eğitim içeriklerinin herkes tarafından görüntülenmesi istenmeyebilir. Belirli kullanıcı grup ve hakları doğrultusunda sisteme giriş yetkisi verilmek istendiği durumlarda WTUES lerin kullanıcı tanımlayabilir ve yönetebilir bir yapıda olması gerekmektedir. 2) Ders içeriklerinin Hazırlanması: WTUES in temelini oluşturan ders içeriklerinin hazırlanması ya da hazırlanmış içeriklerin Web ortamına aktarılması sistem içerisinden yapılabilmelidir. 3) Derslerin Takibi: Öğrenci ders yüklerinin kontrol edilmesi, hangi dönem hangi dersi almaları gerektiği ya da hangi dersi aldıkları gibi bilgilerin takip edilebilmesi gerekmektedir. 4) Öğrenciye özel programların açılması: WTUES in en önemli avantajlarından birisi Akademik Bilişim 11 - XIII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri 331 esnekliktir. Bu esneklik öğrenciye özel programların oluşturulabilmesiyle ön plana çıkan bir özellik haline gelmektedir. Eğitim programı zamandan bağımsız olarak tasarlanabildiğinden, dönemlik, aylık hatta haftalık ders yükleri farklı şekilde belirlenebilir. 5) Ödev, Proje Verilmesi ve Teslimi: Öğrencilere ödev ve projelerin verilmesi, bu çalışmalar ile ilgili içerik ve açıklamaların öğrencilere aktarılması, tamamlanan çalışmaların toplanıp değerlendirilmesi gibi işlemlerin yapılabilmesi gerekmektedir. 6) Sınav ve testlerin hazırlanması ve uygulanması: WTUES uygulamalarında dönem içinde aktarılan bilginin öğrenci tarafından ne derecede alınabildiği ortaya konmalıdır. Bütün eğitim sistemlerinde olduğu gibi WTUES de de bu çalışma sınav ve testler yoluyla yapılmalıdır. Bu çalışmalarda iki farklı yöntem genel olarak tercih edilmektedir. Bunlardan biri dönem/eğitim sonunda öğrencilerin bir merkezde toplanarak sınava tabi tutulmalarıdır. Diğeri çevrimiçi sınavlar yöntemidir. Öğrenciler terminaller yardımıyla merkezden gelen soruları yanıtlamaktadırlar. Her iki yöntem ya da ikisini de uygulayan sistemlerde eğitim süresince öğrencinin kendi bilgi düzeyini test etmesi gerekmektedir. Genel değerlendirmede kullanılacak testlerin yanı sıra, sadece deneme amaçlı olarak testlerin oluşturulabilmesi ve bu testlerin eğitim sistemi üzerinden öğrenciye sunulabilmesi de gerekmektedir. 7) Öğrenci davranışlarının izlenmesi ve incelenmesi: WTUES leri başarıya taşıyacak en önemli çalışmalardan biri şüphesiz sistemin ne derece etkin kullanıldığının gözlenebilmesidir. Öğrencilerin günün hangi saatinde sistemden ne ölçüde yararlandıkları, hangi ders içeriklerinde ne kadar vakit geçirdikleri gibi bilgilerin sistem üzerinden takip edilebilmesi gerekmektedir. Ayrıca anket bölümü ile öğrencilerin her türlü konuda kullanıcıların görüşleri öğrenilebilmelidir.
