HACIBABA DAĞI KELEBEK GÖZLEM RAPORU 2007-2008 Özgür KOÇAK Karaman ili, Kazımkarabekir ilçesi sınırları içerisinde yer alan Hacıbaba Dağı, Torosların, İç Anadolu bölgesindeki en kuzey yükseltisidir. Dağın zirvesi Hacıbaba tepesi olarak anılır ve 2450 m. dir. Dağ, karbonatlı kayaçlardan oluşmuştur. Doğu kısmında yoğun metamorfizma ve tektonizma etkileri görülür. Bazı bölgelerinde siyah mermer için ocaklar açılmış ve halen işletilmektedir. Genel olarak bitki örtüsünü meşe ormanları oluşturur. 1500 m. üzerinde ise ardıç ağaçları boy göstermeye başlar. Dağın birçok bölgesi üzüm bağlarıyla kaplıdır. Şu anda hastalık ve bakımsızlıktan büyük bölümü terkedilmiş bu bağlar kelebekler için çok ideal yaşam alanlar oluştururlar. Dağı oluşturan kayaçların genel eğimi güney doğrultulu olduğu için kuzey cephesinde su kaynakları çok azdır. Buna rağmen kelebek açısından kuzey bakı çok daha zengindir. Gerek tür çeşitliliği gerek popülasyonlar çok yoğundur. Bölgede ilkbahar aylarında rengarenk olan doğa haziran ortalarına doğru sarı rengin hakimiyetine bürünür. Ama yinede adaçayları, kekikler ve sığırkuyrukları sonbahar aylarının ortalarına kadar çiçeklidir. Ağustos aylarında yol kenarlarında yoğunlaşan deve dikenleri, su kıyılarındaki yabani nane ve yavşanlar özellikle kelebekler için adeta bir çekim merkezi haline gelirler. Bölgede kelebek gözlemi
için en uygun yerler yine az da olsa su varlığının bulunduğu bu bölgelerin civarıdır. Bu rapor da bu tip bölgelerde yapılan gözlemler sonucu hazırlanmıştır. 2007 ve 2008 yılllarında çekilen fotoğraflar üzerinden hazırlanan bu çalışmada fotoğrafı çekilmeyen veya çekilemeyen bazı türler listeye raporda maalesef yer alamamıştır. Arazi çalışmalarında gözlem defteri tutulması gerekliliği bu raporun hazırlık aşamasında hissedilmiştir. GÖZLEM ALANLARI 1- GÖKÇEŞME:Hacıbaba dağının kuzey bakısında yer alan ve Kazımkarabekir ilçesine hakim bir noktada olan Gökçeşme bu gözlemlerin en yoğun yapıldığı ve her araziye çıkışta mutlaka uğranan yerlerden biridir. Küçük bir çeşme olan Gökçeşme hayvan sulamak için yöre halkı tarafından yapılmış basit bir çesmedir. Çeşme kenarlarında, sıçrayan suların oluşturduğu çamurlu alanlar özellikle mineral toplamaya gelen erkek kelebekler için idealdir. 2- KOZAĞAÇ: Gökçeşme nin yaklaşık 700 m güneyinde iki üç adet asırlık ceviz ağacının da yer aldığı, çocukluğumda ortasında küçük bir pınar kaynayan (şu anda kaptaja alınarak Kazımkarabekir ilçesi içerisinde bulunan sokak çeşmelerine bağlanmış) Kozağaç mevkii vardır. Burası küçük bir vadinin tam ortasıdır Meşe ağacları ve diğer çalılar vadiyi tamamen kapatmıştır. Rakım 1300 m. civarındadır. Tür zenginliğinin en çok olduğu bölge de aslında burasıdır. 3- KÜÇÜK ÇEŞME: Aynı yol üzerinde 3. bölgemiz ise koz ağacın yaklaşık 1,5 2 km. ilerisinde 1600 m. rakımlarında, yol kenarındaki çok küçük bir çeşmedir. Bu çeşmenin suyu ilkbaharda kalem kalınlığında, ağustos eylül aylarında ise damlalar şeklinde akar ve önündeki küçük bir yalakta toplanıp taşar. Taşan sular yolun yan tarafından akar ve bu akış boyunca da başta yabani naneler olmak üzere uzun süre çiçekleri eksik olmayan ceşitli bitkilere yaşam ortamı oluşturur. Bu bölgede çeşitlilik açısından pek fazla tür görmek mümkün olmamasına rağmen aşağılarda uçmayan farklı türleri yoğun bir popülasyonda gözlemlemek mümkündür.
