Sayı / Issue: 1 Cilt / Volume: 1 Temmuz-Eylül 2013 July-September 2013

Hakemli Dergi Labour World Sayı / Issue: 1 Cilt / Volume: 1 Temmuz-Eylül 2013 July-September 2013 1 T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ISSN: 2148-1245 Dr. Ali Kemal SAYIN Nurcan ÖNDER Hamza GÜNEŞ Doç. Dr. Selda AYDIN Yrd. Doç. Dr. Cihan SELEK ÖZ Enver BULUT Dilşad AKAL Abdurrahman AKMAN Uğur KOÇ Tuğçe SEZGİN Melahat GÜRAY ILO Normlarının ve Örgütün Denetim Mekanizmasının Türk İş Hukukuna Etkisi The Effects of Norms and Control Supervisory Mechanism of International Labour Organization on Turkish Labour Legislation Türkiye de Kadın İşgücünün Görünümü Female Labour Force in Turkey Sendikal Haklar ve Ülkemizde Kamu Görevlileri Sendikacılığının Gelişimi Right to Unionization and Development of Public Servants Trade Unionism in Turkey OECD Ülkelerinde Çalışanların Sosyal Güvenlik Kesintileri ve Vergisel Yükümlülükleri Social Security Contributions and Tax Responsibilities of the Wage Earners in OECD Countries (2012) Mevsimlik Tarım İşçilerinin Türk Hukuk Sistemi İçerisindeki Yeri The Status of Seasonal Agricultural Workers in Turkish Legislation İç Ortam Hava Kirliliği ve Çalışanlara Olumsuz Etkileri Indoor Air Pollution and Negative Effects on Workers Makinelerin Hareketli Noktalarına Temas Riskinin Değerlendirilmesi The Analysis of Contact Risk to the Moving Parts of Machines Çalışma Süresi Modellerindeki Değişim ve Sağlık Etkileri Working Time Patterns Across Time and Effects on Employee Health Avrupa Birliğinde Sosyal Diyalog Social Dialogue in the European Union Yurt Dışı Çalışma Dünyası

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı yayını olan Çalışma Dünyası Dergisi yılda dört kez yayınlanan HAKEMLİ DERGİ dir. Dergide yayımlanan makaleler en az iki hakem tarafından okunmaktadır. Çalışma hayatına ilişkin makale, inceleme ve araştırmaların yer aldığı derginin amacı; çalışma hayatına ilişkin akademik ve mesleki gelişime katkı yapmaktır. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenik Bakanlığı nın Üç Aylık Hakemli Dergisidir.

Temmuz-Eylül Cilt: 1 Sayı: 1 Yıl: 2013 July-September Volume: 1 Number:1 Year: 2013 Sahibi / Owner of the Journal Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Adına Fatih ACAR (Müsteşar / Undersecretary) ÇALIŞMA DÜNYASI DERGİSİ Hakemli Dergi Genel Yayın Yönetmeni / Publication Manager Erhan BATUR (Müsteşar Yardımcısı / Deputy Undersecretary) Sorumlu Yazı İşleri Müdürü / Desk Editor Muhammet ERGÜN Editör / Editor in Chief Dr. Fazıl AYDIN İlknur POLAT Editör Yardımcısı / Co-Editor Nurettin ALBAYRAK Yayın Türü: Ulusal Süreli Yayın / Type of Publication: National Periodical Yayın Aralığı: Üç aylık / Frequency of Publication: Quarterly Dili: Türkçe ve İngilizce / Language: Turkish and English Tasarım / Design: Eflal Ajans Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Basım Yeri / Printed by: Eflal Ajans Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Kazım Karabekir Cad. Koyunlu İşhanı No:195/1-A İskitler/ANKARA Basım Tarihi / Printing Date: ISSN: 2148-1245 İletişim Bilgileri / Contact Information İnönü Bulvarı No: 42 Emek / Ankara / Türkiye Tel: +90 312 296 64 65 Fax: +90 312 215 18 00 Web: www.csgb.gov.tr Mail: editor@csgb.gov.tr Çalışma Dünyası Dergisi Tüm hakları saklıdır. Dergi nin tamamı ya da Dergi de yer alan bilimsel çalışmaların bir kısmı ya da tamamı 5846 Sayılı Kanun hükümlerine göre Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayınlanamaz. Dergide yayımlanan makalelerdeki görüşler ve fikirler yazarlara ait olup, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nı bağlamaz. 2

YAYIN KURULU / EDITORIAL BOARD Erhan BATUR Başkan Mustafa APAYDIN Üye Kayhan ÜNAL Üye Naim KAVLAK Üye İsmail GERİM Üye Sadettin AKYIL Üye Lütfi İNCİROĞLU Üye Mehmet ÖZER Üye Ramazan DOĞAN Üye Alper ZEYTUN Üye İsmail AKBIYIK Üye HAKEM VE DANIŞMA KURULU / ADVISORY BOARD* Prof. Dr. Ali SEYYAR (Sakarya Üniversitesi) Prof. Dr. Cem KILIÇ (Gazi Üniversitesi) Prof. Dr. Doğan ŞENYÜZ (Uludağ Üniversitesi) Prof. Dr. Eyüp BEDİR (Gazi Üniversitesi) Prof. Dr. Kamil TÜĞEN (Dokuz Eylül Üniversitesi) Prof. Dr. M. Fatih UŞAN (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi) Prof. Dr. Mehmet YÜCE (Uludağ Üniversitesi) Prof. Dr. Metin TAŞ (Gazi Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa AYDIN (Kadir Has Üniversitesi) Prof. Dr. Murat ŞEN (Melikşah Üniversitesi) Prof. Dr. Necmiddin BAĞDADİOĞLU (Hacettepe Üniversitesi) Prof. Dr. Sabri TEKİR (İzmir Üniversitesi) Prof. Dr. Sedat MURAT (İstanbul Üniversitesi) Prof. Dr. Şerife Türcan ÖZŞUCA (Ankara Üniversitesi) Prof. Dr. Üstün DİKEÇ (Emekli Öğretim Üyesi) Prof. Dr. Vedat BİLGİN (Gazi Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf ALPER (Uludağ Üniversitesi) Doç. Dr. A. Argun AKDOĞAN (TODAİE) Doç. Dr. Ali Cengiz KÖSEOĞLU (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi) Doç. Dr. Fuat BAYRAM (Marmara Üniversitesi) Doç. Dr. Güngör TURAN (Yaşar Üniversitesi) Doç. Dr. Handan KUMAŞ (Pamukkale Üniversitesi) Doç. Dr. İbrahim AYDINLI (Gazi Üniversitesi) Doç. Dr. Oğuz KARADENİZ (Pamukkale Üniversitesi) Doç. Dr. Orhan ÇELİK (Ankara Üniversitesi) Doç. Dr. Selda AYDIN (Gazi Üniversitesi) Doç. Dr. Zekeriya ARI (Uludağ Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Burak TANGÖR (TODAİE) Yrd. Doç. Dr. Cihan SELEK ÖZ (Sakarya Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Merve ÖZAYDIN (Gazi Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Murteza AYDEMİR (Dokuz Eylül Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Saim OCAK (Marmara Üniversitesi) *Unvanlara göre alfabetik isim sıralı 3

