Alkol Ba ml l, Depresyon ve Serum Folat Düzeyleri

Nöropsikiyatri Arflivi, 2002; 39(2-3-4): 53-57 Alkol Ba ml l, Depresyon ve Serum Folat Düzeyleri Özcan Uzun *, Adnan Cansever *, Taner Özgürtafl *, Ali Bozkurt*, Alpay Atefl ** Alcohol Dependence, Depression and Serum Folate Levels Amaç: Bu çal flmada alkol ba ml l olan erkeklerde depresif bozukluk ve folat eksikli i oranlar n n saptanmas ve depresyon ile folat eksikli i aras ndaki iliflkinin araflt r lmas amaçlanm flt r. Yöntem: Çal flmaya 46 detoksifiye alkol ba ml s erkek hasta ve 50 sa l kl kontrol olgusu al nd. Alkol ba ml l ve depresyon tan s DSM-IV ölçütleri ve SCID-I arac l yla konuldu. Depresyonun fliddeti Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçe i (HDDÖ) ile ölçüldü. Alkol ba ml l - n n derecesi Michigan Alkol Tarama Testi (MATT) kullan - larak de erlendirildi. Sonuçlar: n n %32.6 s bir depresif bozukluk tan s ald. Öte yandan, alkol ba ml lar n n %23.9 unda, kontrol grubunun ise %8 inde folat eksikli i oldu u bulundu. Depresif alkoliklerin %33.3 ünde ve depresif olmayanlar n %19.4 ünde folat eksikli i saptand. Bununla birlikte, depresif alkoliklerle depresif olmayan alkoliklerin serum folat düzeyleri aras nda anlaml farkl l k olmad görüldü. De erlendirme: Depresyon ve alkol ba ml l s kl kla bir arada görülen iki önemli klinik tablodur. Bu tablolar folat eksikli iyle de iliflkilidir. Ancak, bulgular m z alkol ba ml l nda görülen depresyonun folat eksikli iyle iliflkili olmad n göstermifltir. Anahtar sözcükler: alkol ba ml l, depresyon, folat Objective: Objective: This study aimed to determine the rates of depression and folate deficiency in male alcoholics and to investigate the relationship between depression and folate deficiency. Methods: Fourty-six detoxified male patients with alcohol dependence and fifty healthy controls were studied. Depression was diagnosed by means of the DSM-IV criteria and Structured Clinical Interview for DSM-IV (SCID-I), Turkish version. Level of depression was measured using the Hamilton Depression Rating Scale (HAMD). The severity of alcoholism was assessed using the Michigan Alcohol Screening Test. Results: 32.6% of alcoholics were diagnosed with depression. Moreover, folate levels were below normal limits in 23.9% of alcoholics, and in 8% of healthy controls. There was folate deficiency in 33.3% of depressive alcoholics, and in 19.4% of nondepressive alcoholics. However, there was not significant difference between folate levels of depressed and nondepressed alcoholics. Discussion: Depression was a common comorbid disorder in alcohol dependence. These disorders are also associated with folate deficiency. However, our data suggested that depression in alcohol dependence was not due to folate deficiency. Key words: alcohol dependence, depression, folate * Yrd. Doç. Dr., GATA, sikiyatri Anabilim Dal, Etlik-Ankara ** Uzm. Dr., Deniz Hastanesi, sikiyatri Klini i, Marmaris Yaz flma Adresi: Yard. Doç. Dr. Özcan Uzun GATA, sikiyatri Anabilim Dal, Etlik 06018 Ankara, e-posta: ouzun@gata.edu.tr 53

