5.Bölüm Menkul Kıymetleri Halka Arz Olunan Anonim Şirketler Yrd. Doç. Dr. Beyhan YASLIDAĞ
AMAÇLARIMIZ: Bu bölüm tamamlandığı zaman aşağıda yer alan bilgi ve becerilere sahip olunabilecektir: Halka açılma İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Hisse Senedi Piyasası İşlemleri Menkul Kıymetler Halka Açılmanın Faydaları Halka Açılma Süreci ANAHTAR KAVRAMLAR Halka arz İMKB Şirketler Halka açılmanın faydaları Halka arz süreci İÇERİK 1. Menkul Kıymetleri Halka Arz Olunan Anonim Şirketler 1.1. Anonim Şirket Kavramı 1.2. Anonim Şirketlerin Özellikleri 1.3. Anonim Şirketlerin Sınıflandırılması 1.3.1. Kuruluş Şekline Göre 1.3.2. Ortakların Sayısı Ve Özelliklerine Göre 1.3.3. Yönetim 1.3.3.1. Genel Kurul 1.3.3.1.1. Genel Kurulun Yetkileri 1.3.3.2. Yönetim Kurulu 1.3.3.2.1. Yönetim Kurulunun Görevleri 1.3.3.3. Genel Müdürler Ve Diğer Müdürler 1.3.3.4. Denetçiler 1.4. Anonim Şirketlerin Tutmak Zorunda Oldukları Defterler 1.5. Anonim Şirketlerin Kuruluş İşlemleri 1.5.1. Ani Kuruluş 1.5.2. Tedrici Kuruluş 1.6. Anonim Şirketlerin Muhasebesi 1.7. Halka Açık Anonim Ortaklıklar 1
1.7.1. İhraççılar 1.7.2. Halka Açık Anonim Ortaklıklar 1.7.3. Halka Açık Anonim Ortaklıklara Sağlanan Haklar 1.7.4. Esas Sermaye Sistemi 1.7.5. Kayıtlı Sermaye Sistemi 1.7.5.1. Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar 1.7.5.2. Kurula Başvuru 1.7.5.3. Kurulca İnceleme Ve İzin 1.7.5.4. Sanayi Ve Ticaret Bakanlığı İzni 1.7.5.5. Genel Kurul Kararları 1.7.5.6. Ticaret Siciline Tescil Ve İlan 1.7.5.7. Kayıtlı Sermaye Sisteminden Çıkma Ve Çıkarılma 1.7.6. Tahvil Ve Diğer Borçlanma Senetleri İhracı 1.7.7. Anonim Ortaklıkların Yükümlülükler 1.7.8. Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar 1.7.9. Anonim Ortaklıkların Sermaye Piyasası Kurulu Kaydına Alınmaları 1.7.10. Kanuna Tabi Olan Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar 1.7.10.1. Değerleme Yaptırma Yükümlülüğü 1.7.10.2. Anonim Ortaklıkların Kar Ve Bedelsiz Pay Dağıtma Yükümlülükleri 1.7.10.2.1. TTK na Tabi Anonim Şirketlerde Kar Dağıtımı 1.7.10.2.2. Halka Açık Şirketlerde Kar Dağıtımı 1.7.10.2.3. Temettü Avansı Dağıtım Esasları 1.7.10.3. Bağımsız Denetim Muafiyeti 1.7.10.4. Kâr Dağıtım Muafiyeti 1.7.10.5. İzahname Düzenleme Muafiyeti 1.7.10.6. Nitelikli Yatırımcılara Yapılan Satışlardaki Muafiyet 1.7.10.7. Halka Açık Anonim Ortaklıkların Kurul Kaydından Çıkarılması 1.8. Birleşme 1.9. Bölünme 1.10. Anonim Ortaklık Ve Sermaye Piyasası Kurumlarının Kamuyu Aydınlatma Yükümlülükleri 2
1.MENKUL KIYMETLERİ HALKA ARZ OLUNAN ANONİM ŞİRKETLER 1.1.ANONİM ŞİRKET KAVRAMI Sermaye şirketi olmanın tüm özelliklerini taşıyan, büyük hedefleri gerçekleştirmek için kurulan, her türlü ekonomik faaliyette bulunabilen kurullarla çoğunluk esasına göre yönetilen, menkul kıymet (hisse senedi, tahvil vb.) çıkartabilen şirketlerdir. Bir unvana sahip, esas sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnız mal varlığı ile ortaklarının sorumluluğu, taahhüt etmiş oldukları sermaye payı ile sınırlı bulunan şirkettir. (Yeni TTK 329) maddesinde anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız mal varlığıyla sorumlu bulunan şirket olarak tanımlanmıştır. Pay sahipleri, sadece taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile ve şirkete karşı sorumludur. 1.2.ANONİM ŞİRKETLERİN ÖZELLİKLERİ Anonim şirketler kanunen yasak edilmeyen her türlü iktisadi ve ticari konuların gerçekleşmesi amacıyla kurulabilir. Ana sözleşmede şirket konusunun açıkça gösterilmesi zorunludur. Anonim şirketlerde, tüzel kişinin tacir olmasının bir sonucu olarak, bir ticaret unvanı altında kurulmak ve bu ticaret unvanını ticaret sicilinde tescil ettirmek zorundadır. Anonim şirket sermaye şirketi olduğundan, ticaret unvanı iş konusu ile ilgili olmalıdır. "Anonim şirket" ibaresinin açık veya kısaltılmış "AŞ" olarak yazılması gerekir. - Anonim şirketlerin kuruluş işlemleri Türk Ticaret Kanunu nda düzenlenmektedir. Mevcut TTK na göre bir anonim şirketin kurulması için şirkette pay sahibi en az beş kurucunun bulunması şart iken, yeni TTK ile anonim şirket kurulması için bir veya daha fazla kurucunun var olması yeterlidir (Yeni TTK Md.338). Böylelikle yeni TTK ile tek kişinin anonim şirket kurabilmesine olanak sağlanmıştır. - Yeni TTK na göre, esas sermaye 50.000 TL sından ve kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi 100.000 TL sından aşağı olamaz (Yeni TTK Md. 332). Anonim şirketlerde hisse devri kolaydır. Menkul kıymet olarak el değiştirir. Kuruluş sırasında ayni (mal, eşya) olarak konan sermaye karşılığında alınan hisse senetleri iki yıl geçmedikçe satılamaz.anonim şirketler, kurumlar vergisi mükellefidir. Verginin muhatabı şirkettir.hisse senedi ve tahvil çıkarma hakkı sadece anonim şirketlere verilmiştir.anonim şirketler tüzel kişiliğe sahiptir. Tüzel kişilik ticaret siciline tescille gerçekleşir. Anonim şirketin, borçlarına karşı sorumluluğu mal varlığı ile sınırlıdır. Ortakların sorumluluğu ise taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlıdır.sermaye, her biri 1 Kr'luk paylara ve katlarına bölünür.anonim şirket, sermayesi paylara bölünerek hisse senetleri ile temsil edilebilir. Şirket sermayesinin tamamı ödenmedikçe hamiline yazılı hisse senedi çıkarılamaz. 3
1.3.ANONİM ŞİRKETLERİN SINIFLANDIRILMASI Anonim şirketlerin sınıflandırılması çeşitli şekillerde yapılabilir. Kuruluş şekline göre ve ortakların sayısı ve özelliklerine göre sınıflandırılırlar. 1.3.1.KURULUŞ ŞEKLİNE GÖRE - Ani kuruluş yöntemiyle kurulan anonim şirketler - Tedrici kuruluş yöntemiyle kurulan anonim şirketler - Tür değiştirme yoluyla kurulan anonim şirketler - Birleşme yoluyla kurulan anonim şirketler - Özel kanunlarla kurulan anonim şirketler 1.3.2.ORTAKLARIN SAYISI VE ÖZELLİKLERİNE GÖRE - Aile anonim şirketleri (kapalı anonim şirketler) - Halka açık anonim şirketler - Özel yasalarla kurulan anonim şirketler - Holdingler - Çok uluslu anonim şirketler 1.3.3.YÖNETİM Anonim şirketlerin başlıca organları şunlardır: - Genel kurul - Yönetim kurulu - Genel müdür ve diğer müdürler - Denetçiler 1.3.3.1. GENEL KURUL Anonim şirketlerde bütün ortakların toplanarak karar aldıkları bir organdır. En yüksek karar organıdır. Olağan genel kurul toplantısı şirketin hesap devresi sonundan itibaren üç ay içinde en az yılda bir kez, olağanüstü genel kurul toplantıları ise gerekli görülen durumlarda toplanabilir. 1.3.3.1.1.GENEL KURULUN YETKİLERİ - Şirket ana sözleşmesinin degiştirilmesi - Şirketin feshine karar verilmesi - Şirket organlarının seçimi, değiştirilmesi ve azledilmesi - Hisse senedi ve tahvillerin ihracına karar verilmesi - Yönetim kurulu üyelerinin faaliyetlerinin denetimi ve ibrası - Bilanço, kar ve zarar hesaplarının onaylanması - Tasfiye kararı alındığında tasfiye memurlarının seçimine veya azline karar verilmesi - Şirketin genel olarak denetiminin yapılması 4
1.3.3.2.YÖNETİM KURULU Yönetim kurulu, şirketin yönetiminden ve üçüncü kişilere karşı temsil edilmesinden sorumlu olan organdır. Yönetim kurul üyeleri genel kurul tarafından seçilir. Görev ve yetkileri bakımından genel kuruldan sonra en önemli organ yönetim kuruludur. Yönetim kurulu üyeleri gerçek kişilerden oluşur. Yönetim kurulu üyelerinin pay sahipleri arasından seçilmesi kuraldır. Pay sahibi olan tüzel kişi yönetim kurulu üyesi olamaz, ancak tüzel kişinin temsilcisi olan gerçek kişiler yönetim kuruluna üye olabilir. Ölüm, istifa veya farklı sebeplerle yönetim kurulu üyeliği açıldığı takdirde, ilk genel kurul toplantısına kadar görev yapmak üzere, boşalan yer için yönetim kurulu tarafından atama yapılabilir. Yönetim kurulunun teşkilinden sonra yapılması gereken ilk şey, üyeleri arasından bir Başkan ve Başkan Vekili seçilmesidir. Yönetim kurulu üyeleri en çok üç yıl için seçilebilir. Yönetim kurulu toplandıktan sonra, mevcut üyelerinin çoğunluğu ile karar alabilir. Yönetim kurulunun teşkilinden sonra yapılması gereken ilk şey, üyeleri arasından bir Başkan ve Başkan Vekili seçilmesidir. 