Bologna Süreci ve Yükseköğretimde Kalite Güvencesi

BOLOGNA SÜRECİNİN TÜRKİYE DE UYGULANMASI PROJESİ: 2009-2011 Bologna Süreci ve Yükseköğretimde Kalite Güvencesi Prof. Dr. Miraç AKÇAY Bologna Uzmanı, Karadeniz Teknik Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi 13 Ocak 2011, Antalya

Kalite 19 Haziran 1999 : Bologna Deklerasyonu AMAÇ: Avrupa ülkelerindeki yükseköğretim sistemlerinin yeniden yapılandırılması 1) Avrupa Yüksek Öğretim (EHEA-AYA) 2) Avrupa AraĢtırma Alanlarını (ERA) Bilgi tabanlı toplumu Bilgi tabanlı ekonomi alanlarını oluģturmak NĠHÂĠ HEDEF (2010) 2020 (revize) Yüksek hareketlilik (öğrenci, akademik ve idari personel), Birbiri ile karşılaştırılabilir ulusal eğitim sistemleri, Birbiri ile çok iyi ilişkilendirilmiş öğretim ve araştırma etkinlikleri İç ve dış paydaş katılımı ile sürekli denetlenen ve izlenen süreç

1998 Sorbonne Deklerasyonu Ortak Bir Yeterlilikler Çerçevesinin Oluşturulması Ortak iki seviyeli eğitim sisteminin yerleştirilmesi (Lisans ve yüksek lisans Öğrenci ve eğitmenlerin hareketliliğinin sağlanması B O L O G N A S Ü R E C Ġ 1999 Bologna Deklerasyonu 2001 Prag Bildirisi 2003 Berlin Bildirisi 2005 Bergen Bildirisi 2007 Londra Konferansı 2009 Leuven Konferansı O r t a k ç a l ı ş m a r u h u Kolay anlaşılabilir ve karşılaştırılabilir dereceler Kredi sistemi (AKTS) Araştırmacıların hareketliliği Kalite güvencesi Yükseköğrenimde Avrupalılık boyutu Yaşam Boyu eğitim (LLP) Sosyal Boyut Yükseköğrenim kurumları ve öğrencilerin katılımı Avrupa Yüksek Öğrenim Alanının Özendirilmesi Kurumsal, Ulusal ve Avrupa seviyelerinde Kalite Güvencesi Doktora eğitiminin 3. seviye olarak kabul edilmesi Derecelerin ve kredilerin tanınması (Diploma Eki) Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi Eğitim ve araştırma arasında yakın bağlantı Sosyal Boyut un güçlendirilmesi Kalite Güvencesi nin standartları ve rehberleri Ulusal Yeterlilikler Çerçeveleri Ortak Dereceler in takdimi ve tanınması Yükseköğrenimde esnek öğrenme yolları Avrupa Kalite Güvencesi Kaydı nın oluşturulması Bologna Sürecinin Global Boyutunu geliştirme stratejileri Sosyal Boyutu izleme amaçlı etkin ulusal planların üretilmesi 2020 yılına kadar mezunların en az %20 sinin hareketliliğinin sağlanması Yükseköğretimden faydalanan grupların artırılmasının sağlanması Yükseköğretime ayrılan kaynakların artırılması ve çeşitlendirilmesi 2010 Youth on the move!!! Haydi gençler yola!

Bologna Süreci: Çok yüzlü bir Mücevher DERECE SĠSTEMĠ İkili Sistemin Uygulama Düzeyi Lisanstan Yüksek Lisansa Geçiş Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi KALĠTE GÜVENCESĠ Dış Kalite Güvence Sistemi Öğrencilerin Katılım Düzeyi Uluslararası Katılım Düzeyi DĠPLOMA VE ÖĞRENĠM SÜRELERĠNĠN DENKLĠĞĠ Diploma Eki Uygulama Düzeyi Lizbon Tanınma Konvansiyonu ECTS Uygulama Düzeyi Mücevher parlar Ancak eğer tüm yüzeyler parlatılmıģsa YAġAM BOYU ÖĞRENĠM Önceki Öğrenimin Tanınması ORTAK DERECELER Ortak Derecelerin Oluşturulması ve Tanınması

BERGEN-2005 LONDRA-2007 LEUVEN-2009 DERECE SĠSTEMĠ MÜKEMMEL (4.67) ÇOK ĠYĠ (4.33) ÇOK ĠYĠ (4.33) İkili Sistemin Uygulama Düzeyi MÜKEMMEL (5) MÜKEMMEL (5) MÜKEMMEL (5) 1 den 2 ye Geçiş ÇOK ĠYĠ (4) MÜKEMMEL (5) MÜKEMMEL (5) İkili Sistemdeki Öğrenci Oranı MÜKEMMEL (5) - - Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi Uygulama Düzeyi - ĠYĠ (3) ĠYĠ (3) KALĠTE GÜVENCESĠ ORTA (2.00) ÇOK ĠYĠ (4.00) ÇOK ĠYĠ (4.00) AYA ile Uyumlu Ulusal Kalite Sis. Uyg. Düzeyi ORTA (2) MÜKEMMEL (5) - Dış Kalite Güvence Sistemi Gelişme Düzeyi ORTA (2) ÇOK ĠYĠ (4) ĠYĠ (3) Öğrencilerin Katılım Düzeyi ORTA (2) ÇOK ĠYĠ (4) MÜKEMMEL (5) Uluslararası Katılım Düzeyi ORTA (2) ĠYĠ (3) ÇOK ĠYĠ (4) DĠPLOMA VE ÖĞRENĠM SÜRELERĠNĠN DENKLĠĞĠ ÇOK ĠYĠ (3.67) ÇOK ĠYĠ (4.33) ÇOK ĠYĠ (4.00) Diploma Eki Uygulama Düzeyi ÇOK ĠYĠ (4) ÇOK ĠYĠ (4) ĠYĠ (4) Lizbon Tanınma Konvansiyonu ĠYĠ (3) ÇOK ĠYĠ (4) MÜKEMMEL (5) ECTS Uygulama Düzeyi ÇOK ĠYĠ (4) MÜKEMMEL (5) ĠYĠ (3) YAġAM BOYU ÖĞRENĠM ĠYĠ (3) ZAYIF (1) Önceki Öğrenimin Tanınması - ĠYĠ (3) ZAYIF (1) ORTAK DERECELER MÜKEMMEL (5.00) - Ortak Derecelerin Oluşturulması ve Tanınması - MÜKEMMEL (5) - GENEL SONUÇ (GENEL PUAN) ĠYĠ (3,45) ÇOK ĠYĠ (4.13) ĠYĠ (3,34)