Girifl Alkol ba ml l ve depresyon s kl kla bir arada görülen iki klinik tablodur. Araflt rmalar, alkoliklerde depresyonun genel populasyondan daha yüksek oranda ortaya ç kt n göstermifltir 1,2,3 Depresyon hastalar nda yaflam boyu alkolizm riski yaklafl k %30 iken, alkoliklerde yaflam boyu depresyon geliflme riskinin %40 dolay nda oldu u bildirilmektedir. 4 Birçok araflt rmada depresyon ile folat eksikli i aras nda bir iliflki oldu u bulunmufltur. 5,6 Depresyon hastalar n n %10-30 unda serum folat düzeyinin düflük oldu- u bildirilmifltir. 7,8,9 Depresif hastalardaki bu oran, normal populasyondan ve di er psikiyatrik hastalarda oldu undan daha yüksektir. 7,10 Folat eksikli i, depresyonun neden oldu u yetersiz beslenmeyle iliflkilendirilmifltir. 7,11 Bu görüfle göre, depresyon folat eksikli inin bir nedenidir. Ancak, baz yazarlar folat n duygudurumun düzenlenmesinde birincil etkisi bulundu u; çeflitli nedenlerle geliflen folat eksikli inin depresyona yol açt n bildirmifltir. 12 Sonuç olarak, en az ndan baz depresyon olgular n n folat eksikli iyle iliflkili olmas mümkündür. 13,14 Folat eksikli i ile alkol ba ml l aras nda da bir ba lant oldu u bilinmektedir. 15,16,17 Folat eksikli inin özellikle kronik alkoliklerde s k karfl lafl lan yetersiz beslenme ve emilim yetersizli inden ya da alkolün folat metabolizasyonunu h zland rmas ndan kaynaklanabilece i ileri sürülmektedir. 18 Bu alanda yap lan çal flmalar, alkoliklerin %7-28 inde serum folat düzeylerinin normal s n rlar n alt nda oldu unu göstermektedir. 9,15,17,19 Depresyon ile alkol ba ml l veya folat aras ndaki iliflkiyi ayr ayr araflt ran birçok çal flma bulunmaktad r. 9,13,14,15 Bu çal flmalarda folat eksikli i ile her iki bozukluk aras nda bir iliflki oldu u saptanm flt r. Bununla birlikte, depresif alkoliklerde serum folat düzeylerini araflt ran çal flmalar s n rl say dad r. Bu araflt rmada; (i) alkol ba ml lar nda depresyonun yayg nl - n n, (ii) folat düzeyleri ile depresyon aras ndaki iliflkinin ortaya konmas amaçlanm flt r. Gereç ve Yöntem Olgular Çal flmaya Gülhane Askeri T p Akademisi sikiyatri oliklini ine ayaktan baflvuran 46 alkol ba ml s erkek olgu al nd. Kontrol grubu, dahiliye poliklini ine baflvuran hasta yak nlar ndan oluflan ve yafl, cinsiyet, ekonomik düzey ve e itim gibi sosyodemografik özellikler bak m ndan alkol ba ml s hastalarla benzer özelliklere sahip 50 sa l kl olgudan oluflturuldu. Çal flman n bafllang c nda tüm olgular çal flma hakk nda bilgilendirildi ve çal flmaya kat lmay kabul ettiklerine iliflkin onaylar al nd. n n ve kontrol grubunun yafl ortalamas s ras yla 38.7 ± 11.9 ve 38.5 ± 11.8 y l (p>.05), e itim düzeyi ise 10.0 ± 3.1 ve 9.8 ± 3.2 y l (p>.05) olarak bulundu. Gruplar n ekonomik düzeyleri de benzer özellikler gösteriyordu (p>.05) (Tablo 1). Alkol d fl nda madde kötüye kullan m veya ba ml l olanlar, aktif bedensel bir hastal k tan s alanlar ya da folat serum düzeyine etkisi oldu u bilinen herhangi bir ilaç kullananlar çal flmadan d flland. Araçlar Deneklerin sosyodemografik özellikleri yar yap - land r lm fl bir form ile belirlendi. Alkol ba ml l tan s DSM-IV ölçütlerine göre konuldu. 20 Alkolizmin fliddeti Michigan Alkolizm Tarama Testi nin (MATT) 21 Türkçe uyarlamas yla de erlendirildi. 22 Depresyon tan s SCID-I kullan larak konuldu. 