Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 12390-6: 2000 standardı esas alınarak, TSE İnşaat Hazırlık Grubu nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 8 Nisan 2002 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın kabulü ile TS 3129 ISO 4108:1998 standardı iptal edilmiştir.
İçindekiler 1 Kapsam... 1 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar... 1 3 Prensip... 1 4 Cihazlar... 1 5 Deney numuneleri... 2 6 İşlemler... 2 7 Sonuçların gösterilmesi... 3 8 Deney raporu 2)... 4 9 Kesinlik... 4 Ek A... 5 Yarmada çekme dayanımının küp veya prizma şekilli numune kullanılarak tayini... 5
Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 6 : Deney numunelerinin yarmada çekme dayanımının tayini 1 Kapsam Bu standard, silindir şekilli sertleşmiş beton deney numunelerinin yarmada çekme dayanımının tayini metodunu kapsar. Küp ve prizma şekilli deney numunelerinde kullanılacak deney metodu da bu standarda ilâve edilmiştir (Ek A). 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC vb. Adı TS No 1) Adı No (İngilizce) (Türkçe) EN 12350-1 Testing fresh concrete - Part 1: Sampling TS EN 12350-1 Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1: Numune alma EN 12390-1 Testing hardened concrete - Part 1: Shape, dimensions and other requirements for specimens and moulds EN 12390-2 Testing hardened concrete - Part 2: Making and curing specimens for strength tests EN 12390-4 Testing hardened concrete - Part 4: Compressive strength - specification for testing machines EN 316 Wood fibreboards - Definitions, classification and symbols TS 3635 EN 316 Odun Lif Levhalar-Tarifler, Sınıflandırma ve Semboller 3 Prensip Silindir şekilli deney numuneleri, uzunluğu boyunca dar bir alana, basınç yükü uygulanarak yüklenir. Yükleme doğrultusuna dik doğrultuda oluşan çekme kuvveti sonucunda, numunedeki çekme gerilmesi parçalanmaya yol açar. 4 Cihazlar 4.1 Deney makinası, EN 12390-4 e uygun olan. Küp veya prizma şekilli numunelere deney uygulanması esnasında, bilinen düz yükleme plâkaları yerine eğri (yarım daire kesitli) çelik yükleme parçaları kullanılabilir. 4.2 Sabitleme cihazı, (zorunlu değil), numune ve sıkıştırma şeridini konumunda tutmak için. Sabitleme cihazı, deney esnasında numunede oluşacak şekil değişimini engellememelidir. Not - Silindir numuneler için uygun sabitleme cihazı Şekil 1 de gösterilmiştir. 4.3 Sıkıştırma şeridi, EN 316 ya uygun,yoğunluğu > 900 kg/m 3 ve genişliği (a) = (10±1) mm, kalınlığı (t) = (4±1) mm ve uzunluğu, deney numunesine temas boyundan daha fazla olan, sert mukavva dan yapılmış. Sert mukavva sıkıştırma şeridi, bir defa kullanıldıktan sonra atılır, tekrar kullanılmaz. 1
1) TSE NOTU : Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. Anahtar : 1 Çelik yükleme parçası 2 Sert mukavvadan sıkıştırma şeridi Şekil 1- Silindir şekilli numunelerin deneyinde kullanılan sabitleme cihazı 5 Deney numuneleri 5.1 Genel Deney numuneleri, EN 12390-1 e uygun, silindir şekilli olmalıdır. Ancak boy/çap oranı, 1 ilâ 2 arasında olan karot numuneler de kabul edillir. Kalıplara dökülerek hazırlanan numuneler, EN 12350-1 ve EN 12390-2 ye uygun olmalıdır. Deney numuneleri incelenmeli ve belirlenen herhangi uygunsuzluk kaydedilmelidir. 