8 Araştırma Makalesi www.ziraat.selcuk.edu.tr/ojs Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi-A 27 (Türkiye 8. Bağcılık ve Teknolojileri Sempozyumu Özel Sayısı): (2015) ISSN:1309-0550 Aşılı Asma Fidanı Üretiminde Farklı Çeşit/Anaç Kombinasyonlarının Aşı Odası Randımanı ile Kallus Gelişim Düzeyi Üzerine Etkileri Tezcan ALÇO 1, Alper DARDENİZ 2,3, Mehmet SAĞLAM 1 Cengiz ÖZER 1, Bekir AÇIKBAŞ 1 1 Bağcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Tekirdağ. 2 ÇOMÜ Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü. 17020, Çanakkale. (Geliş Tarihi: 27.08.2013, Kabul Tarihi: 06.08.2015) Özet Tekirdağ Bağcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü asma fidanı üretim tesisinde 2012 ve 2013 yıllarında yürütülen bu araştırmada, açık köklü aşılı fidan üretiminde farklı çeşit/anaç kombinasyonlarının aşı odası randımanı ile kallus gelişim düzeyi üzerine etkileri incelenmiştir. Araştırmada Cardinal, Merlot ve Cabernet Sauvignon üzüm çeşitlerinin kalemleri, Kober 5BB ve 110R anaçlarının aşılanabilir çelikleri üzerine masabaşı omega aşı yöntemiyle aşılanmıştır. 4 tekerrürlü ve her tekerrürde 100 er adet aşılı çelik olacak şekilde planlanan araştırmada, aşı odası randımanı ile kallus gelişim düzeyi değerleri arasında, farklı çeşit/anaç kombinasyonları bazında önemli farklılıklar tespit edilmiş, 2012 yılı kallus gelişim düzeyi değerleri 2013 yılına kıyasla daha yüksek bulunmuştur. 2012 yılında hiç kallus geliştirmeyen aşılı çelik oranının düşük, çepeçevre ve kuvvetli kallus geliştiren aşılı çelik oranının yüksek, 2013 yılında ise hiç kallus geliştirmeyen aşılı çelik oranının yüksek ve çepeçevre ve kuvvetli kallus geliştiren aşılı çelik oranının düşük olduğu tespit edilmiştir. Kober 5BB anacı üzerine aşılanan Cardinal, Merlot ve Cabernet Sauvignon üzüm çeşitlerinin aşı odası randımanları, 2012 yılında sırasıyla; %99,50, %99,75 ve %99,50, 2013 yılında sırasıyla; %74,25, %70,50 ve %86,75 olarak belirlenmiştir. Aynı üzüm çeşitlerinin 110R anacı üzerine aşılanmasıyla aşı odası randımanları, 2012 yılında sırasıyla; %96,50, %98,75 ve %98,75, 2013 yılında sırasıyla; %97,75, %96,25 ve %86,25 olarak saptanmıştır. Anahtar kelimeler: açık köklü aşılı fidan, kallus gelişimi, kaynaştırma odası. The Effects Of Different Cultivar/Rootstock Combinations On Grafting Room Efficiency And Callus Formation In Grafted Vines Abstract The effect of different cultivar/rootstock combinations on grafting efficiency and callus formation of grafted vines were evaluated in Tekirdag Viticulture Research Station vine sapling production unit of during the period of 2012 and 2013. The scions of Cardinal, Merlot and Cabernet Sauvignon were grafted on Kober 5BB, 110R using omega grafting method. Among designed as four replications of 100 grafted vines, significant differences were found between grafting room efficiency and callusing growth rate, and cultivar/rootstock combinations. Callus formation levels were observed higher in 2012 than 2013. The number of grafted vines with well developed callus was higher in 2012 while the number of grafted vines without callus was lower, however the number of grafted vines with well developed callus was lower in 2013 while the number of grafted vines without callus was higher. The grafting efficiency of Cardinal, Merlot and Cabernet Sauvignon grapes, grafted on Kober 5BB were determined as 99.50%, 99.75%, 99.50% in 2012 and 74.25%,