23,24 Depresyonun fliddeti 17- soruluk Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçe inin (HDDÖ) Türkçe versiyonu ile belirlendi. 25,36 Tüm deneklerden ö leden önce al nan kan örnekleri biyokimyasal analize kadar -200 C de sakland. Dondurulmufl serum örnekleri, olgulara ve alm fl olduklar tan ya kör bir araflt rmac taraf ndan de erlendirildi. Serum folat düzeylerinin ölçümünde "chemiluminescence" yöntemi kullan ld (Advia Centaur, Bayer Co.). Serum folat düzeyinin 2.7 ng/ml in üzerinde bulunmas normal kabul edildi. statistiksel analiz Depresif ve depresif olmayan alkol ba ml s olgular klinik özellikleri ve folat düzeyleri yönünden karfl - laflt r ld. Gruplar n karfl laflt r lmas nda ki-kare testi (gerekti inde Fisher kesin ki-kare testi), t testi ve Mann-Whitney U testi kullan ld. De iflkenler aras ndaki ba nt earson korelasyon testi ile de erlendirildi. Anlaml l k düzeyi olarak p<0.05 de eri al nd. Bulgular nda depresyon n n %32.6 s na (s = 15) bir depresif bozuklu un efllik etti i saptand. Bunlar n %66.7 si 54 Nöropsikiyatri Arflivi, Cilt 39, Say 2-3-4, 2002

(s = 10) major depresyon, %33.3 ü (s = 5) distimik bozukluk tan s ald. Ortalama HDDÖ puanlar depresif grupta 19.4 ± 8.0, depresif olmayanlarda ise 9.1 ± 6.9 idi (Z = -3.619, p<.000). Ayr ca, alkol kullan m süresi ile HDDÖ puanlar aras nda anlaml bir ba nt oldu u saptand (r =.331, s = 46, p<.025). nda ortalama MATT puan 31.4 ± 11.4 olarak bulundu. Depresif olgular n MATT puanlar di erlerine oranla yüksek olmas na karfl n, aradaki fark anlaml de ildi (Z = -1.807, p>.071). MATT ile HDDÖ puanlar aras nda da bir ba nt yoktu (r =.282, s = 46, p>.05). nda serum folat düzeyleri Alkol ba ml l olanlar n %23.9 unda (s=11) folat düzeyleri düflük iken, kontrol grubunda bu oran sadece %8 (s = 4) idi ve aradaki fark anlaml yd (Fisher kesin ki-kare testi, p<.040) (Tablo 1). Folat düzeyi düflük olgularda alkol kullan m süresi daha uzun bulundu (Z =- 3.678, p<.000). Ayr ca, folat düzeyleri ile alkol kullan m süresi aras nda negatif bir ba nt oldu u saptand (r = -.445, s = 46, p<.002). Di er yandan, folat düzeyi düflük olgular n MATT puanlar daha yüksek olmas na karfl n, folat düzeyi normal s n rlarda olan grupla anlaml bir fark göstermiyordu (Z = -1.470, p>.144). Depresif alkol ba ml lar nda serum folat düzeyleri Depresif olgularda ortalama folat düzeyi depresif olmayanlardan daha düflük ölçüldü, ancak fark anlaml de ildi (Z = -.962, p>.336). Alkol kullan m süresi, depresif olmayanlara göre, anlaml derecede uzun bulundu (Z = -2.442, p<.015). Alkol kullan m süresi ile serum folat düzeyi aras nda da anlaml bir iliflki vard (r = -.445, s = 46, p<.002). Olgular n folat düzeyi ile HDDÖ ya da MATT puanlar aras nda ise anlaml bir iliflki olmad saptand (Tablo 3). Tart flma Depresif bozukluk ve alkol ba ml l s kl kla bir arada görülen iki önemli klinik tablodur. 