Bölge florası da oldukça zengindir.
Böcekler ise mayıs ve haziran aylarında bol miktarda gözlenen canlılardandır. Özellikle her adımınızda otların arasından sağa sola zıplayan çekirgeler oldukça ilginçtir. Bunun haricinde Zygaena türü güvelere de rastlamak mümkündür.
Gözlem yapılan 2007 ve 2008 yıllarında toplam 92 tür kelebek gözlenmiştir. Bu gözlemler sonucunda aylara göre tür dağılımı aşağıdaki tabloda listelenmiş olup kelebeklerin tür bazında en yoğunlaştıkları dönem Haziran ayı olmuştur. Aylara göre dağılım aşağıdaki tablodadır. Birçok tür fotoğrafı çekilmediği veya çekilemediği için listeye dahil olamamıştır. Özellikle Lycaena familyasından Agrodiaetus türlerini fotoğraftan tanımlamak çok zor olduğu için yine bu listede birçok Agrodiaetus sp. Yer almamaktadır. Ancak bölgede P. sertavulensis, P. hopfferii, P. actis, P. mithridates gibi türlerin olma ihtimali kuvvetlidir. Raporun son bölümünde bu türlerin bazılarına ait tarafımdan çekilmiş fotoğraflara yer verilmiştir. PAPILIONIDAE 1Iphiclides podalirius (Linnaeus,1758) Erik Kırlangıç kuyruk 2Papilio alexanor Esper,[1800] Kaplan Kırlangıç kuyruk 3Parnassius mnemosyne (Linnaeus,1758) Dumanlı Apollo 4Zerynthia deyrollei (Oberthür,1869) - Step Fisto Kelebeği PIERIDAE 5Aporia crataegi (Linnaeus,1758) Alıç Kelebeği 6Colias alfacariensis, Ribbe, 1905 Türkistan Azameti 7Colias crocea (Fourcroy,1785) Sarı Azamet 8Euchloe (s.str.) ausonia (Hübner,[1804]) Dağ öyklosu 9Gonepteryx farinosa (Zeller,1847) Anadolu Orakkanadı 10- Gonepteryx rhamni (Linnaeus,1758) Orakkanat 11- Leptidea duponcheli (Staudinger,1871) Doğulu Narin Orman Beyazı 12- Pieris napi Verity,1908 Yalancı Beyaz Melek 13- Pieris rapae (Linnaeus,1758) Küçük Beyaz Melek 14- Pieris brassicae (Linnaeus,1758) Büyük Beyaz Melek 15- Pontia edusa (Fabricius,1777) Yeni Benekli Melek NYMPHALIDAE 16- Argynnis niobe (Linnaeus,1758) Niyobe 17- Argynnis pandora ([Denis & Schiffermüller],1775) 18- Issoria lathonia (Linnaeus,1758) İspanyol Kraliçesi 19- Libythea celtis (Laicharting,1782) Çitlenbik kelebeği 20- Limenitis reducta Staudinger,1901 Akdeniz Hanımeli Kelebeği 21- Melitaea punica Oberthür,1876 Cezayirli iparhan 22- Polygonia egea (Cramer,[1775]) Anadolu Yırtık Pırtığı 23- Vanessa atalanta (Linnaeus,1758) Atalanta 24- Vanessa cardui (Linnaeus,1758) Diken Kelebeği SATYRIDAE 252627282930313233343536373839404142- Brintesia circe (Fabricius,1775) Kara Murat Chazara briseis (Linnaeus,1764) Cadı Coenonympha leander (Fabricius,1787) Rus Zıpzıp Perisi Coenonympha pamphilus (Linnaeus,1758) Küçük Zıpzıp Perisi Hipparchia statilinus (Hufnagel,1766) Ağaç Karameleği Hipparchia aristaeus (Bonelli, 1826) Hyponephele lupina (Costa,[1836]) Esmer