7. ÜNİTE ATATÜRK ÜN ÖLÜMÜ ANA BAŞLIKLAR MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ÜN ÖLÜMÜ ÖLÜMÜNÜN ARDINDAN

7. ÜNİTE ATATÜRK ÜN ÖLÜMÜ ANA BAŞLIKLAR MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ÜN ÖLÜMÜ ÖLÜMÜNÜN ARDINDAN 218

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Mustafa Kemal Atatürk ün askerlik mesleğine başladığı günden ölümüne kadar olan süreçte katıldığı savaşların ve cumhuriyetin ilanından sonra yaptığı yeniliklerin listesini yapınız. 2. Mustafa Kemal Atatürk ün ölümünden sonra dünya basınında çıkan haberleri araştırınız. 3. Anıtkabrin yapılma süreci hakkında bilgi toplayınız. 219

A. MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ÜN ÖLÜMÜ Mustafa Kemal, 1881 yılında Selanik te doğdu. Küçük yaşta babasını kaybetti. Yaşadığı sıkıntılar onu hiçbir zaman inandığı hedeften vazgeçiremedi. Çocuk denecek yaşta kendi verdiği kararla askerlik mesleğini seçti. Askerî eğitimini başarıyla tamamladı. Manastır Askerî İdadisinde genç bir öğrenci iken memleketin içinde bulunduğu sıkıntılara kayıtsız kalmadı. Harp Okulu ve Harp Akademisinde kendi gibi düşünen arkadaşlarını etrafında topladı. Askerlik mesleğine başladığı ilk günden ölümüne kadar olan süreçte millet için çalışmaktan vazgeçmedi. En umutsuz günlerde milletine olan inancını kaybetmedi. Çanakkale de Tokat ta bir köylü vatandaşın derdini dinlerken (21 Kasım 1930) dünyanın en güçlü devletlerini yendi. Hakkında çıkan idam fermanları onu inandığı yoldan döndüremedi. Kurtuluş mücadelesinin değişmez lideri oldu. Sakarya Meydan Muharebesini, Büyük Taarruzu, Başkomutanlık Meydan Muharebesini kazanarak Türk milletine güvenmekteki haklılığını bir kez daha ispatlamış oldu. Türkiye Cumhuriyeti ni kurdu. Siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarda birçok yenilik yaptı. Anadolu yu karış karış gezerek halkın dert ve sıkıntılarını dinledi. Gittiği her yerde yaptığı yenilikleri bizzat kendisi anlattı. Devlet işlerinde son derece titiz olan, hiçbir mazeret kabul etmeyen Atatürk kendi sağlığına gerektiği kadar özen gösteremiyordu. Devleti ilgilendiren meselelerde aralıksız çalışma alışkanlığı vardı. Bu yoğun tempo 1937 de sağlığını iyice bozmuştu. Yorgunluk belirtileri ortaya çıkmıştı. Hastalığının ilk belirtileri görülmeye başladı. Atatürk ün rahatsızlığına ilk teşhisi Yalova gezisinde Dr. Nihat Reşat Belger koymuştur. Kesin tanı için özel doktoru Prof. Dr. Neşet Ömer İrdelp çağrılır. Onun da teşhisi aynıdır. Hastalık sirozdur. Ciddi bir perhiz ve istirahat gereklidir. Fakat Atatürk yurt gezilerine devam eder. Gemlik Suni İpek ve Merinos Fabrikalarını açmak için Bursa ya gider. Bu gezide çok yorgun düşmüştür. Dolmabahçe Sarayı nda bir süre dinlenir. Atatürk, Edirne de ihtiyar bir kadını dinlerken (25 Aralık 1930) Atatürk, Trakya manevralarında (1937) 220

etkinlik Çalışmak Bana Hayat Veriyor Afet İnan anlatıyor: Bir gün Başbakan Celal Bayar, Atatürk e ikinci beş yıllık plan hakkında bilgi vermek üzere gelmiştir. Dr. Neşet Ömer İrdelp beni bularak: Atatürk biraz fazla yoruldu, yanına girseniz de yapılan açıklamanın bir kısmını başka zamana bıraktırsanız. diye rica etti. Odaya girdiğim zaman, Atatürk yatağında oturuyor Celal Bayar da anlatıyordu. Atatürk bana Otur ve sen de dinle. dedi. Bir müddet sonra doktorun tavsiyesini yerine getirmek için müdahale etmek istedim. Sanki karşımda hasta Atatürk kalmamıştı. O, tamamen memleket işlerine kafasını vermiş, maddi ıstırabını unutmuş bir hâlde: Biliyorum, doktorlar yine dinlenme tavsiye etmişlerdir. Sonra daha sert bir şekilde Memleketin en mühim ve esaslı işlerini konuşuyoruz, bunlar beni yormuyor, bilakis hayat veriyor. dedi. Celal Bayar gittikten sonra dünyanın durumu hakkında uzun uzun konuştuk. Dünyanın bir harbe doğru gittiği bu devirde bizim ekonomik olarak kuvvetli olmamız lazım gelir. diyordu. Afet İnan, Kemal Atatürk ü Anarken, s. 28-29 (Düzenlenmiştir.) Mustafa Kemal Atatürk ün hasta olmasına rağmen devlet işleriyle ilgilenmesini değerlendiriniz. Mustafa Kemal, 25 Şubat 1938 de Balkan Antantı toplantısına katılmak üzere Ankara ya döner. Ankara da Balkan devlet adamları ile uzun görüşmeler yapar. Hastalığının artması üzerine Fransa dan doktor Fiessinger (Fisinger) davet edilir. Fransız profesör Türk doktorlarının teşhisini doğrular ve Atatürk e Büyük kumandan büyük harpler yaptınız. Muzaffer oldunuz. Ama bu işin kumandanı da benim. Siz bana tabi olacaksınız, bana yardım edeceksiniz. 1 der. Doktorların kesin dinlenme tavsiyesinde bulunmasına rağmen gündemde olan Hatay sorununu çözmek için yoğun bir şekilde çalışmaya başlar. 20 Mayısta Mersin de askerî birliklerin geçit törenini izler ve 24 Mayısta Adana da askerî birlikleri denetler. Ankara ya döndüğünde hastalık onu yorgun düşürmüştür. Ankara da sadece bir gün kalır. 26 Mayısta İstanbul a hareket eder. Savarona yatına yerleşir. 8 Temmuzda Prof. Fiessinger ikinci defa gelir. Atatürk e mutlaka dinlenmesi gerektiğini söylemesine rağmen Atatürk, 9 Temmuzda Savarona da Bakanlar Kuruluna saatlerce başkanlık eder. Tekrar rahatsızlanınca Dolmabahçe Sarayı na nakledilir. Fakat burada da bakanlar ve yabancı elçilerle görüşmelerine devam eder. Sağlık durumu her geçen gün kötüye gitmektedir. Rahatsızlığından dolayı 29 Ekimde Ankara ya gidişi iptal edilir. Atatürk, sonraki günlerde sivil ve askerî bürokratlarla görüşmelere devam etmiştir.16 Ekim akşamı komaya girer ve dört gün komada kalır. 1 Kasım 1938 de TBMM toplantısının açış konuşmasını bizzat kendi yapmak ister fakat hastalığı ilerlediği için Ankara Çubuk Barajı nda gezintide (7 Mayıs 1938) Gençlik ve Spor Bayramı nda Yugoslav Harbiye Nazırı nı kabul ederken (19 Mayıs 1938) onun yerine konuşma metnini Başbakan Celal Bayar okur. Mustafa Kemal Atatürk, son günlerinde yazdığı bu açılış konuşmasında Türkiye Cumhuriyeti nin yaptığı eğitim ve kültürel alandaki atılımları anlatır. Türk dış politikası hakkında bilgiler verir. 1. Abdurrahman Çaycı, Gazi Mustafa Kemal, Hayatı ve Eseri, s. 461 221

