SANAYİ KENTİNİN SORUNLARI KARŞISINDA FARKLI TAVIRLAR 1. PATERNALİSTLER 2. OTORİTENİN TEKNİSYENLERİ; TEKNOKRATLAR; KOMFORMĠSTLER 3. HÜMANİSTLER 4. SOSYALİSTLER 5. ÜTOPYACILAR
PLANLAMANIN ANARŞİK KÖKENİ Ġlk planlama hareketleri toplumsal sorunları ele alıģları açısından iki kümede toplanabilir: Ġlk planlama hareketlerinin çoğu (Ebenezer Howard, Anthony Geddes, Regional Planning Association of America vb..) XIX. yüzyılın sonunda ve XX. yüzyılın baģlarında büyüyen anarģist hareketlerden esinlenmiģtir. Buna karģılık, City Beautiful hareketi içinde yer alan plancıların pek çoğu (Hausman, Burnham) ve Le Corbusier finans sermayesinin mekanını yaratmak üzere görev almıģlar, merkeziyetçi otoriter rejimi savunmuģlardır. (Peter HALL: Cities of Tomorrow, 1990)
Güzel kentin çirkin yüzüne karģı Hümanistler Sosyalistler Ütopistler
HÜMANĠZM İlgi odağı -Tanrı ya da doğa değil- insan olan düşünce akımı. Hümanist Marxist sosyoloji: Toplumsal yapı yerine insanlar (insan özellikleri) üzerine yoğunlaşan toplumbilim. İlk hümanistler bir tür gerçekçiliği de paylaşırlar. Örneğin dinsel yaşam tasarımındaki gibi ülküsel durumlar yerine, gerçekten yaşanmış deneyimlere, gerçekleştirilmiş yaşam biçimlerine önem verirler. İnsan dünyasını bütün gerçek özellikleriyle, hatta hoşa gitmeyen ve yakışıksız sayılan yanlarıyla birlikte bir bütün olarak onaylarlar. (Petrarca& Boccacio, XIV.yy İtalya; Sir T.More, Erasmus, XV-XVI.yy, K.Avrupa; Leibniz, Schiller, Goethe, XVII-XIX.yy Almanya)
Yoksulluk ve Varsıllık_WPFrith_1888
Hümanist düģüncenin kültür ve sanat alanlarında da yansımaları oldu. Charles Dickens 1812-1870 Victor Hugo 1802-1885 http://www.nettlesworth.durham.sch.uk/time/victorian/vindust.html
Manet_Yaşlı Müzisyen_1862
HÜMANİSTLER Yoksul mahallelerdeki sağlık sorunlarını çözmeye çalıştılar; Konutların niteliğini iyileştirmek için toplumsal eylemler yaptılar. Barınma evleri kurdular; Yoksul mahallelerde, mahallelinin örgütlenerek kendi kendine yardımlaşması, dayanışması için çalıştılar. Göçmen işçilerin Amerikan düzenini öğrenmesi, uyum sağlaması için çalıştılar. Toplumsal barışı sağlamak, farklı kesimler/sınıflar arasında diyalog kurmak için çalıştılar.
HÜMANİSTLER William Booth (1829-1912) Methodist din adamı. 1878 de yoksul insanlara yardım etmek, yiyecek, barınak sağlamak ve dini telkinde bulunmak üzere Salvation Army yi kurdu. http://www.nettlesworth.durham.sch.uk/time/victorian/vindust.html
HÜMANİSTLER Zengin beyaz Hristiyanlar kadınlar için Yahudilerin ve İtalyanların sorunlarını ve farklı kültürlerini anlamak zordu. Carola Woerishoffer Ama Carola Woerishoffer kişisel kaynaklarıyla evler satın aldı. Sonra, bu evlerin tapularını mahkemeye, tutuklanan grevci kadınların salıverilmesi için kefalet olarak verdi.