2,3,4 Bu çal flmada da alkol ba ml s olgular n %32.6 s na depresif Tablo 1: ve kontrol grubunun sosyodemografik özellikleri ve serum folat düzeyleri (s = 46) Kontrol grubu (s = 50) Yafl; ortalama ± s.s. (y l) a E itim; ortalama ± s.s. (y l) a 38.7 ± 11.9 10.0 ± 3.1 38.5 ± 11.8 9.8 ± 3.2.937.659 Medeni durum (s, %) b Bekar Evli 10 (%21.7) 36 (%78.3) 11 (%22) 39 (%78).975 Ekonomik düzey (s, %) b Düflük yi Folat düzeyi; ortalama ± s.s. (ng/ml) a Düflük folat oran (s, %) b 8 (%17.4) 38 (%82.6) 5.9 ± 3.4 11 (%23.9) 10 (%20) 40 (%80) 10.17 ± 3.6 4 (%8).798.000 *.040 * a t test; b Fisher kesin ki-kare testi; * statistiksel olarak anlaml (p<.05) Tablo 2: Depresyon durumuna göre olgular n klinik özellikleri Depresif (s = 15) Depresif olmayan (s = 32) Folat düzeyleri; ortalama ± s.s. (ng/ml) a Düflük folat oran (s, %) b MATT puanlar a Alkol kullan m süresi; ortalama ± s.s. (y l) a 5.4 ± 3.8 5 (%33.3) 36.1 ± 12.5 18.1 ± 8.8 6.2 ± 3.3 6 (%19.4) 29.2 ± 10.2 12.4 ± 5.9.336.462.071.015 * a Mann-Whitney U test; b Fisher kesin ki-kare testi; * statistiksel olarak anlaml (p<.05) Nöropsikiyatri Arflivi, Cilt 39, Say 2-3-4, 2002 55

Tablo 3: Serum folat düzeylerine göre olgular n klinik özellikleri Düflük folat düzeyi (s = 11) Normal folat düzeyi (s = 35) Alkol kullan m süresi; ortalama ± s.s. (y l) a MATT puan ; ortalama ± s.s. a HDDÖ puan ; ortalama ± s.s. a Depresyon oran (s, %) b 21.9 ± 7.6 36.5 ± 14.7 13.8 ± 9.8 5 (%45.5) 11.8 ± 5.5 29.8 ± 9.8 12.2 ± 8.7 10 (%28.6).000 *.144.780.462 a Mann-Whitney U test; b Fisher kesin ki-kare testi; * statistiksel olarak anlaml (p<.05) bozuklu un efllik etti i saptanm flt r. Depresyonun alkol kullan m yla ilgili baz de iflkenlerle iliflkili oldu u görülmüfltür. Depresif olgularda alkol kullan m süresinin di erlerine göre daha uzun oldu u bulunmufltur. Ayr ca, alkol kullan m süresi ile depresyonun fliddeti aras nda anlaml bir iliflki saptanm flt r. Bu durumu alkol kullan m süresi uzad kça bireylerin depresif etkilere karfl daha yatk n hale gelmesiyle aç klamak mümkündür. 27 Öte yandan, alkolizmin fliddetinin depresyonun fliddetiyle iliflkili oldu unu bildiren Ross ve ark. 28 ve Mueller ve ark. n n 29 sonuçlar ndan farkl olarak, MATT ile HDDÖ puanlar aras nda anlaml bir iliflki olmad görülmüfltür. Bu veri yöntem farkl l ndan ve olgu say m z n düflüklü ünden kaynaklanm fl olabilir. Alkolizm, beslenme yetersizli i ve emilim bozuklu una yol açarak vitamin eksikli ine neden olmaktad r. 11,18,19,30 Birçok çal flmada alkol ba ml lar n n %7-28 inde serum folat düzeyinin düflük oldu u bildirilmifltir. 15,17,19 Bu sonuçlarla uyumlu olarak, bulgular m z alkol ba ml lar n n %23.9 unda folat eksikli i oldu unu göstermifltir. Sa l kl kontrollerde ise sadece %8 olguda folat eksikli i vard ve aradaki fark anlaml yd. Öte yandan, alkol kullan m süresi ile düflük serum folat düzeyi aras nda anlaml bir iliflki oldu u bulunmufltur. Ancak, alkolizmin fliddeti ile serum folat düzeyi aras nda anlaml bir ba lant olmad saptanm flt r. Literatürde alkolizmin fliddeti ile serum folat düzeyleri aras nda bir iliflki olmad n bildiren çal flmalar olmas na karfl n, 7,32,33 depresyonun fliddeti artt kça serum folat düzeylerinin düfltü ünü gösteren sonuçlar da yer almaktad r. 5,6 Folat n duygudurumun düzenlenmesinde birincil rolü bulundu u, çeflitli nedenlerle geliflen folat eksikli- inin depresyona yol açt bildirilmifltir. 