Peri Hyponephele lycaon (Rottemburg,1775) Küçük Esmer Peri Lasiommata maera (Linnaeus,1758) Esmer Boncuk Maniola jurtina (Linnaeus,1758) Çayır Esmeri Melanargia larissa (Geyer,[1828]) Anadolu Melikesi Nymphalis polychloros (Linnaeus,1758) Karaağaç Nimfalisi Proterebia afra (Fabricius,1787) Uygur Güzelesmeri Pseudochazara anthelea (Hübner,[1824]) Anadolu Yalancı Cadısı Pseudochazara lydia (Staudinger,1878) Lidya Yalancı Cadısı Pseudochazara mamurra (Herrich Schäffer,[1846]) Osmanlı Yalancı Cadısı Pseudochazara mniszechii (Herrich Schäffer,[1851]) Step Yalancı Cadısı Satyrus amasinus Staudinger,1861 Beyaz Damarlı Piri Reis LYCAENIDAE 43- Callophrys rubi (Linnaeus,1758) Zümrüt 44- Celastrina argiolus (Linnaeus,1758) Kutsal Mavi 45- Chilades trochylus (Freyer,[1843]) Mücevher kelebeği 46- Cupido osiris (Meigen,[1829]) Mavi Osiris 47- Glaucopsyche alexis (Poda,1761) Karagözlü Mavi Kelebek
48495051525354555657585960616263646566676869707172737475767778798081- Glaucopsyche astraea (Freyer,[1851]) Anadolu Karagözlü Mavisi Iolana iolas (Ochsenheimer,1816) Dev Mavi Kelebek Lampides boeticus (Linnaeus,1767) Lampides Leptotes pirithous (Linnaeus,1767) Mavi Zebra Lycaena phlaeas (Linnaeus,1761) Benekli Bakır Kelebeği Lycaena asabinus (Gerhard,[1850]) Anadolu Ateş Kelebeği Lycaena thersamon (Esper,[1784]) Küçük Ateş Kelebeği Lycaena thetis (Klug,1834) Dağ ateşi Plebejus idas (Linnaeus,1761) Esmergöz Plebejus argus (Linnaeus,1758) Gümüş Lekeli Esmergöz Polyommatus loewii (Zeller,1847) Çokgözlü Gümüşmavi Polyommatus anteros (Freyer,[1838]) Çokgözlü Balkan Mavisi Polyommatus agestis ([Denis & Schiffermüller],1775) Çokgözlü Esmer Polyommatus admetus (Esper,[1783]) Anormal Çokgözlü Polyommatus ripartii (Freyer,[1830]) Ripartinin Anormal Çokgözlüsü Polyommatus menalcas (Freyer,[1837]) Çokgözlü Anadolu Beyazı Polyommatus wagneri (Forster,1956) Wagnerin Çokgözlüsü Polyommatus eurypilos Gerhardın Çokgözlüsü Polyommatus bellargus (Rottemburg,1775) Çokgözlü Gökmavisi Polyommatus ossmar (Gerhard,[1851]) Çokgözlü Anadolu Çillisi Polyommatus daphnis ([Denis & Schiffermüller],1775) Çokgözlü Dafnis Polyommatus amandus (Schneider,1792) Çokgözlü Amanda Polyommatus cornelius (Freyer,[1850]) Çokgözlü Küçük Turan Mavisi Polyommatus thersites (Canterer,[1835]) Çokgözlü Menekşe Mavisi Polyommatus icarus (Rottemburg,1775) Çokgözlü Mavi Pseudophilotes vicrama (Moore,1865) Himalaya Mavi Kelebeği Quercusia quercus (Linnaeus,1758) Mor Meşe Kelebeği Rubrapterus bavius (Eversmann,1832) Bavius Satyrium abdominalis (Gerhard,[1850]) Sevbeni Satyrium ilicis (Esper,[1779]) Büyük Sevbeni Satyrium spini (Fabricius,1787) Güzel Sevbeni Satyrium ledereri (Boisduval,1848) Küçük Benekli Sevbeni Tomares nesimachus (Oberthür,1893) Akdeniz Gelinciği Turanana endymion (Freyer,[1850]) Anadolu Turan Mavisi HESPERIIDAE 82- Carcharodus lavatherae (Esper,[1783]) Mermer Zıpzıpı 83- Carcharodus alceae (Esper,[1780]) Ebegümeci Zıpzıpı 84- Erynnis tages (Linnaeus,1758) Paslı Zıpzıp 85- Muschampia poggei (Lederer,1858) Pogge nin zıpzıpı 86- Muschampia proteides (Wagner,1929) Anadolu Zıpzıpı 87- Muschampia tessellum (Hübner,[1802]) Mozayik Zıpzıp 88- Spialia phlomidis (Herrich Schäffer,[1845]) Acem Zıpzıpı 89- Spialia orbifer (Hübner,[1823]) Kızıl Zıpzıp 90- Hesperia comma (Linnaeus,1758) Gümüş Benekli Zıpzıp 91- Thymelicus lineolus (Ochsenheimer,1808) Siyah Antenli Zıpzıp 92- Thymelicus sylvestris (Poda,1761) Sarı Antenli Zıpzıp
AYLAR İTİBARIYLE GÖZLENEN TÜRLER HAZİRAN TEMMUZ MART NİSAN MAYIS Archon Apollinus Colias crocea Pieris rapea Vanessa cardui Coenonympha pamphilus Erynnis tages Euchloe ausonia Glaucopsyche alexis Issoria lathonia Aporia crataegi Argynnis niobe Callophyrs rubi Celastrina argiolus Cupido osiris Glaucopsyche astrea Glaucopsyche alexis Iphiclides podalirus Leptidae duponcheli Limenitis reducta Lycaena asabinus Maniola jurtina Melanargia larissa Melitaea cinxia Muschampia tesellum Parnassius mnemosyne Plebeius loewii Plebeius pyloan Pieris brassicae Pieris rapea Polyommatus admetus Polyommatus amandus Polyommayus bellargus Polyommatus iolas Pseudophilotes bavius Satyrium abdominalis Satyrium ilicis Tymelicus sylvestris Zerynthia deyrolli Tomares neshimachus Nymphalis polychloros Pieris brassicae Pieris rapea Proterebia afra Aporia crataegi Argynnis niobe Argynnis pandora Brintesia circe Carcharodus alcea Carcharodus lavatherae Celastrina argiolus Chazara briseis Chazara persephone Coenonympha leander Colias crocea Cupido osiris Gnopteryx farinosa Glaucopsyche astrea Lampides boeticus Lasiommata maera Limenitis reducta Maniola jurtina Melanargia larissa Melitaea punica Melitaea trivia Papilio alexanor Pieris brassicae Pieris rapea Plebeius argus Lycaena thersamon Plebeius eurypilus Plebeius idas Plebeius loewii Plebeius pylaon Polygonia egea Polyommatus admetus Polyommatus bellargus Polyommatus icarus Polyommatus menalcas Polyommatus semiargus Polyommatus thersites Pontia edusa Pseudochazara anthela Pseudochazara lydia Pseudochazara mniszechii Satyrium abdominalis Satyrium spini Satyrus amasinus Spilia phlomidis Tomares neshimachus Turanana endymion Thymelicus lineolus Tymelicus sylvestris Celastrina argiolus Chazara briseis Chilades trochylus Coenonympha pamphilus Colias alfacariensis Colias crocea Favonius quercus Hesperia comma Hipparchia statilinus Hyponephele lycaon