Numune Sağlık Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi yayınıdır MAYIS 2010 Diyabetle Aktif Yaşam Prof. Dr. Recep AKDAĞ: Diyabet, hastalık yükü içerisinde 12. sıradadır Türkiye diyabet kontrol programı Tükenmişlik sendromu Çocuklara ölümü nasıl anlatmalıyız
www.ipekozalit.com.tr Dünyanın renklerini ayağınıza getiriyoruz 25. Hizmet yılımızda sizleri de aramızda görmek istiyoruz 1986 Yılında Ankara Çankaya da kurulan İpek Ozalit Kırtasiye olarak, her zaman tek bir ilkeyi kendimize yol gösterici olarak kabul ettik: Kaliteli ürün, uygun fiyat. 25. Hizmet yılımıza girdiğimiz şu günlerde gerçekleştirdiğimiz teknoloji yatırımları ve teknik altyapımızla sizlere her zaman daha iyi hizmet vermenin mutluluğu içerisindeyiz. 3 Şubemiz ve alanlarında uzman 50 yi aşkın personelimizle Ankara nın en donanımlı ozalit ve kırtasiye merkezi olmanın bilinci ile hareket ediyor, yarının imkanlarını bugünden hizmetinize sunuyoruz. Siz değerli müşterilerimizin iltifatı ile daha nice 25 yıllarda birlikte olmayı istiyoruz. Saygılarımızla Zafer Durum www.avecreklam.com Hizmetlerimiz Kırtasiye Poster Baskı Plotter Baskı Dijital Baskı Fotokopi Tarama (Scanner) Ciltleme(Laminasyon) Kartuş Dolumu Kaşe Yapımı Laser Çıktı Ozalit ve Plan Kopya Çekimi Ofis ve Bilgisayar Sarf Malzemeleri MERKEZ : Ahmet Mithat Efendi Sokak No: 18 / A ÇANKAYA - ANKARA Tel : 0312 442 18 00 (pbx) Fax : 0312 442 06 05 E-mail : cankaya@ipekozalit.com.tr ŞUBE 1 : Uğur Mumcu Caddesi (Köroğlu) No: 53 / A G.O.P. - ANKARA : 0312 446 29 46 (pbx) Tel Fax : 0312 446 76 06 E-mail : gop@ipekozalit.com.tr ŞUBE 2 : Mustafa Kemal Mahallesi 2127. (Eski 47) Sokak No: 64 / B SÖĞÜTÖZÜ - ANKARA Tel : 0312 219 50 59-219 50 80 Fax : 0312 219 53 63 E-mail : ipek@ipekozalit.com.tr
Güneş Sokak No:16/7 Kavaklıdere ANKARA Tel : 0 312 426 0 888 426 0 777 Fax : 0 312 426 00 77 info@misdanismanlik.com www.iso15189.org
İÇİNDEKİLER KÜNYE... 04 BAŞYAZI... 05 EDİTÖRDEN... 07 RÖPORTAJ PROF. DR. RECEP AKDAĞ... 09 09 14 20 TÜRKİYE DİYABET KONTROL PROGRAMI... 14 RÖPORTAJ PROF. DR. KUBİLAY KARŞIDAĞ... 20 RÖPORTAJ UZM. DR. A. REFİK İMAMECİOĞLU... 24 BAHARI KARŞILARKEN... 28 BİR İNSAN HASTANEYE NEDEN GELİR.. 30 ANEAH DİYABET OKULU... 32 24 32 GENÇ BİR DİYABET HASTASININ YAŞADIKLARI... 34 GENÇ BİR DİYABETLİDEN MEKTUP... 36 ANNESİ DİYABET HASTASI OLAN SANATÇI 34 38 GÖZÜYLE DİYABETLİ YAŞAM... 38 Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010 02
DİYABET VE PSİKOLOJİK SORUNLAR... 40 İNME ÖNLENEBİLİR Mİ... 42 YOĞUN BAKIM HEMŞİRESİNİN HAKLI MUTLULUĞU... 46 HEMŞİRELİK HAFTASI... 47 40 46 56 58 ÜLKEMİZDE OSTEOPOROZA AKILCI YAKLAŞIM VE TEDAVİ... 48 ECZACILIK GÜNÜ TARİHÇESİ... 51 TÜKENMİŞLİK SENDROMU... 52 EKRANA BAKMA SENDROMU... 54 BEYNİME DOKUNULDU... 56 ÇOCUKLARA ÖLÜM NASIL ANLATILIR... 58 AMATEM İN 6. KURULUŞ YILDÖNÜMÜ... 60 ULUSLARARASI HASTANELER BİRLİĞİNE KABUL EDİLDİK... 63 KOZMETİK UYGULAMALARIN SAÇLARA YAN ETKİLERİ... 64 60 64 REPLANTASYON VE EL CERRAHİSİ... 68 OBSTRUKTİF UYKU APNE SENDROMU... 72 HASTANELERİN FİZİKİ YAPISININ HASTALARA, ÇALIŞANLARA ETKİLERİ... 75 72 77 KABİL TÜRK ASKER HASTANESİ... 77 TIP TARİHİNDEN SAYFALAR... 80 03 Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010
KÜNYE www.numunesaglik.com Numune Sağlık Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi yayınıdır MAYIS 2010 Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Adına Numune Sağlık Dergisi Yıl: 01 Sayı: 01 Mayıs 2010 Yayın Kurulu Başkanı Doç. Dr. Nurullah ZENGİN (Başhekim) Genel Yayın Yönetmeni Doç. Dr. Serdar GÜLER Haber Koordinatörü Uzm. Ecz. Aslıhan BEYAN Yayın Kurulu Doç. Dr. Hürrem BODUR Doç. Dr. Celil GÖÇER Doç. Dr. Erol GÖKA Doç. Dr. Özlem Evren KEMER Dr. Abdulkadir ÖZBEK Dr. Adem ÖZKARA Dr. Ali EDİZER Dr. Ecz. A. Alper ŞAHİN Harun ÇELİK İmtiyaz Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Aysun Yayıncılık Matbaacılık Reklam İnş. Tur. San. ve Tic. Ltd. Şti. adına Aysun PALALI Genel Yayın Koordinatörü Cumali KÖKTAŞ Hukuk Danışmanı Av. Çiğdem ALTINIŞIK Yönetim Merkezi Mahatma Gandi Caddesi No: 105/3 GOP - Çankaya - ANKARA Tel: 0312 436 44 00 Fax: 0312 447 54 59 iletisim@numunesaglik.com www.numunesaglik.com Bilimsel Danışma Kurulu 1.ABAYLI Ekrem 2.AK Fikri 3.ALLI Nuran 4.ALTIPARMAK Emin 5.ATAN Ali 6.AVŞAR Fatih 7.AYDOĞDU Sinan 8.BALABAN Neriman 9.BELEN Ahmet Deniz 10.BİÇİMOĞLU Ali 11.BODUR (ÇOLAKOĞLU) Hatice 12.CENGİZ Ömer 13.COŞKUN Faruk 14.ÇETİNKAYA Mesut 15.DEDE Doğan 16.DERE Hacı Hüseyin 17.DİKMEN Bayazit 18.DİLBAZ Nesrin 19.DOKUZOĞUZ (KUT) Başak 20.ERDOĞAN Bülent 21.ERYILMAZ Adil 22.ESKİOĞLU Erdal 23.GÖĞÜŞ Nermin 24.GÖKA Erol 25.GÜÇTEKİN Ali 26.GÜL Ülker 27.GÜLER Serdar 28.GÜNEL Uğur 29.GÜVENER Engin 30.HASIRİPİ Hikmet Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tel: 0312 508 40 00 www.anh.gov.tr Tasarım AVEC reklam organizasyon www.avecreklam.com 31.HENGİRMEN Süleyman 32.KAMA Nuri Aydın 33.KARAASLAN Yaşar 34.KARADEMİR Mehmet Alp 35.KOCA Yüksel 36.KOÇ Mahmut 37.KOPARAL Salih Suha 38.KULAÇOĞLU Sezer 39.KURAL Gülcan 40.MEMİŞ Ali 41.ODABAŞ Ali Rıza 42.