12 Biz, alkol ba ml lar nda geliflen folat eksikli inin depresyonla iliflkili olaca n varsaym flt k. Gerçekten, çal flmam zda alkol ba ml lar nda folat düzeyi, sa l kl kontrollere göre, anlaml düzeyde düflük bulunmufltur. Ancak, depresif alkol ba ml lar n n ortalama serum folat düzeylerinin depresif olmayanlardan istatistiksel olarak farkl olmad saptanm flt r. Bu sonuç, alkol ba ml lar nda ortaya ç kan depresyonun folat eksikli i ile nedensel bir iliflkisi olmad n düflündürmektedir. Bu bulgunun aksine, depresif hastalarda serum folat düzeyinin depresif olmayanlara oranla daha düflük oldu unu bildiren çok say da çal flma bulunmaktad r. 8,33 Alkol ba- ml lar nda ortaya ç kan depresyonun folatla olan iliflkisini ayd nlatmak için uzunlamas na çal flmalara gereksinim vard r. Bu çal flman n baz s n rl l klar bulunmaktad r. Carney ve ark. 5 kan hücrelerindeki folat düzeylerinin ölçülmesinin daha sa l kl sonuç verdi inin bildirilmesine karfl n, bu çal flmada serum folat düzeyleri ölçülmüfltür. Ayr ca, beslenme al flkanl klar da serum folat düzeyi üzerine etkili olabilmektedir. Beslenme al flkanl klar n n dikkate al nmamas çal flmam z n bir di er zay f yönüdür. Sonuç olarak, alkol ba ml lar nda depresyon ve folat eksikli i s k rastlanan durumlard r. Folat düzeylerinin depresif olan ve olmayan alkol ba ml lar nda farkl olmamas bu olgularda depresyonla folat eksikli- i aras nda nedensel bir ba lant olmad n göstermektedir. Kaynaklar 1. Hasegawa K, Hirokazu M, Nakkazawa Y ve ark. rimary and secondary depression in alcoholism-clinical features and family history. Drug Alcohol Depend 1991, 27: 275-81. 2. Coryell W, Winokur G, Keller M ve ark. Alcoholism and primary major depression: a family study approach to co-existing disorders. J Affect Disord 1992, 24: 93-9. 3. Kessler R, Mc Gonagle K, Zhao S ve ark. Lifetime and 12-month prevalence of DSM-III-R psychiatric disorders in the United Sta- 56 Nöropsikiyatri Arflivi, Cilt 39, Say 2-3-4, 2002

tes: results from the National Comorbidity Survey. Arch Gen sychiatry 1994, 51: 8-19. 4. Regier DA, Farmer ME, Rae DS, ve ark. Comorbidity of mental disorders with alcohol and other drug abuse: results from the Epidemiologic Catchments Area (ECA) study. JAMA 1990, 264: 2511-18. 5. Carney M, Chary T, Laundy M ve ark. Red cell folate concentrations in psychiatric patients. J Affect Disord 1990, 19: 207-13. 6. Wesson VA, Lewitt AJ, Toffe RT. Change in folate status with antidepressant treatment. sychiatry Res 1993, 53: 313-22. 7. Abou-Saleh MT, Coppen A. Serum and red blood cell folate in depression. Acta sychiatr Scand 1989, 80: 78-82. 8. Alpert JE, Fava M. Nutrition and depression: the role of folate. Nutr Rev 1997, 55: 145-9. 9. Fava M, Borus JS, Alpert JE ve ark. Folate, vitamin B12, and homocysteine in major depressive disorder. Am J sychiatry 1997, 154: 426-8. 10. Crellin R, Bottiglieri T, Reynolds EH: Folates and psychiatric disorders: clinical potential. Drugs 1993, 45:623-636. 11. Botez M, Botez T, Leville J ve ark. Neuropsychological correlates of folic asid deficiency: facts and hypotheses. Botez M, Reynolds, E. (Ed), Folic Acid in Neurology, sychiatry, and Internal Medicine. New York: Raven ress, 1979, s. 435-60. 12. Reynolds EH, Carney MW, Toone BK. Methylation and mood. Lancet 1984, 28: 196-8. 13. Shorvon S, Carney M, Chanarin I, Reynolds EH: The neuropsychiatry of megaloblastic anemia. Br Med J 1980, 281: 1036-8. 