Uzaktan Eğitim Uygulamaları ve Öğretim Yönetim Sistemleri 8) Öğrencilerin Başarı Durumlarının Değerlendirilmesi: Eğitimin sonunda hem sistemin başarısını, hem de öğrencinin başarısını öğrenci başarı durum değerlendirmesi ortaya koyacaktır. 9) Etkileşimli İletişim Ortamları ve Destek Hizmetlerinin Yönetimi: Öğrenci destek hizmetlerinin amacı, öğrencilerin örgütün kaynaklarını etkili bir biçimde kullanmalarına yardımcı olmaktır. Uzaktan eğitimde öğrenci çoğu geleneksel eğitim sistemine göre daha çok desteğe ihtiyaç duymaktadır. 4. Afyon Kocatepe Üniversitesi Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemi ve Öğrenme Etkinlikleri Afyon Kocatepe Üniversitesi Uzaktan Eğitim Meslek Yüksek Okulu, tasarımı İdol Yazılım ve okulumuz personeli tarafından gerçekleştirilen, özgün öğretim yönetim sistemini kullanmaktadır. Kısaca @KÜ-UEMYO olarak adlandırılan Öğretim Yönetim Sistemi (ÖYS) www. uzem.aku.edu.tr adresinde aktif durumdadır. Sistem kullanıcı ismi ve parolaya göre kişileri öğrenci, sistem yöneticisi, öğretim elemanı gibi kendi yetkilerine uygun olan birime giriş yapmasına izin vermektedir. Hazırlanan öğrenim yönetim sistemi, kişisel bilgisayarlarda istenilen işletim sisteminde istenilen tarayıcıda verimli bir şekilde çalışabilmektedir. @KÜ-UEMYO giriş sayfası Şekil 1 de gösterilmektedir. Öğrenciler @KÜ-UEMYO sistemine girdikten sonra, eğitim araçlarını kullanabilecekleri gibi bütün eğitim etkinliklerinden de faydalanabilirler. ÖYS içerisindeki bu etkinlikler duyurular, ajanda, forum, mesajlaşma, canlı dersler, sözlük, alıştırma kitabı, sözlük vb. olarak sayılabilir. ÖYS sistemi içerisindeki öğrencilerin kullanabilecekleri bu etkinliklerden bazıları genel hatlarıyla aşağıdaki gibi sıralanabilir. Öğrencilerin herhangi bir derse girdiklerinde karşılaştıkları ders ana sayfası Şekil 2. de verilmiştir. Şekil 1. @KÜ-UEMYO giriş sayfası. Şekil 2. Ders giriş sayfası. 1) Ders içerikleri: ÖYS içerisinde her ders için toplam 14 haftayı kapsayacak şekilde etkileşimli ders içerikleri bulunmaktadır. Bu içerikler bütün öğrencilerin kolaylıkla kullanabileceği, izleyebileceği veya yönlendirebileceği video görüntüleri ve canlandırmalar (animasyon) kullanılarak hazırlanmıştır. Öğrenciler eşzamanlı olarak yürütülen danışmanlık saatleri dışında istedikleri saatte eşzamansız olarak bu içerikleri girerek öğrenme faaliyetlerini devam ettirebilmektedir. Öğretim elemanları (ders danışmanları) ders içeriklerini haftalık olarak açabilecekleri gibi, bir dönem için gerekli olan 14 haftalık içeriği bir çırpıda açabilirler. Şekil 3, @KÜ-UEMYO üzerinde örnek bir ders içeriğini göstermektedir. 332
Akademik Bilişim 11 - XIII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri Şekil 3. @KÜ-UEMYO üzerinde örnek bir ders içeriği. 10 MB lık alana sahiptir ve her türlü iletişim amacıyla kullanabilmektedir. Ayrıca sistem içerisinde öğretim elemanlarının ve öğrencilerin istedikleri kullanıcıya doğrudan mesaj göndermelerini sağlayan bir mesajlaşma sistemi mevcuttur. İkinci iletişim aracı ise Sohbet (chat) aracıdır. Sohbet aracı ile öğrenciler istediklerinde karşılıklı olarak diğer öğrencilerle veya öğretim elemanları ile çevrim içi iletişim kurabilmektedir. Diğer bir iletişim aracı ise Tartışma Odaları (forum) aracıdır. Tartışma odalarında öğretim elemanlarının veya öğrencilerin derslerle ilgili açılan başlıklar altında istedikleri gibi görüş bildirebilmektedirler. 