4

Faruk ÇELİK Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı DEĞERLİ OKURLAR Bakanlığımız toplumun her kesimini ilgilendiren görev alanındaki önemli sorunlar ve uygulamalarda yaşanan aksaklıklar ve bunların çözümü için gerek mevzuat gerekse alan çalışmalarından oluşan çok dinamik bir yapının içerisinde bulunmaktadır. Bu sebeple; çalışma hayatına ilişkin uygulamaların ve mevzuatın sürekli güncellenmesi, aksayan yönlerine ilişkin çözümler üretilmesi önem arz etmektedir. Yetmiş altı milyona hizmet veren Bakanlığımız, ülkemiz merkezi yönetim bütçesinin yaklaşık yarısına yakın bir kaynağı yönetmekte olup; istihdam-işsizlikle mücadele, çalışma hayatı, devlet personel sistemi, sigorta, sağlık, emeklilik, yani sosyal güvenlik gibi doğumdan ölüme kadar hayatın her safhasında görev yapmaktadır. Tüm milleti kapsayan böyle bir görev alanımızın olmasından dolayı yüksek olan sorumluluğumuzun bilinci içerisinde Bakanlık olarak çalışmalarımızı sürdürmekteyiz. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın en önemli özelliği, çalışma hayatının tüm paydaşları ile sıkı işbirliği, danışma ve istişare içinde olmasıdır. Hükümetlerimiz döneminde çalışma ve sosyal güvenlik alanında; genel sağlık sigortasını da kapsayan Sosyal Güvenlik Reformu, İntibak Kanunu, istihdam paketleri, İş Kanunu, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, memurlara toplu sözleşme hakkı, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu gibi çalışma hayatının önünü açan pek çok düzenlemeyi hayata geçirdik. Bütün bu yasama faaliyetleri ile toplu sözleşme ve asgari ücret belirleme süreçlerinde Biz yaptık oldu anlayışı ile değil, sosyal diyalog çerçevesinde sosyal ortaklarımızla günlerce hatta haftalarca süren toplantılar gerçekleştirerek sonuca ulaştık. Yapılan bu çalışmalar kapsamında Bakanlığımızın kurumsal yapısını güçlendirmek üzere ciddi ve önemli adımlar atmaktayız. Çalışma Dünyası Dergisi de bu adımlardan biridir. Çalışma Dünyası Dergisi ile Bakanlığımızın faaliyet alanına katkısı olabilecek her alanda çalışmalara yer vererek ülkemizin düşünsel birikimine katkıda bulunmak, toplumda insana yakışan çalışma kültürünü geliştirmek, geleceğe dönük hedef ve beklentileri ortak bir noktada buluşturmayı amaçlıyoruz. Akademik alanda ve kamu hayatında yararlı olacağına ve yeni bir sosyal diyalog platformu olacağına inandığım Çalışma Dünyası Dergisi ni, bir proje fikri olarak ortaya çıkartan ve bu projeyi hayata geçiren çalışma arkadaşlarım ve makaleleri ile katkı veren akademisyenlere ve Bakanlığımız mensuplarına teşekkür ederim. 5

Fatih ACAR Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Müsteşarı BAŞLARKEN 21. yüzyıl dünya ve ülkemiz için değişim yüzyılı olmuştur. Son on yıllık süreç içinde ülkemizde her alanda olduğu gibi çalışma ve sosyal güvenlik alanında da çok büyük reform ve atılımlar gerçekleştirilmiştir. Reform ve atılımların en önemli paydaşlarından olan Bakanlığımız; değişim, dönüşüm ve gelişimini devam ettirmektedir. Değişim sürecinde bilgi ve teknoloji en önemli güç haline gelmiş bulunmaktadır. Bilgi üretimi kadar bilgiden yararlanmak da önemlidir. Bilgiden yararlanmak ise ancak bilgi paylaşımı ile mümkündür. Bilgi paylaşımının en önemli ve etkin araçlarından biri de süreli yayınlardır. Bakanlığımız tarafından ilk olarak 1945 yılında Çalışma Dergisi yayınlanmaya başlamış, ancak söz konusu Derginin yayımına daha sonra ara verilmiştir. Bakanlığımız periyodik olarak 1990 lı yıllarda iki kez Dergi yayınlamayı denemiştir. Hakemli olmayan söz konusu dergilerin yayımına maalesef devam edilememiştir. Yine Bakanlığımızın muhtelif birimleri kendi özel konuları ile ilgili çeşitli dergiler yayınlamış, ancak bugüne kadar referans niteliği taşıyan hakemli dergi özelliği olan bu nitelikte bir dergi yayınının gerçekleştirilmediğini tespit ettik. Bu çerçevede nitelikli, kaliteli ve akademik özelliklere sahip Bakanlığımızı temsil edecek tek dergi yayınlamaya karar verdik. Böyle bir derginin, yeni fikirlerin ortaya çıkmasını da teşvik edeceğini düşündük. Bakanlığımıza yakışan ve uzun yıllar kalıcı olacak kendi alanında referans hakemli bir dergi yayımlamayı hedefledik. Bu amaç ile yayın kurulu, editoryal ekip ve hakem heyeti oluşturmak üzere altı aylık bir çalışma devresi geçirdik. Adından kapağına, kapağından içeriğine en önemlisi hakem heyetine varıncaya kadar titiz bir çalışma yaptık. Bu emek ve çalışmaların neticesinde Çalışma Dünyası dergisi ortaya çıktı. Daha çalışma aşamasında iken çok olumlu tepki ve destek aldık. Özellikle akademik çevreden aldığımız önerileri dikkatle inceleyerek dergimizde yararlandık. Dergimiz her yıl üçer aylık periyotlar halinde hakemli bir dergi olarak yayınlanacaktır. Dergimizle çalışma hayatıyla ilgili konularda araştırmalar ve bilimsel yayınları da teşvik etmek istiyoruz. Bakanlığımız kurumsal kimliğinin bir yansıması olarak hem kendi içine hem de dışarıya açılan bir penceresi niteliğinde olacak Çalışma Dünyası Dergisi ni 2013 yılı Temmuz döneminden itibaren yayımlamaya başlamış bulunmaktayız. Çalışma Dünyası Dergisi ile Bakanlığımız görev alanındaki konularda gerek akademik çevrelerin gerekse çalışma hayatındaki uygulayıcıların yararlanabilecekleri bir kaynak oluşturmayı hedefliyoruz. Çalışma Dünyası Dergisi Bakanlığımızın dışa açılan penceresi olacaktır. Dergimiz ile çalışma hayatı alanına akademik olarak katkı vermeyi amaçlıyoruz. Dergiler tarihe bırakı- 7