9 70.50% ve 86.75% in 2013, respectively. Grafting efficiency of same varieties grafted on 110R rootstock were evaluated as 96.50%, 98.75%, 98.75% in 2012 and 97.75%, 96.25%, 86.25% in 2013, respectively. Key words: grafted vines, callus formation, callusing room. Giriş Ülkemizin bağ alanlarının büyük bir kısmı filoksera (Viteus vitifolii Fitch.) zararlısıyla bulaşık durumda olup (İlter ve ark., 1984), bu nedenle ülkemizde birçok üzüm çeşidi kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır (Yayla, 2008). Filokseralı alanlarda, yerli üzüm çeşitlerinden alınan kalemlerin doğrudan köklendirilmeleri yoluyla ekonomik anlamda bağ kurulması mümkün olmamaktadır. Kârlı bir üzüm yetiştiriciliği için, bu zararlıya dayanıklı olan Amerikan asma anaçlarının kullanımı zorunludur (Çelik ve ark., 1998; Çelik, 2007). Kaliteli üzüm üretimi amacıyla planlanan tesislerde, modern bağcılığın temel koşulu, adına doğru, fidan üretim materyali ile taşınan virüs ve virüs benzeri hastalık ve zararlılardan arî, sağlıklı ve kaliteli, yani sertifikalı asma fidanlarının kullanımıdır. Sertifikalı fidan üretim ve denetim sistemlerinin oluşturulması aşamalarının bütünü olan fidan sertifikasyonu, ülkemizde çözüm bekleyen bir sorundur (Söylemezoğlu ve ark., 2010). Her ne kadar ülkemizde açık köklü aşılı fidan üretimiyle ilgili çalışmalar yapılmaktaysa da, Bahar ve ark. (2006) nın bildirdiğine göre; üretilen fidan sayısı yeterli olmayıp, birçok girişimci asma fidanlarını yurt dışından (Fransa, İtalya ve Bulgaristan gibi) ithal etme yoluna gitmektedir. Anaçların, üzerine aşılandıkları çeşitle olan uyumu sadece kaynaştırma odası ve fidan randımanı ile kalitesini değil, ayrıca çeşidin bağda göstereceği verim ve kalite düzeyini de etkilemektedir (Kısmalı, 1978). Fidanlık şartlarında yapılan üretimde, kayıpların en aza indirilmesi ve üstün nitelikli fidan elde edilebilmesi için, uygun anaç ve çeşit/anaç kombinasyonlarının seçilmesi büyük önem taşımaktadır (Cangi, 1998). Aşının tutması, anaç ile kalem dokuları arasında kallus tabakasının oluşumu ve bunların kaynaşıp bütünleşmesiyle gerçekleşmektedir (Çelik, 2007). Eriş ve ark. (1989) nın bildirdiğine göre; fidan üretiminde randıman ve kaliteyi arttırmak için, anaç ve kalem arasındaki kallus bağlantısının çok iyi kurulması, yani kaynaşmanın sağlam ve sağlıklı olması gerekmektedir. Kısmalı (1978) yaptığı çalışmalarda, açık köklü aşılı fidan üretiminde aşılamadan sonra ortaya çıkan anaç/kalem ilişkilerinin, asma fidanlarının gelişimi ile fidan randımanlarını etkilediğini saptamıştır. Baydar ve Ece (2005), fidan randımanı ve kalitesinin kullanılan çeşit/anaç kombinasyonlarına göre değiştiğini belirtmişlerdir. Çelik ve Ağaoğlu (1979), aşıda başarıyı saptamak için yaptıkları bir araştırmada, aşı yerinde çepeçevre kallus gelişim oranı (%) yönünden, çeşit ve anaçların karşılıklı etkilerini önemli bulmuşlardır. Özellikle 5BB anacında (%97,4), 8B ye (%45,4) kıyasla aşı yerinde çepeçevre kallus gelişiminin daha yüksek olduğunu belirlemişlerdir. Karauz ve Çelik (2007), Razakı ve Trakya İlkeren üzüm çeşitlerinden değişik dönemlerde alınan aşı kalemlerinde, gözlerin uyanması ve kallus gelişimi üzerine soğukta muhafazanın etkilerini, birbirini takip eden iki yılda araştırmışlardır. Her iki yılda da, yaprak dökümünü takiben alınarak soğuk hava muamelesinden geçirilen aşı kalemlerinden elde edilen açık köklü aşılı fidanlardaki kallus gelişiminin, kontrole kıyasla daha yüksek olduğu görülmüştür. Araştırıcılar, iki çeşitte de aşı zamanına yakın alınan, dolayısıyla kısa süre soğuk hava muamelesi gören aşı kalemlerindeki kallus gelişiminin, soğuklama ihtiyacını arazideki doğal koşullarda karşıladığı varsayılan ve hiç soğuk muamelesi görmemiş kontrole kıyasla daha yüksek olduğunu belirlemişlerdir. Dardeniz ve Şahin (2005) 5BB, 140Ru, 41B ve 1103P anaçları üzerine Uslu ve Yalova İncisi üzüm çeşitlerini aşılamışlardır. En yüksek aşı odası randımanları 140Ru, 1103P ve 5BB anaçları üzerine aşılı Uslu çeşidinden sırasıyla %98,75, %96,27 ve %92,63 olarak elde edilirken, en yüksek fidan randımanı 41B ve 5BB üzerine aşılı Uslu çeşidinde sırasıyla %44,61 ve %37,47 olarak belirlenmiştir. 5BB anacı üzerine aşılı 6 farklı üzüm çeşidinde,