1.3.3.2.1.YÖNETİM KURULUNUN GÖREVLERİ - Genel kurulun toplantıya çağrılması - Şirket yöneticilerinin atanması ve azilleri - Şirketin denetlenmesi - Yıllık raporların düzenlenmesi, - Bilanço ve kâr zararın tablolarının düzenlenmesi - Karın dağıtımı için öneride bulunulması - Şirketin defterlerinin tutulması - Yönetim kurulu üyeliğinin açılması halinde yeni üye seçimi - Şirkete ilişkin tescil ve ilan işlerinin yapılması - Şirketin mali durumunun bozulması halinde, gerekli tedbirlerin alınması 1.3.3.3.GENEL MÜDÜRLER VE DİĞER MÜDÜRLER Türk Ticaret Kanununa göre, müdürler anonim şirketlerin zorunlu organlarından sayılmamaktadır. Günümüz şartlarında şirketler genel müdür ve müdürlere ihtiyaç duymaktadır. Sözleşmede aksi bir hüküm bulunmadıkça genel müdür ve müdürler, genel kurul kararı ile veya yönetim kurulu tarafından seçilebilir. Müdürlerin atanması ticaret siciline tescil ettirilerek Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi nde ilan ettirilir. Müdürler yönetim kurulu üyelerinden, ortaklardan veya üçüncü kişilerden olabilir. 1.3.3.4.DENETÇİLER Anonim şirketlerde, yönetim kurulu ve genel kurulun yanı sıra yasal olarak bulunması gereken organlardan biri de denetim organıdır. Denetçiler, anonim şirketlerde pay sahiplerinin haklarını korumak üzere geliştirilmiş bir organdır. Şirket işlerini denetlemek üzere bir veya birden fazla denetçi seçilmesi yasal zorunluluktur. Denetçilerin mutlaka pay sahipleri arasından seçilmesi yasal olarak zorunlu değildir. Tek denetçi seçilmesi halinde seçilecek kişinin Türk vatandaşı olması şarttır. Birden fazla denetçi seçilmesi halinde ise yarıdan bir fazlasının Türk vatandaşı olması lazımdır. Denetçiler normal olarak genel kurul tarafından seçilir. Denetçi sayısı birden fazla ise ve bir denetçiliğin her hangi bir nedenle açılması halinde, diğer denetçiler ilk genel kurula kadar görev yapmak üzere yerine birini seçebilir. 5
1.4.ANONİM ŞİRKETLERİN TUTMAK ZORUNDA OLDUKLARI DEFTERLER - Yevmiye defteri - Büyük defter - Envanter ve bilanço defteri - Genel kurul karar defteri - Yönetim kurulu karar defteri - Pay sahipleri defteri - Pay defteri - Tahvil defteri 1.5.ANONİM ŞİRKETLERİN KURULUŞ İŞLEMLERİ Anonim şirketler kuruluş aşamalarına göre iki şekilde kurulurlar. Bunlar ani kuruluş ve tedrici kuruluş şekilleridir. 1.5.1.ANİ KURULUŞ Ani kuruluş, şirket sermayesinin tamamının kurucu ortaklar tarafndan taahhüt edilmesiyle kurulur. Tedrici kuruluşa göre kuruluş süresi kısa ve formaliteleri daha azdır. Taahhüt edilen sermayenin 1/4'ü kuruluş tarihinden itibaren üç ay içerisinde, geri kalanı da üç yılda eşit taksitlerle ödenmek zorundadır Ani kuruluşta yapılması gereken işlemler; - Yazılı bir ana sözleşme hazırlanır. Bu ana sözleşme ortaklar tarafından noter huzurunda imzalanır (Ana sözleşme 7 nüsha olarak düzenlenir.). - Şirketin tescili için ticaret siciline bir dilekçe ile başvurulur. Sermayenin %004'ü (on binde dördü) rekabet kurulu adına Ziraat Bankasına yatırılır. - Şirketin tescili için ticaret siciline bir dilekçe ile başvurulur. - Şirket Ticaret Siciline tescil ettirilir. - Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan ettirilir. Ticaret siciline verilen dilekçeye aşağıdaki belgeler eklenir; - İki adet ana sözleşme - Kurucuların nüfus cüzdanı suretleri ile ikametgâh belgeleri - Şirketi temsile yetkili olanların imza sirküleri - Sermayenin %004'ünün Rekabet Kurulu adına yatırıldığını gösteren dekont Ana sözleşmenin hazırlanması; Uygulamada ana sözleşme örnekleri ticaret müdürlüklerinde tip olarak hazır verilmektedir. Kurucu ortaklar bu sözleşmeyi en az yedi nüsha olarak doldurulup imzalayarak notere tasdik ettirir. 6
Ana sözleşmede bulunması zorunlu maddeler şunlardır: - Şirketin kurucularının adı, soyadı, ikametgâh adresleri ve uyrukları - Şirketin ticaret unvanı - Şirketin amacı ve faaliyet konusu - Kurulacak şirketin merkez ve şubelerinin adresleri - Şirketin süresi - Şirketin esas sermayesinin tutarı,kaç paya ayrıldığı,payların değerleri ile şirkete ödenme şekil ve şartları - Şirketin yönetim kurulu üyeleri, seçim şekli,görevleri,hakları,yetkileri,görev süreleri ve toplanma zamanları - Denetçilerin seçilmesi ve görevleri - Genel kurul toplantılarının ne şekilde yapılacağının belirtilmesi zorunludur. - Şirkete ait ilanların ne şekilde yapılacağının belirtilmesi zorunludur. - Kârın dağıtım şekli, hesap dönemi, yedek akçelerin ayrılması gibi diğer hususlar da belirtilebilir. - Her ortağın taahhüt ettiği sermaye türü ve pay miktarı - Ana sözleşmeler noterden onaylandıktan sonra, onay tarihinden itibaren 15 gün içerisinde Ticaret Sicili Memurluğuna tescil ettirilmelidir. 1. Dilekçe (bağlı olacağı vergi dairesi belirtilmeli, yetkili tarafından veya vekaleten imzalanmalı, vekaletin aslı veya onaylı sureti eklenmelidir) 2. Kuruluş bildirim formu (ilgili yerler doldurularak yetkili tarafından imzalanmalıdır - 3 nüsha) 3. Noter tasdikli ana sözleşmez (3 nüsha) 4. Kurucuların ve yetkililerin nüfus sureti (noter veya muhtar onaylı 2 nüsha) 5. Yetkililerin şirket unvanı altında imza beyannamesi (2 nüsha) 6. Tahsil edildi kaşeli ve imzalı banka dekontu (sermayenin onbinde dördünün rekabet kurumunun Ziraat Bankası Bilkent Plaza Şubesinde bulunan... nolu hesaba yatırıldığını gösteren banka dekontu veya bankadan onaylı EFT makbuzu) 7. Oda kayıt beyannamesi (Yetkililerce İmzalanmalı ortakların resimleri bulunmalıdır) 8. Taahhütname (yetkili tarafından imzalanmış olmalıdır) 9. Özel mevzuatı gereğince ödenmiş sermaye ile kurulan şirketlerin ödenen sermayeye ait banka dekont aslı veya onaylı sureti Ayrıca; aşağıdaki hususlara dikkat edilmeli ve belirtilen durumlarda sayılan belgeler eklenmelidir. - Ticaret Unvanıyla İlgili Hatırlatma Türk ticaret kanunu hükümleri gereğince ticaret unvanının Türkiye genelinde herhangi bir silcil dairesinde tescil edilmiş unvanlardan farklı olması gerekmektedir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı talimatları gereğince;bir şirket unvanının diğer bir şirket unvanından farklı olup olmadığının değerlendirilmesi çekirdek unvanlardan sonra gelen (sektör bazında) iki kelimenin (sıralamaya bakılmaksızın )aynı olmaması esasına göre yapılmaktadır. Ticaret unvanlarında noktalama işaretleri ve şekillere yer verilmemelidir. Şirket ortakları arasında yabancı uyruklu gerçek veya tüzel kişi bulunmaması halinde yabancı dilde kelimelere yer verilmemelidir. Kurulacak şirketin unvanını taşıyan daha önceden kurulmuş bir şirket olup olmadığı ticaret odası web sitesinden sorgulanmalıdır. - Kurulacak şirkete sermaye olarak konan her türlü hak menkul ve gayrimenkul malların olması halinde bunların değerlerinin tespitine ilişkin bilirkişi raporu ve mahkeme bilirkişi atama yazısı. - Özel kanunlarda, sermayesinin tamamının veya bir kısmının belli bir süre de ödenmesi şart kılınan şirketlerin ana sözleşmelerinin sermayeye ilişkin maddeleri buna göre düzenlenir. 7
Şirket kuruluşunda, sermaye olarak her türlü hak, menkul ve gayrimenkul malların taahhüt edilmesi halinde bu taahhüt şirketin kuruluşunun tescil tarihinden itibaren yerine getirilir. Sermaye olarak konulan mal ve haklar özel bir sicile (tapu siciline, gemi siciline, trafik siciline, sınai mülkiyet sicili gibi)kayıtlı ise, kuruluşun tescil tarihinden itibaren ilgili sicilde şirket adına tescil ettirilir. - Sermaye olarak menkul kıymetin konulması halinde bunun tespitine ilişkin bilirkişi raporu, bilirkişi atanmasına ilişkin mahkeme kararı veya YMM raporu ve faaliyet belgesi. - Aynı sermaye gayrimenkul ise üzerine takyidat olmadığına dair ilgili tapu dairesinden, nakil vasıtası ise mülkiyeti muhafaza kaydının olmadığına dair ilgili trafik müdürlüğünden alınacak yazı - Merkezi İstanbul dışında olan tüzel ortak için buna ilaveten Anonim şirket ise en son yönetim kurulu seçimini, limitet şirket ise en son müdür seçimini gösterir Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi veya şirkete ait noter onaylı sirküler - Gümrük müşavirliği şirketlerinde ortakların ve dışarıdan atanan gümrük işlemlerinde yetkili müdürlerin noter tasdikli gümrük müşavirliği izin belgesi - Şirket fuarcılık alanında faaliyet göstermek amacıyla kuruluyorsa şirket ortakları ile imza yetkisine sahip ortak olmayan görevlilerin müflis konkordato ilan etmemiş ve taksirli suçlar hariç olmak üzere zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlardan dolayı hüküm giymemiş olduklarını gösterir belge(istanbul iflas müdürlüklerinin tamamında) - Bu şirketler sözleşmelerinde münhasıran fuar ve sergi, tanıtım, organizasyon, reklam, yayıncılık vb. faaliyetlerde bulunacaklarını belirtmiş olmalı ve yurtiçi fuar organizasyonu yapan şirketlerde en az 250.000 YTL, yurtdışı fuar organizasyonu yapan şirketlerde en az 200.000 YTL sermayesi olmalı. - Özel güvenlik alanında faaliyette bulunacak şirketlerin faaliyet konusu