etkinlik Türkiye Büyük Millet Meclisinin Beşinci Dönem Dördüncü Toplantı Yılının Açılışında Atatürk Adına Başvekil Celal Bayar Tarafından Okunan Söylev (1 Kasım 1938) Yüksek öğrenim gençlerini, istediğimiz ve ihtiyaç duyduğumuz gibi millî bilinç sahibi, modern ve kültürlü olarak yetiştirmek için İstanbul Üniversitesi nin gelişmesi, Ankara Üniversitesi nin tamamlanması ve Doğu Üniversitesi nin yapılan çalışmalarla belirlenmiş olan kurallar içinde, Van Gölü civarında kurulması çalışmaları, hızla ve önemle sürdürülmektedir. Geçen yıl deneylerinin ümit verici nitelikte olduğunu gördüğüm eğitmen okulları çok iyi sonuçlar vermiş ve eğitim kadrosuna bu yıl 1500 kişi daha eklenmiştir. Önümüzdeki yıllar içinde bu sayının artırılacağı şüphesizdir. Türk Tarih ve Dil Kurumlarının çalışmaları övünülecek değer ve nitelik göstermektedir. Tarih tezimizi, reddedilmez kanıt ve belgelerle bilim dünyasına tanıtan Tarih Kurumu, memleketin çeşitli yerlerinde yeniden kazılar yaptırmış ve milletlerarası toplantılara başarıyla katılarak verdiği bildirilerle yabancı uzmanların ilgi ve övgülerini kazanmıştır. Dil Kurumu en güzel ve en verimli bir iş olarak türlü bilimler ile ilgili Türkçe terimleri tespit etmiş ve böylece dilimiz, yabancı dillerin etkisinden kurtulma yolunda temel olacak adımını atmıştır. Bu yıl, okullarımızda eğitimin, Türkçe terimlerle yazılmış kitaplarla başlamış olmasını kültür yaşamımız yönünden önemli bir olay olarak nitelemek isterim. Barış, milletleri refah ve mutluluğa eriştiren en iyi yoldur. Fakat bu kavram bir kez ele geçirilince sürekli özen, ilgi ve her milletin ayrı ayrı hazırlığını gerektirir. Memleketimizin her gün daha çok güçlenmesini sağlamak için her alanda, her türlü olasılığa karşı koyabilecek bir durumda bulunmak gerekir. Dünya olaylarının bütün gelişimini büyük bir dikkatle izlemek, barışsever siyasetimizin dayandığı kuralların başlıcalarıdır. Cumhuriyet hükûmeti bu gerçeği görmüş, uygulamış ve en yakın komşularıyla olduğu kadar en uzak devletlerle olan ilişkilerini, dostluklarını, anlaşmalarını ona göre düzenlemeyi bilmiş ve böylece dış siyasetimizi sağlam kurallara dayandırmıştır. Atatürk ün Söylev ve Demeçleri I - III, s. 423 1. 2. 3. Atatürk e göre üniversitelerin Türk gençliğine katkısı ne olacaktır? Atatürk e göre Türk dış siyasetinin kuralları nelerdir? Türk Tarih ve Türk Dil Kurumlarının çalışmalarının kültürel hayata katkısı neler olmuştur? 8 Kasımda Atatürk rahatsızlandı. 10 Kasım Perşembe günü büyük önder Atatürk, saat 09.05 te hayata veda etti. Atatürk ün Türk bayrağına sarılı tabutu Dolmabahçe Sarayı nda Türk halkının ziyaretine açıldı. Atatürk ün naaşı 20 Kasımda Türkiye Büyük Millet Meclisine getirildi. 21 Kasımda Etnografya Müzesi ne götürülerek katafalka konuldu. 1953 e kadar kaldığı Etnografya Müzesi nden 10 Kasım 1953 te Anıtkabir e nakledildi. Atatürk ün Ölümü Üzerine Hükûmet Tarafından Yayımlanan Resmî Tebliğ Türk milleti büyük atasını, insanlık büyük evladını kaybetti. Milletimize içimiz yanarak bu tarife sığmayan kaybından dolayı en derin taziyelerimizi sunarız Ölmez olan onun büyük eseri Cumhuriyet Türkiyesidir Bugün ayrılığına ağladığımız büyük şefimiz Atatürk, her vakit Türk milletine güvendi Türk milleti, onun eserlerini ebediyete kadar yaşatacaktır. Türk gençliği onun kıymetli emaneti olan Türkiye Cumhuriyeti ni daima koruyacak ve onun izinde yürüyecektir. Kemal Atatürk, Türk ün tarihinde ve gönlünde daima yaşayacaktır. 11 Kasım 1938, Ulus Gazetesi (Düzenlenmiştir.) Atatürk ün Naaşı Dolmabahçe Sarayı nda, (1938) Mustafa Kemal Atatürk ün vefatından bir gün sonra 11 Kasım 1938 Cuma günü Türkiye Büyük Millet Meclisi toplandı. Meclis başkanı M. Abdülhalik Renda anayasa gereğince cumhurbaşkanı seçimi yapılacağını duyurdu. Gizli oyla yapılan seçimde 348 oyla Malatya Milletvekili İsmet İnönü, Türkiye Cumhuriyeti nin ikinci cumhurbaşkanı oldu. 222