10 fidanlık randımanları çeşitler bazında %40,75 ile %88,0 arasında, birinci boy fidan randımanları ise %56,65 ile %75,68 arasında değişim göstermiş, ayrıca farklı çeşit/anaç kombinasyonlarındaki aşılı fidanların ana sürgün uzunluğu, ana sürgündeki boğum sayısı, ana sürgündeki koltuk sayısı, 2. 3. boğum arası kalınlığı, dip sürgünü veren fidan yüzdesi ile ortalama boğum uzunluğu değerleri arasında önemli farklılıklar belirlenmiştir (Dardeniz ve ark., 2005). Ağaoğlu ve Çelik (1982), Hafızali, Hamburg Misketi ve Hasandede üzüm çeşitlerini Kober 5BB ve 99R anaçları üzerine aşılamışlardır. Toplam fidan randımanının %60 20 arasında, birinci sınıf fidan randımanının %83,1 53,8 arasında, aşı noktasında çepeçevre kallus gelişim oranının %98,5 46,2 arasında değişim gösterdiğini tespit etmişler, aşı makinelerinin köklü asma fidanı randımanını önemli ölçüde etkilemediğini belirtmişlerdir. Hafızali/Kober 5BB ve Hamburg Misketi/Kober 5BB aşı kombinasyonlarında IBA (200 ppm), NAA (400 ppm), mikro element karışımı (Ni, Cr, Mn x 10 3 M) ve bunların karışımlarının aşı yerinde kallus gelişimi ve anaçlık çeliklerde köklenme üzerine etkilerini araştıran Eriş ve ark. (1989), aşı yerinde çepeçevre kallus gelişimi yönünden mikro element karışımından sonra ikinci iyi sonucu kontrolden (%66,6 76,6) elde etmişlerdir. Bayraktar ve ark. (1990), açık köklü aşılı fidan üretiminde en yüksek randıman ve kaliteyi, plastik kasada ve su kullanılarak yapılan çimlendirmeyle sağlamışlardır. 140Ru ve Fercal anaçlarının üzerine aşılanan Perlette, Italia ve Razakı üzüm çeşitlerinin aşılı çeliklerinde, kullanılan özel parafin uygulaması çeşit/anaç kombinasyonlarının aşı başarı oranı ve kallus geliştirme derecesini olumlu yönde etkileyerek, aşı kaynaşmasına yardımcı olmuştur. Aşı başarı oranı Perlette/140Ru aşı kombinasyonunda %95,0, Perlette/Fercal aşı kombinasyonunda %93,8, kallus geliştirme derecesi (0 4) ise sırasıyla; 2,71 ve 2,50 olarak belirlenmiştir. Aşı başarı oranı Italia/140Ru aşı kombinasyonunda %90,0, Italia/Fercal aşı kombinasyonunda %73,3, kallus geliştirme derecesi ise sırasıyla; 3,29 ve 2,93 olarak saptanmıştır. Aşı başarı oranı Razakı/140Ru aşı kombinasyonunda %90,8, Razakı/Fercal aşı kombinasyonunda %93,3, kallus geliştirme derecesi ise sırasıyla; 3,68 ve 3,75 olarak tespit edilmiştir (Çelik ve ark., 2009). Cangi ve ark. (2000), aşıda başarı oranı (%) ve kallus gelişim düzeyi (0 4) bakımından, su ve talaş ortamlarını, ponza ortamına kıyasla daha başarılı bulmuşlardır. Su ortamının dikilebilecek nitelikte aşılı çelik sayısı yönünden en yüksek, ponza ortamının ise en düşük değerleri sağladığını bildirmişlerdir. Kelen (1994), su ve talaş ortamında katlamaya alınan aşılı çeliklerde aşıda başarı yönünden ortamlar arasında önemli bir farklılık bulunmadığını, kallus gelişim düzeyi bakımından ise talaş ortamının daha iyi sonuç verdiğini bildirmektedir. 