2) Ödevler: Öğretim elemanları her hafta için istediği sayıda ödev verebilirler. Ödev verildiği anda o hafta başlıkları altında ödev başlığı otomatik olarak görünmektedir. Ayrıca ödevleri duyurular kısmında ilan etmekte mümkündür. Ödevlerin başlangıç ve bitiş tarihleri belirlenerek, öğrencilerin ödevlerini bu tarihler arasında yükleyebilmeleri sağlanır. Öğretim elemanları ödevleri değerlendirdiğinde notları @KÜ- UEMYO sisteminde ilan edebilir. 3) Deneme Sınavları ve Alıştırmalar: Ders içeriklerinde her haftanın sonunda deneme sınavları bulunmaktadır. Deneme sınavları genellikle 10-20 çoktan seçmeli sorudan oluşmak ve 30-40 dakika süre verilmektedir. Öğrencilerin sınavları cevaplamaları ve öğretim elemanlarının değerlendirmeleri çevrim içi olarak yapılmaktadır. Öğretim elemanları ayrıca her haftanın sonunda değişik alıştırmalar verebilmekte, uygulamalar yaptırabilmektedir. Şekil 4, @KÜ-UEMYO üzerinde örnek bir deneme sınavını göstermektedir. Şekil 4. @KÜ-UEMYO üzerinde örnek bir deneme sınavı. 5) Anket: Öğretim elemanları istedikleri zaman öğrencilerin ders veya herhangi bir konu hakkındaki görüşlerini almak için @KÜ-UEMYO sistemi içinde anket düzenleyebilirler. Anket düzenlendiğinde belirtilen tarih aralığında @ KÜ-UEMYO ana sayfasında duyurularda bildirilir. Anket sonuçları kendilerine ayrılan dizin üzerinde saklanırlar. 4) Çevrim içi iletişim: @KÜ-UEMYO sistemi içinde öğrencilerin iletişim için kullanabilecekleri 3 genel iletişim aracı mevcuttur. Birincisi e-posta sistemidir. Öğrencilere genel iletişim amacıyla okula kayıt yaptırdıkları anda adsoyad@ue.aku.edu.tr şeklinde e-posta adresi verilmektedir. Kendi posta sunucusuna sahip olan e-posta sistemi içerisinde her öğrenci 333 6) Sözlük: Öncelikle öğretim elemanlarının derslerle ilgili özel terimleri yüklemesi için oluşturulan sözlüğe istenildiği kadar kelime eklenebilmekte ve öğrenciler tarafından istenildiğinde görüntülenebilmektedir. Şekil 5 de sözlük ekranından bir görüntü görülmektedir.
Uzaktan Eğitim Uygulamaları ve Öğretim Yönetim Sistemleri gönderinin sonunda yazarın adı ve gönderi zamanı belirtilir. Öğretim elemanı ve diğer öğrenciler yazılara yorum yapılabilir. Yorumlar, blog kültürünün çok önemli bir dinamiğidir; bu sayede öğretim elemanı ve diğer öğrenciler arasında iletişim sağlanır. Şekil 5. @KÜ-UEMYO üzerinde örnek bir sözlük ekranı. 7) Takvim: Sistemle ilgili önemli gün ve olayların dersle ilgili öğretim görevlisi tarafından işaretlenebildiği, böylelikle öğrencilere dersi planlamada kolaylık sağlayan bir bölümdür. Şekil 6. @KÜ-UEMYO üzerinde örnek bir takvim ekranı. Şekil 7. @KÜ-UEMYO üzerinde örnek bir blog ekranı 9) Diğer araçlar: Sistem içerisinde ayrıca öğretim elemanlarının dersle ilgili web sitelerinin adreslerini paylaştıkları Linkler (Bağlantılar bölümü, dersle ilgili öğrencilerin aklına gelebilecek soruları cevapladıkları Sıkça sorulan sorular bölümü, senkron ders ortamını sağlayan Konferans Listesi bölümü, öğrencilere ve öğretim elemanına dersle ilgili erişimi istatistiklerini gösteren raporlar bölümü bulunmaktadır. 