sadece güvenlik ve koruma hizmeti olmalı. Ayrıca, hisse senetleri nama yazılı olmalıdır. - Şirket amaç ve konusunda üretim bulunması halinde unvanda sanayi kelimesi kullanılabilir. - Dış ticaret firmaları amaç ve konusunda ticareti yapılan tüm malları saymak yerine sektör adı belirtilmelidir. Örneğin "gıda sektöründeki her türlü malın alımı, satımı, ithali, ihracı" gibi. - Kurulacak şirketin kurucuları arasında belediyeler ve diğer mahalli idareler ile bunların kurdukları birliklerin bulunması halinde bu kuruluşların iştirakine izin veren Bakanlar Kurulu Kararının bir örneği 1.5.2.TEDRİCİ KURULUŞ Anonim şirketlerin kuruluş şekillerinden diğeri de tedrici kuruluştur. Tedrici kuruluşta Türk Ticaret Kanunu na ve Sermaye Piyasası Kanunu na uyulması zorunludur. Ülkemizde gelişmeye paralel olarak sermaye piyasası alanında da gelişmeler olacaktır. Sermaye Piyasası Kanunu sermaye piyasasının işlemesini ve halkın finans kuruluşlarına güvenini sağlamayı amaçlamaktadır. Böylece tasarrufçu ile sermaye talep edenler arasında güvenli bir köprü oluşmuş olacaktır. Atıl duran küçük tasarruflar ülke ekonomisinin gelişmesine katkı sağlayacaktır. Kısaca Sermaye Piyasası Kanunu, sermayenin halka yayılmasını amaçlar. Tedrici kuruluşta sermayenin 1/10 unu kurucu ortaklar taahhüt eder, kalan kısmı için ise halka başvurulur. 8
Bir anonim şirketin tedrici şekilde kurulabilmesi için yapılması gerekli işlemler ; - Yazılı bir ana sözleşme hazırlanır. - Hazırlanan bu yazılı ana sözleşme notere tasdik ettirilir. -Kurucu ortaklar tarafından sermayenin 1/10 unu temsil eden hisse senetleri satın alınarak bedeli şirketin bankada açtırılan hesabına bloke ettirilir. - Şirket sermayesinin %004 ü Rekabet Kurulu adına T.C. Ziraat Bankasına yatırılır. - Halkın şirkete ortak olmasını sağlamak için "izahname" düzenlenir. - Sermaye Piyasası Kurulundan izin alınır. - Hisse senetleri halka sunulur. - Satılamayan hisse senetleri kurucu ortaklar tarfından satın alınarak bedelleri nakit olarak ödenir. - Kurucu ortaklar tarafından kuruluş genel kurulu yapılır. - Şirket, ticaret siciline tescil ettirilir. - Şirket, tescil ettirildikten sonra Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan ettirilir. İzahname; Şirketin amacı, konusu, esas sermayesinin tutarı, kuruluş genel kurullarının yeri, kurucu ortaklar ve yönetim kurulu üyelerine ne gibi ekonomik çıkarlar sağladığı vb. konuların açıklandığı bir belgedir. Tedrici kuruluşun muhasebeleştirilmesi de ani kuruluşta olduğu gibidir. Farklı olan hisse senetlerinin satışı süresince bastırılan hisse senetleri, geçici hesap olan "NAZIM HESAPLAR"da takip edilir. Satış işlemi bittikten sonra "NAZIM HESAPLAR" kapatılır. 1.6.ANONİM ŞİRKETLERİN MUHASEBESİ Anonim şirketlerde sermaye taahhüdü; Anonim şirketlerde en az sermaye sınırı 50.000 TL'dir. Anonim şirket kurabilmek için kurucu ortakların en az 50.000 TL sermaye taahüdünde bulunmaları zorunludur. Bu tutarın altındaki tutarlarla şirket kurulamaz. Anonim şirketlerin ani kuruluşunda sermayenin tamamı kurucu ortaklar tarafından taahhüt edilir. Anonim şirketlerin tedrici kuruluşunda ise kurucu ortaklar sermayenin 1/10 unu taahhüt etmek zorundadır. Sermayenin kalanı ise halka arz edilir. Anonim şirketlerin kuruluş işlemlerinin muhasebeleştirilmesinde bütün şirketlerde olduğu gibi önce taahhüt kaydı yapılır.anonim şirketlerde taahhüt kaydı şöyle yapılır: "501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HESABI" borçlandırılır, "500 SERMAYE HESABI" alacaklandırılır. Sermaye taahhüdünün yerine getirilmesi; Kurucu ortaklar şirket sermayesinin 1/10 temsil eden hisseleri satın alarak bedellerini şirketin bankada açtırılan hesabına yatırır. Sermaye olarak nakit para konulabileceği gibi kıymetli evrak ve menkul şeyler, gayrimenkuller, ticari işletmeler, her çeşit mal, emtia, makine vs.iktisadi değeri olan sair haklar da konabilir. Paradan başka sermaye olarak konan her türlü hak ve malların değeri mahkemece atanacak bilirkişi tarafından tespit edilir. Anonim şirketlerde sermaye taahhüdünün yerine getirilmesi kaydı şöyle yapılır: "501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HESABI" alacaklandırılır, sermaye olarak konulan unsur ile ilgili hesap borçlandırlır. 9
Kuruluş gideri; Anonim şirketlerde kuruluş sırasında yapılan giderler "262 KURULUŞ VE ÖRĞÜTLENME GİDERLERİ HESABI"nda takip edilir. Kuruluş ve örgütlenme giderleri hesabı aktif karekterli bir hesap olduğu için borçlandırılarak açılır. Her yıl eşit tutarlarda amorti edilerek 5 yılda tüketilir. Bilânçonun aktifinde, duran varlıklar içerisinde, maddi olmayan duran varlıklar bölümünde yer alır. Kuruluş giderleri - Etüt giderleri - Proje giderleri - Statü giderleri - Kuruluşla ilgili yolculuk giderleri - Kuruluş sırasında avukat, danışman gibi kişilere ödenen ücretler - Kuruluş sırasında ödenen noter, harç ve ilan giderleri - Halka açık anonim şirketlerin hisse senetlerinin halka satışı sırasındaki giderleri, baskı ve ilan giderleri 1.7.HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLIKLAR Sermaye piyasası araçlarını çıkaran şirketler Kanunda ihraçcı ve halka açık anonim ortaklık olarak tanımlanmıştır. Kanun bu iki kategoride yer alan şirketler için; - Genel kurul kararı gerektirmeden sermaye artırımı yapılmasını sağlayan kayıtlı sermaye sistemi, - Türk Ticaret Kanunu ndaki limitlerin üzerinde tahvil ihraç limiti, - Genel Kurullarında birikimli oy kullanımı, - Şirketin tabiyetinin değiştirilmesi dışındaki kararların alınacağı genel kurul toplantı nisaplarında düşüklük, - Hisse senetleri borsada işlem gören şirketlerin nama yazılı pay sahiplerine taahhütlü mektup gönderme zorunluluğundan muafiyet, - Türk Ticaret Kanunu nda sermayenin % 10 una sahip olanların kullanabildiği azınlık haklarının halka açık anonim ortaklıklarda sermayenin % 5 ine tanınması, - Temettü avansı dağıtma imkanı, gibi haklar tanımakla beraber, bunlara - Kurulca belirlenen oranda kar payı dağıtma, - Mali tablolarını bağımsız denetime tabi tutma, - Mali tablolarını Kurulca belirlenen muhasebe standartlarına göre hazırlama ve ilan etme, - Kurulca belirlenen özel durumların gerçekleşmesi halinde kamuya bilgi verme, - Halka açık anonim ortaklıkların esas sözleşme değişiklikleri için Kuruldan izin alma, gibi yükümlülükler de getirmiştir. Kurul bu konulardaki düzenlemelerini yukarıdaki listede yer alan Seri:IV ve VIII (No:3, 5, 11 ve 27) başlığı altındaki tebliğler ile yapmıştır. 10
1.7.1.İHRAÇÇILAR Kanun ihraçcıları Anonim ortaklıklar, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüsleri, mahalli idareler ile bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmelerdir. olarak tanımlamaktadır.anonim ortaklıklar hisse senetlerini halka arz etmeleri veya halka arz edilmiş sayılmaları veya ortak sayılarının 250 yi aşması durumunda halka açık anonim ortaklık kapsamına dahil olacaklardır. Tahvil ve diğer borçlanma senedi ihraç eden anonim ortaklıklar ile sayılan kuruluş, idare ve işletmeler ise ihraçcı kapsamında Kanuna tabi olacaklardır. Kurul, Kanuna tabi ihraçcıların kaydını tutar. İhraçcılar, sermaye piyasası araçlarının herhangi bir şekilde halka satıldığını veya halka açık anonim ortaklık statüsünün kazanıldığını öğrendikleri tarihten itibaren otuz gün içinde Kurula bildirmek zorundadırlar. Ortaklık denetçileri, bu durumu öğrendikleri tarihte, ihraçcının yönetim kuruluna ve Kurula bildirmekle yükümlüdürler. 1.7.2.HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLIKLAR Kanunun uygulanmasında, Halka Açık Anonim Ortaklıklar; Hisse senetleri halka arz edilmiş olan veya halka arz edilmiş sayılan anonim ortaklıklardır. şeklinde tanımlanmaktadır. Kanun gereğince, pay sahibi sayısı 250 yi aşan anonim ortaklıkların hisse senetleri halka arzolunmuş sayılır ve bu ortaklıklar, halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olurlar. Halka açık anonim ortaklık; - Hisse senetleri halka arz edilmiş olan, - Ya da ortak sayısı 250 yi aşan, anonim ortaklıklardır. Diğer bir ifade ile hisse senetlerini halka arz eden bir anonim ortaklık ortak sayısı 250 nin altında olsa bile, ya da menkul kıymetlerini halka arz etmediği halde bir anonim ortaklığın ortak sayısı 250 yi aşıyorsa bunlar Kanuna göre halka açık anonim ortaklıktır. Az sayıda ortakla kurulan bir anonim şirketin ortak sayısı, şirketin paylarının zamanla veraset yoluyla birden fazla kişiye geçmesi ya da bazı ortakların hisselerini parça parça üçüncü şahıslara satmaları sonucunda, artabilir. Bu hüküm ile, hisse senetlerini kendi iradesiyle halka arz eden şirketler ile beraber, şirketin kendi iradesi dışında da halka açık hale gelebileceği ve bu şirketlerin de Kanuna tabi olarak Kurulun denetimine girecekleri belirtilmektedir. Şirketlerin halka açılması ya da halka açık şirketlerin ve halka sunulan hisse senetlerinin çoğalması şu kaynaklardan olur: - Tedrici kuruluş yöntemiyle doğrudan doğruya halka açık şirketlerin kurulması, - Kapalı şirketlerin mevcut hisse senetlerinin veya sermaye artırımı nedeniyle ihraç edilecek hisse senetlerinin halka arz edilmesi, - Halka açık bir şirketin halka kapalı bir şirketi devralmak suretiyle birleşmesi, - Halka açık bir şirketin bölünmesi, - Halka açık şirketlerin sermaye artırımları. Sermaye artırımlarında prensip olarak artırılan sermayeden yeni pay alma hakkı eski ortaklara aittir ve eski ortaklar bu haklarını sermayedeki hisseleri oranında kullanabilirler. Buna "rüçhan hakkı yeni pay alma hakkı" adı verilir. Rüçhan hakkı kullanıldıktan sonra satın alınmayan yeni payların tasarruf sahiplerine satılması sonucu şirketin ortak sayısı artar. 11