41B anacı üzerine aşılı farklı üzüm çeşitlerinde en yüksek fidanlık randımanı sırasıyla Cabernet Sauvignon/41B (%60,3), Merlot/41B (%59,3), Boğazkere/41B (%57,8) ve Chardonnay/41B (%56,5) kombinasyonlarından elde edilmiştir (Yıldırım ve ark., 2011). Razakı/5BB, Victoria/5BB ve Alphonse Lavallée/5BB aşı kombinasyonlarının materyal olarak kullanıldığı bir araştırmada, çimlendirme (katlama) aşaması uygulanmış (1. uygulama) ve uygulanmamış (2. uygulama) olan aşılı asma çeliklerinin fidanlıktaki vejetatif gelişimi ve randımanları incelenmiştir. Sonuç olarak; fidancılık işletmelerinin aşı materyallerinin yeterli, ancak çimlendirme (kaynaştırma) odası yer ve süresi ile ilgili sıkıntılarının olduğu yıllarda, köklü aşılı çeliklerin birinci parafine müteakip yapılacak olan ikinci parafin uygulamasının ardından, katlama işlemi uygulanmadan fidanlık parseline doğrudan dikimlerinden olumlu sonuçlar alınabileceği ortaya konulmuştur (Tunçel ve Dardeniz, 2013). Fidanlık parsellerindeki aşı noktası dikim yüksekliğinin (<8,0 cm, 8 10,5 cm, 10,5 13,0 cm ve 13,0 cm<) fidanlık randımanı (%) ile 1. boy açık köklü aşılı fidan randımanı (%) üzerine etkilerinin incelendiği bir araştırmada, çeşit/anaç kombinasyonları bazında faklılıklar görülse de, fidanlık randımanı, <8,0 cm nin altındaki (%52,93) ve 8,0 10,5 cm arasındaki
11 (%52,94) aşı noktası dikim yüksekliklerinden etkilenmemiş, ancak 10,5 13,0 cm arasındaki (%52,20) ve 13,0 cm nin üzerindeki (%49,21) yüzlek dikimlerden önemli seviyede etkilenerek azalma kaydetmiştir. Bununla birlikte yüzlek dikimler, 1. boy açık köklü aşılı fidan randımanını yükseltmiştir. En yüksek fidanlık randımanları; Cabernet Sauvignon/41B (%56,48) ve Sultani Çekirdeksiz/41B (%55,53) çeşit/anaç kombinasyonlarından elde edilmiştir. En yüksek birinci boy açık köklü aşılı fidan randımanları; Superior Seedless/41B (%51,45), Sultani Çekirdeksiz/41B (%48,17) ve Merlot/41B (%47,96) çeşit/anaç kombinasyonlarından alınmıştır (Dardeniz ve ark., 2013). Bu araştırma, açık köklü aşılı fidan üretiminde farklı çeşit/anaç kombinasyonlarının aşı odası randımanı ile kallus gelişim düzeyi üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Materyal ve Metod Bu araştırma, Tekirdağ Bağcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü asma fidanı üretim tesislerinde, 2012 ve 2013 yıllarında yürütülmüştür. Araştırmada Cardinal, Merlot ve Cabernet Sauvignon üzüm çeşitlerinin kalemleri, Kober 5BB ve 110R anaçlarının aşılanabilir çelikleri üzerine masabaşı omega aşı yöntemiyle aşılanmıştır. Araştırma, 4 tekerrürlü ve her tekerrürde 100 er adet aşılı çelik olacak şekilde planlanmıştır. Çeşit damızlığı parselinden kış budaması sırasında (Ocak Şubat) alınan kalemler, demetler halinde, soğuk hava deposunda polietilen torbalar içinde kontrollü koşullarda (1 4ºC ve %80 85 nem) muhafaza edilmiştir. Şubat ayı içerisinde, anaç damızlığı parsellerinden kesilen yıllık dallardan, yaklaşık 40 cm uzunluğundaki aşılanabilir çelikler hazırlanmıştır. Bu çeliklerdeki dip göz hariç diğer gözler köreltilip, çelikler demetler halinde ve köreltilmemiş göz üst tarafta kalacak şekilde, kum havuzunda aşı tarihine kadar muhafaza edilmiştir. Masabaşı omega aşısı yapılacak çelikler 3 4 gün, kalemler 1 gün süreyle suda bekletildikten sonra, aşı öncesi 30 dakika 50 55ºC deki sıcak suda termoterapiye tabi tutulmuştur. Termoterapi uygulamasından çıkartılan kalem ve çelikler, aşı makinelerinin bulunduğu tezgâhlarda aşılamaya alınmıştır. Bu aşılamada çelik ve kalemlerin kalınlıklarının üniform olmasına azami özen gösterilmiştir. 2013 yılında, kaynaştırma odası ve yöntem değişikliğine gidilmiştir. İlk yıl (2012); aşılama sonrası aşı noktası hızlı bir şekilde parafine batırılan (1 2 sn) ve hemen soğuk suya daldırılan çeşit/anaç kombinasyonları, 30.04.2012 tarihinde, 4 tekerrürlü ve her tekerrürde 100 er adet aşılı çelik olacak şekilde (toplam 2.400 adet aşılı çelik) tahta sandıklarda kavak talaşı içerisinde katlamaya alınmıştır. 