Yeterlilik (Qualification): Bir yükseköğretim kademesini başarı ile tamamlayan bir kişinin neleri bileceğinin, neleri yapabileceğinin ve nelere yetkin olacağının tanımıdır. Yeterlilikler çerçevesi(qualifications Framework) bunları organize eden ve sınıflandıran yapıdır. Yeterliliklerin kazanılma derecesi, her ders/modül esnasında ve sonunda uygun ve nesnel yöntemlerle öğrenme çıktıları olarak ölçülür ve öğrenen bir derece ile ödüllendirilir: Ön lisans, lisans, yüksek lisans, doktora

İlk Ve Orta Öğretim Düzeyleri Yükseköğretim Düzeyleri Hayat Boyu eğitim- Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi Avrupa Birliği Tavsiye Kararı EQF-LLL EQF Düzey 8 AYÖA Yeterlilikler Çerçevesi ġemsiye Çerçeve Bologna Süreci-Bergen Kararı QF-EHEA Üçüncü Düzey (Doktora) Avrupa Yüksek Öğretim Alanı AKTS Yeterlilikler Çerçevesi??? EQF Düzey 7 EQF Düzey 6 EQF Düzey 5 Ġkinci Düzey (Yüksek Lisans) Birinci Düzey (Lisans) Kısa Düzey (Önlisans) 90 veya120 180 veya 240 120 EQF Düzey 4 EQF Düzey 3 EQF Düzey 2 EQF Düzey 1 Kazanılması gereken yeterlilikleri tanımlayan Dublin Tanımlayıcıları 22 Nisan 2008 AP ve AB Konseyi BaĢkanları imzası 2010 da ulusal yeterliliklerin, 2012 de sertifika ve diplomaların EQF e uyumu kararı

AMAÇ: Yükseköğretim sistemleri arasında uluslar arası ilişkilendirmeyi sağlamak (saydamlık) Yükseköğretim sistemlerinin birbirini tanımasını kolaylaştırmak (tanınma) Öğrenenlerin ve mezunların hareketliliğini artırmak (hareketlilik) Hedef: Öğrencilerin farklı ülke ve üniversitelerde eğitim alıp, bu eğitimi / dersleri bir başka kurumda (kendi kurumu) onaylatıp mezun olabilmesini temin etmek

Ulusal Ulusal düzeyde Yeterlilikler yükseköğretim Çerçevelerinin yeterlilikleri ilgi arasındaki tutulabileceği ilişkiyi ve açıklayan, bu sayede ulusal farklı ve ülkelerin gözönünde bulundurularak herhangi uluslararası bir meslek paydaşlarca yeterliliklerini tanınan birbirleriyle alanındaki ve ilişkilendirilebilen, yeterliliklerin ilişkilendirilebileceği yeterliliklerin belirli bir şemsiye ilgili paydaşların düzen içerisinde (üst) görüşleri yapılandırıldığı çerçevelerdir. alınarak belirli bir düzen içerisinde bir sistemdir. yapılandırıldığı bir sistemdir. Bölüm Misyonu Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi Mesleki Yeterlilikler Paydaş Görüşleri Eğitim Amaçları Program Çıktıları Ders Öğrenme Çıktıları

TYYÇ FAALİYETLERİ (21.01.2010 tarihli YÖK kararı) TARİH 1 Süreci başlatmak için karar alınması Nisan 2006 2 Çalışma takviminin oluşturulması 2006 3 Sürecin organizasyonu 2006-2008 4 Çerçevenin tasarımı Kasım 2008 5 Paydaşlardan görüş alınması Ocak 2009 6 Çerçevenin onaylanması Kısmen (TUYÇ) Mayıs 2009 Tamamen (TYYÇ) Ocak 2010 7 İdari organizasyon Şubat 2010 8 Çerçevenin yükseköğretimde uygulanması Pilot düzeyde uygulama Aralık 2010 Tüm kurumlarda uyg. Aralık 2012 9 Yeterliliklerin TYYÇ ye dahil edilmesi 2010-2015 10 Çerçevenin AYÇ ile uyumluluğunun belgelendirilmesi 2010-2012 11 TYYÇ Web sitesinin oluşturulması ve yayınlanması 2010

Bilgi Beceri Yetkinlik Ön Lisans Lisans Y. Lisans Doktora Kuramsal Uygulamalı Kavramsal Bilişsel Uygulamalı Bağımsız Çalışabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği Öğrenme Yetkinliği İletişim ve Sosyal Yetkinlik Alana Özgü Yetkinlik