Kurulca yapılan incelemelerde, Kanuna tabi ortaklıkların menkul kıymetlerinin ikinci el piyasasının oluştuğu anlaşıldığı takdirde; Kurul, bu ortaklıkların doğrudan ya da dolaylı ortak sayısını veya bilanço büyüklüğünü dikkate alarak, menkul kıymetlerine borsada işlem görme şartı getirebilir. Halka açık anonim ortaklıkların esas sözleşmelerinin değiştirilmesi için Sanayi ve Ticaret Bakanlığına başvurulmadan önce Kurulun uygun görüşünün alınması zorunludur. 1.7.3.HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLIKLARA SAĞLANAN HAKLAR Anonim şirketlerin sermaye piyasasından yararlanmalarını teşvik, bu piyasada yapacakları işlemlerin kolaylaştırılması ve menkul kıymet arzını artırmak amacıyla Kanunun anonim ortaklıklara sağladığı haklar bulunmaktadır. 1.7.4.KAYITLI SERMAYE SİSTEMİ Anonim ortaklıklar iki tür sermaye sistemine tabi olabilirler: - Esas sermaye sistemi - Kayıtlı sermaye sistemi Her iki sistem sermaye artırım süreci bakımından farklılıklar içerir. Türk Ticaret Kanununa göre anonim şirketlerin sermaye artırımı uzun süren formaliteleri gerektirmektedir. Esas sermaye sisteminde, her sermaye artırımında genel kurulun toplanması gerekmektedir. Nisap sorunları yüzünden, genel kurul toplantıları genelde iki kere yapılmakta ve bu nedenden biriki ay vakit kaybedilmektedir. Sermaye piyasası mevzuatı uzun formaliteleri asgariye indirmek ve süreci kısaltmak için kayıtlı sermaye sistemini getirmiştir. Hisse senetlerini halka arz etmek üzere kurulan anonim ortaklıklar ile kurulmuş olup da sermaye artırmak suretiyle hisse senetlerini halka arz edecek olan anonim ortaklıklar, Kuruldan izin almak şartı ile kayıtlı sermaye sistemini kabul edebilirler.bu halde ortaklığın esas sermayesi çıkarılmış sermaye olur ve sözleşmede tespit edilen kayıtlı sermaye miktarına kadar yeni hisse senetleri çıkarmak suretiyle yönetim kurulu tarafından Türk Ticaret Kanununun (TTK) esas sermayenin artırılmasına ilişkin hükümlerine bağlı kalınmaksızın sermaye artırılabilir. Çıkarılan hisse senetleri tamamen satılarak bedelleri ödenmedikçe yeni hisse senetleri çıkarılamaz. Kayıtlı sermayeli ortaklıkların başlangıç sermayesinin Kurulca belirlenecek miktardan az olmaması ve unvanlarının kullanıldığı belgelerde çıkarılmış sermaye miktarının gösterilmesi zorunludur. Esas sözleşmede yer alması kaydıyla kayıtlı sermaye sistemini kabul etmek isteyen ortaklıklar Yönetim Kuruluna aşağıdaki konularda yetki verebilirler. - İmtiyazlı veya itibari değerinin üzerinde hisse senedi çıkarılması, - Pay sahiplerinin yeni pay alma haklarının sınırlandırılması - İmtiyazlı hisse senedi sahiplerinin haklarını kısıtlayıcı nitelikte karar alınması. Yönetim kurulunun yeni pay alma hakkını kısıtlama yetkisi, pay sahipleri arasında eşitsizliğe yol açacak şekilde kullanılamaz. 12
Yönetim kurulunun esas sözleşme ile yetkili kılınmış ise; pay sahiplerinin yeni pay alma haklarının sınırlandırılması konusuna ilişkin kararının ilanı zorunludur. Bu karar alındığı tarihten itibaren beş iş günü içinde Ticaret Siciline tescil ve TTSG'nde ilan edilir. Karar tescili müteakip en geç beş iş günü içinde Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde, ortaklığın hisse senetlerinin halka arz ve satışına ilişkin ilanlarının çıktığı günlük yayın yapan en az iki gazetenin Türkiye baskılarında ayrıca ilan edilir. İlan tarihini izleyen en geç üç iş günü içinde ilanların yapıldığı gazetelerin Kurula gönderilmesi zorunludur. Esas sözleşme ile pay sahiplerinin yeni pay alma haklarının sınırlandırılması konusunda karar alma yetkisi verilen yönetim kurulunun bu yetkiyi pay sahipleri arasında eşitsizliğe yol açacak şekilde kullanması halinde yönetim kurulu üyeleri, denetçiler veya hakları ihlal edilen pay sahipleri, yönetim kurulu kararının günlük gazetelerde ilanından itibaren 30 gün içinde ortaklık merkezinin bulunduğu yer ticaret mahkemesinde iptal davası açabilirler. Yönetim Kurulu, aldığı kararları Kurula, kararın alındığı tarihi izleyen üç iş günü içinde bildirmekle yükümlüdür. İptal davasının denetçiler, yönetim kurulu üyeleri veya hakları ihlal edilen ortaklar tarafından açılması halinde, yönetim kurulu davanın açıldığını öğrendiği tarihten itibaren 7 iş günü içinde durumu Kurula bildirmekle yükümlüdür. Mahkemece, aleyhine iptal davası açılan yönetim kurulu kararının icrasının geri bırakılmasına karar verildiği takdirde, taraflarca kararın, öğrenildiği tarihten itibaren en geç 3 iş günü içinde Kurula bildirilmesi zorunludur. Mahkemece icranın geri bırakılması kararı verilmediği sürece, sermaye artırımı dolayısıyla hisse senetlerinin Kurul kaydına alınması işlemlerine devam olunur. Kayıtlı sermaye sistemine tabi anonim şirketlerin sermaye artırım prosedürü ile esas sermaye sistemine tabi anonim şirketlerin sermaye prosedürü arasındaki farklar tabloda yer almaktadır. 13
1.7.5.1.KAYITLI SERMAYE SİSTEMİNE İLİŞKİN ESASLAR Ortaklıkların, kayıtlı sermaye sistemine geçiş ve sistem içinde uymaları gereken esaslar ile kayıtlı sermaye sisteminden çıkma ve çıkarılma durumları 23.01.2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Seri:IV, No:38 sayılı Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Tebliği (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. İlgili Tebliğ ile Kanunda yer alan tanımları çerçevesinde Kayıtlı Sermaye, Başlangıç Sermayesi ve Çıkarılmış Sermaye kavramları aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır. Kayıtlı Sermaye; Ortaklıkların, esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla, yönetim kurulu kararı ile TTK'nın sermayenin artırılmasına dair hükümlerine tabi olmaksızın çıkarabilecekleri hisse senedi azami miktarını gösteren, Ticaret Sicili'ne tescil edilmiş sermayeleridir. Başlangıç Sermayesi; Kayıtlı sermayeli ortaklıkların sahip olmaları zorunlu asgari çıkarılmış sermayeleridir. Kayıtlı sermaye sistemine geçecek ortaklıkların başlangıç sermayesi 100.000 TL olarak belirlenmiştir. Çıkarılmış Sermaye; Kayıtlı sermayeli ortaklıkların satışı yapılmış hisse senetlerini temsil eden sermayeleridir. Tebliğ uyarınca belirtilen hususlar Kurulun iznine tabidir. - Ortaklıkların kayıtlı sermaye sistemine kabulü, - Kayıtlı sermaye tavanı tespiti, - Ortaklıkların belirlenen kayıtlı sermaye tavanına ulaşılmadan önce yeni tavan tespiti, - Kayıtlı sermaye tavanına ulaşıldıktan sonra yeniden daha yüksek bir kayıtlı sermaye tavanı tespiti, - Kayıtlı sermaye sisteminden çıkılması, Kurulca izin verilen kayıtlı sermaye tavanı, iznin verildiği yıl da dahil olmak üzere en fazla 5 yıllık süre için geçerlidir. Belirlenen sürenin sonunda izin verilen kayıtlı sermaye tavanına ulaşılamamış olsa dahi, yönetim kurulunun sermaye artırımı kararı alabilmesi için daha önce izin verilen tavan ya da yeni bir tavan tutarı için Kuruldan izin almak suretiyle genel kuruldan yeni bir süre için yetki alınması zorunludur. - Nakit artırım dışındaki tüm iç kaynakların sermayeye ilavesi suretiyle bir defaya mahsus olmak üzere kayıtlı sermaye tavanı aşılabilir. Ancak nakit artırım suretiyle kayıtlı sermaye tavanı aşılamaz. Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmek isteyen ortaklıkların, Kuruldan izin aldıktan sonra esas sözleşmelerine bu konuda hüküm koymaları ve bu amaçla sözleşmelerinin ilgili bölümlerinde bu sistemden yararlanmayı sağlayacak değişikleri yapmaları gerekir. Kayıtlı sermaye sistemine geçişte aşağıdaki aşamalar mevcuttur. 1.7.5.2.KURULA BAŞVURU Ortaklıklar kayıtlı sermaye sisteminden yararlanma ve tavan belirlenmesi için Tebliğ de sayılan belgelerle Kurula başvuruda bulunur. 14