2012 yılında, kaynaştırma odasının sıcaklığı kalorifer radyatörleriyle, nemi ise zemini ıslatmak suretiyle ayarlanmıştır. Kaynaştırma odasının sıcaklığı, ilk iki hafta 27 28ºC de, üçüncü hafta 21 22ºC de ve %85 90 nemde tutulmuş olup, havalandırılmasına oldukça dikkat edilmiştir. Kaynaştırma odasında, kurşuni küf başta olmak üzere mantari hastalıklarla mücadele için ilaçlama uygulaması yapılmış, kaynaştırma süresinin sonunda odadan çıkartılan aşılı çelikler, 14 15ºC sıcaklıkta bir hafta alıştırma odasında bekletilmiştir. İkinci yıl (2013); 04.04.2013 tarihinde yapılan masabaşı omega aşısı ve parafinlemenin ardından, aynı sayıdaki aşılı çelik (toplam 2.400 adet), yine tahta sandıklarda kavak talaşı içerisinde katlamaya alınmıştır. Ancak 2013 yılında, tahta sandıklar sıcaklık, nem, oksijen, havalandırma ve sirkülâsyonun bilgisayar programıyla kontrol edildiği, özel bir kaynaştırma odasına yerleştirilmiştir. Burada aşılı çeliklerin Virüs Safe isimli, hidrojen iyonu bombardımanı ile bakteri ve fungusların hücre çeperini parçalayarak inaktif hale getiren, havalandırmanın otomatik olarak kontrol edildiği, ekrandan izlenebilen, aynı zamanda her hangi bir kimyasal içermeyen ekipman entegre edilmiş sistemde kaynaştırılmaları sağlanmıştır. Oda zemininde 4 kat antibakteriyel malzeme kullanıldığından, zeminden bir bulaşma olmamaktadır. Aşılı çelikler odada ilk hafta 32 C sıcaklık ve %95 nem, ikinci hafta
12 27 28 C ve %88 90 nem, üçüncü hafta 21 22 o C ve %88 90 nem koşullarında tutulmuştur. Odadaki oksijen miktarı yüksek bir düzeye (%0,9) ayarlanmakta, oksijen miktarı azaldığında, sistem dışarıdaki taze havayı alıp, ısıtıp, filtre ettikten sonra odaya vermektedir. Böylelikle sıcaklık, nem, havalandırma ve oda sirkülâsyonu tamamen kontrollü koşullarda yapıldığından, herhangi bir hastalık (Botrytis vb.) görülmemiş ve herhangi bir kimyasal uygulama yapılmamıştır. Kaynaştırma odasından 21. günün sonunda çıkartılan aşılı çelikler, 14 15ºC sıcaklıkta bir hafta alıştırma odasında bekletilmiştir. Daha sonra, açık köklü aşılı fidan üretiminde farklı çeşit/anaç kombinasyonlarının kallus gelişim düzeyleri, aşağıda belirtilen skalaya göre % olarak saptanmıştır. 0 1 2 3 4 Şekil 1. Aşılı çeliklerin, aşı noktalarındaki kallus gelişim düzeyi skalası (Orijinal) Bu amaçla 0 4 arasında ölçeklendirilmiş bir skala kullanılmıştır. Bu skalaya göre; 0= hiç kallus geliştirmemiş, 1= tek taraflı çok zayıf kallus gelişimi, 2= çift taraflı zayıf kallus gelişimi, 3= en az yarım ay şeklinde kallus gelişimi, 4= çepeçevre ve kuvvetli kallus gelişimi olarak sınıflandırmaya gidilmiştir (Şekil 1). Araştırma Sonuçları ve Tartışma Araştırmadan elde edilen bulgular; Tablo 1., Tablo 2., Tablo 3., Tablo 4. ve Tablo 5. te sunulmuştur. Çeşit/anaç kombinasyonları bazında, 2012 yılında interaksiyona rastlanılmamıştır. Bununla birlikte, hiç kallus geliştirmemiş olan aşılı çelik oranı, 110R anacında (%2,00) 5BB anacına (%0,42) kıyasla daha yüksek bulunmuştur. 2012 yılında hiç kallus geliştirmemiş olan aşılı çelik oranı, Cardinal üzüm çeşidinde (%2,00), Merlot (%0,75) ve Cabernet Sauvignon (%0,88) üzüm çeşitlerine kıyasla daha yüksektir. Çeşit/anaç kombinasyonları bazında, 2013 yılında interaksiyona rastlanılmıştır. Buna göre; hiç kallus geliştirmemiş olan en yüksek aşılı çelik oranı Merlot/5BB (%29,50) ve Cardinal/5BB (%25,75) çeşit/anaç kombinasyonlarında meydana gelmiştir. 2013 yılında, 5BB anacının (%22,83) hiç kallus geliştirmemiş olan aşılı çelik oranı, 110R anacına (%6,58) kıyasla daha yüksek olmuştur. Genel olarak, 2013 yılının hiç kallus geliştirmemiş olan aşılı çelik oranının, 2012 yılına kıyasla daha yüksek olduğu görülmektedir (Tablo 1.).