lan notlardır. Dergimiz gerek bakanlık çalışanlarımıza gerekse akademik çevre ve uygulayıcılara yeni bir alan oluşturacaktır. Dergimiz Çalışma Dünyası nda; üniversite, bürokrasi, sivil toplum kuruluşları ve uygulayıcıların çözüm önerilerinin yer aldığı referans niteliğinde yol gösterici ve katkı sağlayıcı olmayı amaçlamaktadır. Dergimizde; iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal politika, sosyal güvenlik, çalışma ekonomisi ve mali hukuk konularında makale, inceleme ve araştırmalara yer vereceğiz. Üniversitelerin iktisadi ve idari bilimler ve hukuk fakülteleri akademisyenlerinin ve çalışma hayatıyla ilgili sorunlarla birebir karşılaşan Bakanlığımız çalışanları ve uygulayıcıların makalelerine ve araştırmalarına yer vereceğiz. Ayrıca; Dergimizin her sayısında Yurt Dışı Çalışma Hayatı başlığında özel bir bölüm yer alacaktır. Bu bölümde uluslararası alanda çalışma hayatı ile ilgili bilgilere yer vereceğiz. Dergimiz Türkiye Patent Enstitüsü ne marka tescili yapılan, marka özelliği taşıyan ilk Kamu Kurumu dergisi niteliğini de kazanmıştır. Ayrıca ulusal ve uluslararası indekslerde Dergimizin yer alması ile ilgili çalışmalarımıza devam ediyoruz. Böylece Dergimizin yayın hayatına sağlam temeller üzerinde başlayıp devam etmesini sağlamayı hedefliyoruz. Çalışma Dünyası Dergisi Bakanlığımızın kurumsal yapısına yeni bir güç katacaktır. Hakemli olan Dergimizde Türkçe ve İngilizce makale, araştırma ve bildiriler yayımlanacak; uluslararası çalışma dünyasındaki gelişmeler güncel olarak Dergimizin her sayısındaki özel bölümde yer alacaktır. Dergimiz ayrıca Bakanlığımız internet sitesinde e-dergi olarak da yayınlanacaktır. Çalışma Dünyası Dergisi projemize teşvik ve destek veren Sayın Bakanımıza, bu projeyi hayata geçiren değerli Bakanlık çalışma arkadaşlarıma, hakem heyetimizdeki değerli Üniversite Öğretim Üyelerine ve makaleleri ile katkı veren değerli yazarlara teşekkür ederim. Dergimize verilecek katkı, çalışma dünyasına verilmiş bir katkı olacaktır. Sevgi ve saygılarımla. 8

İÇİNDEKİLER / CONTENTS ILO Normlarının ve Örgütün Denetim Mekanizmasının Türk İş Hukukuna Etkisi The Effects of Norms and Control Supervisory Mechanism of International Labour Organization on Turkish Labour Legislation Dr. Ali Kemal SAYIN... Türkiye de Kadın İşgücünün Görünümü Female Labour Force in Turkey Nurcan ÖNDER... Sendikal Haklar ve Ülkemizde Kamu Görevlileri Sendikacılığının Gelişimi Right to Unionization and Development of Public Servants Trade Unionism in Turkey Hamza GÜNEŞ... OECD Ülkelerinde Çalışanların Sosyal Güvenlik Kesintileri ve Vergisel Yükümlülükleri Social Security Contributions and Tax Responsibilities of the Wage Earners in OECD Countries (2012) Doç. Dr. Selda AYDIN... Mevsimlik Tarım İşçilerinin Türk Hukuk Sistemi İçerisindeki Yeri The Status of Seasonal Agricultural Workers in Turkish Legislation Yrd. Doç. Dr. Cihan SELEK ÖZ, Enver BULUT... İç Ortam Hava Kirliliği ve Çalışanlara Olumsuz Etkileri Indoor Air Pollution and Negative Effects on Workers Dilşad AKAL... Makinelerin Hareketli Noktalarına Temas Riskinin Değerlendirilmesi The Analysis of Contact Risk to the Moving Parts of Machines Abdurrahman AKMAN, Uğur KOÇ... Çalışma Süresi Modellerindeki Değişim ve Sağlık Etkileri Working Time Patterns Across Time and Effects on Employee Health Tuğçe SEZGİN... Avrupa Birliğinde Sosyal Diyalog Social Dialogue in the European Union Melahat GÜRAY... Yurt Dışı Çalışma Dünyası... 11 35 62 80 94 112 120 137 144 159 9