ÖZBAKIR Şenay 43.ÖZDEM Cafer 44.ÖZET Gülsüm Gülistan 45.ÖZKARA Adem 46.ÖZMEN Mehmet Mahir 47.PEKSOY İrfan 48.SAKINCI Ünal 49.SARAÇOĞLU Ömer Ferit 50.SEÇKİN (ERARSLAN) Selda 51.TABAK Abdullah Yalçın 52.TÜMÖZ Mehmet Ali 53.TÜMÖZ Mübeccel 54.UÇANER Ahmet 55.ULUSOY Feridun Vasfi 56.ÜNAL Adnan 57.YILDIRIMKAYA Mustafa Metin 58.YÜKSEL Enis (İsimler soyadlara göre alfabetik olarak sıralanmıştır.) Numune Sağlık Dergisi Basın Meslek ilkelerine uymaya söz vermiştir. Ücretsizdir. Yayınlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına, reklamların sorumluluğu ise reklam verene aittir. Yayınlanan makale ve haberler kaynak belirtilmek suretiyle alıntı yapılabilir. Baskı: Başak Matbaacılık Tan. Hiz.Ltd.Şti. Anadolu Bulvarı No:5/15 Yenimahalle - Ankara Tel:03123971517 15.05.2010 Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010 04
DOÇ. DR. NURULLAH ZENGİN BAŞYAZI Referans Hastane Olmak Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi nin yeni bir süreli yayını, Numune Sağlık Dergisi yayın hayatına başlıyor. Her yeni yayın, geri planında bir dizi düşünceleri ve hedefleri barındırır. Hastanemiz bir asrı aşan geçmişinde yaptıklarıyla ve üstlendiği rollerle her zaman bir Referans Hastane olmuştur. Benzer rollerin günümüzde ve gelecekte de devam etmesi tüm Numunelilerin ortak arzusudur. Bu kavramın içinin gerçek anlamında dolmasının şüphesiz bazı gereklilikleri vardır. Yönetim olarak çalışmalarımızda esas aldığımız ve gelecekte de Referans Hastane olabilmenin şartı olarak gördüğümüz 4 hedefimizi sizlerle paylaşmak istiyorum. 1. Tüm branşlarda dünyada en geçerli ve standart kabul edilen tedavileri hastalarımıza sunabilmek. Her sağlık kurumunda verilemeyen, uygulaması zor sağlık hizmetlerinde müracaat edilen bir kurum olmak. 2. Modern hastane yönetim organizasyonunu gerçekleştirebilmek. Özellikle son yıllarda teknolojik gelişmelerin yanında sağlık hizmetlerinin organizasyonu ve hastane yöneticiliğinde de hızlı bir değişim süreci yaşıyoruz. Yeni kavramlara ve şartlara hızlı adaptasyon tüm sağlık kurumları için her geçen gün artan öneme sahiptir. 3. Toplumu sağlık konularında doğru bilgilendirilmesinde rol alabilmek. Bu konuda yazılı ve görsel medya ile ilkeli ve düzeyli bir iletişim geliştirmek. 4. Birikimi ve yetkili birimlerle kurduğu ilişkilerle ulusal düzeyde sağlık politikalarının oluşmasına katkıda bulunmak. Özellikle toplumun sağlık konularında doğru bilgilendirilmesinde 4. sayısına ulaştığımız Numune Gazetesi ile önemli bir deneyim yaşadığımızı ifade etmek istiyorum. Bu deneyimin de getirileri ile aslında daha önce planladığımız hastanemizin birikimini yansıtacak Numune Sağlık Dergisi nin de yayın hayatına başlamasının zamanının geldiğine inanıyoruz. Sağlık hizmeti sunmanın merkezinde yer alan, köklü bir kamu kurumu olarak deneyimlerimizi sağlık politikalarımızın oluşmasında katkı sağlayabilecek şekilde sunabilmek bu derginin temel amacı olacaktır. Ülkemizde halen güncel sağlık yönetimi konularını ele alan, bizlerin de yakından takip ettiği ve faydalandığı önemli periyodik yayınlar mevcuttur. Numune Sağlık Dergisi konuları daha farklı bir bakış açısı ile hastalık temelli olarak ele alacak yapılan ve yapılabilecekleri toplu olarak değerlendirmeye çalışacaktır. Amacına ulaşması ve faydalı olması dileği ile saygılarımı sunuyorum. 05 Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010
AYSUN PALALI EDİTÖRDEN Yeni Bir Yayın, Yeni Bir Başlangıç Sağlık çalışanlarına ve ilgili bürokratlara hitap edecek olan yeni bir yayın ile karşınızdayız. Ülkemizde modern tıp uygulamaları ve eğitiminde öncü olan, sağlık alanında ilkleri kendi içinde barındıran Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi çalışanlarının alanlarındaki birikimlerini ve bakış açılarını sizlere ulaştıracak olan Numune Sağlık Dergisi ni yayınlamanın övüncü içerisindeyiz. Aylık periyotlu olarak yayınlayacağımız dergimizde her ay bir konuyu özel olarak ele alacak ve hasta-bilimsel veriler-sağlık çalışanları üçgeni içerisinde bütün yönleri ile masaya yatıracağız. Dergimizin bu ilk sayısında, gerek günümüz insanı için giderek yoğunlaşan bir etki ile potansiyel bir tehdit haline gelen, gerekse toplumsal olarak günümüzün en dikkate alınması gereken hastalıklarından olan diyabet konusunu işliyoruz. İyi yönetilmediği takdirde hastaların yaşam süresini 5-10 yıl kısaltabilen bir hastalık olarak öne çıkan diyabet, gerek dünyada gerekse ülkemizde her geçen gün hasta oranı artan