1.7.5.3.KURULCA İNCELEME VE İZİN Kurul gerekli incelemeleri yaptıktan sonra sonuç olumlu ise izin verir. Her ortaklığın kayıtlı sermaye tavanı, ortaklığın önerisi ve kayıtlısermaye sisteminin gayesi göz önünde tutularak Kurulca belirlenir. Kurul, kayıtlı sermaye sistemine geçişi ve tavan yükseltmeyi şarta bağlayabilir. 1.7.5.4.SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI İZNİ Kurul izninden sonra Kurulca onaylı esas sözleşme tadil tasarısı ile birlikte esas sözleşme değişikliği için Sanayi ve Ticaret Bakanlığından izin alınır. 1.7.5.5.GENEL KURUL KARARLARI Esas sözleşme değişikliğini görüşmek üzere pay sahipleri genel kurulu ile varsa, imtiyazlı pay sahipleri genel kurulu toplantıya çağrılarak esas sözleşme değişikliği karara bağlanır. 1.7.5.6.TİCARET SİCİLİNE TESCİL VE İLAN Genel kurulca karar alındıktan sonra esas sözleşme değişiklikleri Ticaret Siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde ilan edilir. Gazetenin bir nüshası, ilanı müteakip Kurula gönderilir. 1.7.5.7.KAYITLI SERMAYE SİSTEMİNDEN ÇIKMA VE ÇIKARILMA Anonim ortaklıklar, Kuruldan izin almak suretiyle kayıtlı sermaye sisteminden çıkabilecekleri gibi bu sisteme alınmada aranan nitelikleri yitirmeleri halinde, Kurul tarafından da sistemden çıkartılırlar. Ortaklıklar; - Kayıtlı sermaye sistemine geçişte aranan nitelikleri kaybettiklerinde, - Ortaklık yapısı nedeniyle bu sisteme ihtiyaç duymaksızın kolayca sermaye artırımlarını yapabilecekleri durumlarda, - Kayıtlı sermaye sistemini amacı dışında, ortaklar ve diğer tasarruf sahiplerinin istismarına yol açacak şekilde kullanıldığının belirlenmesi halinde, Kurul tarafından sistemden çıkarılabilirler. Sistemden çıkan veya çıkarılan ortaklıklar çıkış tarihinden itibaren en az 2 yıl geçmeden yeniden sisteme kabul edilmezler. Ancak ortaklık yönetiminin değişmesi veya kayıtlı sermaye sisteminden çıkma veya çıkartılma sebeplerinin ortadan kalktığının tespiti durumunda 2 yıllık sürenin dolması beklenmedenortaklığın yeniden kayıtlı sermaye sistemine geçişine Kurulca izin verilebilir. Tahvil İhraç Yetkisi 1.7.6.TAHVİL VE DİĞER BORÇLANMA SENETLERİ İHRACI TTK hükümlerine göre, anonim şirketler, genel kurul kararı ile tahvil çıkarabilmektedir. SPKn.nun 13 üncü maddesine göre tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi ihraç yetkisinin, esas sözleşme ile yönetim kuruluna devredilebilir. Bu durumda TTK nın tahvil ihracında genel kurul kararı alınmasına ilişkin 423 üncü maddesi uygulanmaz. 15
Tahvil İhraç Limiti TTK nın 422 nci maddesine göre, anonim şirketlerin çıkaracakları tahviller, esas sermayenin ödenen ve tasdik olunmuş son bilançoya göre mevcudiyeti anlaşılan miktarını aşamaz. Halka açık anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı Kanunun 13 üncü maddesi ile belirlenmiştir. Buna göre, halka açık anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı, Kurulagönderilen bağımsız denetimden geçmiş son mali tabloda yer alan çıkarılmış veya ödenmiş sermaye ile genel kurulca onaylanan son mali tabloda görülen yedek akçeler ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamından varsa zararların indirilmesinden sonra kalan miktarı geçemez. Her iki maddenin karşılaştırılmasından anlaşılacağı üzere Kanun, TTK na göre tahvil ihraç limitini yedek akçeler ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamı kadar artırmıştır. Yine Kanunun 13 üncü maddesine göre, Mahalli idareler ve bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmeler, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüslerinin tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi ihraç limitleri Bakanlar Kurulu nca belirlenir. Bu durumda, özel kanunlarda belirlenen limitler uygulanmaz. Tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri ihraç limitleri ile TTK nın 422 nci maddesinde tespit edilmiş olan anonim ortaklıkların çıkarabilecekleri tahvil miktarına dair sınırlar gerektiğinde Bakanlar Kurulu'nca genel olarak veya sektörler itibariyle arttırılabilir. Bakanlar Kurulu bu yetkiyi son olarak 27.01.1993 tarih, 93/3983 sayılı Tahvil ve Sermaye Piyasası Aracı Niteliğindeki Borçlanma Senetleri İhraç Limitlerine Dair Kararı yayımlayarak kullanmıştır. Hazine garantisini ihtiva eden ihraçlarda, mevzuatta öngörülen ihraç limitlerine uyulmaz. Çıkarılan tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri tamamen satılmadıkça veya satılmayanlar iptal edilmedikçe, aynı türden yeni tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri çıkarılamaz. Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanı Halka açık anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı, genel kurulca Kurula gönderilen bağımsız denetimden geçmiş son mali tabloda yer alan çıkarılmış veya ödenmiş sermaye ile genel kurulca onaylanan son mali tabloda görülen yedek akçeler ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamından varsa zararların indirilmesinden sonra kalan miktarı geçemez. 16
Bu ortaklıklar hesap dönemi içinde arttırdıkları ödenmiş/çıkarılmış sermayenin gösterildiği bir ara bilanço düzenleyerek Kurula başvurdukları ve ihraç limitinin hesabında arttırılan bu sermayenin de dikkate alınmasını istedikleri takdirde, söz konusu ara bilançonun bağımsız denetimden geçmiş olması zorunludur. Ancak arttırılan sermaye içinde genel kurulca onaylanan son bilançoda yer alan yedeklerden veya Yeniden Değerleme Değer Artış Fonundan aktarılmış olan bir tutar bulunması halinde, bu tutar ihraç limitinin hesabında dikkate alınmaz. Tahvil İhraç Tavanı= (Çıkarılmış/Ödenmiş Sermaye + Yedek Akçe + YDDAF) - ZararlarHalka Açık Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanında Katsayı Hesaplanan tutar, tahvil ihraç tavanı ile ilgili düzenleme çerçevesinde arttırılabilmektedir Buna göre halka açık anonim ortaklıklar; Sermaye Piyasası Kurulunca belirlenen standartlara uygun olarak hazırlanmış ve bir bağımsız denetleme kuruluşunca denetlenmiş mali tablolarına göre son yılda net dönem karı elde etmiş olmaları ve ortaklıkça öngörülen borçlanma tutarının SPK nca onaylanmış olması durumunda SPK nın 13 üncü maddesi uyarınca hesaplanan tahvil ve diğer borçlanma senetleri toplam tutarının 6 katına kadar; Son yıla ait mali tablolarında net dönem karı olmaması durumunda ise bu yıla ait mali tablolarının bağımsız denetim kuruluşlarınca denetlenmiş olması kaydıyla SPK md. 13 e göre hesaplanan tutarın 3 katına kadar ihraç yapabilir. Son yıla ait mali tabloları bağımsız denetleme kuruluşlarınca denetlenmemiş halka açık anonim ortaklıklar ise katsayı uygulamasından yararlanamaz. Halka açık anonim ortaklıkların yurt dışında ihraç ettikleri tahvil ve diğer sermaye piyasası aracı niteliğindeki borçlanma senetlerinin tutarı yukarıdaki limitlerin hesabında dikkate alınmaz. Çıkarılan tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri tamamen satılmadıkça veya satılmayanlar iptal edilmedikçe aynı türden yeni tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi çıkarılamaz. Halka Açık Olmayan Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanı İhraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı, Genel Kurul tarafından onaylanmış son bilançoda yer alan ödenmiş sermaye ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamından zararların düşülmesinden sonra kalan tutarı geçemez. Tahvil İhraç Tavanı= (Çıkarılmış/Ödenmiş Sermaye + Yen. Değ. Değer A. Fonu) - Zararlar Halka Açık Olmayan Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanında Katsayı Uygulanacak katsayılar ve koşulları Halka Açık Anonim Ortaklıklar ile aynıdır. 17