TÜRKĠYE YÜKSEKÖĞRETĠM YETERLĠLĠKLER ÇERÇEVESĠ (TYYÇ) TYYÇ DÜZEYĠ BĠLGĠ -Kuramsal -Uygulamalı BECERĠLER -Kavramsal/ -BiliĢsel -Uygulamalı Bağımsız ÇalıĢabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği Öğrenme Yetkinliği YETKĠNLĠKLER ĠletiĢim ve Sosyal Yetkinlik Alana Özgü Yetkinlik 5 ÖNLĠSANS EQF-LLL: 5. Düzey QF-EHEA: Kısa Düzey -Ortaöğretim düzeyinde kazanılan yeterliliklere dayalı olarak alanındaki güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araçgereçleri ve diğer kaynaklarla desteklenen temel düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgilere sahip olma. - Alanında edindiği temel düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgileri aynı alanda bir ileri eğitim düzeyinde veya aynı düzeydeki bir alanda kullanabilme becerileri kazanma. - Alanında edindiği temel düzeydeki bilgi ve becerileri kullanarak, verileri yorumlayabilme ve değerlendirebilme, sorunları tanımlayabilme, analiz edebilme, kanıtlara dayalı çözüm önerileri geliştirebilme. - Alanı ile ilgili temel düzeydeki bir çalışmayı bağımsız olarak yürütebilme. - Alanı ile ilgili uygulamalarda karşılaşılan ve öngörülemeyen karmaşık sorunları çözmek için ekip üyesi olarak sorumluluk alabilme. - Sorumluluğu altında çalışanların bir proje çerçevesinde gelişimlerine yönelik etkinlikleri yürütebilme. - Alanında edindiği temel düzeydeki bilgi ve becerileri eleştirel bir yaklaşımla değerlendirebil me, öğrenme gereksinimlerini belirleyebilme ve karşılayabilme. - Öğrenimini aynı alanda bir ileri eğitim düzeyine veya aynı düzeydeki bir mesleğe yönlendirebilm e. - Yaşamboyu öğrenme bilinci kazanmış olma. - Alanı ile ilgili konularda sahip olduğu temel bilgi ve beceriler düzeyinde düşüncelerini yazılı ve sözlü iletişim yoluyla aktarabilme. - Alanı ile ilgili konularda düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini uzman olan ve olmayan kişilerle paylaşabilme. - Bir yabancı dili en az Avrupa Dil Portföyü A2 Genel Düzeyi nde kullanarak alanındaki bilgileri izleyebilme ve meslektaşları ile iletişim kurabilme. - Alanının gerektirdiği en az Avrupa Bilgisayar Kullanma Lisansı Temel Düzeyinde bilgisayar yazılımı ile birlikte bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanabilme. - Alanı ile ilgili verilerin toplanması, uygulanması ve sonuçlarının duyurulması aşamalarında toplumsal, bilimsel, kültürel ve etik değerlere sahip olma. - Sosyal hakların evrenselliği, sosyal adalet, kalite ve kültürel değerler ile çevre koruma, iş sağlığı ve güvenliği konularında yeterli bilince sahip olma.

TÜRKĠYE YÜKSEKÖĞRETĠM YETERLĠLĠKLER ÇERÇEVESĠ (TYYÇ) TYYÇ DÜZEYĠ BĠLGĠ -Kuramsal -Uygulamalı BECERĠLER -Kavramsal/ -BiliĢsel -Uygulamalı Bağımsız ÇalıĢabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği Öğrenme Yetkinliği YETKĠNLĠKLER ĠletiĢim ve Sosyal Yetkinlik Alana Özgü Yetkinlik 6 LĠSANS EQF-LLL: 6. Düzey QF-EHEA: 1. Düzey -Alanındaki güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araçgereçleri ve diğer kaynaklarla desteklenen ileri düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgilere sahip olma. - Alanında edindiği ileri düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgileri kullanabilme. - Alanında edindiği ileri düzeydeki bilgi ve becerileri kullanarak verileri yorumlayabilm e ve değerlendirebil me, sorunları tanımlayabilme, analiz edebilme, araştırmalara ve kanıtlara dayalı çözüm önerileri geliştirebilme. - Alanı ile ilgili ileri düzeydeki bir çalışmayı bağımsız olarak yürütebilme. - Alanı ile ilgili uygulamalarda karşılaşılan ve öngörülemeyen karmaşık sorunları çözmek için bireysel ve ekip üyesi olarak sorumluluk alabilme. - Sorumluluğu altında çalışanların bir proje çerçevesinde gelişimlerine yönelik etkinlikleri planlayabilme ve yönetebilme. - Alanında edindiği ileri düzeydeki bilgi ve becerileri eleştirel bir yaklaşımla değerlendirebil me, -Öğrenme gereksinimlerini belirleyebilme ve öğrenmesini yönlendirebilme. -Yaşamboyu öğrenmeye ilişkin olumlu tutum geliştirebilme. - Alanı ile ilgili konularda ilgili kişi ve kurumları bilgilendirebilme; düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini yazılı ve sözlü olarak aktarabilme. - Alanı ile ilgili konularda düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini nicel ve nitel verilerle destekleyerek uzman olan ve olmayan kişilerle paylaşabilme. - Toplumsal sorumluluk bilinci ile yaşadığı sosyal çevre için proje ve etkinlikler düzenleyebilme ve bunları uygulayabilme. - Bir yabancı dili en az Avrupa Dil Portföyü B1 Genel Düzeyi nde kullanarak alanındaki bilgileri izleyebilme ve meslektaşları ile iletişim kurabilme. - Alanının gerektirdiği en az Avrupa Bilgisayar Kullanma Lisansı İleri Düzeyinde bilgisayar yazılımı ile birlikte bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanabilme. - Alanı ile ilgili verilerin toplanması, yorumlanması, uygulanması ve sonuçlarının duyurulması aşamalarında toplumsal, bilimsel, kültürel ve etik değerlere uygun hareket etme. - Sosyal hakların evrenselliği, sosyal adalet, kalite kültürü ve kültürel değerlerin korunması ile çevre koruma, iş sağlığı ve güvenliği konularında yeterli bilince sahip olma.