bir hastalıktır. Dünyadaki diyabet nüfusu 2009 sonu itibarı ile 285 milyon iken 2030 yılında küresel diyabetik nüfusunun 438 milyona ulaşması beklenmektedir. Numune Sağlık Dergisi olarak bu konuya dikkat çekmek ve ülkemizde bu konuda yapılan ve yarınlar için projelendirilen çalışmaları sağlık alanındaki en yetkin kişi olan Sağlık BakanıProf. Dr. Recep Akdağ ile konuştuk. Konu hakkında bilimsel yenilikleri ise İstanbul Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Kubilay Karşıdağ ile ve kamudaki uygulamaları ise Sağlık Bakanlığı bürokratlarından Uzm. Dr. A. Refik İmamecioğlu ile konuştuk. Dergimizin Genel Yayın Yönetmeni olan Doç. Dr. Serdar Güler ise yazısında Koordinatörü olduğu Türkiye Diyabet Kontrol Programı ve yapılan çalışmalar hakkında bilgi veriyor. Dergi sayfalarımız arasında diyabetli hastalarımızın ve hasta yakınlarının yaşadığı sorunlar ve anılarla birlikte ANEAH Diyabet Okulu hakkında bilgiler bulacaksınız. Dergimizde kapak konumuz olan diyabet dışında ilginizi çekeceğine inandığımız, her biri kendi içinde büyük bir önem taşıyan konuları da yine uzmanlarının kaleminden okuyacaksınız. Dergimizin her sayısını yeni bir başlangıç olarak kabul ediyor, gelecek sayılarda sizlerle tekrar bu sütunlarda buluşmayı ümit ediyoruz. İyi okumalar 07 Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010
RÖPORTAJ Sağlık Bakanı Prof. Dr. Recep AKDAĞ: Diyabet, ülkemizde ulusal düzeyde hastalık yüküne sebep olan hastalıklar içerisinde 12. yer almaktadır. Diyabet, iyi yönetilmediği takdirde yaşam süresini 5 ile 10 yıl arasında kısaltan bir hastalıktır. Dünyadaki diyabet nüfusu 2009 sonu itibarı ile 285 milyon iken 2030 yılında küresel diyabetik nüfusunun 438 milyona ulaşması beklenmektedir. Numune Sağlık Dergisi olarak bu konuya dikkat çekmek ve ülkemizde bu konuda yapılan ve yarınlar için projelendirilen çalışmaları sağlık alanındaki en yetkin kişi olan Sağlık Bakanı Prof. Dr. Recep Akdağ ile konuştuk. 09 Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010
yükü nedenlerinin temel hastalık gruplarına göre dağılımına baktığımızda, kalp-damar hastalıklarının % 27, nöropsikiatrik bozuklukların % 19, kanserlerin ise % 9 oranında olduğu görülmektedir. Diyabete gelecek olursak, tüm yaş gruplarında % 1,9 (erkeklerde % 1,6 ve kadınlarda % 2,1) ile ulusal düzeyde hastalık yüküne sebep olan hastalıklar arasında 12. sırada bulunmaktadır. Diyabet, 15 59 yaş grubunda, ulusal düzeyde hasta yüküne neden olan ilk 10 hastalık arasında bulunmazken, 60 yaş ve üzerinde % 4,9 ile 4. sırada yer almaktadır. Bakanlığınız döneminde bulaşıcı olmayan hastalıklarla mücadele alanında programlı yaklaşımlar uygulanmasına olan hassasiyetinizi gayet iyi biliyoruz. Bu konuda kısaca bilgi verebilir misiniz? Bulaşıcı olmayan hastalıklara ilişkin, özellikle de ülkemizdeki duruma ilişkin neler söylemek istersiniz? Akdağ: Bilindiği gibi, yakın geçmişimizin sağlık gündeminde bulaşıcı hastalıklar çok daha öncelikli iken, bugün bulaşıcı olmayan hastalık grupları giderek önem kazanmıştır. Ülkemizde, bulaşıcı olmayan hastalıkların görülme sıklıkları da, teşkil ettikleri yük de giderek artmaktadır. Bunun önde gelen sebeplerinden birisi, Türkiye de her yaş grubu için yaşam beklentisinin giderek artıyor olmasıdır. Bugün yaşlı nüfusumuzun genel nüfus içindeki oranı, ülkemiz tarihinin en yüksek noktasına ulaşmış durumdadır. Bu durum toplumumuzun erişkin toplumdan yaşlı topluma doğru hızla dönüştüğünü göstermektedir. TÜİK verilerine baktığımızda, bu durumu açıkça görebilmekteyiz. 2000 yılında 65 yaş üstü nüfusun genel nüfusa oranı % 5,37 iken 2009 yılında bu oran % 7 ye ulaşmıştır. Yine TÜİK in 2007 İstatistik Yıllığı na göre, 2007 yılı için Doğuşta Beklenen Yaşam Süresi ortalama 71,7 iken 2020 de 73,5, 2050 de 77,3 olacağı tahmin edilmektedir. Öte yandan, toplumumuzun sosyoekonomik açıdan gelişmesi, yaşam tarzlarını değiştirmiş, bu da bulaşıcı olmayan hastalık risk faktörlerinin artmasına neden olmuştur. Ayrıca, çevresel faktörler ile stres faktörünün de etkisiyle bulaşıcı olmayan hastalıkların morbidite ve mortalitelerinin arttığı gözlenmektedir. Ülkemizdeki ölüm nedenlerini, temel hastalık gruplarının dağılımına göre değerlendirdiğimizde, tüm ölümler içerisinde; kalp-damar hastalıklarının % 47,3, kanser vakalarının ise % 13.07 lik bir yer tuttuğu görülmektedir. Yine ülkemiz için hastalık Akdağ: Bulaşıcı olmayan hastalık ve risk faktörleri ile kanıta dayalı planlamalar bünyesinde, etkili bir izleme-değerlendirme süreciyle önleme ve kontrol programları doğrultusunda mücadelemizi yürütmeye özen gösteriyoruz. Bu yaklaşım çerçevesinde gerekli yapılanmayı sağlayarak kapasite geliştirme çalışmaları yürüttük ve yürütmeye de devam ediyoruz. Bakanlığımızın 2010 2014 Stratejik Planı nda bulaşıcı olmayan hastalıklarla ilgili belirlenen başlıklarda eylem planları hazırlayarak geliştirdik. Bu çalışmalardan bazılarını tamamlayıp yayınlanarak uygulamalarına başladık; bazıları ise halen geliştirilme aşamasında. Bunlardan kısaca bahsetmekte fayda görüyorum. Önde gelen bulaşıcı olmayan hastalık grupları için; Türkiye Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı (Risk Faktörlerine Yönelik Stratejik Plan ve Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010 10