HÜMANİSTLER Elizabeth Garrett Anderson (1836-1917) İngiltere deki ilk kadın doktor.. Londra da, yoksul kadınlar ve çocuklar için bir hastane kurdu. http://www.nettlesworth.durham.sch.uk/time/victorian/vindust.html
Ida Wells-Barnett Önceleri bir köle; sonra öğretmen, gazeteci ve adalet savaģçısı. Tüm yaģamı boyunca ırkçı haksızlıklarla savaģıyor. Bir gazeteci olarak LĠNÇ eyleminin, eğiliminin altında yatan ekonomik nedenlere dikkat çekiyor. YaĢadıkları kentlerde linç giriģimlerine destek veren Afro- Amerikalıları o kentleri terketmeye çağırıyor. 1887 de toplanan Afro-Amerikalı editörler Ģurasına katılan ilk kadın oldu. Ġlk siyah kadınlar dayanıģma grubu nu [black women s suffrage group] kuruyor. Bu dayanıģma grubu binlerce Afro-Amerikan kadının seçmen kütüğüne kaydolmasını sağlıyor.
Jane Adams,1915 Jane Adams, 1893
HÜMANİSTLER 1889 - Charles Hull adlı bir iş adamı evini Jane Addams ve Ellen Gates Starr a bağışladı. Bir zamanlar güzel bir konak olan yapı, zamanla göçle gelen sanayi iģçilerinin kiralık evlerde oturduğu yoksul bir mahallenin ortasında kalmıģtı. Orta sınıftan bir kiģi olan Jane Addams ve Ellen Gates Starr, Hull House olarak anılan bu yapıya taģındılar ve kapılarını mahalleliye (komģularına) açtılar.
HÜMANİSTLER HULL HOUSE, bir halkevi ya da mahalle konağı gibi çalıştı: Mahalleliye yaygın eğitim verildi; Mahallenin sorunlarının tartışıldığı toplantılar yapıldı; Kütüphane hizmeti verildi Yardımlaşmalar örgütlendi.
HÜMANİSTLER Yoksul mahallelerde Mahallelinin örgütlenerek dayanışması Sağlık hizmeti sunulması Konutların niteliğinin iyileģtirilmesi Yoksunluğun azaltılması (Barınma evleri) TOPLUMSAL SERMAYE YARATMAK ARABULUCULUK; ĠLETĠġĠMĠ SAĞLAMAK TOPLUMSALLAġTIRMA YAġAM KALĠTESĠ KENTSEL ÇEVRE KALĠTESĠ Toplumsal barıģı sağlamak, farklı alt kültürler ve sınıflar arasında diyalog kurmak için; Göçmen iģçilerin Amerikan düzenini öğrenmesi, uyum sağlaması için;
SANAYİ KENTİNİN SORUNLARI KARŞISINDA FARKLI TAVIRLAR 1. PATERNALİSTLER 2. OTORİTENİN TEKNİSYENLERİ; TEKNOKRATLAR; KOMFORMĠSTLER 3. HÜMANİSTLER 4. SOSYALİSTLER 5. ÜTOPYACILAR
ÜTOPYA POLĠTĠK DURUġ TOPLUMSAL & KĠġĠSEL ETMENLER BAHÇE ŞEHİR Küçük ölçekli, düģük yoğunluklu kentsel yer Birincil küme iliģkileri GeçmiĢle bağlantılar, süreklilik BROADACRE CITY Altkent modeli: Doğa ile bütünleģme; KULELER KENTİ Büyük ölçek, yüksek yoğunluk GeçmiĢin reddi Ebenezer HOWARD Frank Loyd WRIGHT Le CORBUSIER
ÜTOPYACILAR http://www.library.cornell.edu/reps/docs/howard.htm 15.04.2006 BAHÇE ŞEHİR (The Garden City) Ebenezer Howard (1850-1928)
Bahçe Şehir, çok merkezli bir sosyal kent vizyonudur (E. Howard) TEMEL DÜŞÜNCE: Kentlerde yaşanan sorunların nedeni sanayi öncesi yaşamın iyi yönlerinin kaybedilmesi: Üretim sürecinde ve kent mekanında insanların doğadan kopması; Büyük nüfus yoğunluğu nedeniyle birincil küme ilişkilerinin azalması; Bireyin yabancılaşması: yarattığı ürüne, konutuna, kente toplumsal değerlere, ortak kültüre http://www.library.cornell.edu/reps/docs/howard.htm 15.04.2006
ÜÇ MIKNATIS Ġnsanlar hangisine gidecek? KENT ve KIR Ġkisinin de olumlu ve olumsuz yanları var.