5. Sonuç ve Öneriler Bu makalede genel olarak uzaktan eğitim sistemlerinden bahsedilmiş ve Afyon Kocatepe Üniversitesi ndeki uzaktan eğitim uygulamalarından örnek verilmiştir. AKÜ de kullanılan WTUES uluslararası SCORM standartlarına uygun, internet üzerinden eğitim-öğretim yapılabilen, yüksekokul, fakülte veya enstitü gibi tüm eğitim kurumlarının işlevlerini internet üzerinden yerine getirebilen bir yazılımdır. @KÜ-UEMYO sistemi içerisine dahil edilen özellikle Web 2.0 destekli eğitsel araçlar ve yaklaşımlar sayesinde, gerçekleştirilen e-öğrenme faaliyetlerinin niteliğinin ve verimliliğinin arttırılması düşünülmüştür. Bildiride bahsedilen araçlar ve faaliyetlerin dışında, daha yüksek düzeyde, etkili ve verimli e-öğrenme süreçlerini sağlamak için çeşitili araç ve faaliyetlerin geliştirilmesi ve değiştirilmesi çalışmaları devam etmektedir. 6. Kaynaklar 8) Blog Sistemi: Güncelden eskiye doğru sıralanmış yazı ve yorumların yayınlandığı, web tabanlı yayın anlamına gelen blog yapısı @ KÜ-UEMYO sistemi içerisinde öğrenciler tarafından kolaylıkla oluşturulabilmektedir. Her 334 [1] Aslantürk, O., Bir Web tabanlı uzaktan eğitim sisteminin tasarlanması ve Gerçekleştirilmesi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, (2002).
Akademik Bilişim 11 - XIII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri [2] Carswell, A.D. ve Venkatesh, V., Learner outcomes in an asynchronous distance education environment, International Journal of Human-Computer Studies, 56(5), 475-494, (2002). [3] Deperlioğlu, Ö., Kütüphane Otomasyonu Yapısının Oluşturulması ve Uygulaması, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, Cilt 1, sayı 2, s. 49-54, (1999). [4] Deperlioğlu, Ö., Yıldırım, R., Mesleki Eğitimin Uzaktan Eğitim İle Desteklenmesi Ve Örnek Uygulama, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, s.71-84, (2009). [5] Deperlioglu, O. ve Arslan, Y., Design principles of a web-based distance education system and a sample application in Afyon Kocatepe University, IET Software, Volume 4, Issue 4, August 2010, p. 283-293, (2010). [6] Eroğlu, E., İletişim Sürecinde Medya- Mesaj-Yöntem İlişkisi ve Geleneksel Eğitimden Uzaktan Öğretim Sistemlerine Geçiş Süreci, Kurgu Dergisi. Anadolu Üniversitesi İBF Yayınları, Sayı: 14, s.275 294, (1996). [7] French, D., Preparing for Internet Based Learning, Internet-Based Learning: An Introduction and Framework for Higher Education and Business (editör: D. French, C. Hate, C. Johnson, g. Farr), Stylus, Virginia, (1999). [8] Gülnar, B., Bilgisayar ve İnternet Destekli Uzaktan Eğitim Programlarının Tasarım Geliştirme ve Değerlendirme Aşamaları (SUZEP ÖRNEĞİ), Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, (2003). [9] Harris, D., Creating a Complete Learning Environment, Editor: Deanie French, Charles Hale, Charles Johnson, Gerakd Farr, Internet Based Learning An Introduction and Framework for Higher Education and Business. Stylus Publishing, (1999). [10] Hodges, C. B., Designing to motivate: Motivational techniques to incorporate in elearning experiences, The Journal of Interactive Online Learning, Vol. 2, No. 3, pp. 1-7, (2004). [11] İşman, A., Uzaktan Eğitim. Öğreti Yayınları, Ankara, (2005). [12] Yaşar, Ş., Uzaktan Öğretimde Öğrencilerin Yabancı Dil Öğretimine İlişkin Tutumları, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Ekim, Cilt: 2, Sayı: 2, s. 227-233, (1989). [13] Yuen, S., Wang, S., M-learning: Mobility in learning, Health & Higher Education, Vol. 2004, No. 1, pp. 2248-2252, (2004). 335