Eylem Planı, Kalp ve Damar Hastalıklarında İkincil ve Üçüncül Korumaya Yönelik Stratejik Plan ve Eylem Planı 2010 2014), Ulusal Kanser Programı 2009 2015, Türkiye Diyabet Kontrol Programı, Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalıklarını (Astım- KOAH) Önleme ve Kontrol Programı (2009 2013) Eylem Planı; Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı. Başlıca risk faktörlerine yönelik olarak da; Türkiye Obezite ile Mücadele ve Kontrol Programı (2010 2014) (Fiziksel aktivite boyutu dahil), Ulusal Tütün Kontrol Programı 2008 2012 Eylem Planı, Türkiye Alkol Kontrol Programı ve Eylem Planı. Diyabete yönelik bir kontrol programına neden ihtiyaç duyuldu? Akdağ: Diyabet daha önce de izah ettiğim gibi, ülkemizde izlenmekte olan ve bulaşıcı olmayan hastalık özelliklerini taşımaktadır. Ne yazık ki, günümüz şartlarının belirlediği yaşam tarzları nedeniyle de ülkemizde giderek yaygınlaşmaktadır. Ülkemizde, çocuk yaş grubuna ait Tip1 diyabet insidansı kesin olarak bilinmemektedir. Ama her yıl 1700 civarında çocuğumuza Tip1 diyabet tanısı konulduğunu söyleyebiliriz. 18 yaş altı toplam diyabetli sayımızın ise 15.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Tip2 diyabet prevalansı ise Türkiye Diyabet Epidemiyoloji Araştırma Projesi (TURDEP-I) sonuçlarına göre % 7,2 bulunmuştur. Bu oranlar, 2007 yılı nüfus rakamlarıyla değerlendirildiğinde ülkemizde 2.85 milyonun üzerinde Tip2 diyabetli vatandaşımızın yaşadığı tahmin edilmektedir. TÜİK verilerine baktığımızda, 2000 yılında 65 yaş üstü nüfusun genel nüfusa oranı % 5,37 iken 2009 yılında bu oran % 7 ye ulaşmıştır. Yine TÜİK in 2007 İstatistik Yıllığı na göre, 2007 yılı için Doğuşta Beklenen Yaşam Süresi ortalama 71,7 iken 2020 de 73,5, 2050 de 77,3 olacağı tahmin edilmektedir. 11 Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010
çok üzerinde durduğumuz ve hassas davrandığımız noktalar, sürecin şeffaf ve katkıya açık olması ile çok ortaklı bir yaklaşımdır. Hepimizin de çok iyi bildiği gibi, bulaşıcı olmayan hastalığa yönelik önleme ve kontrol programlarında, sağlık sektöründen öte bireyin günlük yaşamı üzerinde belirleyici etkisi olan birçok sektör ve taraf bulunmaktadır. Bu tarafların konu üzerindeki farkındalığını geliştirmek, sahiplenmelerini sağlamak, birlikte programlamak ve ortak mücadele yürütmek başarının en önemli koşullarındandır. Bu çerçevede, Diyabet Kontrol Programı için oldukça geniş bir paydaş katılımı hedeflemiştik. Bunu da büyük ölçüde başardığımız için çok memnunuz. Katılım ve katkı sağlayan tüm taraflara teşekkür ederim. Tabii şunu da ilave etmek gerekir ki, eylem planının uygulama sürecinde bu çok ortaklılık vazgeçilmez bir koşul olmaya devam edecektir. Ancak tüm taraflarla mücadele yürütüldüğü zaman toplum yararı sağlanabilecektir. Çalışmalar, diyabetin, kadınlarda ve kentsel bölgelerde yaşayanlarda daha sık görüldüğünü de ortaya koymaktadır. Bakanlığımız tarafından yaptırılan, 2003 Hane Halkı Araştırması nda 18 yaş üzeri kişilerde diyabet tanısı konulduğunu beyan edenlerde prevalans % 4,75, Ulusal Hastalık Yükü Çalışması nda toplumda diyabet prevalansı %5,5 olarak çalışılmıştır. TEKHARF Çalışması nın 1997/98 taramasından 2004/05 yıllarına kadar izlenen kohortuna dair 2009 da yayınlanan verilerine göre ise, Türkiye de 35 yaş üstü nüfusta diyabet prevalansı % 11,3 olarak tespit edilmiştir. Başlıca risk faktörleri olan obezite ve fiziksel hareketsizlikle mücadele ederek önlenebilen bir hastalık olması ve tanısı konulduktan sonra hem diyabetik birey hem de sağlık hizmet sunumu bazında iyi yönetilebilmesi neticesinde komplikasyonlarının geciktirilebiliyor olması, bizi diyabete özel, programlı bir mücadele sürecine yönlendirmiştir. Numune Sağlık: Türkiye Diyabet Kontrol Programı nın geliştirilme aşamasında olduğunu biliyoruz. Hem bu süreçte hem de uygulama sürecinde çok sektörlülüğe olan bakışınız nedir? Akdağ: Türkiye Diyabet Kontrol Programı nın geliştirilmesi sürecinde önemli bir mesafe almış durumdayız. Bu süreçte en Sağlık Uygulama Tebliği (SUT) taslağında bazı diyabet ilaçları konulu düzenlemeler bulunmakta. Bu konuya nasıl yaklaşıyorsunuz? Akdağ: Bildiğiniz gibi, SUT ta sadece diyabete yönelik değil tüm ilaçlar değerlendirmektedir. Bunun yanı sıra muayene, tetkik ve girişimsel işlemlerin ücretlendirilmesi de SUT la belirlenmektedir. Konuyu bu bağlamda değerlendirmek gerekir. Diyabet tedavisi pek çok hastalığın aksine o hastaya odaklı olmalıdır. Hastanın yaşı, beslenmesi, fiziksel aktivitesi, komplikasyonları, ek hastalıkları gibi pek çok konu diyabet ve tedavisinde önemli etkenlerdir. Sağlık Uygulama Tebliği hazırlanırken, öncelikle hastanın zarar görmemesi, en iyi tedaviye en rahat şekilde ve makul maliyetlerle ulaşması hedeflenmelidir. Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010 12