Bahçe Şehir, çok merkezli bir sosyal kent vizyonudur (E. Howard) HEDEF: EKONOMİK DURGUNLUK VE İŞSİZLİK SORUNUNUN AŞILMASI Howard a göre bu model, Viktorya Dönemi nin [vahşi] kapitalizminden de, merkezileşmiş bürokratik sosyalizmden de üstündü. Ekonomik canlılık büyük ölçekli devlet müdahaleleriyle değil, binlerce küçük ölçekli girişimle sağlanmalıydı. Oysa, 40 yıl sonra J.M.Keynes ve E.D. Roosevelt ekonomik durgunluktan çıkış yolunu devletin inşaat sektöründe yatırım yapmasında gördüler.
Bahçe Şehir, çok merkezli bir sosyal kent vizyonudur (E. Howard) Howard fizik mekandaki düzenlemeden çok toplumsal süreç üzerinde duruyordu: Toprağın mülkiyeti sonsuza dek orada yaģayan insanların olacak; kiracılık kalmayacak. Giderek daha çok insan Bahçe ġehir de yaģamak isteyecek, kentin plan sınırlarına ulaģıldığında bölgede yeni bir bahçe kent kurulacak. Ġnsanlar kendi evlerini kendileri yapacak. Onlara dayanıģma dernekleri, örgütlü iģbirlikleri, kooperatifler destek verecek. Bu eylemler, ekonomiyi canlandıracak.
BÜTÜNCÜL ve BÖLGESEL YAKLAġIM
KIR ĠLE KENTĠN OLUMLU YÖNLERĠNĠ BĠRLEġTĠREN BĠR MODEL ARAYIġI Yabancılaşma sorununun aşılması Yüz yüze ilişkiler (Birincil küme) Yeterli, kaliteli altyapı ve konut Tarımın sürdürülmesi
GardenCity_Letchworth-BurnellWalk_1913
Welwyn bahçe kenti için yapılmıģ cul-desac (kül-dö-sak) planları KOMġULUK BĠRĠMLERĠ
Garden City Welwyn, 1920 de yapılmıģ konut alanının planı TOPLUMA VE MEKANA YABANCILAġMANIN OLMADIĞI BĠR KENT http://homepage.ntlworld.com/rickmansworthhert s/howard6.htm 20.04.2006
GardenCity_Letchworth BurnellWalk_1913 GÜÇLÜ BĠRĠNCĠL KÜME ĠLĠġKĠLERĠ GardenCity_Welwyn Kiralık konutlar 1945
Bahçe Kent modelinden esinlenilerek 1956 da yapılmıģ Glenroth
Günümüzde Letchworth bahçe kentinin Müzesi
GardenCity_Welwyn 1946 sonrası GardenCity_Welwyn_1945
BAHÇEġEHĠR _ ĠSTANBUL Ġstanbul Ġli Büyükçekmece Ġlçesi sınırları içerisinde, Ġstanbul un 40 km. kuzeybatısında, Büyükçekmece Gölü nün 18 km. kuzeyinde.
BAHÇEġEHĠR _ ĠSTANBUL Bahçeşehir Toplu Konut alanı Boğazköy yerleşim birimi, Eston Ardıçlı Evler ve Hoşdere Mevkiini de içerisine almaktadır. Yaklaşık 2.500 hektar alan üzerine kurulu bir beldedir. TEM Otoyolu ile İstanbul'un her semtine kesintisiz yollar ile bağlanmaktadır. Türkiye'yi Avrupa'ya bağlayan İstanbul-Edirne demiryolunun yaklaşık 3 km'lik kısmı bu alanın içinden geçmektedir. Ispartakule tren istasyonu burada bulunmaktadır.