B. ÖLÜMÜNÜN ARDINDAN Atatürk ün ölümü yurt içinde ve yurt dışında büyük bir üzüntü meydana getirdi. Bütün yurtta yas ilan edildi. Atatürk ün naaşını ziyaret etmek isteyen halk, Dolmabahçe Sarayı nda izdihama neden oldu. Yerli ve birçok yabancı basın vefat haberini birinci sayfadan duyurdu. Atatürk ün Ölümünden Sonra Söylenenler... Ömrümüzün ve Türk tarihinin en acı yasını tutmak bize düştü. Halk en büyük Türk kahramanını, ordu en büyük Türk başbuğunu, Tarih en büyük Türk ü, asrımız en büyük insanını kaybetti. Falih Rıfkı Atay, 11 Kasım 1938, Ulus Gazetesi etkinlik Elemimiz, hicranımız çok büyüktür. Fakat inancımız ve güvenimiz de o nispette çok büyüktür. Başbakan Celal Bayar, 17 Kasım 1938, Akşam Gazetesi Unutulmaz hatıran içimizde. Oraya her gün geleceksin. Seni her birimiz içimizde, her gün gözlerimiz dalarak bekleyeceğiz. Peyami Safa, 19 Kasım 1938, Cumhuriyet Gazetesi Bütün ömrünü hizmetine vakfettiği sevgili milletinin ihtiram kollarının üstünde Atatürk ün fani vücudu istirahat yerine tevdi edilmiştir. Hakikatte yattığı yer Türk milletinin onun için aşk ve iftiharla dolu kahraman ve vefalı göğsüdür. İsmet İnönü, 22 Kasım 1938, Son Posta Gazetesi Benim üzüntüm, bu adamla tanışmak hususundaki şiddetli arzumun gerçekleşmesine artık imkân kalmamış olmasıdır. Franklin Roosevelt, ABD Başkanı, 10 Kasım 1938 Mustafa Kemal Atatürk ün ölümünden bir gün sonra yayımlanan gazeteye nasıl bir manşet atardınız? Atatürk Türkiye yi tek düşmanı kalmaksızın bırakmıştır. Bu, zamanımızın hiçbir devlet şefinin başaramadığıdır. Alman Volkischer Beobachter Gazetesi Akıllı ve barışçı yöntemlerle gerçekleştirdiği eseri halkların tarihinde izlerini bırakacaktır. Albert Lebrun, Fransız Cumhurbaşkanı O, Türkiye nin önceki kuşaklarından hiçbirine nasip olmayan özgürlük ve güven dolu bir hayat sağladı. Başarıları, Türkiye nin Avrupa Devleti olmasını sağladı, Yakın Doğu nun tarihini değiştirdi. Times Gazetesi Türk Gençliği Dolmabahçe de (1938) Savaşta Türkiye yi kurtaran, Savaştan sonra da Türk milletini yeniden dirilten Atatürk ün ölümü, yalnız yurdu için değil, Avrupa için de büyük kayıptır. Her sınıf halkın onun ardından döktükleri içten gözyaşları bu büyük kahraman ve modern Türkiye nin Ata sına değer bir görünümden başka bir şey değildir Winston Churchill, İngiltere Başbakanı (1938) O büyük insan yalnız Türkiye için değil, bütün doğu milletleri için de en büyük önderdi. Amanullah Han, Afgan Kralı Atatürk ün cenaze korteji (1938) Atatürk gibi insanlar bir nesil için doğmadıkları gibi belli bir devre için de doğmazlar. Onlar önderlikleriyle yüzyıllarca milletlerin tarihinde hüküm sürecek insanlardır. Tahran Gazetesi Kemal Atatürk, yalnız bu yüzyılın en büyük adamlarından biri değildir. Biz Pakistan da, onu geçmiş bütün çağların en büyük adamlarından biri olarak görüyoruz. Askerî bir deha, doğuştan bir lider ve büyük bir yurtsever... Eyüp Han, Pakistan Cumhurbaşkanı Atatürk ün naaşı Anıtkabir e nakledilirken (1953) 223

Aşağıda boş bırakılan yere Mustafa Kemal Atatürk e duygularınızı ifade eden bir mektup yazınız. 224

1. 2. 3. 4. 5. Ölçme ve Değerlendirme A. Aşağıdaki soruları cevaplandırınız. Atatürk ün hasta olduğu günlerde dış politikadaki en önemli sorun nedir? Atatürk ün hasta olmasına rağmen yurt gezilerine çıkma nedeni nedir? Atatürk ün ölümünün yurt içinde ve yurt dışında yankıları neler olmuştur? Atatürk ün kişiliğinde sizi en çok etkileyen yönleri nelerdir? Atatürk ün 1 Kasım 1938 de Meclise gönderdiği açılış konuşma metninde eğitim ile ilgili görüşleri nelerdir? B. Aşağıdaki çengel bulmacayı çözünüz. 1 2 3 4 5 6 8 9 7 10 11 12 1. 2. 3. 8. 9. Yukarıdan Aşağıya Atatürk ün hastalığının ilk günlerinde fabrika açılışına gittiği şehir. 1Kasım 1938 de TBMM açış konuşmasını Atatürk ün yerine yapan başbakan. Atatürk ün hastalığının artması üzerine Fransa dan çağrılan doktor. 10 Kasım 1953 deatatürk ün cenazesininankara da konulduğu anıt mezar. Atatürk ün hastalığına konulan ilk teşhis. Soldan Sağa 4. Atatürk ün hastalığını ilk teşhis eden Türk doktor. 5. Atatürk ün ölmünün ardından Türkiye Cumhuriyeti nin 2. cumhurbaşkanı 6. Atatürk ün son gülerini dinlenerek geçirdiği yer. 7. Atatürk ün naaşının 10 Kasım 1953 e kadar kaldığı müze. 10. Atatürk ün yatının adı. 11. Atatürk ün rahatsızlığından sonra katıldığı uluslararası konferans. 12. Atatürk ün son günlerinde Türk dış politikasının en önemli konusu. 225