İşlevsel bir Ulusal Diyabet Veri Tabanı bize neler kazandıracaktır? Akdağ: Hastalıkla ilgili politikaların kanıta dayalı olarak belirlenmesinde, hastalık kayıt sistemlerinden elde edilen veriler büyük önem arz etmektedir. Ülkemizde güncel ve doğru veriye ulaşabilmek için kaliteli sağlık bilgi sistemleri kurulması çok önemlidir. Bizler de bu gerçeği göz önünde bulundurarak hem birinci basamak hem de ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmet sunum birimlerinden veri sağlayan bilgi sistemlerini kurduk. Türkiye Diyabet Kontrol Programımız kapsamında bir çalışma grubu oluşturduk. Bu arkadaşlarımız Bakanlığımız bilgi sistemleri ile entegre bir programla izlemedeğerlendirme çalışmalarını yürütmektedir. Numune Sağlık: Türkiye Diyabet Kontrol Programı nın uygulanması sürecine ilişkin neler söyleyeceksiniz? özellikleri ve gelişim süreci dikkate alınarak, Ulusal Diyabet Koordinatörlüğü gibi bir yürütme birimi de kurulabilir. Bulaşıcı olmayan hastalıklarla mücadele süreçleri, doğası gereği, uzun süreli programlar ile etkin bir takibi gerektirmektedir. Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamında Bakanlığımızın yeniden yapılandırılması çalışmaları çerçevesinde Refik Saydam Ulusal Halk Sağlığı Kurumu bünyesinde yer alacak bir Sağlığı Geliştirme ve Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar Enstitüsü de uzun vadede düşünülmektedir. Sayın Bakanım, dergimize vakit ayırdığınız için çok teşekkür ederiz. Akdağ: Diyabet gibi, çok önemli bir soruna dikkat çektiğiniz için asıl ben teşekkür ederim. Çalışmalarınızda başarılar dilerim. Başlıca risk faktörleri olan obezite ve fiziksel hareketsizlikle mücadele ederek önlenebilen bir hastalık olması ve tanısı konulduktan sonra hem diyabetik birey hem de sağlık hizmet sunumu bazında iyi yönetilebilmesi neticesinde komplikasyonlarının geciktirilebiliyor olması, bizi diyabete özel, programlı bir mücadele sürecine yönlendirmiştir. Akdağ: Diyabetle ilgili faaliyetlerimiz, 2008 yılından bu yana Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kronik Durumlar Daire Başkanlığı nda Metabolik Hastalıklar Şubesi tarafından yürütülmektedir. Gelecekte, programın 13 Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010
DOÇ. DR. SERDAR GÜLER ANEAH Endokrinoloji Kl. Şefi Ulusal Diyabet Koordinatörü Türkiye Diyabet Kontrol Programı DÜNYADA VE TÜRKİYE DE DİYABET Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Risk Faktörleri Çağımızda diabetes mellitus (diyabet) ve onunla aynı risk faktörlerini (obezite, fiziksel aktivite eksikliği, tütün ürünleri kullanımı ve alkol kullanımı) paylaşan bulaşıcı olmayan (kronik) hastalıkların, dünya toplumlarının en önemli sağlık sorunları arasında önde geldiği yaygın kabul gören bilimsel bir gerçekliktir. Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Mortalite Dünyada her yıl 8 ila 14 milyon insan diyabet ve kalp-damar hastalıkları, kanserler ve kronik solunum yolu hastalıkları gibi diğer bulaşıcı olmayan hastalıklar nedeniyle kaybedilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), diyabete bağlı ölümlerin %80 inin düşük ve orta gelir grubundaki ülkelerde gerçekleştiğini bildirmektedir. Yeni diyabet vakalarının artışında olduğu gibi, ölümlerin çoğunun da kişi-başı gelir düzeyi orta ve düşük düzeyde olan gelişmekte olan ülkelerde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Diyabetin Küresel Sıklıkları Gerçekleşen sosyo-ekonomik dönüşümle birlikte yaşam tarzları ortak risk faktörleri lehine değişmekte ve bu hızlı değişim neticesinde özellikle tip 2 diyabet prevalansı gelişmiş ve gelişmekte olan toplumların tümünde hızla yükselmektedir. Tahminlere göre, 2010 itibarı ile tüm dünyada erişkin (20-79 yaş) nüfusta diyabet prevalansı %6,6 dır ve 2030 yılında %18 artış ile bu değerin %7,8 olacağı öngörülmektedir. Başka bir ifade ile tüm dünyadaki diyabet nüfusu 2009 sonu itibarı ile 285 milyon iken 2030 yılında küresel diyabetik nüfusunun 438 milyona ulaşması beklenmektedir. Öte yandan birçok toplumda yeni tanı alan tip 1 diyabet olgularının da arttığı ve bu artışın özellikle küçük çocuklarda görüldüğü bildirilmektedir. Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010 14