ILO Normlarının ve Örgütün Denetim Mekanizmasının Türk İş Hukukuna Etkisi THE EFFECTS OF NORMS AND SUPERVISORY MECHANISM OF INTERNATIONAL LABOUR ORGANIZATION ON TURKISH LABOUR LEGISLATION Dr. Ali Kemal SAYIN * Özet Dünyanın en eski uluslararası örgütlerinin başında gelen Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), kurulduğu 1919 yılından bu yana dünyada sosyal adalet yoluyla barışı sağlamaya çalışan Birleşmiş Milletlerin bir uzmanlık kuruluşudur. ILO, her yıl toplanan Uluslararası Çalışma Konferansında oylanarak kabul edilen tavsiye ve sözleşmelerle özel bir öneme sahip olan yasama faaliyetini yerine getirmektedir. Ülkemiz, özellikle 1980 askeri müdahalesinden sonra hazırlanan soysal içerikli yasalar nedeniyle ILO nun çok yoğun eleştirilerine maruz kalmıştır. Bu durum, çalışma mevzuatını Avrupa ülkelerinden esinlenerek düzenleyen bir ülke için hayal kırıklığı yaratmış olmakla birlikte, Türk İş Hukukunun gelişimine de ciddi katkılar sağlamıştır. 1982 Anayasasında yapılan değişikliklerden, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun çıkarılmasına kadar bu etkiyi görmek mümkündür. Standartların gelişiminde ve ulusal düzeyde uygulanmasında önemli bir işleve sahip olan ILO nun, özellikle insan haklarına ilişkin örgütlenme ve toplu pazarlık hakkındaki normları, çoğulcu demokrasiye de işlerlik kazandırmaktadır. Avrupa Birliği üyelik sürecinde daha da önem kazanan bu normların ülkemiz çalışma mevzuatına etkileri incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Uluslararası Çalışma Örgütü, Uzmanlar Komitesi, Konferans Komitesi, yasama faaliyeti, denetim. Abstract International Labour Organization (ILO), which is one of the oldest international organizations in the world, is a specialized agency of the United Nations working to provide peace through * Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Müsteşar Yardımcısı, aksayin@csgb.gov.tr ÇSGB Çalışma Dünyası Dergisi / Cilt: 1 / Sayı: 1 / Temmuz-Eylül 2013 / Sayfa: 11-34 Labour World / Volume: 1 / Issue: 1 / July-September 2013 / Page: 11-34 11

social justice in the world since 1919. ILO carries out a particularly significant legislative activity through comments and conventions adopted by vote during International Labour Conference meeting annually. The Republic of Turkey has been frequently criticised by ILO, especially for the social legislation prepared after military intervention in 1980. For a country taking the inspiration from European countries for regulating its own labour legislation, these disappointing situations have contributed substantially to the development of Turkish Labour Law. These contributions can be observed in amendment of 1982 Constitution and in enactment of Law no 6356 on Trade Unions and Collective Labour Agreements. ILO has an important function in the development and implementation of standards at the national level. So, ILO norms on association and collective bargaining especially for human rights, give effect to pluralist democracy and these norms have become more important during European Union membership process. The effects of these norms on Turkish Labour Law have been examined. Keywords: International Labour Organization, Committee of Experts, Committee on the Application of Standards, legislative activity, audit. JEL Classification: J80 Giriş Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), sosyal adaletin sağlanması yoluyla dünyada kalıcı bir barışın gerçekleştirilmesi amacıyla, emeğin sömürülmesini engellemek ve çalışan sınıfların güvence ve yaşama standardını yükseltmek fikri temelinde kurulan Birleşmiş Milletlerin bir uzmanlık kuruluşudur. Örgüt, ekonominin sosyal tarafları olan işçi ve işveren ile hükümet temsilcilerinin sosyal diyalog içerisinde, işçilik maliyetlerini ve çalışma koşullarını mümkün olduğunca standartlaştırarak emeği ülkeler arasında rekabet unsuru olmaktan çıkarmayı hedeflemektedir. ILO, temel ilke olarak belirlediği sosyal adalet ve evrensel düzeyde çalışma haklarının korunması işlevini, sözleşme ve tavsiye kararı şeklinde uluslararası çalışma standardı belirleyerek gerçekleştirmektedir. Nitekim, her yıl tüm üye ülkelerden gelen işçi, işveren ve hükümet temsilcilerinden oluşan Uluslararası Çalışma Konferansında kuruluşundan bu yana sosyal politikanın çeşitli konularında, 189 Sözleşme ve 202 Tavsiye Kararı kabul edilmiştir. Sözleşmelerin üye ülkeleri bağlaması, kural olarak onaylanma ile başlamakta ve onaylanan sözleşmelere uyulup uyulmadığı çeşitli yollarla denetlenmektedir. Amacını gerçekleştirmede ideal düzeye ulaşılamamakla birlikte, ILO nun klasik norm oluşturma ve bu normların uygulanışını denetleme etkinliğinde göreceli olarak başarılı olduğu ifade edilmektedir. Bununla birlikte, ILO nun geleneksel üçlü yapısı ve bu yapı içindeki çeşitli alt yapıların işleyişi, özellikle küreselleşmeye bağlı olarak artan dış rekabetin elverişsiz çalışma koşullarına ve düşük emek maliyetlerine çözüm getiremediği görülmektedir. Ayrıca, denetim sisteminin sürekli bazı ülkeleri hedef almak suretiyle siyasi bir nitelik kazandığı ileri sürülmektedir. 12