Limit Hesabında Dikkate Alınmayanlar Artırılan sermaye içinde genel kurulca onaylanan son bilançoda yer alan yedeklerden veya yeniden değerleme değer artış fonundan aktarılmış olan bir tutar bulunması halinde, bu tutar ihraç limitinin hesabında dikkate alınmaz. Varlığa dayalı menkul kıymet olarak çıkarılacak tahvil vb. borçlanma araçları limit hesabında dikkate alınmaz. Tahvil ihraçlarıyla ilgili olarak Bakanlar Kurulu'nun limit belirlemesi halinde, anonim ortaklıkların başvurabilecekleri azami tahvil ihraç limiti, yukarıdaki esaslara göre hesaplanan genel toplamdan tedavülde bulunan tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin tutarı indirilmek suretiyle hesaplanır. Hazine garantili tahviller, özelleştirme kapsamına alınanlar dahil KİT tahvilleri, mahalli idareler ve bunlarla ilgili özel mevzuat uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmelerin tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi ihraç limitleri Bakanlar Kurulu'nca belirlenir. Bu durumda özel kanunlarla belirlenen limitler uygulanmaz. Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Anonim Ortaklıkların Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar Azınlık ortaklıklarının, ortaklığın yönetim ve denetim kurullarına temsilci seçtirebilmelerine olanak veren birikimli oy kullanımına ilişkin usul ve esaslar Kurulun Seri:IV, No:29 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Anonim Ortaklıkların Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmiştirbirikimli oy kullanımı ile, Sermaye Piyasası Kanununa tabi anonim ortaklıkların genel kurullarında yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçimlerine ilişkin kararlarda her bir üyelik için kullanılacak oy hakkının, kısmen veya tamamen bir veya birkaç üyenin seçiminde birikimli olarak kullanılabilmesi yöntemine olanak sağlanmaktadır. Birikimli oy kullanma; genel kurula katılan kişinin, yönetim kurulu ve denetim kurulu üyeliği seçiminde kullanacağı oy sayısı, sahip olduğu veya vekil sıfatıyla kullanmaya yetkili olduğu oy sayısı ile seçim yapılacak yönetim kurulu ve denetim kurulu üye sayısı çarpılmak suretiyle bulunan ve bu suretle ulaşılan birikimli oy sayısının tamamı bir aday için veya birden fazla adaya bölünerek kullanılabilen oy kullanma yöntemidir. Birikimli oy yönteminin uygulanabilmesi için ortaklık ana sözleşmesinde açık hüküm bulunması zorunludur. Hisse senetleri borsada işlem görmeyen ve geçmiş iki yıl içerisinde pay sahibi sayısı sürekli olarak 500 ün üzerinde olduğu herhangi bir şekilde anlaşılan ortaklıkların birikimli oy yöntemini uygulamaları ve ana sözleşmelerinde birikimli oy yöntemine vermeleri zorunludur. Ortaklıklar, bu durumun doğmasını izleyen ilk olağan genel kurullarında ana sözleşmelerini birikimli oy kullanma hükümlerini içerecek şekilde değiştirmekle yükümlüdürler. Diğer ortaklıklar bakımından birikimli oy yönteminin uygulanması ihtiyaridir. 18
Ortaklıkların Yükümlülükleri Ortaklık genel kurullarında birikimli oy kullanılabilmesi için, ortaklık ana sözleşmesinde, a) Oy hakkı veren tüm payların sahiplerinin yönetim ve denetim kurulu üye seçiminde oylarını bir veya birden fazla aday için birikimli olarak kullanabilmelerinin mümkün olduğu yönünde açık bir hükme yer verilmesi, b) Ortaklık yönetim ve denetim kurulu üye sayısının, sabit bir rakam olarak belirlenmesi, c) Yönetim ve denetim kurulu üyeliklerinde görev süresi bitiminden önce azil dışındaki nedenlerle boşalma olması durumu hariç olmak üzere, üyelerin tamamının aynı genel kurulda seçiminin yapılması, d) Yönetim ve denetim kurulu üye seçiminde oy hakkında imtiyaz tanıyan hükümlerin bulunmaması, e) Yönetim ve denetim kurulu üye seçiminde aday gösterme imtiyazı bulunması halinde, kesirli sayılar bir üst tam sayıya tamamlanmak kaydıyla, toplam üye sayısının üçte birinin, aday gösterme imtiyazına sahip grubun önerisine bağlı olmaksızın en az birer üyeliğe, aday gösterme imtiyazına sahip grubun önerisine bağlı olmaksızın genel kurulda gösterilecek adaylar arasından seçim yapılmasına olanak veren hüküm bulunması, gerekmektedir. Birikimli oy kullanma yöntemini kullanması zorunlu ortaklıklar, Kurulun Seri:IV, No:31 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Anonim Ortaklıkların Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ ile yapılan düzenleme gereği, değişiklik yapan Tebliğ in yürürlük tarihi olan 21 Aralık 2003 tarihinden sonraki ilk genel kurullarında ana sözleşmelerini Tebliğ de belirtilen esaslar çerçevesinde değiştirmek ve sonraki genel kurullarında birikimli oy yöntemini uygulamak zorundadırlar. Birikimli Oyun Kullanılmasına İlişkin Esaslar Yönetim ve denetim kurulu üye seçiminin yapılacağı genel kurullarda, birikimli oy yöntemi ile genel hükümlere göre oy kullanımı birlikte uygulanır. Birikimli oy, yazılı oy pusulaları ile kullanılır. Bu pusulularda birikimli oyun dağılımı gösterilir ve oy kullanan kişinin sahip olduğu oy sayısı, adı soyadı ile imzası yer alır. Birikimli oy hesabında, ana sözleşmede belirtilen ve seçimi yapılacak yönetim ve denetim kurulu üye sayısı dikkate alınmaktadır. Oyunu birikimli olarak kullanan kişi, oylarını, oy dağılımını belirtmeksizin birden fazla adaya dağıtırsa, bu oyların adaylara eşit olarak dağıtıldığı kabul edilir. Vekâleten Oy Kullanımında Birikimli Oy Oy hakkını vekil aracılığı ile kullanmak isteyenler, Kurulun Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği uyarınca, vekile verecekleri formda birikimli oy kullanılması yönünde bir talimat vermesi durumunda, vekil bu paylara ilişkin oy hakkını birikimli olarak kullanmak zorundadır. Söz konusu talimatın verilmemesi durumunda, bu paylar, birikimli oy hesabında dikkate alınmaz, paylara ilişkin oy hakkı genel hükümlere çerçevesinde kullanılır. 19
Birikimli Oy Yöntemini Kullanacak Kişinin Yükümlülükleri Birikimli oy kullanacak kişi, genel kurul tarihinden en az iki iş günü önce, birikimli oy kullanma isteğini ortaklığa yazılı olarak bildirmek zorundadır. Bir kişinin bildirim yapması genel kurulda birikimli oy yönteminin uygulanması için yeterli olup, genel kurulda oylarını birikimli kullanmak isteyen diğer kişilerin bildirim yapmış olmaları şartı aranmaz. Çağrı yoluyla vekalet toplanması ve vekalet toplanan paylara ilişkin oyların birikimli kullanılmasının amaçlanması durumunda, çağrı yapacak kişilerin, Kurulun Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği uyarınca düzenleyecekleri Bilgi Formu nda, amacına, birikimli oy yöntemine ilişkin ayrıntılı açıklamalara ve sonuçlarına yer vermesi gerekmektedir. Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına Ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Halka açık anonim ortaklıkların; genel kurullarında vekaleten oy kullanılmasında, sermaye ve yönetiminde kontrolü sağlamak amacıyla pay sahiplerine çağrıda bulunarak vekalet toplanmasında uyulması zorunlu ilke ve esaslar Seri:IV, No:8 sayılı Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. Ortaklıkların olağan ve olağanüstü genel kurullarında vekaleten oy kullanma esasları ile genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekalet toplama girişiminde bulunulmasında ve oy sözleşmesi yapılması için çağrı yoluna başvurulması halinde uyulması gereken ilke ve esaslar bu Tebliğ kapsamındadır.kanuni temsil hallerinde, kanuni temsilci aracılığıyla oy kullanma genel hükümlere tabidir. Vekaleten Oy Kullanılmasına İlişkin Esaslar Ortaklık genel kurullarında oy kullanma hakkına sahip olanlar, bu haklarını vekil tayin ettikleri pay sahipleri aracılığıyla veya ortaklık ana sözleşmesinde aksine hüküm bulunmadıkça pay sahibi olmayanlar aracılığıyla da kullanabilirler.ortaklık esas sözleşmesinde aksine hüküm bulunmadıkça, vekilin, birden fazla ortağı temsilen oy kullanması mümkündür. Ortaklıklarda, vekaletname ile temsil, en az Kurul tarafından belirlenen bilgileri içeren vekaletname formlarının kullanılmasıyla mümkündür. Vekilin, temsil yetkisinin sınırları vekaletname formunda belirlenir. Vekaletname, ilgili olduğu olağan veya olağanüstü ve hukuken bunların devamı sayılan genel kurul toplantısı için geçerlidir. Fakat, tazminat hakkı saklı kalmak kaydıyla, toplantı gününe kadar her zaman için vekaletten azil ve istifa mümkündür. Ancak keyfiyetin, ortaklığa ve karşı tarafa derhal bildirilmesi zorunludur. Vekili azleden oy hakkı sahibi ve istifa eden vekil, bu yükümlülüğe aykırı davranıştan doğabilecek zararlardan sorumludurlar. Vekil, kendisine yazılı olarak vekaletname formlarında talimat verilen konularda, talimata uygun hareket etmekle yükümlüdür. Oy hakkı vekilin özen borcu çerçevesinde kullanılır. Vekilin sorumluluğunu bertaraf eden her türlü kayıt batıldır. 20