Türkiye de Diyabet Sıklıkları 1997 1998 yıllarında ülkemiz genelinde gerçekleştirilen Türkiye Diyabet Epidemiyoloji Çalışması (TURDEP-I) sonuçlarına göre ülkemizde tip 2 diyabet prevalansı %7,2; Bozulmuş Glukoz Toleransı (BGT) prevalansı ise %6,7 olarak bulunmuştur. Aynı çalışma, ülkemizde yaşayan diyabetiklerin %32 sinin hastalıklarının farkında olmadığını ortaya koymuştur. Uluslararası Diyabet Federasyonu na (UDF) göre ise, 2010 itibarı ile Türkiye erişkin (20-79 yaş) nüfusunda diyabet prevalansı %7,4 olup dünya nüfus dağılımına göre standardize diyabet prevalansı %8,0 olarak hesaplanmıştır. DSÖ tahminlerine göre ise günümüzde 3.679.000 olan diyabetli nüfusumuzun 20 yıl sonra 6 milyonu aşması beklenmektedir. Yine UDF na göre Türkiye de halen %6,3 olduğu varsayılan BGT prevalansı, standardize dünya nüfusuna göre ayarlandığında %6,7 olarak hesaplanmıştır. Bir başka deyişle, Türkiye de halen 3.137.700 kişi BGT döneminde prediyabetik olarak yaşamaktadır. Diyabet Komplikasyonları Diyabet, iyi yönetilmediği takdirde yaşam süresini 5 ila 10 yıl arasında kısaltan bir hastalıktır. Yetişkin diyabetlilerde, diyabetli olmayan yaşıtlarına kıyasla bir kardiyovasküler olay geçirme riski 2-4 kat daha yüksektir ve yine tüm dünyada böbrek replasman tedavisi uygulanan olgular ile 65 yaş altı körlük ve travma dışı sebepli amputasyon olgularının en yaygın nedeni diyabettir. Diyabetin Maliyeti Diyabete bağlı komplikasyonların bireye ve topluma getirdiği maliyet çok yüksek gerçekleşmektedir. Çeşitli ülkelerde toplam sağlık hizmeti harcamalarının %3-12 sini diyabete bağlı giderler teşkil etmektedir. Türkiye de 1993 te yapılan DiabCost çalışmasına göre komplikasyonsuz bir diyabetlinin yıllık doğrudan maliyeti 400$ civarında bulunmuştur. Komplikasyonlu diyabetlide ise bu maliyet yaklaşık 4 kat daha yüksek olarak hesaplanmıştır. UDF verilerine göre ise, 2010 yılı için diyabet nedeniyle kişi başı sağlık harcaması ortalama 572 dolardır. Bu rakam ülkemizdeki diyabet maliyetinin geçen 15 yılda %40 artış gösterdiğini ortaya koymaktadır. DİYABETİN ÖNLENMESİ VE KONTROLÜ Diyabetin Önlenmesi Birçok ülkede yapılan çalışmalar diyabetin yalnızca sağlıklı yaşam tarzı değişikliğine yönelme yoluyla %44 58 oranında risk azalması sağlanarak önlenebileceğini veya en kötümser tahminle geciktirilebileceğini ve yine bunun en maliyet-etkin yöntem olduğunu göstermiş durumdadır. Başta DSÖ ve UDF olmak üzere diyabetle ilgilenen uluslararası kuruluşlar diyabet ve komplikasyonlarının önlenmesi ve diyabetiklerin yaşam kalitelerinin yükseltilmesi için ülkemizin de dahil olduğu Üye Devletler ve ilgili sivil toplum kuruluşları (STK) ile birlikte yoğun çaba harcamaktadır. DSÖ, bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesi ve kontrolü için bir stratejik plan ve 2008-2013 yılları için bir eylem planı hazırlamış ve yürütmeye koymuş bulunmaktadır. Bu plan dahilinde ülkelerin öncelikle ulusal diyabet programlarını mevcut durum çerçevesinde yeniden gözden geçirip düzenlemeleri gerekmektedir. Ülkemizde de diyabetin önlenmesine yönelik olarak yürütülen DEPLAN çalışmasında hastanemiz Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları kliniği çalışma merkezlerinden birisidir. Sağlık Bakanlığının Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar Yaklaşımı Sağlık Bakanlığı, diyabet de dahil, bulaşıcı olmayan hastalıklar ve komplikasyonlarından kaynaklanan mortalite ve hastalık yükünü kontrol altına alma amaçlı çalışmalarını büyük hassasiyetle sürdürmektedir. Bu hastalıklar ve risk faktörleri ile mücadele stratejileri belirlenmekte ve bu planlar paralelinde hedefe yönelik etkili faaliyetler yürütülmesi için çalışılmaktadır. Bakanlık bu mücadele süreçlerini DSÖ stratejik yaklaşımı paralelinde ülkemiz kalkınma planları kapsamında ele almakta ve çok sektörlü mücadele kavramına büyük önem verilmektedir. Sağlık Bakanlığının diyabetle mücadelede stratejik bir yaklaşım geliştirme ve hedeflere yönelik planlı faaliyetler yürütme yaklaşımı hem Bakanlığın Stratejik Plan 2010-2014 dokümanında hem de Dünya Bankası Grubu ile birlikte 2009 un ikinci yarısında aktive 15 Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010