Çalışmada, ülkemizin ILO üyelik süreci ve onaylanan sözleşmeler, örgütün yasama ve denetim faaliyetleri ve bunun ulusal mevzuatımıza etkisi ile sistemin yenilenme ihtiyacı üzerinde durulmaktadır. 1. Uluslararası Çalışma Örgütünün Kuruluşu ve Yasama Faaliyeti 1.1.Kuruluşu ve Organları Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), sosyal adaleti ve daha iyi yaşama koşullarını sağlamanın yanısıra hükümet, işveren ve işçi örgütlerini bir araya getirerek ortak hareket etmelerini gerçekleştirmek amacıyla 1919 yılında Versay Barış Antlaşmasına eklenen çalışma başlıklı XIII. Bölümle kurulmuştur (Taşkent, 1995, 217-219). Örgüt, sosyal barışın bütün dünyada hakim olmasını sağlamak amacıyla, kuruluşundan günümüze kadar üyelerinin sosyal mevzuatına etki eden bir takım standartlar oluşturarak yasama faaliyetini yerine getirmektedir *. Bu şekilde uluslararası düzeyde hazırlanan sosyal kanunlar, üye ülkeler tarafından onaylandıklarında yasa gücüne sahip olmaktadır. ILO nun yasama faaliyetinin doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Türk İş Hukukunun gelişiminde de etkisi bulunmaktadır. İşçilerin haklı isteklerine cevap vererek onları uluslararası düzeyde koruma düşüncesi yanında, uluslararası rekabeti eşit koşullarda gerçekleştirmeyi de amaçlayan ILO nun üç temel organı bulunmaktadır. Örgütün yasama faaliyetini yürüten en üst ve yetkili organı olan Uluslararası Çalışma Konferansı, her üye ülkenin iki hükümet, bir işçi ve bir işveren temsilcilerinin katıldığı delegelerden oluşmaktadır. Her yıl Haziran ayında Cenevre de toplanan Konferansta, çözüm bekleyen sosyal konularla, çalışma sorunları ele alınmaktadır. Örgütün yürütme organı olarak, Konferansın verdiği yetkiler çerçevesinde faaliyette bulunan ve Uluslararası Çalışma Bürosunun çalışmasını düzenleyen Yönetim Kurulu, üç yıllık bir süre için Konferans tarafından seçilen 28 işçi, 28 işveren ve 56 hükümet temsilcisinden oluşmaktadır **. Örgütün sekreteryasını yürütmekle görevli organı olan Uluslararası Çalışma Bürosu ise, araştırma ve haberleşme merkezi olarak konferans ve toplantılara temel olacak raporlar hazırlamakta ve Yönetim Kurulu tarafından atanan bir Genel Müdür tarafından yönetilmektedir (Taşkent, 1995, 219-221; Talas, 159-161). * ILO, yasama faaliyeti dışında, teknik yardım ile araştırma ve yayın faaliyetinde de bulunmaktadır. Buna göre, gelişme halindeki ülkelerin ekonomik ve sosyal sorunlarının çözümlenmesi için araştırmalar yapmak, eğitim merkezleri açmak, burslar tahsis etmek gibi faaliyetlerde bulunarak, bu konularda Birleşmiş Milletlerle sıkı işbirliği halinde çalışmak suretiyle teknik işbirliğinde bulunur. Araştırma ve yayın faaliyeti ise, bazen sadece üye ülkelerin hükümetlerine, bazen de bütün ilgililerin faydalanması için yayınlanan, uzmanların hazırladığı raporlar, bir dökümantasyon merkezi olarak araştırmacıların yararlanmasına açık tutulan örgütün bürosu, akademik makalelerin yer aldığı aylık bir dergi, yıllık istatistikler, üye ülkelerin sosyal mevzuatının tercümeleri, çeşitli raporlar, broşürler ve bültenler şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bkz.: Kutal, 1970, 170. ** Yönetim Kurulunun üçlü yapı içerisinde 1919 yılında 24 üyeden oluşmakta iken, bu sayı 1934 yılında 32 üyeye, 1953 yılında 40 üyeye, 1963 yılında 48 üyeye ve son olarak 1986 yılında 112 üyeye çıkarılmıştır. Geniş bilgi için bkz.: Talas, 166-168. 13

Sosyal adaleti gerçekleştirmek amacıyla ILO organlarınca oluşturulan normlar, bölgeden bölgeye ya da ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre farklılık göstermeyen asgari standartlardır. Birbirinden farklı istek ve ihtiyaçlar içinde bulunan ülkelerin koşullarını ve uygulamalarını dikkate alarak genel ilkeler üzerinde duran ve ayrıntılara girmeyen bu normlar aynı zamanda esnek hükümler * içermektedir. Örgüt Anayasasına göre **, üye ülkelerin yasama organları, onayladıkları bu normların altına inmeleri mümkün değildir (m.19/8). Ancak çalışanlara daha uygun koşullar sağlayan ulusal bir yasanın uygulanmasına, diğer bir ifade ile bu standartların üzerine çıkılmasına bir engel bulunmamaktadır. 1.2. Yasama Faaliyetinin Şekli Uluslararası çalışma standartları, yılda bir kez haziran ayında olmak üzere üç hafta süre ile toplanarak bir yasama organı gibi çalışan Uluslararası Çalışma Konferansında belirlenmektedir. ILO yasama faaliyetini, Sözleşme ve Tavsiye şeklinde yerine getirmekte olup, norm olarak düşünülen konunun Konferans gündemine alınıp alınmamasına Yönetim Kurulu karar vermektedir. Üye ülkeler, onayladıkları sözleşme ile ilgili olarak Uzmanlar Komitesi ve Konferans Komitesinin düzenli denetimine tabi tutulmaktadırlar. Evrensellik, esneklik ve sosyal adalet ilkelerinden hareket eden ILO, uluslararası düzeyde güncellik kazanmış çalışma hayatı ile ilgili ekonomik ve sosyal gelişme farklılıklarını da göz önüne alarak değişik ülkelerde ortaya çıkan benzer sorunlara çözüm bulmak amacıyla yasama faaliyetinde bulunmaktadır. Örgüt bu faaliyetini, norm belirleme yetkisine dayanarak Sözleşme ve Tavsiye şeklinde yerine getirmektedir. Bunların her ikisi de Uluslararası Çalışma Konferansında kabul edilmesine rağmen, aralarında nitelik bakımından önemli farklar bulunmaktadır. Sözleşmeler, zorunlu şekilde üye ülkelerin onayına sunulan ve ulusal yasama organları tarafından kabul edildiklerinde tıpkı bir yasa gibi bu ülkeleri bağlayan hukuki belgelerdir. Tavsiyeler ise, üye ülkeleri bağlayıcı gücü olmayan sadece yol gösterici metinlerdir. Buna rağmen tavsiye kararlarının, henüz sözleşme olarak onaylanacak olgunluğa gelmemiş bir konuda kamuoyu oluşturmak, sözleşmelerin uygulama şekil ve yollarını göstermek ve teknik konularda üye ülkelere ayrıntılı bilgiler vermek (Kutal, 1970, 175-176) gibi önemli işlevleri bulunmaktadır. Bunun yanında bazen de, daha çok genel ilkeleri belirleyen sözleşmelerle aynı anda kabul edilen tavsiyeler, aynı konuya ilişkin ayrıntıları içermekte olup, sözleşmenin uygulanma esaslarını belirgin hale getiren belge niteliği taşırlar (Güzel, 1997, 6). Bununla birlikte üye ülkeler, sözleşmeleri bir bütün olarak onaylamak zorunda bulundukları halde, tavsiyeler için böyle bir zorunluluk bulunmamaktadır. Üye ülkeler, yol gösterici bu önerilerin bir bölümünü yasa, tüzük veya idari düzenlemelerle uygulamaya koyabilmektedirler (Talas, 161-162). * Esneklik, sözleşmelerde geçen yeterli önlemler, yeterli koruma veya uygun önlemler gibi genel tanımlamalar ile sağlanmaktadır. ILO normlarının esnekliği ve diğer özellikleri ile ilgili geniş bilgi için bkz.: Kaya, 1999, 15-21. ** Uluslararası Çalışma Örgütü Anayasası için bkz.: Taşkent, 1995, 222-248. 14