13 Tablo 1. Aşılı çeliklerde 0 düzeyi kallus gelişimi (hiç kallus geliştirmemiş) (%) Cardinal 0,50 3,50 2,00 a* 25,75 A 2,25 D 14,00 Merlot 0,25 1,25 0,75 b 29,50 A 3,75 CD 16,63 Cabernet Sauvignon 0,50 1,25 0,88 b 13,25 BC 13,75 B 13,50 Ortalama 0,42 b 2,00 a* 22,83 a* 6,58 b Anaç LSD t,0,05=2,10092 0,80 11,25 Çeşit LSD t,0,05=2,10092 1,03 ÖD Anaç/Çeşit LSD t,0,05=2,1009 ÖD 9,75 İlk yıl (2012), aşılı çeliklerin tek taraflı çok zayıf kallus gelişimine bakıldığında, çeşit/anaç interaksiyonuna rastlanılmamış ve anaçlar bakımından da önemli bir farklılık görülmemiştir. Ancak çeşitler düzeyinde Cardinal üzüm çeşidinin (%10,00), Merlot (%6,25) ve Cabernet Sauvignon (%5,75) üzüm çeşitlerine kıyasla tek taraflı çok zayıf kallus geliştirme oranının daha yüksek olduğu görülmektedir. 2013 yılı verileri incelendiğinde; çeşit/anaç interaksiyonu ile çeşitler ve anaçlar bazında önemli bir farklılık saptanamamıştır (Tablo 2.). Tablo 2. Aşılı çeliklerde 1 düzeyi (tek taraflı çok zayıf) kallus gelişimi (%). Cardinal 8,00 12,00 10,00 a* 12,00 10,50 11,25 Merlot 6,25 6,25 6,25 b 12,75 11,75 12,25 Cabernet Sauvignon 5,75 5,75 5,75 b 9,25 10,25 9,75 Ortalama 6,66 8,00 11,33 10,83 Anaç LSD t,0,05=2,10092 ÖD ÖD Çeşit LSD t,0,05=2,10092 2,20 ÖD Anaç/Çeşit LSD t,0,05=2,1009 ÖD ÖD İlk yıl (2012) verilerinin çift taraflı zayıf kallus gelişimine bakıldığında, çeşit/anaç interaksiyonuna rastlanılmamış ve çeşitler bazında da önemli bir farklılık oluşmamıştır. Ancak anaçlar açısından 110R anacında (%18,00), 5BB anacına (%14,58) kıyasla çift taraflı zayıf kallus gelişiminin daha yüksek olduğu belirlenmiştir. 2013 yılı çift taraflı zayıf kallus gelişimi incelendiğinde, çeşitler bazında önemli bir farklılık oluşmadığı görülmektedir. Anaçlara bakıldığında 110R anacı (%15,17), 5BB anacına (%8,75) kıyasla çift taraflı zayıf kallus gelişimi yönünden daha yüksek bulunmuştur. 2013 yılı çeşit/anaç kombinasyonlarında interaksiyona rastlanılmış ve Merlot/110R (%18,25) kombinasyonu en yüksek değeri almıştır (Tablo 3.). Tablo 3. Aşılı çeliklerde 2 düzeyi (çift taraflı zayıf) kallus gelişimi (%). Cardinal 13,00 20,75 16,87 10,00 BCD 12,25 BC 11,13 Merlot 13,75 17,00 15,37 6,50 D 18,25 A 12,38 Cabernet Sauvignon 17,00 16,25 16,62 9,75 CD 15,00 AB 12,38 Ortalama 14,58 b 18,00 a* 8,75 b 15,17 a* Anaç LSD t,0,05=2,10092 3,35 2,95 Çeşit LSD t,0,05=2,10092 ÖD ÖD Anaç/Çeşit LSD t,0,05=2,1009 ÖD 5,11
14 İlk yıl (2012), çeşit/anaç kombinasyonları bazında interaksiyona rastlanılmamıştır. Anaçlar bazında en az yarım ay şeklinde kallus gelişimi önemli bulunmuştur. 5BB anacı (%28,50), 110R anacına (%22,66) kıyasla daha yüksek kallus gelişimi sağlamıştır. Çeşitlere bakıldığında; en az yarım ay şeklindeki kallus gelişimi, Cabernet Sauvignon (%27,25) ve Merlot (%27,00) üzüm çeşitlerinde, Cardinal (%22,50) üzüm çeşidine kıyasla daha yüksektir. 2013 yılı verilerine bakıldığında ise; çeşitler arasında en az yarım ay şeklinde kallus gelişimi önemli bir farklılık oluşturmamış, ancak anaçlar düzeyinde 110R anacında (%30,75), 5BB anacına (%22,92) kıyasla kallus gelişimi daha yüksek olmuştur. 2013 yılında, en az yarım ay şeklinde kallus gelişiminde interaksiyon önemli bulunmuş, çeşit/anaç kombinasyonları bazında Cardinal/110R (%33,25) ve Merlot/110R (%32,25) kombinasyonlarının en az yarım ay şeklinde kallus gelişimlerinin daha yüksek olduğu görülmüştür (Tablo 4.). Tablo 4. Aşılı çeliklerde 3 düzeyi (en az yarım ay şeklinde) kallus gelişimi (%). Cardinal 27,75 17,25 22,50 b 20,25 B 33,25 A 26,75 Merlot 27,75 26,25 27,00 a* 20,75 B 32,25 A 26,50 Cabernet Sauvignon 30,00 24,50 27,25 a* 27,75 AB 26,75 AB 27,25 Ortalama 28,50 a* 22,66 b 22,92 b 30,75 a* Anaç LSD t,0,05=2,10092 3,28 4,67 Çeşit LSD t,0,05=2,10092 4,02 ÖD Anaç/Çeşit LSD t,0,05=2,1009 ÖD 7,74 Her iki yılın (2012 ve 2013) çepeçevre ve kuvvetli kallus gelişimine bakıldığında, çeşit, anaç ve çeşit/anaç interaksiyonu önemsiz bulunmuştur. İki yılı ayrı ayrı değerlendirdiğimizde, 2012 yılında, aşılı çeliklerde çepeçevre ve kuvvetli kallus gelişimi Kober 5BB anacı üzerine aşılanmış üzüm çeşitlerinde; %52,00, %50,75 ve %46,75 olarak, 110R anacı üzerine aşılanmış üzüm çeşitlerinde ise; %52,25, %49,25 ve %46,50 olarak belirlenmiştir. 