edilen Sağlıkta Dönüşüm ve Sosyal Güvenlik Reformu Pojesi bileşenleri arasında yerini almış durumdadır. Sağlık Bakanlığının Önceki Diyabet Programları Ülkemizin diyabetle mücadele alanındaki stratejik yaklaşımı, ilk kez 1992 yılında St. Vincent Deklarasyonu nun imzalanmasını müteakiben başlatılmış ve 1994 te başlanan Ulusal Diyabet Programı geliştirme çalışması 1996 da programın uygulamaya konması ile sürmüştür. Daha sonra buna hipertansiyon ve obezite bileşenleri de dahil edilmiş ve 2003 yılından itibaren Ulusal Diyabet-Obezite-Hipertansiyon Kontrol Programı adı ile devam ettirilmiştir. TÜRKİYE DİYABET KONTROL PROGRAMI Diyabetin ülkemizde görülmekte olan ve tahminlerin üstünde bir yükselme kaydetmekte olan sıklıkları karşısında diyabet, risk faktörleri ve komplikasyonları ile mücadele stratejisinin güncellenmesi gereği duyulmuştur. Bu gaye ile 2009 yılı ilk çeyreğinde başlatılan ulusal diyabet stratejisi ve eylem planını geliştirme çalışması Türkiye Diyabet Kontrol Programı adı altında sürdürülmektedir. Diyabetin tüm yönleri ile iyi yönetilmesi temelinde Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde hazırlanan taslak stratejik çerçeve ilgili paydaşların görüşüne açılmış, 17 Nisan 2009 tarihinde Sağlık Bakanlığı nda düzenlenen I. Danışma Kurulu Toplantısı ile akademi ve sivil toplum çevreleri ile paylaşılmıştır. Tarafların geribildirimleri üzerinden geliştirilen bu çerçeve, Türkiye Diyabet Kontrol Programı Çalıştayının temel çalışma çerçevesini de teşkil etmiş, çalışma grupları ve paydaşları bu paralelde belirlenmiştir. Türkiye Diyabet Kontrol Programı Çalıştayı Türkiye Diyabet Kontrol Programı Çalıştayı 15-20 Şubat 2010 tarihlerinde Ankara da üçer günlük iki çalışma devresi olarak düzenlenmiştir. Sağlıkta Dönüşüm ve Sosyal Güvenlik Reformu Projesi kapsamında gerçekleştirilen bu çalıştay kapsamında ülkemiz diyabet stratejisinin temel geliştirme çalışması yürütülmüştür. Türkiye Diyabet Kontrol Programı taslak metninin işlevsel çerçevesi aşağıdaki 11 başlık altında şekillendirilmiş bulunmaktadır: I. Diyabet Verisi Yönetiminin Geliştirilmesi II. Diyabete Yönelik Risk Faktörlerinin Önlenmesi Stratejileri III. Diyabet ve Komplikasyonlarına Yönelik Sağlığı Geliştirme Faaliyetleri Geliştirilmesi IV. Diyabette Erken Tanı ve Tanı Standartlarının Güçlendirilmesi V. Diyabet Tedavisinin Güçlendirilmesi ve Diyabet Yönetiminin İyileştirilmesi VI. Diyabet Komplikasyonlarının Azaltılması VII. Diyabet Bakımının Geliştirilmesinde Çocukluk Çağına Özel Yaklaşımlar VIII. Diyabet Konulu Eğitimlerin Güçlendirilmesi IX. Diyabetin Yönetiminde Maliyet Etkililik ve Sosyal Güvenlik (Sağlık Güvencesi) Boyutunun Geliştirilmesi X. Diyabet Bakımına Yönelik Sağlık İş Gücünün Planlanması XI. Türkiye Diyabet Kontrol Programının İzleme ve Değerlendirmesi Çalıştayda, toplam 16 çalışma grubu faaliyet göstermiştir. İlk üç gün toplanan 8 çalışma grubunda 106 katılımcı, ikinci üç gün toplanan 8 çalışma grubunda ise 95 katılımcı görev almıştır. Çalışma grupları Türkiye Diyabet Kontrol Programı taslak çerçevesi paralelinde ilgili paydaşlardan teşkil edilmiş olup yine bu çerçevenin ilk on ana başlığı paralelinde görevlendirildikleri konularda stratejik geliştirme çalışması yürütmüşlerdir. Her bir grup ayrıca kendi başlıklarının izleme ve değerlendirmesine yönelik geliştirme de sağlamıştır. Toplum düzeyinde çok sektörlü bir sahiplenme ve mücadeleyi sağlayabilme amacı ile ilgili paydaşların tümü çalıştaya davet edilmiştir. Sağlık Bakanlığının ilgili birimlerinin, bazı diğer Bakanlıkların, kamu kurum ve kuruluşlarının, 15 üniversitemizden temsilcilerin ve 32 sivil toplum kuruluşunun katılımı gerçekleşmiştir. Çalıştaya katılan Sağlık Bakanlığı birimleri, il müdürlükleri ve hastaneleri şunlardır: Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, İdari ve Mali İşler Daire Başkanlığı Bilgi Sistemleri ve Teknolojileri Koordinatörlüğü, İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü, Personel Genel Müdürlüğü, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı (RSHMB), RSHMB. Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara İl Sağlık Müdürlüğü, İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü, Ankara Atatürk EAH., Ankara Numune EAH., Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon EAH., Dr. Sami Ulus Kadın Doğum Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları EAH., Etlik İhtisas EAH., Ulucanlar Göz EAH., Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı EAH., Gaziantep Nizip Devlet Hastanesi. Çalıştaya katılım sağlayan diğer kamu kurum ve kuruluşarı ile yerel yönetimler şunlar olmuştur: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, T.C. Başbakanlık Diyanet İşleri Başkanlığı, T.C. Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), T.C. Başbakanlık Yüksek Öğrenim ve Kredi Yurtlar Kurumu, Adalet Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010 16