A - B - C ahval : Durumlar, hâller, vaziyetler. Davranışlar. Olaylar antant : Anlaşma, uyuşma, uzlaşma, mutabakat. antlaşma : İki veya daha çok devletin saldırmazlık, savaşta iş birliği vb. konularda kararlaştırdıkları ilkelere uygun davranmayı kabul etmeleri durumu, ahit, muahede, pakt. aşar : Tarım ürünlerinden alınan onda bir oranındaki vergiler. aşina : Bildik, tanıdık, bilinen. ataşemiliter : Bir elçiliğe bağlı askerî uzman. bahriye nazırı : Osmanlı Devleti nde deniz bakanı. başvekil : Başbakan. batarya : En küçük topçu birliği. bedbahtlık : Mutsuzluk, bahtsızlık. bedhah : Başkasının kötülüğünü isteyen, kötü yürekli. beyhude : Yararsız, anlamsız. Boşuna. beynelmilel : Uluslararası. bilakis : Tersine olarak, tam tersine, tersine, aksine. bildiri : Resmî bir makam, kurum veya resmî olmayan bir örgüt, topluluk tarafından herhangi bir durumu ilgililere duyurmak için yazılan yazı, tebliğ, deklarasyon, manifesto. bilfiil : İş olarak, iş edinerek, gerçekten, eylemli olarak. bîtap : Bitkin, yorgun. Bolşevik : Bolşeviklik yanlısı kimse. cemiyet : Dernek. cenk : Kahramanca mücadele, çarpışma, savaş. Büyük çaba, uğraş, kavga, çekişme. cephe : Üzerinde savaşın sürdüğü bölge. cumhuriyet : Milletin, egemenliği kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için seçtiği milletvekilleri aracılığıyla kullandığı devlet biçimi. cülusuhümayun : Osmanlılarda tahta çıkacak şehzadenin padişahlığının ilan edilmesi dolayısıyla yapılan merasim. çarık : dalalet : deha : delege : demeç : diktatör : diplomasi : durağan : egemenlik : eksarh : emperyalist : emperyalizm : emsal : erk : fakr u zaruret : Faşizm : federal : feragat : ferda : figan : filo : SÖZLÜK Ç - D - E Kurutulmuş sığır derisinden yapılan arkası kapalı terliğe benzer ayakkabı. Sapınç, sapkınlık, doğru yoldan ayrılma. İnsan zekâsının, insan kişiliğinin erişebileceği en yüksek düzey. Kendisine yetki verilerek bir yere veya birinin katına gönderilen kimse, elçi. Yetkili bir kimsenin bir konuda yayın organlarına yaptığı açıklama, beyanat. Bütün siyasi yetkileri kendinde toplamış bulunan kimse. Zorba. Uluslararası ilişkileri düzenleyen antlaşmalar bütünü. Yerini değiştirmeyen, yerli, hareketsiz, sabit. Etkin olmayan, gelişmemiş. Milletin ve onun tüzel kişiliği olan devletin yetkilerinin hepsi, hükümranlık, hâkimiyet. Doğu kilisesinde başpapaza verilen san Emperyalizm yanlısı olan, yayılmacı, yayılımcı. Emperyalizmi uygulayan. Bir milletin sömürü temeline dayanarak başka bir milleti siyasi ve ekonomik egemenliği altına alıp yayılması veya yayılmayı istemesi, yayılmacılık, yayılımcılık. Benzer, eş, denk. Yaşıt. Örnek. Bir işi yapabilme gücü, kudret, iktidar. Sözü geçerlik, istediğini yaptırabilme gücü, nüfuz. Bir bireyin, bir toplumun, başka birey, küme veya toplumları egemenliği, baskısı ve denetimi altına alma, hürriyetlerine karışma ve onları belli biçimlerde davranmaya zorlama yetkisi veya yeteneği. F - G Fakirlik ve çaresizlik. İtalya da 1922-1943 yılları arasında etkinliğini sürdüren, meslek kuruluşlarına dayanan, devlet sınırlarını genişletmeyi amaçlayan, yetkinin, tek partinin elinde toplandığı düzen. Demokratik düzenin yerine aşırı bir ulusçuluk ve baskı düzeni kurmayı amaçlayan öğreti. Federasyon durumunda birleşmiş olan. Hakkından kendi isteğiyle vazgeçme. Erte, yarın. Gelecek zaman. Bağırarak ağlama, inleme. Bir arada ve bir komuta altında bulunan savaş gemilerinin veya uçaklarının bütünü. 226

fisebilillah : gaflet : galip : gayrı safî millî hâsıla : genelge : H - İ harbiye : Savaşla ilgili işler. harp okulu : Türk Silahlı Kuvvetlerine subay yetiştiren yüksekokul, harbiye. hezimet : Yenilgi. hurafe : Dine sonradan girmiş yanlış inanç. idadi : Lise derecesindeki okul. ideoloji : Siyasal veya toplumsal bir öğreti oluşturan, bir hükûmetin, bir partinin, bir grubun davranışlarına yön veren politik, hukuki, bilimsel, felsefi, dinî, moral, estetik düşünceler bütünü. ihlal : Bozma, zarar verme. Yasa ve düzene uymama. ihtilal : Bir ülkenin siyasal, sosyal ve ekonomik yapısını veya yönetim düzenini değiştirmek amacıyla kanunlara uymaksızın cebir ve kuvvet kullanarak yapılan geniş halk hareketi. ikmal : Eksik bir şeyi tamamlama, daha iyi duruma getirme, bütünleme. ilhak : Egemenliği altına alma. imtiyaz : Başkalarına tanınmayan özel, kişisel hak veya şart, ayrıcalık. intibah : Uyanma, uyanış. istihkâm : Düşman saldırısını durdurmak, düşmana karşı savunma yapmak amacıyla düzenlenmiş yer. İstiklal Mahkemesi : Hıyaneti Vataniye Kanunu nun çabuk ve etkili bir biçimde işlemesini sağlamak için Büyük Millet Meclisi nin kurduğu özel mahkeme. itidal : Aşırı olmama durumu, ılımlılık, ölçülülük. Soğukkanlılık. jeopolitik : jeostratejik : jeotermal : kabine : kalpak : kamuoyu : kapitülasyon : katafalk : kategigos : Kilikya : kolağası : kolordu : komite : Komünizm : kongre : konjonktür : kumandan : lejyoner : levha : liyakat : SÖZLÜK Allah yolunda; karşılık beklemeksizin. Aymazlık. Bir yarışma, karşılaşma, çatışma vb. sonunda yenen, üstün gelen, başarı kazanan. Bir ülke sınırları içerisinde belli bir zaman içinde, üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin para birimi cinsinden değeridir. Yasa ve yönetmeliklerin uygulanmasında yol göstermek, herhangi bir konuda aydınlatmak, dikkat çekmek üzere ilgililere gönderilen yazı, tamim, sirküler. J - K - L Coğrafya, ekonomi, nüfus vb.nin bir devletin politikası üzerindeki etkisi. Bir devlette bir bölgede uygulanan politikayla o yerin coğrafyası arasındaki ilişki. Bir devletin saldırgan nitelikteki genişlemesini, ekonomik ve siyasi coğrafya açısından haklı kılmaya yönelik siyasi öğreti. Bir coğrafyanın bölge ya da dünya üzerinde askerî açıdan taşıdığı önem. Yer altında bulunduğu veya yer altından geçtiği için ısısı yüksek olan. Bakanlar Kurulu, hükûmet. Kesik koni biçiminde deri, kürk veya kumaştan yapılmış başlık. Bir konuyla ilgili halkın genel düşüncesi, halkoyu, amme efkârı, efkârıumumiye. Bir ülkede yurttaşların zararına olarak yabancılara verilen ayrıcalık hakları. Önünden geçilerek kendisine saygı gösterilmek istenen ölünün tabutunun konulması için yapılmış yüksek yer. Ermenilerin dinî lideri Bugünkü Seyhan (Adana), Mersin illeri ile Konya ilinin güneyini ve Antalya ilinin doğusunu içine alan bölgeye eskiden verilen ad. Osmanlı ordusunda yüzbaşı ile binbaşı arasında yer alan rütbe. Değişik sayıda tümen ve savaş destek birliklerinden kurulu büyük askerî birlik. Siyasi bir amaca ulaşmak için silah kullanan gizli topluluk. Bütün malların ortaklaşa kullanıldığı ve özel mülkiyetin olmadığı toplum düzeni, komünistlik. Böyle bir düzenin kurulmasını amaçlayan siyasi, ekonomik ve toplumsal öğreti. Çeşitli yerlerden yöneticilerin, elçilerin, delegelerin katılmasıyla yapılan toplantı. Geçerli durum. Her türlü durumun ve şartın ortaya çıkardığı sonuç. Komutan. Lejyon asker. Paralı asker. Yabancı uyruklu sporcu. Bir yere asılmak için yazılmış yazı Bir kimsenin, kendisine iş verilmeye uygunluk, yaraşırlık durumu. maarif : Öğretim ve eğitim sistemi. mahiyet : Nitelik, vasıf, öz, asıl, esas. İçyüz. M - N 227