2013 yılında ise çepeçevre ve kuvvetli kallus gelişimi Kober 5BB anacı üzerine aşılanmış üzüm çeşitlerinde; %40,00, %32,00 ve %30,50 olarak, 110R anacı üzerine aşılanmış Cardinal, Cabernet Sauvignon ve Merlot çeşitlerinde ise; %41,75, %34,25 ve %34,00 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 5.). Tablo 5. Aşılı çeliklerde 4 düzeyi (çepeçevre ve kuvvetli) kallus gelişimi (%). Cardinal 50,75 46,50 48,62 32,00 41,75 36,88 Merlot 52,00 49,25 50,62 30,50 34,00 32,25 Cabernet Sauvignon 46,75 52,25 49,50 40,00 34,25 37,13 Ortalama 49,83 49,33 34,17 36,67 Anaç LSD t,0,05=2,10092 ÖD ÖD Çeşit LSD t,0,05=2,10092 ÖD ÖD Anaç/Çeşit LSD t,0,05=2,1009 ÖD ÖD Aşı odası randımanı ile kallus gelişim düzeyi değerleri arasında, farklı çeşit/anaç kombinasyonları bazında önemli farklılıklar tespit edilmiş, 2012 yılı kallus gelişim düzeyi değerleri, 2013 yılına kıyasla daha yüksek bulunmuştur. 2012 yılında, hiç kallus geliştirmeyen aşılı çelik oranının düşük, çepeçevre ve kuvvetli kallus geliştiren aşılı çelik oranının yüksek, 2013 yılında ise; hiç kallus geliştirmeyen aşılı çelik oranının yüksek ve çepeçevre ve kuvvetli kallus geliştiren aşılı çelik oranının düşük olduğu tespit edilmiştir. Kober 5BB anacı üzerine
15 aşılanan Cardinal, Merlot ve Cabernet Sauvignon üzüm çeşitlerinin aşı odası randımanları, 2012 yılında sırasıyla; %99,50, %99,75 ve %99,50, 2013 yılında sırasıyla; %74,25, %70,50 ve %86,75 olarak belirlenmiştir. Aynı üzüm çeşitlerinin 110R anacı üzerine aşılanmasıyla aşı odası randımanları, 2012 yılında sırasıyla; %96,50, %98,75 ve %98,75, 2013 yılında sırasıyla %97,75, %96,25 ve %86,25 olarak saptanmıştır. Açık köklü aşılı fidan üretiminde elde edilen başarı birçok faktöre bağlıdır. Başarıyı etkileyen en önemli faktörlerden biri de çeşit/anaç kombinasyonu seçimidir. Kallus gelişim düzeyi ile aşı odası ve fidanlık randımanlarının yıllar itibarıyla farklılık gösterebildiği göz önüne alındığında; en uygun çeşit/anaç kombinasyonları konusunda daha doğru bir değerlendirmenin yapılabilmesi için, kombinasyonlar üzerinde daha uzun süreli (5 10 yıllık) araştırma sonuçlarına gereksinim olduğu sonucuna varılmıştır. Kaynaklar Ağaoğlu, Y.S., Çelik, H., 1982. "Effect of grafting machines on success of grafted vine production". U.Ü. Zir. Fak. Dergisi. 1: 25 32. Bahar, E., Korkutal, İ., Kök, D., 2006. Türkiye bağcılığının son yıllardaki gelişiminde görülen başlıca sorunlar ve çözüm önerileri. Trakya University Journal of Science, 7 (1): 65 69. Baydar, N.G., Ece, M., 2005. Isparta koşullarında aşılı asma fidanı üretiminde farklı çeşit/anaç kombinasyonlarının karşılaştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 9 3. Bayraktar, H., Eryıldız, H., Özışık, S., 1990. Çimlendirme ortamında kullanılan farklı katlama materyalinin aşılı asma fidanı randımanı ve kalitesi üzerine etkileri. Bağcılık Araştırma Projesi Asma Fidanı Üretiminin Islah ve Geliştirilmesi Uygulama Projesi. Tekirdağ. Cangi, R., 1998. Asma fidanı gelişimine anaçların etkileri üzerine bir araştırma. 4. Bağcılık Sempozyumu. 377 382. 20 23 Ekim, Yalova. Cangi, R., Balta, F., Doğan, A., 2000. Aşılı asma fidanı üretiminde kullanılan katlama ortamının fidan randıman ve kalitesi üzerine etkilerinin anatomik ve histolojik olarak incelenmesi. Türk JagricFor. 