1.2.1. Sözleşme ve Tavsiye Kararlarının Hazırlanması ve Kabulü Sözleşme veya tavsiye olarak düşünülen bir konunun Konferans gündemine alınıp alınmamasına Yönetim Kurulu karar verir. Yönetim Kuruluna, Uluslararası Çalışma Bürosundan, üye ülkelerden veya çeşitli uluslararası kuruluşlardan teklif yapılabilir. Yönetim Kurulu karar alırken, Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürü tarafından bu konuda ortaya çıkabilecek sorunlara cevap vermek üzere, üye ülkelerdeki mevcut mevzuat ve uygulama ile ilgili araştırma raporu sunularak yapılan teklif yanında işçi, işveren ve hükümet temsilcilerinden oluşan kurulların görüşlerinden de yararlanılır. Araştırma ve incelemelerden sonra Yönetim Kurulu konuyu Konferans gündemine almaya karar verirse, üye ülkelere, görüş ve davranışlarını öğrenmek ve gelecekteki tutumları hakkında tahminde bulunmaya yönelik bir soru formu gönderir. Üye ülkelerden gelen cevaplar dikkate alınarak Uluslararası Çalışma Bürosu tarafından ilk konferans toplantısında ele alınacak ve tartışılacak bir tasarı hazırlanır. Konferans gündemine alınan tasarı, toplantıdan önce üye ülkelere gönderilerek, Konferansa katılan işçi, işveren ve hükümet temsilcilerinden oluşan bir komisyon oluşturulur ve ilk görüşme yapılır. Tasarı hakkında Komisyonda ileri sürülen görüşler, ortaya çıkan sonuçlar yeniden üye ülkelere gönderilerek, tekrar istedikleri değişiklik ve ilavelerle ilgili değerlendirmeleri sorulmak suretiyle Konferansın ikinci toplantısında görüşülecek duruma getirilir. Bir sonraki yıl toplanan Konferansta, yeniden bir komisyon oluşturularak tasarının her maddesi ayrı ayrı görüşülüp oylanmak suretiyle son şeklini alması için Konferans Yasama Komitesine, oradan da Konferans Genel Kuruluna sunulur. Konferans, hazırlanan tasarının sözleşme mi, yoksa tavsiye mi olacağına, üye ülkelerin bu konuya gösterdikleri anlayışı dikkate alarak karar verir. Nitekim, genellikle üye ülkelerin çalışma mevzuatını fazla zorlamayan tasarıların sözleşme şeklinde oylandığı ve kabul edildiği görülmektedir (Kutal, 1970, 176-177; Kaya, 1999, 26-31). Ancak ister sözleşme, ister tavsiye olsun kabul edilmeleri için Konferansta hazır bulunan üyelerin üçte iki çoğunluğunun onayı gerekmektedir (ILO AY., m.19/2). 1.2.2. Üye Ülkeler Tarafından Sözleşmenin Onaylanması ILO Anayasasına göre üye ülkeler, toplantının kapanışından itibaren bir yıllık (en geç 18 ay) bir süre içerisinde yasaya dönüştürmek veya başka şekilde önlemler almak amacıyla konunun yetki alanlarına girdiği makam veya makamlara sözleşmeyi sunmakla yükümlüdür (m.19/5-b). Eğer üye ülke yetkili organı sözleşmeyi onaylamışsa, bunu Genel (Direktöre) Müdüre iletecek ve sözleşme hükümlerinin uygulanması konusunda gerekli önlemleri alacaktır (m.19/5-d). Şayet sözleşme onaylanmazsa, sözleşme hükümlerinin yasalar veya toplu sözleşmelerle ne ölçüde uygulandığını, sözleşmenin onaylanmasını hangi nedenlerin engellediğini, Yönetim Kurulunun uygun göreceği dönemlerde raporla sunmak zorundadır. Üye ülkelerin başka bir sorumluluğu bulunmamaktadır (m.19/5-e). 15