5.2 Deney numunelerinin düzeltilmesi Deney numunesinin boyut veya şekillerinin, verilen toleransları geçmesi nedeniyle EN 12390-1 e uygun olmaması halinde, numuneler reddedilmeli veya aşağıda verilen işlemlerle düzeltilmelidir. - Düzgün olmayan yüzeyler, aşındırma işlemiyle düzeltilmelidir, - Açıdan sapma, kesme ve/veya aşındırma işlemiyle düzeltilmelidir. 5.3 İşaretleme Sabitleme cihazı kullanılarak numunenin merkezlemesi sağlanmıyorsa, yük uygulama yerlerini belirlemek üzere, numune boyunca iki çizgi çizilmelidir. Bu çizgiler, eksenel düzlemde, çapın her iki tarafına karşılıklı olarak, silindirin yan yüzlerine çizilmeli ve uçları, yükleme yerlerinin belirlenebilmesi için, alt ve üst tabanda birleştirilmelidir 6 İşlemler 6.1 Deney numunelerinin hazırlanması Su içerisinde bekletilen numuneler, deney için sudan çıkartıldıktan sonra, yüzeylerindeki fazla su, deney makinesine yerleştirilmeden önce, silinerek temizlenmelidir. Sabitleme cihazı, sıkıştırma şeritleri, yükleme parçaları ve başlıklarının yükleme temas yüzeyleri silinerek temizlenmelidir. Deney numunesinin, sıkıştırma şeritlerinin temas edeceği yüzeylerindeki herhangi gevşek tane veya diğer fazlalık malzeme alınmalıdır. 6.2 Deney numunelerinin yerleştirilmesi Deney numunesi, tercihan sabitleme cihazı kullanılarak, makinaya tam merkezlenmek suretiyle yerleştirilmelidir. Sıkıştırma şeritleri ve gerekliyse yükleme parçaları, numunenin yükleme düzleminde üst ve alt kısmı boyunca dikkatlice yerleştirilmelidir. Makinanın alt ve üst yükleme başlıklarının, yükleme esnasında birbirine paralel olması sağlanmalıdır. 4
6.3 Yükleme Numuneye yükün ilk uygulanması esnasında, numunenin sabitleme cihazı veya geçici mesnetler yardımıyla ayarlanan merkezlenmiş konumunu muhafaza etmesi sağlanmalıdır. Yükleme hızı, 0,04 MPa/s (N/mm 2.s) ilâ 0,06 MPa/s (N/mm 2.s) arasında sabit gerilme hızı sağlanacak şekilde ayarlanmalıdır. Yük, sabit hızda arttırılarak, darbe etkisi oluşturulmadan, seçilen yükleme hızının ± % 1 sapma sınırları içerisinde kalması sağlanarak, numune kırılıncaya kadar kesintisiz uygulanmalıdır. Not - Deney makinasında uygulanması gerekli yükleme hızı, aşağıda verilen eşitlikle bulunur : s ð R = 2 L d Burada ; R Gerekli yükleme hızı, N/s, L Numune boyu, (Şekil 2) mm, D Numunenin seçilmiş en kesit boyutu, mm, s Gerilme artış hızı, MPa/s (N/mm 2 /s), dir. Deneyde, elle kontrol edilen deney makinesinin kullanılması halinde, numunede kırılma yüküne yaklaşıldığında, yükleme hızı düşme eğilimi gösterir. Bu nedenle hız sürekli kontrol edilerek ayarlanmalıdır. Deneyde, otomatik kontrollu deney makinesi kullanılması halinde, yükleme hızının sürekli sabit kalıp kalmadığı periyodik olarak kontrol edilmelidir. Yük göstergesinde ulaşılan en büyük yük kaydedilir. 6.4 Numunenin muayene edilmesi Deneyden sonra, kırılmış numune muayene edilmeli ve beton görünümünde herhangi bir anormallik belirlenmişse bu durum kaydedilmelidir. Açıklama: 1 Çelik yükleme parçası 2 Sert mukavvadan sıkıştırma şeridi 3 Kesilip çıkartılabilecek parça Şekil 2 - Eğri yükleme parçası 7 Sonuçların gösterilmesi Yarmada çekme dayanımı, aşağıda verilen eşitlik kullanılarak hesaplanır : 3