Hyponephele lupina Lycaena thetis Melanargia Larissa Muschampia protoides Pieris brassicae Pieris rapea Plebeius agestis Plebeius eurypilus Polyommatus admetus Polyommatus bellargus Polyommatus cornelia Polyommatus daphnis Polyommatus icarus Polyommatus menalcas Polyommatus ossmar Polyommatus thersites Polyommatus wagneri Pontia edusa Pseudochazara anthela Pseudochazara mniszechii Satyrium abdominalis Satyrium ledereri Satyrium spini Spilia phlomidis Turanana endymion AĞUSTOS Chazara briseis Chilades trochylus Colias crocea Favonius quercus Hesperia comma Hyponephele lupina Leptotes pirithous Limenitis reducta Lycaena thersamon Muschampia protoides Plebeius agestis Polyommatus admetus Polyommatus bellargus Polyommatus daphnis Polyommatus icarus Polyommatus menalcas Polyommatus ossmar Polyommatus thersites Polyommatus wagneri Turanana endymion Polyommatus thersites Polyommatus riparti Polyommatus wagneri Pseudochazara anthela Pseudochazara mamura Pseudophilotes vicrama EYLÜL Polyommatus icarus
BÖLGEDE GÖRÜLEN BAZI KELEBEK TÜRLERİNDEN ÖRNEKLER Papilio alexanor Esper,[1800] Kaplan Kırlangıç Kuyruk 14 Haziran 2008 Küçük Çeşme Parnassius mnemosyne (Linnaeus,1758) Dumanlı Apollo 28 Mayıs 2008 - Kozağaç Zerynthia deyrollei (Oberthür,1869) - Step Fisto Kelebeği 28 Mayıs 2008- Kozağaç Aporia crataegi (Linnaeus,1758) Alıç Kelebeği
28 Mayıs 2008 - Kozağaç Gonepteryx farinosa (Zeller,1847) Anadolu Orakkanadı 10 Haziran 2008 - Kozağaç Leptidea duponcheli (Staudinger,1871) Doğulu Narin Orman Beyazı 28 Mayıs 2008 - Kozağaç Pontia edusa (Fabricius,1777) Yeni Benekli Melek 10 Haziran 2007 - Kozağaç
Argynnis niobe (Linnaeus,1758) Niyobe 10 Haziran 2007 - Kozağaç Argynnis pandora ([Denis & Schiffermüller],1775) 14 Haziran 2008 - Kozağaç Limenitis reducta Staudinger,1901 Akdeniz Hanımeli Kelebeği 14 Temmuz 2007 - Gökçeşme Polygonia c-album (Linnaeus,1758) Yırtık Pırtık 04 Haziran 2008 - Kozağaç
Coenonympha leander (Fabricius,1787) Rus Zıpzıp Perisi 14 Haziran 2008 - Kozağaç Hipparchia fatua (Freyer,1844) Anadolu Karameleği 27 Temmuz 2008 Küçük Çeşme Hipparchia aristaeus (Bonelli, 1826) 10 Haziran 2007 Küçük Çeşme Hyponephele lupina (Costa,[1836]) Esmer Peri 27 Temmuz 2008 Küçük Çeşme
Hyponephele lycaon (Rottemburg,1775) Küçük Esmer Peri 05 Temmuz 2008 Küçük Çeşme Maniola jurtina (Linnaeus,1758) Çayır Esmeri 28 Mayıs 2008 - Kozağaç Melanargia larissa (Geyer,[1828]) Anadolu Melikesi 05 Temmuz 2008 Küçük Çeşme Pseudochazara anthelea (Hübner,[1824]) Anadolu Yalancı Cadısı 05 Temmuz 2008 Kozağaç 14 Haziran 2008 - Kozağaç