Pay Sahiplerine Çağrıda Bulunarak Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Ortaklıkların sermaye ve yönetiminde kontrolü sağlamak amacıyla pay sahiplerine çağrıda bulunarak, genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekalet istenebilir. Çağrıda bulunarak vekalet toplanması ancak esas sözleşmelerinde engel hüküm bulunmayan ortaklıklarda mümkündür. Pay sahiplerine çağrıda bulunarak genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekalet istenmesinde, oy hakkı sahiplerine, vekalet vermelerini temin için herhangi bir menfaat önerilemez ve sağlanamaz. Oy sözleşmesi yapılması için çağrı yoluna başvurulması halinde; çağrıda bulunarak vekalet toplanmasına ilişkin esaslara kıyasen uyulur. Ortaklıklar, çağrı yoluyla vekalet toplama amacıyla Kurula başvurulduğunu belgeleyen kişi ya da kuruluşların müracaatı halinde, pay defterine kayıtlı nama yazılı hisse senedi sahiplerinin adı, soyad ve adreslerini vermek zorundadırlar. Çağrı yoluyla vekalet toplanması halinde Kurul tarafından belirlenen bilgileri içeren vekaletname formunun kullanılması ve bu forma çağrıda bulunarak vekalet toplayanlar tarafından açıklanması zorunlu bilgi formu nun eklenmesi zorunludur. Bilgi formu vekalet toplamaya başlama tarihinden önce vekaletname formu örneği ile birlikte Kurula sunulur. Form, yeterli, dürüst ve açık bilgi verecek şekilde düzenlenmelidir. Kurul başvuru bazında ek bilgilerin vekaletname veya bilgi formunda yer almasını isteyebilir. Vekalet toplanması amacıyla yapılacak her türlü ilan, reklam ve duyurularla ilgili metinler hakkında önceden Kurulun uygun görüşünün alınması şarttır. Çağrı Yoluyla Ortaklık Paylarının Toplanmasına İlişkin Esaslar Halka açık anonim ortaklıkların pay sahiplerine yapılacak zorunlu ve isteğe bağlı çağrıya ilişkin ilke ve esaslar Seri:IV, No:44 sayılı Çağrı Yoluyla Ortaklık Paylarının Toplanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmiştir. Çağrıda, ortaklığın aynı gruba dahil tüm payları eşit muameleye tabi tutulacaktır. Çağrıda ödenecek bedel Türk Lirası cinsinden nakit, menkul kıymet veya kısmen nakit kısmen menkul kıymet olarak belirlenebilecektir. Ancak pay sahibinin talebi halinde çağrı bedelinin nakden ödenmesi zorunludur. Çağrı bedelinin tamamen veya kısmen menkul kıymet cinsinden belirlenmesi durumunda menkul kıymetin borsada işlem görmesi gerekmektedir. Çağrıya karşılık veren pay sahipleri, satmaya karar verdikleri payları, çağrıda bulunanlar adına alım işlemlerini gerçekleştiren aracı kuruluşa, bilgi formu ile ilan edilen çerçevede ve genel hükümler doğrultusunda teslim ederek, satışı gerçekleştireceklerdir. 21
Çağrıda Bulunma Yükümlülüğüne İlişkin Esaslar Herhangi bir kişi veya birlikte hareket ettiği kişiler tarafından, bir ortaklığın yönetim kontrolünün belli bir grup payların iktisabı ile elde edilmesi halinde, ortaklığın diğer grupveya gruplarına dahil tüm pay sahiplerinin haklarını koruyacak şekilde çağrıda bulunulması zorunludur. Ortaklığın sermayesinin veya oy haklarının %50 ve daha fazlasına tek başına veya birlikte hareket ettikleri kişilerle beraber, doğrudan veya dolaylı olarak sahip olunması yönetim kontrolünün elde edilmesi olarak kabul edilmektedir. Bunun dışında, Tebliğ ile, söz konusu orana bağlı olmaksızın, yönetim kurulu üye sayısının salt çoğunluğunu seçme veya genel kurulda söz konusu sayıdaki üyelikler için aday gösterme hakkını veren imtiyazlı payların elde edilmesi de yönetim kontrolünün elde edilmesi olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede, anonim ortaklık sermayesinin ve oy haklarının %50'si iktisap edilmese dahi, yönetim hakimiyetini sağlayan imtiyazlı payların elde edilmesi, çağrı yükümlülüğünü doğuracaktır. Pay devri ile yönetim kontrolünün daha önce ortaklıkta yönetim kontrolüne sahip olanlar ile eşit olarak paylaşılması halinde, çağrıda bulunma yükümlülüğü doğmayacaktır. Aşağıdaki hallerin varlığı halinde de çağrıda bulunma yükümlülüğünün doğmadığı kabul edilecektir. - Yönetim kontrolünün, tüm pay sahiplerine ellerinde bulundurdukları payların tamamı için yapılan isteğe bağlı bir çağrıyı takiben elde edilmesi durumunda, - İmtiyazlı paylarla yönetim kontrolüne sahip olan ortak veya birlikte hareket ettiği kişiler tarafından gerçekleştirilen pay alımları ile ortaklık sermayesinin veya oy haklarının %50 veya daha fazlasına sahip olunması halinde, - Yönetim kontrolüne sahip olan ortağın, ortaklıktaki sermaye payının %50 oranının altına düşmesinden sonra yönetim kontrolü üçüncü kişilere geçmeden yapacağı pay alımları ile ortaklık sermayesinin veya oy haklarının %50 veya daha fazlasına tekrar sahip olması halinde, - Yönetim kontrolünü sağlayan ortaklık paylarının ve oy haklarının, aynı gerçek veya tüzel kişi tarafından kontrol edilen grup içerisinde yapılan devir işlemlerisebebiyle elde edilmesi durumunda. 22
Ayrıca, düzenleme ile zorunlu çağrıdan muafiyet halleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. - Ortaklık paylarının veya oy haklarının iktisabının, finansal güçlük içinde bulunan ortaklığın mali yapısının güçlendirilmesi bakımından zorunlu olan bir sermaye yapısı değişikliği gereğince gerçekleştirilmesi. - Ortaklık sermayesinde sahip olunan paylardan veya oy haklarından çağrı yapma zorunluluğunu gerektiren kısmın Kurulca uygun görülecek sürede elden çıkarılacağının taahhüt edilmesi veya elden çıkarılması. - Ana ortaklıktaki yönetim kontrolü değişikliğinin, ana ortağın paylarına sahip olduğu halka açık anonim ortaklıktaki yönetim kontrolünün elde edilmesi amacını taşımaması. - Özelleştirme kapsamındaki ortaklıklarda kamu paylarının satışı. Yönetim kontrolünü sağlayan payların ve oy haklarının iktisabını izleyen altı iş günü içerisinde gereken bilgi ve belgelerle birlikte çağrı yapmak üzere Kurul a başvurulması zorunludur. Çağrı yükümlülüğünün doğduğu günden itibaren kırkbeş iş günü içerisinde ortaklığın diğer ortaklarına ait payları satın almak üzere fiili çağrı işlemine başlanması zorunludur. Fiili çağrı süresi on iş gününden az yirmi iş gününden fazla olamaz. Çağrı yükümlülüğünün doğduğu günden itibaren kırkbeş iş günü içerisinde ortaklığın diğer ortaklarına ait payları satın almak üzere fiili çağrı işlemine başlanmasını zorunlututan düzenlemede, zorunlu çağrı yükümlülüğünün doğduğu günden itibaren kırkbeş iş günü içerisinde ortaklığın diğer ortaklarına ait payları satın almak üzere fiili çağrı işlemine başlanmaması halinde, kırkbeş iş gününü aşan her gün için çağrı fiyatına faiz işletileceği hükme bağlanmıştır. İsteğe Bağlı Çağrıya İlişkin Esaslar Ortaklık paylarının tamamı ya da bir kısmı için, ortaklar veya üçüncü şahıslar tarafından isteğe bağlı çağrı yapılabilecektir. İsteğe bağlı çağrıya ilişkin olarak, çağrı yoluyla pay toplama girişiminde bulunanlar, çağrının fiili başlangıcına kadar ortaklığın paylarını satın almaktan vazgeçebileceklerdir. 1.7.7.ANONİM ORTAKLIKLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ SPKn.na anonim ortaklıkların dışında tabi olan sermaye piyasası kurumlarının da mevcut olması nedeniyle, yükümlülükler sadece anonim ortaklıkların tabi olduğu yükümlülükler ve anonim ortaklıklar ile sermaye piyasası kurumlarının tabi olduğu yükümlülükler başlıkları altında açıklanacaktır. 1.7.8.ANONİM ORTAKLIKLARIN UYACAKLARI ESASLAR 1.7.9.ANONİM ORTAKLIKLARIN SERMAYE PİYASASI KURULU KAYDINA ALINMALARI Kurul, Sermaye Piyasası Kanunu na tabi ihraçcıların kaydını tutar. Sermaye piyasası araçlarının herhangi bir şekilde halka satıldığını veya halka açık anonim ortaklık statüsünün kazanıldığını öğrenen ortaklıklar Kurul kaydına alınmak üzere Sermaye Piyasası Kuruluna başvururlar. 23