TÜRKĠYE YÜKSEKÖĞRETĠM YETERLĠLĠKLER ÇERÇEVESĠ (TYYÇ) TYYÇ DÜZEYĠ BĠLGĠ -Kuramsal -Uygulamalı BECERĠLER -Kavramsal/ -BiliĢsel -Uygulamalı Bağımsız ÇalıĢabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği Öğrenme Yetkinliği YETKĠNLĠKLER ĠletiĢim ve Sosyal Yetkinlik Alana Özgü Yetkinlik 7 Y.LĠSANS EQF-LLL: 7. Düzey QF-EHEA: 2. Düzey - Lisans düzeyi yeterliliklerine dayalı olarak, aynı veya farklı bir alanda bilgilerini uzmanlık düzeyinde geliştirebilme ve derinleştirebilme. - Alanının ilişkili olduğu disiplinler arası etkileşimi kavrayabilme. - Alanında edindiği uzmanlık düzeyindeki kuramsal ve uygulamalı bilgileri kullanabilme. - Alanında edindiği bilgileri farklı disiplin alanlarından gelen bilgilerle bütünleştirerek yorumlayabilme ve yeni bilgiler oluşturabilme, - Alanı ile ilgili karşılaşılan sorunları araştırma yöntemlerini kullanarak çözümleyebilm e. - Alanı ile ilgili uzmanlık gerektiren bir çalışmayı bağımsız olarak yürütebilme. - Alanı ile ilgili uygulamalarda karşılaşılan ve öngörülemeyen karmaşık sorunların çözümü için yeni stratejik yaklaşımlar geliştirebilme ve sorumluluk alarak çözüm üretebilme. - Alanı ile ilgili sorunların çözümlenmesini gerektiren ortamlarda liderlik yapabilme. - Alanında edindiği uzmanlık düzeyindeki bilgi ve becerileri eleştirel bir yaklaşımla değerlendirebi lme ve öğrenmesini yönlendirebilme. - Alanındaki güncel gelişmeleri ve kendi çalışmalarını, nicel ve nitel veriler ile destekleyerek alanındaki ve alan dışındaki gruplara, yazılı, sözlü ve görsel olarak sistemli biçimde aktarabilme. - Sosyal ilişkileri ve bu ilişkileri yönlendiren normları eleştirel bir bakış açısıyla inceleyebilme, geliştirebilme ve gerektiğinde değiştirmek üzere harekete geçebilme. - Bir yabancı dili en az Avrupa Dil Portföyü B2 Genel Düzeyi nde kullanarak sözlü ve yazılı iletişim kurabilme. - Alanının gerektirdiği düzeyde bilgisayar yazılımı ile birlikte bilişim ve iletişim teknolojilerini ileri düzeyde kullanabilme. -Alanı ile ilgili verilerin toplanması, yorumlanması, uygulanması ve duyurulması aşamalarında toplumsal, bilimsel, kültürel ve etik değerleri gözeterek denetleyebilme ve bu değerleri öğretebilme. - Alanı ile ilgili konularda strateji, politika ve uygulama planları geliştirebilme ve elde edilen sonuçları, kalite süreçleri çerçevesinde değerlendirebilme. - Alanında özümsedikleri bilgiyi, problem çözme ve/veya uygulama becerilerini, disiplinlerarası çalışmalarda kullanabilme.

TÜRKĠYE YÜKSEKÖĞRETĠM YETERLĠLĠKLER ÇERÇEVESĠ (TYYÇ) TYYÇ DÜZEYĠ BĠLGĠ -Kuramsal -Uygulamalı BECERĠLER -Kavramsal/ -BiliĢsel -Uygulamalı Bağımsız ÇalıĢabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği Öğrenme Yetkinliği YETKĠNLĠKLER ĠletiĢim ve Sosyal Yetkinlik Alana Özgü Yetkinlik 8 DOKTORA EQF-LLL: 8. Düzey QF-EHEA: 3. Düzey - Yüksek lisans yeterliliklerine dayalı olarak alanındaki güncel ve ileri düzeydeki bilgileri özgün düşünce ve/veya araştırma ile uzmanlık düzeyinde geliştirebilme, derinleştirebilme ve alanına yenilik getirecek özgün tanımlara ulaşabilme. - Alanının ilişkili olduğu disiplinler arası etkileşimi kavrayabilme; yeni ve karmaşık fikirleri analiz, sentez ve değerlendirmede uzmanlık gerektiren bilgileri kullanarak özgün sonuçlara ulaşabilme. -Alanındaki yeni bilgileri sistematik bir yaklaşımla değerlendirebilme ve kullanabilme. - Alanına yenilik getiren, yeni bir düşünce, yöntem, tasarım ve/veya uygulama geliştirebilme ya da bilinen bir düşünce, yöntem, tasarım ve/veya uygulamayı farklı bir alana uygulayabilme, özgün bir konuyu araştırabilme, kavrayabilme, tasarlayabilme, uyarlayabilme ve uygulayabilme. - Alanına yenilik getiren, yeni bir düşünce, yöntem, tasarım ve/veya uygulama geliştiren ya da bilinen bir düşünce, yöntem, tasarım ve/veya uygulamayı farklı bir alana uygulayan özgün bir çalışmayı bağımsız olarak gerçekleştirerek alanındaki ilerlemeye katkıda bulanabilme. - Alanı ile ilgili en az bir bilimsel makaleyi ulusal ve/veya uluslar arası hakemli dergilerde yayınlayarak ve/veya özgün bir yapıt üreterek ya da yorumlayarak alanındaki bilginin sınırlarını genişletebilme. - Yaratıcı ve eleştirel düşünme, sorun çözme ve karar verme gibi üst düzey zihinsel süreçleri kullanarak alanı ile ilgili yeni düşünce ve yöntemler geliştirebilme. - Sosyal ilişkileri ve bu ilişkileri yönlendiren normları eleştirel bir bakış açısıyla inceleyebilme, geliştirebilme ve gerektiğinde değiştirmeye yönelik eylemleri yönetebilme. - Uzman kişiler ile alanındaki konuların tartışılmasında özgün görüşlerini savunabilme ve alanındaki yetkinliğini gösteren etkili bir iletişim kurabilme. - Bir yabancı dili en az Avrupa Dil Portföyü C1 Genel Düzeyi nde kullanarak ileri düzeyde yazılı, sözlü ve görsel iletişim kurabilme ve tartışabilme. - Alanındaki bilimsel, teknolojik, sosyal veya kültürel ilerlemeleri tanıtarak, yaşadığı toplumun bilgi toplumu olma ve bunu sürdürebilme sürecine katkıda bulunabilme. - Alanı ile ilgili karşılaşılan sorunların çözümünde stratejik karar verme süreçlerini kullanarak işlevsel etkileşim kurabilme.

Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi Tamamlandı Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi Bölüm Misyonu Bitti Mesleki Yeterlilikler Paydaş Görüşleri Eğitim Amaçları Program Çıktıları Ders Öğrenme Çıktıları

Genel Alan No ve Adı Temel Alan No ve Adı Alan sorumlusu Bologna uzmanı / TYYÇ çalışma grubu üyesi 1 Eğitim 14 2 3 Beşeri Bilimler ve Sanat Sosyal Bilimler, İşletme ve Hukuk 21 Sanat Öğretmen Yetiştirme ve Eğitim Bilimleri 22 Beşeri bilimler 31 32 34 Sosyal ve davranış bilimleri Gazetecilik ve enformasyon İşletme ve Yönetim bilimleri 38 Hukuk Prof. Dr. Meral Aksu, ODTÜ Prof. Dr. Zehra Çobanlı, Anadolu Üniversitesi Prof. Dr. Nadir Suğur, Anadolu Üniversitesi Prof. Dr. Sedat Murat, İ.Ü Prof. Dr. Nejdet Atabek, Anadolu Ü. Prof. Dr. Ömer Torlak, Çankırı Karatekin Ü. Prof. Dr. Mustafa Akkaya, Ankara Ü. Prof. Dr. Gönül Akçamete Yrd. Doç.Dr. Armağan Erdoğan Prof. Dr. Nuran Özyer Prof. Dr. İ.Naci Cangül Prof. Dr. Metin Toprak Prof. Dr. Emin Köktaş Prof. Dr. Lerzan Özkale

Genel Alan No ve Adı Temel Alan No ve Adı Alan sorumlusu Bologna uzmanı / TYYÇ çalışma grubu üyesi 4 Bilim 42 Yaşam Bilimleri 44 Doğa Bilimleri 46 Matematik-İstatistik Prof. Dr. İ. Naci Cangül, Uludağ Üniversitesi Prof. Dr. Atabay Düzenli Prof. Dr. Reşat Kasap 5 Mühendislik, Üretim ve İnşaat 48 Bilgisayar 52 Mühendislik 54 Üretim ve İşleme 58 Mimarlık ve Yapı Prof. Dr. Zafer Dursunkaya, ODTÜ Prof. Dr. Haluk Pamir, ODTÜ Prof. Dr. Hasan Mandal Prof. Dr. Zafer Gül Prof. Dr. Süheyda Atalay Prof. Dr. Muzaffer Elmas, S.Ü 6 Tarım 62 Tarım, Ormancılık, Hayvancılık, Su ürün. 64 Veterinerlik Prof. Dr. Ayzin Küden, Çukurova Üniversitesi Prof. Dr. Rıfkı Hazıroğlu, Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Nebahat Sarı Prof. Dr. Fahri Yavuz Prof. Dr. Miraç Akçay

Genel Alan No ve Adı Temel Alan No ve Adı Alan sorumlusu Bologna uzmanı / TYYÇ çalışma grubu üyesi 7 Sağlık ve Refah 72 Sağlık Tıp Diş Hekimliği Eczacılık Sağlık Bilimleri 8 Hizmet 81 Kişisel Hizmetler Prof. Dr. Sadık Kılıçturgay, Uludağ Üniversitesi Prof.Dr. Celal Tümer, H.Ü Prof.Dr. Ferda Özdemir, Trakya Ü. Prof.Dr Maksut Coşkun, Ankara Ü. Prof. Dr. Salih Kuşluvan, Nevşehir Üniversitesi Prof. Dr. Selda Önderoğlu Prof. Dr. Koray Boduroğlu Doç.Dr. Önder Kutlu Yrd. Doç.Dr. Ömer Açıkgöz SÜRE: 15 Haziran 2010 Bu tarihte alana özgü yeterlilikler tamamlanmıģ olmalı 2010 yılı sonunda pilot uygulamanın baģlatılması

Yetkinlik türü Bilgi Beceri İletişim Yeterlilikler Türü Ulusal Yeterlilikler Mesleki yeterlilikler Ulusal Yeterlilikler Mesleki yeterlilikler Ulusal Yeterlilikler Mesleki yeterlilikler SAĞLIK ALANI İÇİN MESLEKİ YETERLİLİKLER Beklenen yetkinlik düzeyi (LİSANS DÜZEYİ İÇİN, FAKÜLTELERDE) Alanındaki güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araç-gereçleri ve diğer kaynaklarla desteklenen ileri düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgilere sahip olma. Sağlık alanındaki temel ve güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araçgereçleri ve multimedya eğitim araç gereçleri ile diğer kaynaklarla desteklenen ileri düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgilere sahiptir. Alanında edindiği ileri düzeydeki bilgi ve becerileri kullanarak verileri yorumlayabilme ve değerlendirebilme, sorunları tanımlayabilme, analiz edebilme, araştırmalara ve kanıtlara dayalı çözüm önerileri geliştirebilme. Sağlık alanında edindiği ileri düzeydeki bilgi ve becerileri kullanarak bilimsel olarak kanıtlanmış verileri yorumlar ve değerlendirir, sorunları tanımlar, analiz eder, araştırmalara ve kanıtlara dayalı mesleki ve etik değerleri gözeterek çözüm önerileri geliştirir, bilgiyi paylaşır, ekip çalışması yapar. Alanı ile ilgili konularda düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini nicel ve nitel verilerle destekleyerek uzman olan ve olmayan kişilerle paylaşabilme. Sağlık alanı ile ilgili konularda düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini nicel ve nitel verilerle destekleyerek ekip çalışması içinde ve sürecin etkin bir elemanı olarak uzman olan ve olmayan kişilerle paylaşır.

Yetkinlik türü Bilgi Beceri İletişim Yeterlilikler Türü Ulusal Yeterlilikler Mesleki yeterlilikler Ulusal Yeterlilikler Mesleki yeterlilikler Ulusal Yeterlilikler Mesleki yeterlilikler SAĞLIK ALANI İÇİN MESLEKİ YETERLİLİKLER Beklenen yetkinlik düzeyi (LİSANS DÜZEYİ İÇİN, YÜKSEK OKUL) Alanındaki güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araç-gereçleri ve diğer kaynaklarla desteklenen ileri düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgilere sahip olma. Ortaöğretimde kazandığı yeterliliklere dayalı olarak; lisans düzeyinde, sağlık alanıyla ilgili kavramları ve kavramlar arası ilişkileri kavrar ve sağlık alanındaki güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araç-gereçleri ve diğer kaynaklarla desteklenen ileri düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgilere sahiptir Alanında edindiği ileri düzeydeki bilgi ve becerileri kullanarak verileri yorumlayabilme ve değerlendirebilme, sorunları tanımlayabilme, analiz edebilme, araştırmalara ve kanıtlara dayalı çözüm önerileri geliştirebilme. Sağlık alanında edindiği ileri düzeydeki bilgi ve becerileri kullanarak bilimsel olarak kanıtlanmış verileri yorumlar ve değerlendirir, sorunları tanımlar, analiz eder,, bilgiyi paylaşır, ekip çalışması yapar. Alanı ile ilgili konularda düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini nicel ve nitel verilerle destekleyerek uzman olan ve olmayan kişilerle paylaşabilme. Sağlık alanı ile ilgili konularda düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini nicel ve nitel verilerle destekleyerek, ekip çalışması içinde ve sürecin etkin bir elemanı olarak, uzman olan ve olmayan kişilerle paylaşır.