BAHÇEġEHĠR _ ĠSTANBUL 2005 yılı itibariyle 30.000 i aşmaktadır. Bahçeşehir de (kaynak belirsiz, 2003) yaşayanların; Ev sahibi olanlar %68. Bir veya daha çok araç sahibi olanlar %87. Internet kullananlar: Erkeklerde %75, kadınlarda %46. İşsizlik oranı %1. Tam zamanlı bir işte çalışanlar %42. Lise mezunu olanların oranı %40.4; Yüksekokul ve üstü eğitimi olanlar %45. Toplu ulaşım, İ.E.T.T. araçları ile sağlanmaktadır. Taksim, Mecidiyeköy, Bakırköy, Yenikapı, Avcılar ve Yenibosna ya otobüsler bulunmaktadır. Taksim, Mecidiyeköy ve Bakırköy gibi merkezlere ayrıca expres servisler mevcuttur.
BAHÇEġEHĠR _ ĠSTANBUL
BAHÇEġEHĠR _ ĠSTANBUL PROJELER
ÜTOPYACILAR The Broadacre City Frank Lloyd Wright Altkent olgusuna övgü
FrankLloydWright_Ennis- Brownhouse_LA,Calif._1923 KaufmannHouse- Fallingwater, Bear Run, Pennsylvania Frank Lloyd Wright_1935-39
Broadacre City ve USONIA Frank Lloyd Wright ın geliģtirdiği (1924) bir alt kent kavramı. Hem bir fiziksel planlama modeli hem de sosyopolitik bir ütopya. Bu model yalnızca arazi kullanımını değiģtirmiyordu. Broadacre City nin fizik mekan özellikleri, USONIA adını verdiği ideal demokrasinin kilit taşı niteliğindeki bir ekonomik reform programını da içeriyordu.
Broadacre City ve USONIA MODELİ Her Amerikan ailesine devletin mülkiyetinde olan yerlerden c.a.4000 m2 arazi verilecekti. Bu insanlar, bu topraklar üzerinde yepyeni bir topluluk, yepyeni bir toplumsal düzen kuracaklardı.
Broadacre City ve USONIA MODELİ Bir tren istasyonu, birkaç büro yapısı ve apartmanlar da vardı. Ama büyük çoğunluk tek ailelik konutlarda oturacaktı. UlaĢım büyük ölçüde otomobille sağlanacaktı
Broadacre City ve USONIA MODELİ Broadacre City bir yatakhane yerleşme değildi. Burada hem her ailenin erişebileceği ve yararlanabileceği küçük çiftlikler/ekim alanları, sera ve rekreasyon alanları vardı, hem de hafif sanayi. Hafif sanayi ve diğer kentsel donatılar konutlardan 15-30 km uzaklıktaydı.
Broadacre City ve USONIA USONIA, anti-marxist sosyalizmin kalesi olacaktı. USONIA nın temel özellikleri XIX.yüzyıl ütopistlerinin yazılarından izler taşımaktaydı: Aileler bankerlerin ve toprak ağalarının boyunduruğundan kurtulacaktı. Üretim araçları (özellikle toprak) halkın ortak mülkiyetinde (kamu mülkiyetinde) olmayacak, bireylere bölüştürülmüş olacaktı. Toprak önce kamu mülkiyetine geçirilecek, sonra ailelere verimlilikle işledikleri sürece onların denetiminde kalmak üzere- bedava dağıtılacaktı. www.lib.niu.edu/ ipo/2000/ii0004tc.html 21.04.2006
Broadacre City modeli günümüzde, kentsel saçaklanma yı yücelttiği için eleģtirilmektedir. Aslında Wright, yeni bir altkent değil yeni bir kent türü önermiģtir. Güçlenmekte olan altkentleģme eğilimini üzüntüyle karģılamıģ, XIX.yüzyıl sanayi kentinin kırsal alanları ele geçirmesinden nefret etmiģtir. Chicago kenti bu eğilimin Amerika daki en tipik örneğiydi.