manda : I. Dünya Savaşı ndan sonra bazı az gelişmiş ülkeleri, kendi kendilerini yönetecek düzeye eriştirip bağımsızlığa kavuşturuncaya kadar Birleşmiş Milletler Cemiyeti adına yönetmek için bazı büyük devletlere verilen vekillik. mandater : Mandacı. manevra : Silahlı kuvvetler terimi olarak tatbikat. mania : Engel. masuniyet : Korunmuş olma durumu. Dokunulmazlık. medeniyet : medrese : mektep : metrepolit : meşrutiyet : mezalim : milis : monarşizm : muahede : Antlaşma. muasır : Çağdaş. muhalif : Bir tutuma, bir görüşe, bir davranışa karşı olan, aykırı olan kimse. Aykırı. mukadderat : Yazgı. mukavele : Sözleşme. musibet : müfreze : mühimmat : mülki idare : mülkiye : müsavat : müstebit : müstenit : müstevli : müteakib : Sonra, arkadan, ardı sıra. mütekabil : Karşılıklı. mütareke : Ateşkes. namüsait : Uygun olmayan, elverişsiz. nasyonal : Ulusal. nazır : Bakan, vekil. nizam : Düzen. Kural. pakt : Panislamizm : Pantürkizm : Patrik : pozitivizm : propaganda : protesto : rakım : rejim : riayet : ricat : rüsumat idaresi : rücu : rüştiye : SÖZLÜK Uygarlık. İslam ülkelerinde genellikle İslam dini kurallarına uygun bilgilerin okutulduğu yer. Okul. Ortodokslarda patrikten sonra gelen ve bir bölgenin din işlerine başkanlık eden din adamı. Hükümdarla yönetilen bir ülkede hükümdarın başkanlığı altında parlamento yönetimine dayanan hükûmet biçimi. Zulümler, haksızlıklar, kıyımlar. Savaş sırasında orduya yardımcı olarak toplanan silahlı halk gücü. Monarşi yanlılarının siyasi öğretisi, tek erkçilik. Ansızın gelen felaket, sıkıntı veren şey. Uğursuz Türlü askerî görev ve hizmetlerin yapılması amacıyla küçük birliklerden, belli bir kuruluşa bağlı kalmadan geçici olarak oluşturulan grup. Savaş gereçleri. İl ve ilçe yönetimi. Devlet yönetimindeki sivil görevliler sınıfı. Eşitlik, denklik. Zorba. Dayanan, yaslanan. Bir yeri istila eden, yönetimi altına alan (kimse, devlet, ordu vb.) P- R Antlaşma. Bütün Müslümanları aynı yönetim altında toplama amacını güden politik akım ve hareket. Türkçülük. Rum Ortodoks ve bazı Doğu kiliselerinin başkanı Olguculuk. Araştırmalarını olgulara, deneylere, gerçeklere dayayan, fizik ötesi açıklamaları kuramsal olarak olanaksız ve yararsız görenauguste Comte un açtığı felsefe çığırı. Bir öğreti, düşünce veya inancı başkalarına tanıtmak, benimsetmek ve yaymak amacıyla söz, yazı vb. yollarla gerçekleştirilen çalışma. Bir davranışı, bir düşünceyi, bir uygulamayı haksız, yersiz, gereksiz bularak karşı çıkma, kabul etmeme. Herhangi bir davranışın haksız, yersiz, gereksiz görülerek onaylanmadığını bildiren resmî açıklama. Yükselti. Yönetme, düzenleme biçimi, düzen. Bir devletin yönetim biçimi. Sayma, saygı, ağırlama, itibar etme. Uyma, boyun eğme. Gerileme, geri çekilme, geri kaçma. Osmanlıda vergi dairesi. Bir kişinin, hukuken diğerinin yerine geçerek üçüncü kişilere karşı onun haklarını ve sorumluluklarını devralması durumu. Ortaokul derecesinde olan eğitim kurumu. 228