Sosyal Güvenlik Kurumu, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK), Ankara Büyükşehir Belediyesi, Çankaya Belediyesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi. Çalıştayda 15 üniversitenin çeşitli fakültelerinden katkı sağlanmış olup bu üniversiteler şunlardır: Ankara Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Başkent Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi, Düzce Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Hacettepe Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Uludağ Üniversitesi. Sağlık Bakanlığı bulaşıcı olmayan hastalıklarla mücadele süreçlerinde sivil toplum kuruluşları ile çalışmaya özel önem vermekte olup çalıştaya davet edilen STK lardan 32 si katılım sağlamıştır: Aile Hekimleri Dernekleri Federasyonu, Aile Hekimliği Eğitim ve Araştırma Derneği (AHEAD), Ankara Diyabet Derneği, Araştırmacı İlaç Firmaları Derneği, Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derneği, Çocuk ve Adolesan Diyabetikler Derneği, Diyabet Hemşireliği Derneği (DHD), Eğitim ve Sağlık Muhabirleri Derneği, Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER), İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası, İş Sağlığı Hemşireliği Derneği (İŞHEM-DER), Memur Sendikaları Konfederasyonu (Memur-Sen), Metabolik Sendrom Derneği, Özel Hastaneler ve Sağlık Kuruluşları Derneği (OHSAD), Pratisyen Hekimlik Derneği, Tıbbi Genetik Derneği, Türk Diabet Cemiyeti, Türk Diyabet Vakfı (TÜRKDİAB), Türk Eczacıları Birliği (TEB), Türk Hemşireler Derneği, Türk İç Hastalıkları Uzmanlık Derneği (TİHUD), Türk Tabipleri Birliği (TTB), Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği (TAHUD), Türkiye Diyetisyenler Derneği, Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği (TEMD), Türkiye Fizyoterapistler Derneği, Türkiye Gıda ve İçecek Sanayii Dernekleri Federasyonu, Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRKİŞ), Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK), Türkiye Kamu Çalışanları Sendikaları Konfederasyonu (Kamu-Sen), Türkiye Obezite Araştırma Derneği, Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TURSAB). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), diyabete bağlı ölümlerin %80 inin düşük ve orta gelir grubundaki ülkelerde gerçekleştiğini bildirmektedir. 17 Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010
Dünyadaki diyabet nüfusu 2009 sonu itibarı ile 285 milyon iken, 2030 yılında küresel diyabetik nüfusunun 438 milyona ulaşması beklenmektedir. Çalıştay çıktıları düzenlenerek bir Ara Rapor bünyesinde toplanmıştır. Bu rapor üzerinde ilgili geliştirme grubunun yürüttüğü değerlendirme çalışması neticesinde çalıştay çıktılarını gözden geçirme toplantısında izlenecek çalışma planı oluşturulmuştur. Türkiye Diyabet Kontrol Programı Gözden Geçirme Toplantısı Türkiye Diyabet Kontrol Programı Gözden Geçirme Toplantısı, 9 Mart 2010 tarihinde Ankara da düzenlenmiştir. Sağlıkta Dönüşüm ve Sosyal Güvenlik Reformu Projesi kapsamında gerçekleştirilen bu tek günlük çalışma toplantısına 58 katılımcı iştirak etmiştir. Gözden Geçirme Toplantısı katılımcıları, Türkiye Diyabet Kontrol Programı Çalıştayı bünyesinde faaliyet gösteren 16 çalışma grubunun başkanları, raportörleri ve bazı üyelerinden oluşmuştur. Gözden Geçirme Toplantısı bünyesinde çalıştay ile sağlanmış olan geliştirme çalışması çıktıları üzerinde daha ileri bir geliştirme çalışması yürütülmüştür. Toplantı öncesinde yürütülen ön değerlendirme çalışması ile diyabetin önlenmesi ve kontrolüne yönelik bir mücadele stratejisinin ana başlıkları belirlenmiş ve oluşturulan stratejik çerçeve taslağı bu toplantıda tartışmaya açılmıştır. Bu paralelde Gözden Geçirme Toplantısı için 5 yeni çalışma grubu oluşturulmuştur: I. Diyabetin Önlenmesi, II. Diyabet Etkin Tedavisinin Sağlanması (diyabet tedavisinin güçlendirilmesi ve diyabetin iyi yönetilmesi), III. Diyabetiklerin Yaşam Kalitesinin İyileştirilmesi, IV. Çocukluk Çağına Özel Yaklaşımlar Geliştirilmesi, V. Diyabet Yönetimine Destek Alanların (veri yönetimi, maliyet-etkililik, iş gücü planlama, hizmetiçi eğitim gibi) Güçlendirilmesi. Çalışma grupları, çalışma konularına dair amaç ve hedef formlarını oluşturmuş ve çalıştay çıktılarını tarayarak çalıştay gruplarının geliştirmiş olduğu faaliyetleri, belirlenen başlıklar altına taşımışlardır. Sürecin Devamı Türkiye Diyabet Kontrol Programı geliştirme çalışması Nihai Raporu nun Nisan 2010 sonu itibarı ile hazır olması beklenmektedir. Akabinde, stratejik plan ve eylem planı kitabı metninin yazılması çalışması yürütülecektir. İzleyen dönemlerde basım, tanıtım ve dağıtım-yaygınlaştırma faaliyetleri sağlanacaktır. Esas olan diyabet konulu ülke stratejisinin tüm sektörlerce benimsenmesi ve eylem planlarının öncelikler doğrultusunda uygulamaya konmasıdır. Türkiye Diyabet Kontrol Programı incelendiğinde yürütülmesi ve özellikle de izleme ve değerlendirme boyutu için bu konuya özel bir yapının gerekliliği daha iyi görülecektir. Bu görev için Ulusal Diyabet Koordinatörlüğünün Sağlık Bakanlığı bünyesinde kurumsallaşması planlanmaktadır. Numune Sağlık Dergisi MAYIS 2010 18