TYYÇ FAALİYETLERİ TARİH 1 Süreci başlatmak için karar alınması Nisan 2006 2 Çalışma takviminin oluşturulması 2006 3 Sürecin organizasyonu 2006-2008 4 Çerçevenin tasarımı Kasım 2008 5 Paydaşlardan görüş alınması Ocak 2009 6 Çerçevenin onaylanması Kısmen (TUYÇ) Mayıs 2009 Tamamen (TYYÇ) Ocak 2010 7 İdari organizasyon Şubat 2010 8 Çerçevenin yükseköğretimde uygulanması Pilot düzeyde uygulama Aralık 2010 Tüm kurumlarda uyg. Aralık 2012 9 Yeterliliklerin TYYÇ ye dahil edilmesi 2010-2015 10 Çerçevenin AYÇ ile uyumluluğunun belgelendirilmesi 2010-2012 11 TYYÇ Web sitesinin oluşturulması ve yayınlanması 2010

Örnek Program: A Üniversitesi B Mühendisliği Bölümü Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi Meslekî Yeterlilikler Program Çıktıları Ders A Ders B Müfredat Ders C Ders D Öğrenme Çıktıları Öğrenme çıktıları Öğrenme Çıktıları Öğrenme Çıktıları (Öğretenin ne anlattığına değil, öğrenenin ne kazandığına dayanan öğrenme) aktif öğrenme

DıĢ paydaģ görüģleri Mezunlar, işverenler, meslek odası temsilcileri, danışma kurulu Ġç paydaģ görüģleri Öğretim üye ve elemanları, bölüm personeli, öğrenciler

Örnek Program: A Üniversitesi B Mühendisliği Bölümü Amaç: Bu bölümden mezun olanların sahip olması beklenen yeterliliklerin ulusal ve meslekî yeterlilikler doğrultusunda belirlenmesi İŞ PAKETİ 1: Program Eğitim Amaçlarının Belirlenmesi Dış Paydaş Görüşleri Mezunlar, işverenler, Meslek Odası Temsilcileri, Danışma Kurulu İç Paydaş Görüşleri Öğretim Üye/Elemanları, Bölüm Personeli, Öğrenciler Bölüm öngörü ve özgörevi (ORTAK AKIL ÜRÜNÜ OLMALI) (Üniversite öngörü ve özgörevi dikkate alınarak)

Örnek Program: A Üniversitesi B Mühendisliği Bölümü İŞ PAKETİ 2: Program (Bölüm) Çıktılarının Belirlenmesi (Kurum misyonuna ve akreditasyon ölçütlerine uygun, sürekli iyileştirme için ölçülüp değerlendirilebilecek / geliştirilebilecek olan) Nasıl bir mezun? Hangi Yetkinlikler ve Beceriler (Competences and Skills) in kazandırılmış olması bekleniyor? Girdiler Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi Alana özgü yeterlilikler Eğitim amaçları

Örnek Program: A Üniversitesi B Mühendisliği Bölümü İŞ PAKETİ 3: Örnek Program Öğrenme Çıktısı PÇ1. Matematik, fen ve mühendislik bilgilerini B mühendisliği problemlerine uygulama becerisi PÇ2. B mühendisliği ve ilgili alanlarda mühendislik problemlerini tanımlama,modelleme ve çözme becerisi PÇ3. Tanımlanmış bir hedef doğrultusunda bir süreci çözümleme ve tasarlama becerisi PÇ4. Küresel ve toplumsal çerçevede mühendislik çözümlerinin özellikle sağlık, güvenlik ve çevre konularına etkilerinin göz önünde tutularak kapsamlı bir eğitim verilmesi PÇ5. Verilerin çözümlenmesi, deney yapma ve tasarlama, sonuçları yorumlama becerisi PÇ6. Mühendislik uygulamaları için gerekli çağdaş teknikleri ve hesaplama araçlarını kullanabilme becerisi

Örnek Program: A Üniversitesi B Mühendisliği Bölümü İŞ PAKETİ 3: Örnek Program Çıktısı PÇ7. Disiplin içi ve disiplinler arası takım çalışması yapabilme becerisi PÇ8. Bağımsız davranma, inisiyatif kullanma ve yaratıcılık becerisi PÇ9. Yaşam boyu öğrenme davranışını kazanma PÇ10. Sözlü ve yazılı iletişim becerileri PÇ11. Mesleki ve etik sorumluluk anlayışı PÇ12. Ulusal ve uluslararası çağdaş sorunlar hakkında bilgi sahibi olmak PÇ13. Kalite konularında bilgi sahibi olmak

EĞİİTM AMAÇLARI Yeterlilikler çerçevesi Yetkinlik Bölüm Öğrenme Çıktıları Müfredat Ulusal Yeterlilikler ve Mesleki Yeterlilikler Temel düzeyde bilgiye sahip olma Belirli dil yeterliliği Belirli bilişim yeterliliği Mesleki etik bilgisi Sorumluluk alma İletişim kurabilme becerisi Bireysel ve grup çalışması yapabilme becerisi. B mühendisliği ve ilgili alanlarda mühendislik problemlerini tanımlama,modelleme ve çözme becerisi Disiplin içi ve disiplinler arası takım çalışması yapabilme becerisi Sözlü ve yazılı iletişim becerileri Mesleki ve etik sorumluluk anlayışı Bağımsız davranma, inisiyatif kullanma ve yaratıcılık becerisi Yabancı dille iletişim Matematik I, II Fizik I, II Kimya I, II Grup Ödevleri içeren dersler Seminer Mesleki Etik Bitirme Projesi Meslekî İngilizce