salahiyet : saltanat şurası : seferberlik : sempatizan : senato : seyrisefain : söylev : statü : statüko : statükocu : stratejik : suistimal : şeamet : şerait : şeyhülislam : taahhüd : taarruz : taassup : tahkik : tahvil : tasarruf : taziye : teali : tecelli : teçhizat : tehcir : temerküz : terhis : tevhit : tezahür : topyekun : totaliter : Turancılık : tümen : tüzük : SÖZLÜK S - Ş - T Yetki. Savaş, barış gibi fevkalade konularda devlet adamlarıyla ilim irfan sahibi insanların görüşlerini almak üzere bizzat padişahın da hazır bulunduğu üst düzey toplantıdır. Bir ülkenin silahlı kuvvetlerini savaşa hazır duruma getiren, ülkenin ekonomisini, yönetimini savaş gereklerine uyacak duruma sokan hazırlık ve önlemlerin tümü. Bu durumun ilan edildiği veya savaşın sürdüğü dönem. Duygudaş. Bazı ülkelerde yaş ve eğitimlerine göre seçilmiş parlamento üyelerinden oluşan meclis. Üniversite yasasına göre seçilen ve rektör başkanlığında toplanan yüksek karar organı. Senatörlerin toplandıkları yer. Eski Roma da özellikle soylulardan oluşan yöneticiler meclisi. Dolanma, dolaşım. Gemicilik, denizcilik. Bir topluluğa düşünceler, duygular aşılamak amacıyla söylenen uzunca coşkulu ve güzel söz, nutuk, hitabe. Bir kimsenin, bir kurum veya bir toplum içindeki durumu. Kadro bakımından bağlı olduğu durum, pozisyon. Tüzük. Sürer durum. Süregelen durumu korumaya meyilli olan. Değişime direnen. İzlemsel. Önemli. Görev, yetki vb.ni kötüye kullanma. Uğursuzluk. Şartlar, koşullar. Osmanlı Devleti nde, kabinede sadrazamdan sonra yer alan ve genellikle din işlerinden sorumlu olan üye. Söz verme, yüklenim. Saldırı. Bağnazlık. Soruşturma. Devletin veya özel bir kuruluşun ödünç para almak için çıkardığı, değişik dönemlerde belirli oranlarda faiz getiren yazılı senet. Değiştirme, çevirme, döndürme, dönüştürme. Bir şeyi istediği gibi kullanma yetkisi, kullanım. Tutum. Para biriktirme, artırım. Ölen kimsenin yakınlarına başsağlığı dileme, taziyet. Yükselme, yücelme. Belirme, görünme, ortaya çıkma, zuhur etme, meydana çıkma. Silah dışındaki savaş gereçleri, donatı. Göç ettirme, göç etmesine sebep olma, sürme. Bir yerde toplanma. Askerlik ödevini bitirenleri ordudan bırakma. Allah ın birliğine inanma, bir sayma, bir olarak bakma. Tek tanrıcılık. Birkaç şeyi bir araya getirme, birleştirme. Belirme, görünme, gözükme, ortaya çıkma, oluşma. Belirti. Eksiksiz, toplam, toplu olarak. Demokratik hak ve özgürlüklerin baskı altında tutulduğu, bütün yetkilerin bir elde veya küçük bir yönetici grubunun elinde toplandığı demokratik olmayan (devlet düzeni), bütüncül. Osmanlı Devleti nin son yıllarında ortaya çıkmış olan, Osmanlılık ve İslamcılık akımları karşısında bütün Türklerin tek vatanda ve tek bayrak altında birleştirilmesini amaçlayan akım, Panturanizm. Tugayla kolordu arasında yer alan birlik, fırka. Herhangi bir kurumun veya kuruluşun tutacağı yolu ve uygulayacağı hükümleri sırasıyla gösteren maddelerin hepsi, nizamname, statü. Ü - V - Y üniforma : Aynı işi yapanların giydikleri, tüzükle belirtilmiş, bir örnek giysi. Silahlı kuvvetlerin resmî giysisi. üniter : Birlikçi, birlikten yana, birleştirici (siyaset). Merkeziyetçi. ültimatom : Bir devletin başka bir devlete verdiği ve hiçbir tartışma veya karşı koymaya yer bırakmaksızın, tanıdığı sürede isteklerinin yerine getirilmesini istediği nota. veladetihümayun : Padişahın doğum günü kutlamaları. yegâne : Biricik, tek. 229

KAYNAKÇA ADIVAR, Halide Edib, Ateşten Gömlek, Can Yayınları, İstanbul 2007. AĞCA, Hüseyin, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün Ahlak Dünyası Üzerine Bir Deneme, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 63, Cilt: XXI, Kasım 2005. AKBULUT, Dursun Ali, Saltanattan Ulusal Egemenliğe (Saltanat, Hilafet ve Millî Egemenlik), Temel Yayınları, İstanbul 2006. AKYÜZ, Kenan, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, İnkılap Kitapevi, İstanbul 2010. ALKAN, Hüseyin, Hüseyin Rauf Orbay ın Hayatı (1880-1964), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 59, Cilt: XX, Temmuz 2004. ARIKAN, Zeki, Mütareke ve İşgal Anıları, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991. ARISOY, Sunullah, Mustafa Kemal Atatürk ün Söyleyip Yazdıkları (1. Kitap), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1989. ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Cilt 1, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1992. ARSLAN, Nimet, Atatürk ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri (1917-1938), Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara 1964. ARSLAN, Süleyman, Atatürk ün Devlet Adamlığı Vasfı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 36, Cilt: XII, Kasım 1996. AŞGIN, Sait, Atatürkçü Düşüncenin Tarihsel Gelişimine Bir Bakış, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 49, Cilt: XVII, Mart 2001. ATATÜRK, Mustafa Kemal, Nutuk (1917-1927), hzl.: Zeynep KORKMAZ, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2004. Atatürk ün Söylev ve Demeçleri I-II-III, AtatürkAraştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006. Atatürkçü Düşünce El Kitabı I, AtatürkAraştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2004. Atatürk ve Manastır Sempozyumu (12-13 Ekim 1998), Gazi Üniversitesi, Manastır, Bittola. ATAY, Falih Rıfkı, Mustafa Kemal in Mütareke Defteri, Sel Yayınları, İstanbul 1955. AVCI, Cemal, Atatürk, Din ve Laiklik, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 18, Cilt: VI, Temmuz 1990. AVŞAR, Abdülhamit, Serbest Cumhuriyet Fırkası (Bir Parti nin Kapanmasında Basının Rolü), Kitabevi Yayınları, İstanbul 1998. AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam (Mustafa Kemal), Cilt 1, Remzi Kitabevi, İstanbul 1966. AYSAN, Mustafa A., Atatürk ün Ekonomi Politikasının Temel Kavramları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 6, Cilt: II, Temmuz 1986. Balkanlar El Kitabı, der.: O. KARATAY, B.Atsız GÖKDAĞ, C I, Vadi Yayınları,Ankara 2006. BANOĞLU, NiyaziAhmet, Nükte, Fıkra ve Çizgilerle Atatürk (İkinci Kitap), Nurgök Matbaası, İstanbul 1954. BAŞGÖZ, İlhan, Türkiye nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995. BAYUR, Yusuf Hikmet, Türkiye Devleti nin Dış Siyasası, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1973. BELEN, Fahri, Büyük Türk Zaferi (Afyon dan İzmir e Kadar), Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1970. BERK, Nurullah, Başlangıçtan Bugüne Türk Resim Sanatı, Tilgat Yayınları, İstanbul, 1984. BEYSANOĞLU, Şevket, Yeni Türkiye nin Manevi Mimarı Ziya Gökalp, Neyir Matbaacılık, Ankara 2002. CEBESOY, Ali Fuat, Sınıf Arkadaşım Atatürk Okul ve Genç Subaylık Hatıraları, Ankara Ofset Basımevi, İstanbul 1981. CÖHCE, Salim, Atatürkçü Düşünce Sistemi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 54, Cilt: XVIII, Kasım 2002. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, Cilt 4, 7, 10, İstanbul 1983. ÇAYCI, Abdurrahman, Atatürk ve Tarih Boyutu İçinde Çağdaşlaşma, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 16, Cilt VI, Kasım 1989., Gazi Mustafa Kemal Atatürk Millî Bağımsızlık ve Çağdaşlaşma Örneği (Hayatı ve Eseri), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2002., Gazi Mustafa Kemal Atatürk,AtatürkAraştırma Merkezi Yayınları,Ankara 2002. ÇELİK, Kemal, Millî Mücadele de İlk Kurşun ve Dörtyol un Düşman İşgalinden Kurtuluşu, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 41, Cilt XIV, Temmuz 1998. ÇOKER, Fahri, Türk Parlamento Tarihi - Millî Mücadele TBMM I. Dönem (1919-1923), Cilt I, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara 1995. Devrin Yazarları nın Kalemiyle Millî Mücadele ve Gazi Mustafa Kemal, Cilt 1, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992. Din, Bilim, Uygarlık ve Atatürk, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 2007. DURSUNOĞLU, Cevat, Atatürk ün 3 Temmuz 1919 da Erzurum a Gelişi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 3, Cilt: I, Temmuz 1985. Düstur, Üçüncü Tertip, Cilt 5: 11Ağustos 1339-19 Teşrinevvel 1340, Necmi İstikbal Matbaası, İstanbul 1931. 230