24: 393 398. Çelik, H., Ağaoğlu, Y.S., 1979. Aşılı köklü asma fidanı üretiminde farklı çeşit/anaç kombinasyonlarının aşıda başarı üzerine etkileri. A.Ü. Zir. Fak. Yıllığı. 22 232. Çelik, H., Ağaoğlu, Y.S., Fidan, Y., Marasalı, B., Söylemezoğlu, G., 1998. Genel Bağcılık. Sun Fidan Mesleki Kitaplar Serisi. 253 s. Çelik, S., 2007. Bağcılık (Ampeloloji). Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü. Cilt I. Genişletilmiş 2. Baskı. 428 s. Tekirdağ. Çelik, M., Dardeniz, A., Şekerdil, İ., Artukoğlu, İ., Yüce, B., 2009. Farklı çeşit/anaç kombinasyonları ile parafin uygulamalarının aşılı asma fidanı randımanı üzerine etkileri. Türkiye 7. Bağcılık ve Teknolojileri Sempozyumu. Cilt 2. 19 24. 5 9 Ekim, Salihli Manisa. Dardeniz, A., Şahin, A.O., 2005. Aşılı asma fidanı üretiminde farklı çeşit ve anaç kombinasyonlarının vejetatif gelişme ve fidan randımanı üzerine etkileri. Bahçe Dergisi. 34(2): 1 9. Dardeniz, A., Kısmalı, İ., Şahin, A.O., 2005. Bazı sofralık üzüm çeşitlerinin aşılı fidan randımanları ile fidanlıktaki vejetatif gelişmelerinin belirlenmesi. Türkiye 6. Bağcılık Sempozyumu. Bildiriler Cilt: 2. 498 505. 19 23 Eylül, Tekirdağ. Dardeniz, A., Seker, M., Gundoğdu, M.A., Sarıyer, T., Akcal, A., Tuncel, R., 2013. Effects of Different Planting Heights from Grafting Point for Grafted Vine Ratios and Nursery Yields of Some Grape Varieties on 41B Rootstock. 48th Croatian & 8th International Symposium on Agriculture. Dubrovnik Croatia. 294 p. Eriş, A., Soylu, A., Türkben, C., 1989. Aşılı köklü asma fidanı üretiminde bazı uygulamaların aşı yerinde kallus oluşumu ve köklenme üzerine etkileri. Bahçe.18: 1 2. 29 34. İlter, E., Kısmalı, İ., Atilla, A., Uzun İ., 1984. Asma fidanı sorunu ve çözümü için öneriler. Türkiye II. Bağcılık ve Şarapçılık Sempozyumu. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 23 31 s. Manisa. Karauz, A., Çelik, S., 2007. Değişik dönemlerde alınan asma aşı kalemlerinde gözlerin uyanması ve kallus oluşumu üzerine soğukta muhafazanın etkileri projesi sonuç raporu, s.17., Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Tekirdağ. Kelen, M., 1994. Bazı uygulamaların aşılı-köklü asma fidanı üretiminde fidan randımanı ve kalitesi üzerine etkileri ile aşı kaynaşmasının anatomik ve histolojik olarak incelenmesi üzerine araştırmalar. Doktora Tezi. Y.Y.Ü. Fen Bil. Ens. 131 s. Kısmalı, İ., 1978. Yuvarlak çekirdeksiz üzüm çeşidi ve farklı Amerikan asma anaçları ile yapılan aşılı köklü asma fidanı üretimi üzerinde araştırmalar. Basılmamış Doçentlik Tezi. 102 s.
16 Söylemezoğlu, G., Dumanoğlu, H., Çelik, H., Kunter, B., Atıcı, A., Tahmaz, H. 2010. Türkiye de Asma ve Meyve Fidanı Üretimi ve Kullanımı. Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi. Bildiriler Kitabı 2, 891 907, 11 15 Ocak 2010 Ankara. Ziraat Mühendisliği 7. Teknik Kongresi. Tunçel, R., Dardeniz, A., 2013. Aşılı asma çeliklerinin fidanlıktaki vejetatif gelişimi ve randımanları üzerine katlamanın etkileri. TABAD Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi. Tarım Sempozyumu Özel Sayısı (Prof. Dr. Selahattin İptaş anısına). 6 (1): 118 122. Yayla, F., 2008. Milli koleksiyon bağındaki üzüm çeşitlerinin şaraplık özelliklerinin araştırılması projesi ara sonuç raporu s 4, Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tekirdağ. Yıldırım, M., Dardeniz, A., Gökbayrak, Z., Türkmen, C., Yıldırım, F., Tunçel, R., 2011. Farklı üzüm çeşitlerindeki üniform kültürel uygulamaların aşılı asma fidanı randıman ve gelişimi üzerine etkileri. Çanakkale Tarımı Sempozyumu (Dünü, Bugünü ve Geleceği). 434 442. 10 11 Ocak. Çanakkale.