Örnek Program: A Üniversitesi B Mühendisliği Bölümü İŞ PAKETİ 4: Ders Planı nın Oluşturulması Program çıktılarını sağlayacak ders planı (Curriculum Design) Derslerin 4 yıla (8 yarıyıla) yerleştirilmesi İŞ PAKETİ 5: Ders Amaç ve Hedeflerinin belirlenmesi Her bir ders için amaç ve hedefler İŞ PAKETİ 6: Derslerin Öğrenme Çıktılarının yazılması Öğrenenin ne öğrenmesi gerektiğinin beklentisidir Çıktı Temelli Öğrenme (Output Based Learning) Öğrenme çıktıları somut ve ölçülebilir olmalı Sıralayabilme, gösterebilme, çizebilme, çözebilme, gibi

Dersin adı, kodu, yarıyılı, kredisi Dersin Türü (zorunlu/seçmeli) Dersin İçeriği Önkoşul / Önerilen Dersin Amacı Ders Kitabı / Önerilen Kaynaklar Öğretme Biçimi Ölçme/Değerlendirme Biçimi Öğretim Dili Öğretim Elemanı

HAFTA ÖRNEK: ANALİTİK KİMYA DERSİ HAFTALIK DERS PLANI Teorik Dersler 1 Temel kavramlar, ölçü birimleri, temel konsantrasyon hesaplamaları Konular Laboratuar Analitik kimya laboratuarının ilkeleri ve laboratuar güvenliği 2 Kimyasal analizlerde hatalar Terazi kullanımı, nem ve kül tayini (A Grubu) 3 Gravimetrik analiz metodları Terazi kullanımı, nem ve kül tayini (B Grubu) 4 Stokiyometrik hesaplamalar Çözünen sülfat tuzlarının tayini (A Grubu) 5 Volumetrik analiz metodları Çözünen sülfat tuzlarının tayini (B Grubu) 6 Sulu çözelti kimyası 0,1 N HCl çözeltisi hazırlanması ve ayarlanması (A Grubu)

PÇ 1 PÇ 2 PÇ 3 PÇ 4 PÇ 5 PÇ 6 PÇ 7 D1 X X X X X D2 X X X X X D3 X X X X X X D4 X X X X X X X D5 X X X X X X X X X X X D6 X X X X X X X X D7 X X X X X X PÇ 8 PÇ 9 PÇ 10 PÇ 11 PÇ 12 PÇ 13.. Öğrenme/öğretme biçimleri ile izlenebilir ve ölçülebilir ders çıktılarını karşılama

Örnek Program: A Üniversitesi B Mühendisliği Bölümü İŞ PAKETİ 7: AKTS Kredilerinin Belirlenmesi Öğrenci İş Yükü (Student Work Load) Bir dersin başarı ile tamamlanması için gerekli olan tüm eğitim faaliyetlerini (derse katılım, uygulamalara katılım, seminer, proje hazırlama, sınav, tüm bireysel çalışmalar, staj) için gerekli zamanı kapsar. AKTS Kredisi Derste hedeflenen öğrenim çıktılarını edinebilmek için öğrenenin harcadığı zamanı (iş yükünü) temel alarak belirlenen kredi Kısıtlayıcalar (18 hafta x 5 gün x 8 saat = 720 saat / 30 = 24 saat / 1 AKTS Akademik Takvim Uzunluğu (? ) 30 AKTS/yarıyıl 60 AKTS/yıl Beklenen: 1 AKTS = 25-30 saat Türkiye de çok daha az!!!!

Örnek Program: A Üniversitesi B Mühendisliği Bölümü İŞ PAKETİ 7: İş Yükü Tahmini Anket: Öğretim Üyeleri, öğrenciler, 1. Dersinizde hangi yetkinlikleri kazandırmayı düşünüyorsunuz? 2. Dersinizin öğrenim çıktıları nelerdir? 3. Dersinizde hangi eğitim aktiviteleri mevcut? 4. Öğrenim çıktılarını nasıl ölçüp değerlendiriyorsunuz? 5. Bu öğrenim çıktılarını kazandırabilmek için tahmin edilen çalışma süresi nedir?

Öğrenme Öğrenim Tahmin Değerlendirme Çıktıları Aktivitesi Edilen Süre (saat) 1-6 Teorik ders 4*14=56 Derse Katılım 1-6 Rehberli problem çözme Bireysel çalışma 1*14=14 2*14=28 Aktif Katılım 1-6 Haftalık ödev problemlerinin çözülmesi 2*14=28 Dersin asistanları ile tartışma, yazılı rapor teslimi 7, 8 Dönem Projesi 15 Dersin asistanları ile tartışma, yazılı rapor teslimi 1-6 Ara Sınav Sınav için 3 Bireysel çalışma 18 1-6 Final Sınavı Sınav için 3 Bireysel çalışma 26 1-6 Quiz(4 adet) Sınav için 4 Bireysel çalışma 8 Açık kitap, yazılı sınav Açık kitap, yazılı sınav Kapalı kitap, yazılı sınav Toplam: 203

Örnek 2.Yıl, 2.Yarıyıl Ders Akademik Yıl: 34-40 hafta (sınavlar dahil) Haftalık Saat: 40 saat Yıllık Çalışma Saati:1360-1600 saat/yıl Ortalama Yıllık Çalışma Saati: (1360+1600)/2= 1480 saat/yıl AKTS kredisi başına düşen iş yükü: 24,6 saat / 1 AKTS Saat/hafta Tahmin Edilen İş Yükü (saat/yarıyıl) Beklenen durum AKTS Kredisi A 2 105 105*30/798= 4 B 4 160 6 C 4 155 6 D 3 120 4 E 4 203 8 F 2 55 2 Toplam 19 798 30