Pseudochazara lydia (Staudinger,1878) Lidya Yalancı Cadısı 14 Haziran 2008 - Kozağaç Pseudochazara mamurra (Herrich Schäffer,[1846]) Osmanlı Yalancı Cadısı 26 Ağustos 2008 - Kozağaç Satyrus ferula (Fabricius,1793) Haşmetli Piri Reis 10 Haziran 2007 - Gökçeşme Callophrys rubi (Linnaeus,1758) Zümrüt 28 Mayıs 2008 - Kozağaç
Celastrina argiolus (Linnaeus,1758) Kutsal Mavi 04 Haziran 2008 - Kozağaç Chilades trochylus (Freyer,[1843]) Mücevher kelebeği 14 Temmuz 2007 - Gökçeşme Glaucopsyche alexis (Poda,1761) Karagözlü Mavi Kelebek 19 Nisan 2008 - Gökçeşme Glaucopsyche astraea (Freyer,[1851]) Anadolu Karagözlü Mavisi 28 Mayıs 2008 - Gökçeşme
Iolana iolas (Ochsenheimer,1816) Dev Mavi Kelebek 28 Mayıs 2008 - Gökçeşme Leptotes pirithous (Linnaeus,1767) Mavi Zebra 15 Ağustsos 2008 - Gökçeşme Lycaena asabinus (Gerhard,[1850]) Anadolu Ateş Kelebeği 28 Mayıs 2008 - Kozağaç Lycaena thersamon (Esper,[1784]) Küçük Ateş Kelebeği 15 Ağustos 2007 - Küçükçeşme
Lycaena thetis (Klug,1834) Dağ ateşi 27 Temmuz 2008 Küçük Çeşme Plebejus idas (Linnaeus,1761) Esmergöz 20 Haziran 2008 Küçük Çeşme Plebejus argus (Linnaeus,1758) Gümüş Lekeli Esmergöz 17 Haziran 2007 - Gökçeşme Polyommatus loewii (Zeller,1847) Çokgözlü Gümüşmavi 28 Mayıs 2008 - Gökçeşme
Polyommatus agestis ([Denis & Schiffermüller],1775) Çokgözlü Esmer 27 Temmuz 2008 - Kozağaç Polyommatus admetus (Esper,[1783]) Anormal Çokgözlü 05 Temmuz 2008 - Kozağaç 13 Temmuz 2008 - Gökçeşme Polyommatus menalcas (Freyer,[1837]) Çokgözlü Anadolu Beyazı 14 Haziran 2008 Kozağaç 14 Temmuz 2007 - Kozağaç Polyommatus eurypilos Gerhardın Çokgözlüsü 25 Haziran 2008 - Gökçeşme
Polyommatus bellargus (Rottemburg,1775) Çokgözlü Gökmavisi 04 Temmuz 2008 - Gökçeşme Polyommatus ossmar (Gerhard,[1851]) Çokgözlü Anadolu Çillisi 14 Ağustos 2007 - Kozağaç Polyommatus daphnis ([Denis & Schiffermüller],1775) Çokgözlü Dafnis 05 Temmuz 2008 - Küçükçeşme Pseudophilotes vicrama (Moore,1865) Himalaya Mavi Kelebeği 15 Ağustos 2007 Küçük Çeşme
Quercusia quercus (Linnaeus,1758) Mor Meşe Kelebeği 15 Ağustos 2007 Kozağaç-Küçükçeşme arası Rubrapterus bavius (Eversmann,1832) Bavius 28 Mayıs 2008 - Gökçeşme Satyrium abdominalis (Gerhard,[1850]) Sevbeni 28 Mayıs 2008 - Gökçeşme Satyrium ledereri (Boisduval,1848) Küçük Benekli Sevbeni 13 Temmuz 2008 - Gökçeşme
Turanana endymion (Freyer,[1850]) Anadolu Turan Mavisi 14 Ağustos 2008 - Gökçeşme 13 Temmuz 2008 - Gökçeşme Carcharodus lavatherae (Esper,[1783]) Mermer Zıpzıpı 10 Haziran 2007 Gökçeşme Muschampia poggei (Lederer,1858) Pogge nin zıpzıpı 29 Haziran 2008 - Kozağaç Hesperia comma (Linnaeus,1758) Gümüş Benekli Zıpzıp 13 Temmuz 2007 - Küçükçeşme
Thymelicus lineolus (Ochsenheimer,1808) Siyah Antenli Zıpzıp 10 Haziran 2007 - Gökçeşme Thymelicus sylvestris (Poda,1761) Sarı Antenli Zıpzıp 28 Mayıs 2008 Gökçeşme