KAYNAKÇA ERDENİR, Burak, M. Kemal Atatürk ve J. J. Rousseau nun Düşüncelerinin Karşılaştırılması Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 40, Cilt XIV, Mart 1998. ERGÜN, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Cilt: III, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1982. ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri, C I (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları), TTK Basımevi, Ankara 1953. EROĞLU, Haldun, Mustafa Kemal Atatürk ün Düşün Dünyasının Oluşumundaki Etkenlerle İlgili Bazı Görüşler, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi,S.27-28, Mayıs - Kasım 2001. ESKİ, Mustafa, Kastamonu Basınında Millî Mücadele nin Yankıları, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995. FEYZİOĞLU, Turhan (Koordinatör), Atatürk Yolu, AtatürkAraştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1987., Atatürk ve Milliyetçilik, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,Ankara 1987., Millî Kurtuluş Önderi Atatürk ve Milletlerarası Etkisi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 7, Cilt III, Kasım 1986., Örnek Komutan Örnek Devlet Adamı Atatürk, Genelkurmay Askerî Tarih ve Strateji Etüt Başkanlığı Yayınları, Kasım 1984. Genelkurmay Başkanlığı, Atatürkçülük 1, 2, 3. Kitap, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1984. GİRİTLİ, İsmet, Atatürk Cumhuriyeti nin Laiklik İlkesi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 4, Cilt: II, Kasım 1985., Atatürk İlkeleri ve İnkılapçılığa Dair, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 37, Cilt: XIII, Mart 1997., Atatürkçülük İdeolojisi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 1, Cilt: I, Kasım 1984., Lozan Antlaşmasının 70. Yıldönümü Ardından, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 27, Cilt: IX, Temmuz - Kasım 1993. GÖNLÜBOL, Mehmet, KÜRKÇÜOĞLU, Ömer Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasına Genel Bir Bakış, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 2, Cilt: I, Mart 1985. GÖNLÜBOL, Mehmet, SAR, Cem, Atatürk ve Türkiye nin Dış Politikası (1919-1938), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1997. GÜLER, Ali, Atatürk ve Cumhuriyet, Çetin Veb - OfsetAŞ, Ankara 2007., Türkiye de Üniversite Reformları,Adım Yayınları,Ankara 1994. IRMAK, Sadi, Atatürkçülüğün İlkeleri - İnkılapların Fikir Temelleri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 15, Cilt V, Temmuz 1989., Atatürk ve Türkiye de Çağdaşlaşma Atılımları, Hisarbank Kültür Yayınları, 1981. İNAN, A. Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2007., İzmir İktisat Kongresi, Türk Tarih Kurumu,Ankara 1989., Kemal Atatürk ü Anarken, Güzel Sanatlar Matbaası,Ankara 1956., Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatürk ün El Yazıları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2010., M. Kemal Atatürk ten Yazdıklarım, Kültür Bakanlığı Yayınları,Ankara 1981. İzmir Suikastı (İddianame ve Kazım Karabekir in Savunması), hzl.: Sümer KILIÇ, Emre Yayınları, İstanbul 1994. KAPLAN, Mehmet, İnci ENGİNÜN, vd., Devrin Yazarlarının Kalemiyle Millî Mücadele ve Gazi Mustafa Kemal, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992. KARAL, Enver Ziya, Atatürk ten Düşünceler, MEB Basımevi, İstanbul 1981. KAYIRAN, Mehmet, Tekâlif-i Milliye Emirleri ve Uygulanışı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 15, Cilt V, Temmuz 1989 KOCATÜRK, Utkan, Atatürk ün Fikir ve Düşünceleri, AtatürkAraştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1999. KORKUT, Hüseyin, Üniversiteler, Cumhuriyet Döneminde Eğitim, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983. KORKMAZ, Zeynep, Nutuk, AtatürkAraştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2004. KURNAZ, Şefika, Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1997. LEWIS, Bernard, Modern Türkiye nin Doğuşu, çev.: Metin KIRATLI, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 1993. MERT, Özcan, Atatürk ün İlk Öğretmeni Şemsi Efendi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 20, Cilt: VII, Mart 1991. MUMCU, Ahmet, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, AÖF Yayınları, Eskişehir 2006. MUTLUAY, Rauf, 50 Yılın Türk Edebiyatı, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1976. NOVİÇEV, A. D., Osmanlı İmparatorluğu nun Yarı Sömürgeleşmesi, Onur Yayınları, Ankara 1979. 231