BAHÇEŞEHİR, kırsal alanda kurulmuş bir kentti. Kırsal yerleģmelerin ölçekten kaynaklanan bazı toplumsal avantajlarını kent yaģamına katmayı amaçlıyordu. BROADACRE CITY, kırsal bir yerleşmeydi; ancak, kırsal yaģamın kentselleģtirilmesinin amaçlıyordu. Hem kent yaģamını hem de kır yaģamını olumlu yönde geliģtirmeyi amaçlıyordu. www.lib.niu.edu/ ipo/2000/ii0004tc.html 21.04.2006
ÜTOPYACILAR KULELER KENTİ Le Corbusier (1887 1965)
Peter HALL (Cities of Tomorrow, 1990, 203-240): Le Corbusier nin yaptığı kötülük hala yaşıyor. (Düşüncelerinin) iyi olanları belki kitaplarının içinde saklıdır. Ama, onlar da pek ender okunur; çünkü, pek çoğu okunamayacak kadar kötüdür. Ne var ki, yine de Le Corbusier yi incelemek için çaba göstermeye değer; çünkü, yirminci yüzyıl şehir plancılığı üzerindeki etkisi ölçülemeyecek boyutta olmuştur.
(P. Hall) Le Corbusier nin Ütopyasının Arka Planı Le Corbusier, İsviçreliydi; asıl adı Charles-Eduard Jeanneret idi; saat yapımcısı bir aileden geliyordu. İsviçreliler düzen tutkunu insanlardır. İsviçre kentlerinde her şey planlandığı gibi, yerli yerindedir. Yanlış bir yerde çıkmış bir tek ot, yanlış bir yere savrulmuş bir tek saç teli göremezsiniz. Saat yapımcılığı olağanüstü titizlik ve dikkat gerektiren bir iştir. Binlerce minik parça, en küçük ayrıntısına kadar planlanmış bir düzen içinde, uyumla çalışmak üzere, hiç hata yapmadan bir araya getirilir. Böyle bir geleneğin içinde yetişmiş Corbusier nin en küçük ayrıntısına kadar tasarlanmış kent ütopyası anlaşılabilir.
Corbusier nin düzen arayışındaki bir başka etmen de Paris kentinin koşullarıydı. Paris deki Haussman operasyonları yeni düzgün cepheler yaratmıştı; ama, güzel cephelerin arkasındaki yoksul mahallelerde günlük yaşam çatışmalarla, çelişen güçlerin gelgitleriyle kaotik bir biçimde akıyordu. Kentlerin tasarlanması, kentlilerin eline bırakılamayacak kadar önemli bir iştir.
Chandigarh planı Sokaklarla yapılar arasındaki ilişki tümüyle Avrupalı ydı. Kentin dokusu tasarlanırken Kuzey Hindistan ın iklim koşulları hiç düşünülmemişti. Hintlilerin yaşam biçimi hiç göz önüne alınmamıştı.
Teknoloji ve çağdaş bilimin yüceltilmesi Aşırı bir düzen arayışı Bir saat gibi işleyen kent ütopyası ÜTOPYACILAR Le CORBUSIER Pırıltılı kentler
Le Corbusier, "Contemporary City for 3 Million Inhabitants" 1922 source: Modern Architecture, p.247 (2003) Yatay eksende geniş boş ve yeşil alanlar Le Corbusier e göre, siyasal erk tarafından desteklenen usta bir plancı mevcut kenti tümüyle yıkmalı ve yerine büyük bir park (yeşil alan) içinde yapılmış kulelerden oluşan bir kent kurmalıdır.
Bahçe Şehir ve Anıtsal Şehir yaklaşımlarının karışımı bir söylem: Modern kentteki kötülükler büyük nüfus yoğunluğundan kaynaklanmaktadır. Çözüm, yoğunluğu daha da arttırarak ortak açık alanlar bırakmaktır.