2. Türkiye Cumhuriyeti nin Uluslararası Çalışma Örgütü Üyeliği ve Onayladığı Sözleşmeler 2.1. Uluslararası Çalışma Örgütüne Üyelik Süreci 1932 yılında Milletler Cemiyetine üye olan Türkiye Cumhuriyeti, Versay Barış Antlaşmasının 387 nci maddesi gereğince kendiliğinden Uluslararası Çalışma Örgütünün de doğal üyeliğini kazanmıştır **. Örgütün kurulduğu yıllarda kurtuluş savaşı içinde bulunan Türkiye nin, bu antlaşmaya taraf olmaması, daha sonra imzalanan Lozan Antlaşmasının 99 uncu ve 100 üncü maddelerine göre de, yürürlüğe konacak, katılacak veya onanacak antlaşmalar arasında bu konuyla ilgili bir hususun bulunmaması nedeniyle kurucu üye olması söz konusu değildi (Saymen, 1954, 114). Ancak Türkiye Cumhuriyeti nin 1932 yılına kadar beklemesinin en önemli nedeni ekonomiktir. Tarımsal bir ülke olan ve sanayileşme geleneği bulunmayan Türkiye Cumhuriyeti, örgüte katılmak için aceleci davranmadığı gibi, bu dönemde örgüt tarafından da üyeliği aranmamıştır. Çünkü henüz sanayileşmenin yarattığı toplumsal sorunlarla yoğun olarak karşılaşılmamıştır. Toplumsal politika gereksinimleri ise, her ülkenin sanayileşmesine koşut olarak doğmaktadır. Bu nedenle çalışma sürelerinin düzenlenmesi, ücret politikaları, kadın ve çocuk işçilerin özel olarak korunması, örgütlenme zorunluluğu gibi sanayileşmenin doğurduğu sorunlar ülkemizde 1930 yılından sonra devlet sermayesi ile doğmaya başlamış ve ulusal toplumsal politika oluşmasına ortam yaratılmaya başlanmıştır (Talas, 190-191). Nitekim o tarihlerde Türkiye de işçi sınıfı ve işçi örgütü bulunmaması ve Konferansa katılan temsilcilerin üçlü yapıya sahip olmaları nedeniyle, sadece hükümet temsilcisi ile gözlemci ve dinleyici konumunda bir katılım olmuştur (Saymen, 1954, 114). Sembolik katılım dönemi olarak nitelendirilebilecek bu dönem içerisinde Türkiye de 1936 yılına kadar iç hukukta işçileri korumaya yönelik bir sosyal politika mevzuatının bulunmayışı da uluslararası ölçütlerin kabulünü güçleştirmiştir. Bu kapsamda 1945 yılında Çalışma Bakanlığının kurulması ve 1946 yılında 1938 tarihli Cemiyetler Kanununun engelleyici hükümlerinin değiştirilmesi ile sendikaların kurulmasına kadar ülkemizde mesleki örgütlerin olmayışı yüzünden Konferansa katılım hükümet temsilcisiyle olmuştur. Belirtilen ulusal engeller dışında dünyadaki ekonomik bunalım ve II. Dünya Savaşının bütün dünyada neden olduğu karışıklıktan ötürü ILO nun çalışmalarını en aza indirmesi de dinamik bir işbirliğini engellemiştir. Bu nedenlerden ötürü Türkiye, 1927 yılından başlayarak bir gözlemci ile, 1932 den 1946 yılına kadar ise eksik heyetle Konferansa katılmıştır (Talas, 191-193). 2.2. Türkiye Cumhuriyeti nin Onayladığı ILO Sözleşmeleri Ülkemizde hür sendikacılığın bulunmadığı dönemde örgütle gerekli işbirliği kurulamadığından 1946 yılına kadar sadece bir sözleşme onaylanmıştır. Oysa ILO, 1919-1939 döneminde 67 uluslararası sözleşme kabul etmiştir. 1945 yılından itibaren ILO nun bir yandan faaliyetlerini az gelişmiş ülkelere yöneltmesi, diğer yandan Çalışma Bakanlığının kurul- * T.B.M.M. Genel Kurulu nun 9 Temmuz 1932 tarih ve 726 sayılı kararı (R.G. 12.07.1932, No: 2148). 16

ması ve sendikal faaliyetlere izin verilmesi sonucunda örgütle daha sıkı ilişkiler kurulması kaçınılmaz olmuştur (Kutal, 1970, 186). Nitekim 1946 yılında üç sözleşme imzalanmış, 1951 yılı sonuna kadarki altı yıllık dönem içinde onaylanan sözleşmelerin sayısı dokuza ulaşmıştır. Bu ilişkiler 12 Eylül 1980 tarihindeki askeri müdahaleye kadar olumlu doğrultuda sürmüş, bu tarihten başlayarak özellikle sendikal haklar ve özgürlükler, düşünce özgürlüğü, istihdam ve meslek ayrımı konularında örgütün temel ilke ve ölçütlerine ters düşülmüştür. Uzun süren bir durgunlaşmanın ardından, daha gelişmiş ve ileri demokrasi çalışmaları sonucunda özellikle 1992 yılında ikisi temel sözleşme olmak üzere onaylanan altı sözleşme ile birlikte örgütle ilişkiler yeniden canlandırılmıştır (Talas, 195-197). Nitekim, 1995 de 158, 1998 de 29 ve 138, 2000 de 159 ve 2001 de 182 sayılı sözleşmelerin tesciliyle, onayladığımız toplam sözleşme sayısı kırka çıkmıştır *. Bu ivme, 2003 yılında deniz ve kara taşımacılığına ilişkin on dört, 2004 yılında ise iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin iki sözleşme ile devam ederek onayladığımız sözleşme sayısı 56 ya ulaşmıştır **. Türkiye, son olarak 2013 yılında 187 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi ni onaylamıştır ***. Ülkemiz, ILO ya üye olduğumuz 1932 yılından bu yana temel sözleşmelerin tamamı olmak üzere **** toplam olarak 57 sözleşmeyi onaylamış bulunmaktadır. * 1992 yılında onaylanan ILO sözleşmeleri; 87 sayılı Sendika Özgürlüğü ve Sendika Hakkının Korunması Sözleşmesi, 151 sayılı Çalışma İlişkileri Sözleşmesi (Kamu Hizmetleri), 59 sayılı Asgari Yaş Sözleşmesi (Sanayi), 135 sayılı İşçi Temsilcileri Sözleşmesi, 142 sayılı İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Sözleşmesi ve 144 sayılı Üçlü Danışma Sözleşmesi dir. Devam eden yıllarda, 04.01.1995 ILO tescil tarihli Hizmet İlişkisine İşveren Tarafından Son Verilmesi Hakkında 158 Sayılı Sözleşme, 30.10.1998 ILO tescil tarihli Cebri veya Mecburi Çalıştırma Hakkında 29 Sayılı Sözleşme ve İstihdamda Kabulde Asgari Yaşa İlişkin 138 Sayılı Sözleşme, 26.06.2000 ILO tescil tarihli Sakatların Mesleki Rehabilitasyonu ve İstihdamı Hakkında 159 Sayılı Sözleşme, En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılması Hakkında 182 Sayılı Acil Eylem Sözleşmesi (2001) onaylanmıştır. ** Türkiye Cumhuriyeti nin 2003 ve 2004 yıllarında onayladığı bu sözleşmeler, Ticaret Gemilerinde Çalışan Kaptan ve Gemi Zabitlerinin Mesleki Yeterliliklerinin Asgari İcapları Hakkında 53 Sayılı Sözleşme (2003), Gemiadamlarının Hastalanması, Yaralanması ya da Ölümü Halinde Armatörün Sorumluluğu Hakkında 55 Sayılı Sözleşme (2003), Gemilerde Mürettebat İçin İaşe ve Yemek Hizmetleri Hakkında 68 Sayılı Sözleşme (2003), Gemiadamlarının Sağlık Muayenesi Hakkında 73 Sayılı Sözleşme (2003), Gemi Aşçılarının Mesleki Ehliyet Diplomaları Hakkında 69 Sayılı Sözleşme (2003), Mürettebatın Gemide Barındırılmasına Hakkında 92 Sayılı Sözleşme (2003), Gemiadamları Ulusal Kimlik Kartları Hakkında 108 Sayılı Sözleşme (2003), Mürettebatın Gemide Barındırılması Hakkında İlave Hükümler- 133 Sayılı Sözleşme (2003), İş Kazalarının Önlenmesi (Gemiadamları) Hakkında 134 Sayılı Sözleşme (2003), Gemiadamlarının Yıllık İzni Hakkında 146 Sayılı Sözleşme (2003), Liman İşlerinin Sağlık ve Güvenliği Hakkında 152 Sayılı Sözleşme (2003), Karayolları Taşımacılığında Çalışma Saatleri ve Dinlenme Süreleri Hakkında 153 Sayılı Sözleşme (2003), Gemi Adamlarının Sağlığının Korunması ve Tıbbı Bakımı Hakkında 164 Sayılı Sözleşme (2003), Gemi Adamlarının Ülkelerine Geri Gönderilmeleri Hakkında 166 Sayılı Sözleşme (2003), İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamı Hakkında 155 Sayılı Sözleşme (2004) ve İş Sağlığı Hizmetleri Hakkında 161 Sayılı Sözleşme (2004) dir. *** 15 Mayıs 2013 tarih ve 6485 sayılı Kanun (R.G. 29.5.2013, No: 28661). **** ILO nun insan haklarına ilişkin temel sözleşmeleri; 29 sayılı Zorla Çalıştırma Sözleşmesi (1930), 87 sayılı Örgütlenme Özgürlüğü ve Örgütlenme Hakkının Korunması Sözleşmesi (1948), 98 sayılı Örgütlenme ve Toplu Sözleşme Hakkı Sözleşmesi (1949), 100 sayılı Eşit Ücret Sözleşmesi (1951), 105 sayılı Zorla Çalıştırmanın Yasaklanması Sözleşmesi (1957), 111 sayılı Ayrımcılık (İstihdam ve Meslek) Sözleşmesi (1958), 138 sayılı Asgari Yaş Sözleşmesi (1973), 182 sayılı Çocuk İşçiliğinin En Kötü Biçimleri Sözleşmesi (1999) dir. 17