KAYNAKÇA ONAR, Mustafa, Atatürk ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995., Atatürk ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, Kültür Bakanlığı Yayınları,Ankara 1995. ORTAYLI, İlber, Hilafet Nasıl Kaldırıldı?, Popüler Tarih, (Mayıs), İstanbul 2001., Türkiye nin Yakın Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul 2010. ÖZBUDUN, Ergun, Atatürk ve Demokrasi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 14, Cilt V, Mart 1989., Atatürk ve Laiklik, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 24, Cilt: VIII, Temmuz 1992. ÖZDEMİR, Biltekin, Osmanlı Devleti Dış Borçları, ATO Yayını, Ankara 2009. ÖZDEMİR, Hikmet, Yabancı Diplomatların Tanıklıklarıyla, Atatürk ün Liderliği, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2010. ÖZKAYA, Yücel, Mehmet SARAY, Mustafa BALCIOĞLU, Cezmi ERASLAN, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün Hayatı, AtatürkAraştırma Merkezi, Ankara 2003. ÖZTOPRAK, İzzet, Türk Kurtuluş Savaşı nda Türk Basını, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1981. ÖZTOPRAK, İzzet, Atatürk, Çağdaşlaşma ve Dış Dünyadaki Etkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 1, Cilt: I, Kasım 1984. ÖZTÜRK, Kazım, Atatürk ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992. SARIBAY, Ali Yaşar, Türkiye de Demokrasi ve Politik Partiler, Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul 2001. SARINAY, Yusuf, Atatürk ün Hatay Politikası -I- (1936-1938), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 34, Cilt: XII, Mart 1996., Atatürk ün Hatay Politikası -I- (1938-1939), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 35, Cilt: XII, Temmuz 1996. SELEK, Sabahattin, Anadolu İhtilali, Cilt II, Kastaş Yayınları, İstanbul 1987. TANFER, M. Vehbi, Atatürk ve Atatürkçülük, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 1, Cilt: I, Kasım 1984. TANSEL, Fevziye Abdullah, İstiklâl Harbi nde Mücâhit Kadınlarımız, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1988. TANSEL, Selahattin, Mondros tan Mudanya ya Kadar, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1991. TEZEL, Yahya S., Cumhuriyetin İktisadi Tarihi, Yurt Yayınları, Ankara 1982. TEZER, Şükrü, Atatürk ün Hatıra Defteri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008. TURAN, Şerafettin, Mustafa Kemal Atatürk, Bilgi Yayınevi, İstanbul 2004. TURAN, Şerafettin, Atatürk ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010. TÜNAY, Bekir, Atatürk ve Hatay, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 5, Cilt: II, Mart 1986., Atatürk ve Liderlik, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 2, Cilt: I, Mart 1985. Türk Eğitim Tarihi, hzl.: SebahattinARIBAŞ, Mehmet KOÇER, Lisans Yayınları, İstanbul 2008. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, AtatürkAraştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2002. TÜRKKAN, Ali İhsan, Atatürk İlkelerinin Çağdaş Yorumu, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 39, Cilt: XIII, Kasım 1997. UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih, Filiz Kitabevi, İstanbul 1985. UZER, Tahsin, Makedonya da Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, TTK Yayınları, Ankara 1979. WİDMANN, Horst, Atatürk ve Üniversite Reformu, çev.: A. KAZANCIGİL, S. BOZKURT, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2000. YILMAZ, Faruk, Osmanlı dan Cumhuriyet e Dış Borçlar (Duyûn-ı Umumiye), Berikan Yayınevi, Ankara 2003. YUVALI, Abdülkadir, Atatürk İlkeleri ve Diğer Akımlar, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 39, Cilt: XIII, Kasım 1997., Atatürk İlkeleri ve Diğer Akımlar, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 39, Cilt: XIII, Kasım 1997. ZENGİN, Zeki Salih, II. Meşrutiyette Medreseler ve Din Eğitimi, Akçağ Yayınları, Ankara 2002. WIDMANN, Horst, Atatürk ve Üniversite Reformu, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2000. http://egitek.meb.gov.tr http://ua.mfa.gov.tr www.atam.gov.tr www.ataturk.net www.hatay.gov.tr www.kultur.gov.tr www.meb.gov.tr www.tsk.mil.tr www.tuik.gov.tr www.tbmm.govtr www.ysk.gov.tr 232

KRONOLOJİ 1881 1886 1892 1893 1895 1899 1902 11 Ocak 1905 5 Şubat 1905 20 Haziran 1907 13 Ekim 1907 23 Temmuz 1908 5 Ekim 1908 13 Nisan 1909 28 Eylül 1911 23 Nisan - 17 Mayıs 1912 8 Ekim 1912 15 Ekim 1912 23 Ocak 1913 30 Mayıs 1913 27 Ekim 1913 1 Mart 1914 28 Haziran 1914 28 Haziran 1914 29 Ekim 1914 2 Şubat 1915 18 Mart 1915 1 Haziran 1915 19 Mart 1916 1-6 Mayıs 1916 8 Ocak 1918 3 Mart 1918 30 Ekim 1918 3 Kasım 1918 11 Kasım 1918 13 Kasım 1918 21 Kasım 1918 18 Ocak 1919 30 Nisan 1919 15 Mayıs 1919 19 Mayıs 1919 30 Mayıs 1919 22 Haziran 1919 7-8 Temmuz 1919 23 Temmuz 1919 4 Eylül 1919 2 Ekim 1919 12 Ekim 1919 20-22 Ekim 1919 27 Aralık 1919 Atatürk ün doğumu Mustafa Kemal in Şemsi Efendi Okulunda ilköğrenime başlaması Mustafa Kemal in Selanik Mülkiye Rüştiyesine girmesi Mustafa Kemal in SelanikAskerî Rüştiyesine girmesi Mustafa Kemal in ManastırAskerî İdadisine başlaması Mustafa Kemal in Harp Okuluna başlaması Mustafa Kemal in HarpAkademisine girmesi Mustafa Kemal in HarpAkademisini Kurmay Yüzbaşı olarak bitirmesi Mustafa Kemal in Şam da bulunan V. Ordu ya bağlı 30. Süvari Alayı na staj yapmak üzere atanması Mustafa Kemal in V. Ordu Kurmay Başkanlığı na atanması Mustafa Kemal in Makedonya daki III. Ordu ya atanması II. Meşrutiyet in ilanı Bulgaristan ın bağımsızlığını ilan etmesi 31 Mart Olayı Trablusgarp Savaşı İtalya nın On İkiAda yı işgal etmesi I. Balkan Savaşı nın başlaması UşiAntlaşması Babıali baskını LondraAntlaşması Mustafa Kemal in SofyaAtaşemiliterliği ne atanması Mustafa Kemal in rütbesinin yarbaylığa yükseltilmesi Avusturya - Macaristan Veliahdı Ferdinand ın Saraybosna da öldürülmesi Avusturya - Macaristan İmparatorluğu nun Sırbistan a savaş ilan etmesi Osmanlı Devleti ninalmanya yanında savaşa girmesi Mustafa Kemal in Tekirdağ daki 19. Tümen Komutanlığı na atanması Çanakkale Deniz Zaferi Mustafa Kemal in rütbesinin albaylığa yükseltilmesi Mustafa Kemal in rütbesinin generalliğe yükseltilmesi Sykes - PicotAntlaşması Wilson İlkeleri nin yayınlanması Brest - LitowskAntlaşması MondrosAteşkesAnlaşması nın imzalanması İngilizlerin Musul u işgali Almanya nın I. Dünya Savaşı ndan çekilmesi İtilaf Devletleri donanmasının İstanbul a gelmesi, Mustafa Kemal in İstanbul a gelmesi Meclisimebusan ın feshi Paris Barış Konferansı nın toplanması Mustafa Kemal in, Dokuzuncu Ordu Müfettişliği ne atanması İzmir in Yunanlılar tarafından işgali Mustafa Kemal in Samsun a çıkması Mustafa Kemal in, İzmir in işgalini kınamak amacıyla Havza da miting düzenlemesi Amasya Genelgesi Mustafa Kemal in ordu müfettişliğinden ve askerlikten istifa etmesi Erzurum Kongresi nin toplanması Sivas Kongresi nin toplanması Ali Rıza Paşa Hükûmeti nin kurulması Amiral Bristol Raporu nun yayımlanması Amasya Görüşmeleri Temsil Heyeti ninankara ya gelmesi 233