ÖĞRENĠM AMAÇLARINI BELĠRLE YENĠ ÖĞRENCĠLERĠN NĠTELĠKLERĠNĠ BELĠRLE PAYDAŞLARI BİLGİLENDİR, ÖNLEM AL, İYİLEŞTİR HEDEFLERİ BAŞARMAK İÇİN GEREKLİ ÖĞRENİM ÇIKTILARINI BELİRLE ÇIKTILARIN NASIL SAĞLANACAĞINI BELİRLE ULUSAL YETERLĠLĠKLER PAYDAġ ĠSTEMLERĠ BOLOGNA SÜRECĠ ÖLÇ / DEĞERLENDİR ÇIKTILARIN NASIL ÖLÇÜLECEĞİNİ BELİRLE HEDEFLERE ULAŞILDIĞINI KANITLAYACAK GÖSTERGELER BELİRLE

YETERLĠLĠKLERĠ ÖĞRENME ÇIKTILARI ODAKLI TASARLAMAK VE DEĞERLENDĠRMEK Yeni Öğrenci Öğrenci anketi YÖN LEN DĠR ME (BÖLÜM) PROGRAM Öğrenci Öğretim elemanı Öğrenme Programı/Ortamı Ġç paydaģlar Ç I K T I L A R Öğrencilerin Değerlendirmesi DıĢ paydaģlar Mezun ÇalıĢan Mezun ĠyileĢtirme araçları Mezunların Değerlendirmesi ĠĢverenlerin Değerlendirmesi

Üniversiteler, çevreleriyle (iç ve dış paydaşlarıyla) sürekli iletişim halinde olmak zorundadır Gelen-giden öğrenciler ile personel bizleri ve sistemi tartışmaya başladı Bologna gerekli mi?!!!

O halde ne yapmalıyız? Bologna Sürecine göre yapılanmayı sağlamalı Tabandan tavana tüm sistem gözden geçirilmeli ve ihtiyaçlara göre yeniden düzenlenmeli Statik yapılanmadan dinamik yapılanmaya geçilmeli Öğrenci bazlı öğretim sistemine geçilmeli??? Sürekli iyileştirme yöntemi takip edilmeli Yani: Kalite Güvencesi uygulamaya konmalı Akreditasyon için çalışmalar hızlandırılmalı (?) Program ve kurum bazında akreditasyon için çalışılmalı (?)

Neden Bologna Süreci? Farklı öğrenme süreçlerinin ve ortamlarının denenmesi için olanaklar sunar, bilgi ve deneyimin paylaşılması ve transferini kolaylaştırır Öğrencilerin/personelin kişisel ve mesleki gelişimini teşvik eder, Akademik işbirliklerinin gelişmesine ve kalitenin yükseltilmesine etki eder Öğrencilerin/personelin kendi ülkesi dışında da iş sahibi olabilmesine katkı yapar, Küresel anlamda iş çevrelerinin ihtiyaçlarına katkı sağlar, Küresel vatandaşlığın gelişimine katkı sağlar, Yeni arkadaşlıklar ve kültürler arası etkileşimin gelişimine yardımcı olur ve karşılıklı anlayışın gelişimini sağlar, Öğrencilerin/personelin sahip oldukları ya da olmadıkları imkanları kavramasına yardımcı olur, Öğreten ve öğrenen için dinamizm sağlar, Düşünen, sorgulayan ve çözüm üretmeye çalışan bir toplum oluşumuna katkı sağlar

Süreç; uzun ve zahmetli bir yolculuk Ancak imkansız değil

Son Söz Her gün bir yerden göçmek Ne iyi Her gün bir yere Konmak ne güzel Bulanmadan, donmadan Akmak ne hoş Dünle beraber Gitti cancağızım Ne kadar söz varsa Düne ait Teşekkürler Şimdi yeni şeyler Söylemek lazım Mevlana Celâleddin Rûmî

MÜDEK Öğrenci Ders Değerlendirme Anketi Sorular 5 4 3 2 1 1 Dersin amacının açıkça ortaya konması 2 Konuların dersin amacına uygun işlenmesi 3 Ders kitabı ve diğer kaynakların dersin amacına uygunluğu 4 Ödev, proje ve uygulamaların dersin amacına uygunluğu 5 Sınavların derste işlenen konulara uygunluğu 6 Öğretim elemanının derse hazırlıklı gelmesi 7 Sınavların öğrencinin başarısını ölçebilme özelliği 8 Öğretim elemanının ders saatlerine uygun davranması 9 Dersin ilgi çekici biçimde yürütülmesi 10 Konuların anlaşılır biçimde işlenmesi 11 Dersin katılımcı bir yöntemle işlenmesi 12 Öğretim elemanının sorulara ve eleştirilere açık olması 13 Öğretim elemanının ders dışında düzenli olarak görüşme saati ayırması 14 Öğretim elemanının öğrencilere karşı hoşgörülü olması

MÜDEK Mezun Anketi Sorular 5 4 3 2 1 1 Matematik, Fen ve Mühendislik Bilgilerini Uygulama 2 Deney Tasarlama, Deney Yapma, Deney Sonuçlarını Analiz Etme ve Yorumlama 3 Sistemi, Parçayı ya da Süreci Tasarlama 4 Disiplinler-Arası Takımlarda Çalışabilme 5 Mühendislik Problemlerini Saptama, Tanımlama ve Çözme 6 Mesleki ve Etik Sorumluluk Bilinci 7 Etkin İletişim Kurma 8 Mühendislik Çözümlerinin Toplumsal Boyuttaki Etkilerini Anlamaya Yönelik Eğitim 9 Yaşam Boyu Öğrenme Bilinci 10 Çağın Sorunları Hakkında Bilgi 11 Mühendislik Uygulamalarına Özgü Teknik ve Araçları Kullanma

S.Ü. Mezunları Çalıştıran İşveren Anketi Sorular 5 4 3 2 1 1 Alanıyla ilgili bilgilerini uygulama becerisi 2 Sorunların çözümü için araştırma yeteneği 3 Karar verme ve uygulama becerisi 4 Takım çalışması becerisi 5 Etik ve mesleki sorumluluk bilinci 6 İletişim kurma becerisi 7 Kendini geliştirme bilinci 8 Alanıyla ilgili gereken yöntemleri ve araçları kullanma becerisi 9 Bireysel çalışma becerisi 10 Sözlü ve yazılı iletişim kurma becerisi 11 Yabancı dilde sözlü ve yazılı iletişim kurma becerisi 12 Kalite kültürü bilinci 13 Bilgisayar kullanma yeteneği