14. Godfrey SA, Toone BK, Carney MW ve ark. Enhancement of recovery from psychiatric illness by methylfolate. Lancet 1990, 336: 392-5. 15. Wu A, Chanarin I, Slavin G, Levi AJ: Folate deficiency in alcoholic-its relationship to clinical and haematological abnormalities, liver disease and folate stores. Br J Haematol 1975, 29: 469-78. 16. Bachevalier J, Joyal C, Botez MI. Blood thiamine and blood folate levels. A comparative study in control, alcoholic and folatedeficient subjects. Int J Vitam Nutr Res 1981, 51: 205-10. 17. Fernando OV, Grimsley EW. revalence of folate deficiency and macrocytosis in patients with and without alcohol-related illness. South Med J 1998, 91: 721-5. 18. Hoyumpa AM. Mechanisms of vitamin deficiencies in alcoholism. Alcohol Clin Exp Res 1986, 6: 573-81. 19. Abou-Saleh MT, Coppen A. The biology of folate in depression: implications for nutritional hypotheses of psychoses. J sychiatry Res 1986, 20: 91-101. 20. American sychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manuel Of Mental Disorders, 4th ed. Washington DC: American sychiatric Association, 1994. 21. Selzer M. The Michigan Alcoholism Screening Test: a quest for a new diagnostic instrument. Am J sychiatry 1971, 127: 1653-8. 22. Coflkunol H, Ba diken I, Sorias S, Sayg l R. Michigan Alkolizm Tarama Testi (MATT) Geçerlili i. Ege T p Dergisi 1995, 34: 15-8. 23. First MB, Spitzer RL, Williams JBW. Structured Clinical Interview for DSM-IV (SCID). Washington, DC; American sychiatric Association, 1997. 24. Çorapç o lu A, Aydemir Ö, Y ld z M ve ark. DSM-IV Eksen I Bozukluklar çin Yap land r lm fl Klinik Görüflme (SCID-I). Ankara, Hekimler Yay n Birli i, 1999. 25. Hamilton M: A rating scale for depression: J Neurol Neurosurg sychiatry 1960, 23: 56-62. 26. Akdemir A, Dönbak S, Da ve ark. Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçe inin (HDDÖ) geçerli i, güvenirli i ve klinikte kullan m. 3 Dergisi 1996; 4: 251-9. 27. Lewitt AJ, Joffe RT: Folate, B12, and life course of depressive illness. Biol sychiatry 1989, 25: 867-72. 28. Ross HE, Glaser FB, Germanson T. The prevalence of psychiatric disorders in patients with alcohol and other drug problems. Arch Gen sychiatry 1988, 45: 1023-31. 29. Mueller TI, Lavori W, Keller MB ve ark. rognostic effect of the variable course of alcoholism on the 10-year course of depression. Am J sychiatry 1994, 151: 701-6. 30. Cravo ML, Camilo ME. Hyperhomocysteinemia in chronic alcoholism: relations to folic acid and vitamins B (6) and B (12) status. Nutrition 2000, 16: 296-302. 31. Lee S, Wing YK, Fong S. A controlled study of folate levels in Chinese inpatients with major depression in Hong Kong. J Affect Disord 1998, 49: 73-7. 32. enninx BWJH, Guralnik JM, Ferrucci L ve ark. Vitamin B12 deficiency and depression in physically disabled older women: epidemiologic evidence from the Women s Health and Aging Study. Am J sychiatry 2000, 157: 715-21. 33. Bottiglieri T, Laundy M, Crellin R ve ark. Homocysteine, folate, methylation, and monoamine metabolism in depression. J Neurol Neurosurg sychiatry 2000; 69: 228-32. Nöropsikiyatri Arflivi, Cilt 39, Say 2-3-4, 2002 57