Le Corbusier nin bu projesi savaģ sonrası Fransasının gereksinme ve gerçeklerine göre yapılmıģtı. Bu 12 katlı bu yapı bir dikey köydü. Dikey yoğunlaşmaya olanak veren yapım teknolojisi tasarım Unité d'habitation Marsilya, 1952
Bu 12 katlı yapı bir dikey köydü. 1600 kiģi için planlanmıģtır. Yapıyı geniģ bir park alanı çevreliyordu. Ġçinde bir alıģ-veriģ caddesi, kamusal buluģma alanları, sosyal klüpler, spor salonu, bir otel, yüzme havuzu, teras katında rekreasyon alanı ve bir kreģ vardı. Yapıyı geniģ bir park alanı çevreliyordu. Dikey yoğunlaşmaya olanak veren yapım teknolojisi tasarım Unité d'habitation Marsilya, 1952
Unité d'habitation Marsilya, 1952 Le Corbusier nin fikirlerinin mükemmel olarak yansıttığı yegane projedir. Sonuç olarak, Fransa nın çalışan kesimi için tasarlanan bu bina o derece başarılı oldu ki, şu an üst-orta tabakanın yaşadığı ve komplekste bulunan dükkan çalışanlarının başka yerlerden gelmek durumunda kaldığı bir yerleşke halini aldı. 13 Ağustos 2007 Kaynak: Theglobeandmail.com Yazan: Trevor Boddy Çeviren: Gül Keskin - Arkitera.com
Unité d'habitation Marsilya, 1952 "İdeal Ev Evidea İstanbul, 2007
"İdeal Ev Evidea"
BİR TASARIM ÜTOPYASI BİR SOSYAL KONUT PROJESİ Hundertwasser Evi, Viyana
ÇOK FARKLI BİR SOSYAL KONUT PROJESİ Hundertwasser Evi, Viyana
reine Wohnfläche HUNDERTWASSERHAUS Eröffnung 1. März 1986 verbaute Grundfläche 1 092 m² Anzahl der Wohnungen Wohnungsgröße n Gemeinschaftsräume Anzahl der Dachterrassen 2 Kinderspielräume, 1 Wintergarten Gesamtfläche der Terrassen ca. 920 m² nicht zugängliche Grünflächen ca. 440 m² Erde auf den Terrassen Anzahl der Bäume und Sträucher 3 550 m² (ca. 24 m² pro Person) zwischen 30 m² und 150 m² Wohnungsmiete ca. 5 Euro pro m² 50 Wohnungen, 4 Geschäftslokale, 1 Arztpraxis 16 privat, 3 gemeinschaftlich ca. 900 Tonnen ca. 250 Stück
Açılış 1. Mart.1986 Kapalı alan 1 092 m² Birim sayısı HUNDERTWASSERHAUS 50 konut, 4 işyeri (lokal), 1 doktor muayenehanesi Net konut alanı Birim konut büyüklüğü Konut kiraları 3 550 m² (ca. 24 m²/kişi) 30 m² ile 150 m² arasında ca. 5 Euro/m² Ortak/sosyal mekanlar Çatı rerasları sayısı Toplam teras alanı ca. 920 m² nicht zugängliche Grünflächen ca. 440 m² Teraslardaki topl. toprak Teralardaki ağaç ve çalı 2 KÇocuk oyun odası, 1 Kış bahçesi 16 özel, 3 ortak kullanıma açık ca. 900 Ton ca. 250 adet
Hundertwasser Sanat Evi
Friedensreich Hundertwasser Sonne über Tibet
Umgestaltung der St.-Barbara-Kirche in Bärnbach (1984-1988) Der
Hundertwasser Evi, Magdeburg Die grüne Zitadelle (1996-2005)
Hundertwasser Evi, Darmstadt Die Waldspirale En yüksek noktasında 12 katlı bir yapı. 105 konut içeriyor. Bir kapalı otoparkı, spiralin en yüksek noktasında bir kafe ve bar, iç avluda bir gölet ve çocuklar için bir oyun alanı var. Eğimli çatı ağaçlandırılmış; U-biçimi yapının üzerinde bir rampa gibi yükseliyor.
Hundertwasser Evi, Darmstadt Die Waldspirale Pencere sayısı 1000 den çok. Birbirinin eşi olan pencere yok. Tüm pencerelerdeki ispanyoletler ve kapı kulpları farklı ve özgün. İç mekanlarda keskin köşeler yok.
Hundertwasser Evi, Darmstadt_Die Waldspirale (2000)