3. Onaylanan Uluslararası Çalışma Örgütü Normlarının Ulusal Mevzuatımıza Etkisi 3.1. T.C. Anayasası ve Karşılaştırmalı Hukuk Açısından ILO normlarının Türk İş Hukukunu kuruluşundan itibaren etkilediği görülmektedir. Ancak Türkiye nin örgüte üyeliği çeşitli nedenlerden dolayı gecikme göstermiştir. Örgütle gerekli işbirliğinin kurulamaması nedenlerinin başında, henüz ülkemizde özgür sendikacılığın düzenlenmemiş olması gelmektedir. Bununla birlikte 1936 tarihli 3008 sayılı İş Kanunu başta olmak üzere Çalışma Bakanlığının kurulduğu 1945 yılından itibaren ILO normlarının çalışma mevzuatımıza etkisi belirgin olarak görülmektedir. Üye ülkeler, ILO normlarını onaylamakla birlikte bu normları uygulamaya koyma yükümlülüğü altına girerler. ILO Anayasasına göre, yetkili makamın onayını alan üye ülke, resmi onay işlemini Genel Direktöre bildirmek ve sözleşmenin gerçekten uygulanması için gerekli önlemleri almak zorundadır (m.19/5-b). Ancak onayda izlenecek yol, ILO Anayasasında belirtilmemiş ve bu konu iç hukuka bırakılmıştır. 1982 T.C. Anayasasına göre, antlaşmaların bağlayıcılık kazanabilmesi için kural olarak, TBMM nin onaylamayı bir yasa ile uygun bulması ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanması gerekmektedir. Anayasaya göre, Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak antlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır (m.90/1). Bu uygun bulma yasası ile kabul edilen antlaşma, Milletlerarası antlaşmaları onaylamak ve yayımlamak (m.104/b-5) yetkisi bulunan Cumhurbaşkanı tarafından onaylanmak suretiyle uluslararası hukuk ve iç hukukumuz açısından bağlayıcılık kazanmış olmaktadır. Yine Anayasaya göre, Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz (m.90/son). Bu hükümlerden de anlaşılacağı gibi, antlaşmaların kabul edilmesi, ulusal mevzuatta öngörülen kurallara uygun biçimde iç hukuk işlemlerinin yapılması koşuluna bağlanmıştır. İç hukuk bakımından bu koşullara uymak suretiyle yapılan antlaşmalar, ulusal yasaların etkisine sahip bulunmaktadır. Ancak ILO sözleşmelerinin iç hukuktaki norm değerlerinin belirlenmesi ile ilgili sorun, bir taraftan Devletler Hukukuna, diğer taraftan her üye ülkenin Anayasal hukuk düzenine kadar uzanmaktadır *. Uluslararası hukuk ile iç hukuk düzenlemeleri arasındaki ilişkileri ve birbirleri karşısındaki norm değerleri konusunda teorik bakımdan birbirinden farklı iki görüş bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, uluslararası hukuk ile iç hukukun birbirlerinden farklı ve bağımsız iki hukuk düzenini oluşturduğunu savunan ikici (dualist) görüştür. Bu görüşe göre, iki hukuk dalı birbirinden farklı toplumsal ilişkileri düzenlemektedir. İç hukuk bireyler ya da bunların oluşturduğu tüzel kişiler arasındaki ilişkileri düzenlerken, uluslararası hukuk daha çok devletler arasındaki ilişkileri düzenler. Bunun yanında, iç hukukta yasa koyucunun iradesi ön planda iken, uluslararası hukukta devletlerin ortak iradesi söz konusudur. Dolayısıyla bu iki ayrı hukuk düzeninden birinin diğerine doğrudan uygulanması olanaklı olmadığı * Bu konudaki tartışmalar için bkz.: Güzel, 1997, 18-29; Kaya, 1999, 56-69. 18