f ct = 2 F π L d Burada; f ct Yarmada çekme dayanımı, MPa (N/mm 2 ), F En büyük yük, N, L Numunenin yükleme parçasına temas çizgisi uzunluğu, mm, d Numunenin seçilen en kesit boyutu, mm dur. Not - Deneyde kullanılan numune boyutlarının, standard deney metodunda öngörülen boyutlardan sapma göstermesi halinde, dayanım hesaplanmasında, deney numunesinin, ölçülen gerçek boyutları esas alınabilir. Yarmada çekme dayanımı en yakın 0,05 Mpa (N/mm 2 ) ye yuvarlatılarak gösterilmelidir. 8 Deney raporu 2) Deney raporunda aşağıda verilen bilgiler bulunmalıdır : a) Deney numunesinin tanıtımı, b) Numunenin aşındırılma yoluyla düzeltilme detayları (yapılmışsa), c) Numune yüzeyinin, deney anındaki rutubet durumu, d) Deney tarihi, e) Betonun görünümü ve kırılma tipi ( normal değilse ), f) Numunenin yarmada çekme dayanımı, (en yakın 0,05 MPa veya 0,05 N/mm 2 ye yuvarlatılarak), g) Standard deney metodundan olan herhangi sapma, h) Standard deney metodundan herhangi sapma (g Maddesi) kaydedilmemişse, deneyi yapan kişi tarafından, deneyin bu standarda uygun yapıldığına dair beyan, 9 Kesinlik Bu deney için, kesinlik verileri henüz mevcut değildir. 2) TSE NOTU : Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten TS EN ISO/IEC 17025 te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 6
Ek A Yarmada çekme dayanımının küp veya prizma şekilli numune kullanılarak tayini A.1 Kapsam Bu ek, yarmada çekme dayanımının, küp veya prizma şekilli sertleşmiş beton numunelerde tayini metodunu kapsar. A.2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Madde 2 de verilmiştir. A.3 Prensip Küp veya prizma numuneler, uzunluğu boyunca dar bir alana, basınç yükü uygulanarak yüklenir. Yükleme doğrultusuna dik doğrultuda oluşan çekme kuvveti sonucunda, numunedeki çekme gerilmesi parçalanmaya yol açar. A.4 Cihazlar A.4.1 Deney makinesi, EN 12390-4 Bilinen düz yükleme plâkaları yerine veya bu plâkalarla birlikte, eğri çelik yükleme parçaları kullanılabilir (Şekil 2). A.4.2 Sabitleme cihazı, (zorunlu değil) Numune ve sıkıştırma şeridini konumunda tutmak Için sabitleme cihazı kullanılabilir. Sabitleme cihazı, deney esnasında numunede oluşacak şekil değişimini engellememelidir. A.4.3 Sıkıştırma şeritleri Madde 4.3 te verilmiştir. A.5 Deney numuneleri A.5.1 Özellikler Deney numuneleri, EN 12350-1, EN 12390-1, EN 12390-2 ye uygun küp veya prizma şekilli olmalıdır. Deney numuneleri gözle muayene edilmeli ve belirlenen herhangi anormallik kaydedilmelidir. A.5.2 Deney numunelerinin düzeltilmesi Madde 5.2 de verilmiştir. A.5.3 İşaretleme Madde 5.3 de verilmiştir. A.6 İşlemler Madde 6.1 de verilen işlemler uygulanmalıdır. Yükleme düzlemi, mastarlanmış yüzeye dik olmalıdır. A.7 Sonuçların gösterilmesi Madde 7 de verilmiştir. Not - Prizma şekilli beton numunelerde bulunan sonuç, aynı betondan hazırlanmış silindir şekilli numunelerde bulunan sonuçlara göre yaklaşık % 10 mertebesinde daha yüksektir. A.8 Deney raporu Deney raporunda, Madde 8 de liste halinde verilen hususlar yer almalı ve ek olarak, numunenin prizma veya küp şekilli mi olduğu ve numune boyutları raporda belirtilmelidir. 5
A.9 Kesinlik Bu deney için, kesinlik verileri henüz mevcut değildir. 8