1.7.10.KANUNA TABİ OLAN ANONİM ORTAKLIKLARIN UYACAKLARI ESASLAR Sermaye Piyasası Kanununa tabi olan anonim ortaklıkların uyacakları esaslar, 19.03.2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Seri:IV, No:41 sayılı Tebliğ ile düzenlenmiştir. 1.7.10.1.DEĞERLEME YAPTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ Payları borsada işlem gören ortaklıklar ile ilişkili tarafları arasındaki varlık, hizmet veya yükümlülük transferleri işlemlerinde her bir işlemin tutarının, ortaklığın Kurul düzenlemeleri uyarınca kamuya açıklanan son yıllık finansal tablolarında yer alan aktif toplamının veya brüt satışlar toplamının %10'una veya daha fazlasına ulaşacağının öngörülmesi durumunda, işlem öncesinde, Kurulca esasları belirlenen kuruluşlara işlemin değerlemesinin yaptırılması zorunludur. Bu çerçevede, ilişkili taraf işlemlerinin değerlemesini yapan kuruluş, işlemin şartlarının adil ve makul olup olmadığına ilişkin görüşüne raporunda yer vererek raporunu ortaklık yönetim kuruluna sunar. Ortaklık yönetim kurulu, söz konusu raporu dikkate alarak ilişkili taraf ile yapılacak işlemlerin gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceğine karar verir. İlişkili taraf işlemlerinin gerçekleştirilmesi durumunda, işlemlerin taraflarının birbirleriyle olan doğrudan veya dolaylı ilişkileri ile işlemlerin niteliğine ilişkin bilgiler; değerlemede kullanılan varsayımları ve değerleme sonuçlarını içeren değerleme raporu özeti; işlemler değerleme raporunda ulaşılan sonuçlara uygun bir şekilde gerçekleştirilmemişse budurumun gerekçesine ilişkin açıklama, yapılacak ilk genel kurul toplantısından 15 gün önce ortakların incelemesine açılarak söz konusu işlemler hakkında genel kurul toplantısında ortaklara bilgi verilir. İlişkili taraf tanımı Tebliğde yapılmıştır. Buna göre ilişkili taraf, Kurulun muhasebe standartları düzenlemelerinde tanımlanan ilişkili tarafı ifade etmektedir. Kurulun Seri:VI, No:25 Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında Tebliğin 502 nci maddesine göre, bir taraf, aşağıdaki durumlardan herhangi birinin varlığı halinde bir işletme ile ilişkili olarak kabul edilir: 24
a) Tarafın doğrudan veya bir ya da daha fazla aracı vasıtasıyla dolaylı olarak; 1- Bir işletmeyi kontrol etmesi veya işletme tarafından kontrol edilmesi veya kendisini kontrol eden işletmenin aynı zamanda başka bir işletmeyi kontrol etmesi (Bu durum; ana ortaklıklar, bağlı ortaklıklar ve grubun diğer şirketlerini içerir.), 2- İşletme üzerinde önemli derecede etki sağlayacak bir hakkının bulunması, 3- İşletme üzerinde müşterek kontrolünün bulunması; b) Tarafın işletmenin iştiraki olması; c) Tarafın müşterek yönetime tabi bir teşebbüs olduğu durumlarda, müteşebbislerden birinin işletme olması; d) Tarafın; işletme faaliyetlerinin planlanması, yürütülmesi ve denetlenmesi ile doğrudan veya dolaylı olarak yetkili ve sorumlu olan, işletmenin veya işletmenin ana ortaklığının yönetim kurulu üyesi, genel müdür gibi yönetici personelden olması; e) Tarafın, bu maddenin (a) veya (d) bentlerinde belirtilen kişilerin yakın aile üyelerinden biri olması; f) Tarafın, bu maddenin (d) veya (e) bentlerinde belirtilen kişilerin doğrudan veya dolaylı olarak kontrol veya müşterek kontrol hakkının olduğu veya üzerinde önemli derecede etkide bulunduğu ya da yarıdan fazla oy hakkına sahip olduğu bir işletme olması; g) Tarafın, işletmenin veya bu işletmenin ilişkili tarafı olan herhangi bir işletmenin çalışanlarının emeklilik haklarıyla ilgili bir fon veya işletme olması. Yaygın Ve Süreklilik Arz Eden İşlemlerin Değerlemesi Payları borsada işlem gören ortaklıklar ile ilişkili tarafları arasındaki yaygın ve süreklilik arz eden varlık, hizmet ve yükümlülük transferleri işlemlerinde işlemlere ilişkin şartlar yönetim kurulu tarafından belirlenir. Payları borsada işlem gören ortaklıkların, ilişkili taraflarla olan yaygın ve süreklilik arz eden varlık, hizmet ve yükümlülük transferleri işlemlerinin tutarının Kurul düzenlemeleri uyarınca kamuya açıklanacak yıllık finansal tablolarında yer alan aktif toplamının veya brüt satışlar toplamının % 10'una veya daha fazlasına ulaşacağını öngörmeleri halinde bu şartların adil ve makul olup olmadığına ilişkin olarak Kurulca esasları belirlenen kuruluşlara işlemler öncesinde değerleme yaptırmaları zorunludur. Ortaklık yönetim kurulu, söz konusu raporu dikkate alarak ilişkili taraf ile yapılacak işlemlerin gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceğine karar verir.ilişkili taraflarla yürütülen işlemler öncesinde değerlemeye tabi tutulan yaygın ve süreklilik arz eden işlemlerle ilgili olarak, her hesap dönemi sonunda, değerleme kuruluşu tarafından, işlemler öncesinde yapılan değerleme çalışmalarında ulaşılan sonuçlar ile bu sonuçlar çerçevesinde yönetim kurulu tarafından belirlenen şartlara uyulup uyulmadığı hususunda bir rapor hazırlanır ve bu raporun özeti yıllık olağan genel kurul toplantısından 15 gün önce ortakların incelemesine açılarak söz konusu işlemler hakkında genel kurul toplantısında ortaklara bilgi verilir. İlişkili taraflarla olan yaygın ve süreklilik arz eden işlemlerin izleyen hesap döneminde de sürdürülmesine karar verilmesi halinde ortaklık yönetim kurulu tarafından işlemlere ilişkin şartlar gözden geçirilir ve gerektiği takdirde yeniden belirlenir. Bu işlemlerin izleyen hesap dönemi sonunda Kurul düzenlemeleri uyarınca kamuya açıklanacak yıllık finansal tablolarda yer alan aktif toplamın veya brüt satışlar toplamının %10'una veya daha fazlasına ulaşacağının öngörülmesi durumunda izleyen hesapdöneminde uygulanacak şartların adil ve makul olup olmadığına ilişkin olarak Kurulca esasları belirlenen kuruluşlara değerleme yaptırılır. 25
Pay Sahipleri İle İlişkiler Birimi Payları GİP te işlem görenler hariç olmak üzere borsada işlem gören ortaklıklarda pay sahipliği haklarının kullanılması konusunda faaliyet gösteren, yönetim kuruluna raporlama yapan ve yönetim kurulu ile pay sahipleri arasındaki iletişimi sağlayan pay sahipleri ile ilişkiler biriminin oluşturulması zorunludur. Pay sahipleri ile ilişkiler biriminin yöneticisinin adı, soyadı ve iletişim bilgileri ile bu bilgilerde meydana gelen değişiklikler Kurul'un özel durumların kamuya açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde, borsa bülteninde ilan edilmek üzere borsaya bildirilir. Pay sahipleri ile ilişkiler biriminin başlıca görevleri aşağıda yer almaktadır. a) Pay sahiplerine ilişkin kayıtların sağlıklı, güvenli ve güncel olarak tutulmasını sağlamak, b) Şirket ile ilgili kamuya açıklanmamış, gizli ve ticari sır niteliğindeki bilgiler hariç olmak üzere, pay sahiplerinin şirket ile ilgili yazılı bilgi taleplerini yanıtlamak, c) Genel kurul toplantısının yürürlükteki mevzuata, esas sözleşmeye ve diğer şirket içi düzenlemelere uygun olarak yapılmasını sağlamak, ç) Genel kurul toplantısında, pay sahiplerinin yararlanabileceği dokümanları hazırlamak, d) Oylama sonuçlarınınkaydının tutulmasını ve sonuçlarla ilgili raporların pay sahiplerine yollanmasını sağlamak, e) Mevzuat ve şirketin bilgilendirme politikası dahil, kamuyu aydınlatma ile ilgili her türlü hususu gözetmek ve izlemek. Ortaklıkların Sermaye Piyasası Mevzuatına Uyum Kapasitesinin Güçlendirilmesi Payları GİP te işlem görenler hariç olmak üzere borsada işlem gören ortaklıklarda, ortaklığın sermaye piyasası mevzuatından kaynaklanan yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ve kurumsal yönetim uygulamalarında koordinasyonu sağlayan bir personelin görevlendirilmesi zorunludur. Görevlendirilen personelin "Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisansı"na ve "Kurumsal Yönetim Derecelendirme Uzmanlığı Lisansı"na sahip olması, ortaklıkta tam zamanlı üst düzey yönetici olarak çalışması ve en üst düzey icracı yöneticiye çalışmaları hakkında raporlama yapması zorunludur. Ortaklık yönetim kurulu tarafından kurumsal yönetim komitesinde de görevlendirilebilecek olan söz konusu personelin adı, soyadı ve iletişim bilgileri ile bu bilgilerde meydana gelen değişiklikler Kurul a bildirilir. Payları İMKB Serbest İşlem Platformu nda işlem gören halka açık anonim ortaklıkların; a) Pay sahipleri ile ilişkiler birimi oluşturulması, b) Ortaklığın sermaye piyasası mevzuatından kaynaklanan yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ve kurumsal yönetim uygulamalarında koordinasyonu sağlayan bir personelin görevlendirilmesi, yükümlülükleri bulunmamaktadır. 26
Ortaklıkların Sermaye Piyasası Mevzuatına Uyum Kapasitesinin Güçlendirilmesi İçin Görevlendirilecek Personele İlişkin Muafiyetler Payları borsada işlem gören ortaklıklardan aşağıda yer alan koşullardan birini sağlayanların, yukarıda belirtilen faaliyetleri yerine getirmek üzere görevlendireceği personelin "Kurumsal Yönetim Derecelendirme Uzmanlığı Lisansı"na sahip olması zorunlu değildir. a) Her yılın altıncı ve onikinci ayları sonu itibariyle yeniden hesaplanmak üzere, ilgili borsa tarafından açıklanan piyasa değeri 200.000.000 TL nin altında olan payları borsada işlem gören ortaklıklar, b) Payları borsada işlem gören birden çok ortaklığın aynı tüzel kişi tarafından tamamen veya müştereken kontrol ediliyor olması durumunda; ilgili tüzel kişi bünyesinde Tebliğin 8 inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen niteliklere sahip bir personel istihdam edilmesi koşuluyla, aynı tüzel kişi tarafından tamamen veya müştereken kontrol edilen payları borsada işlem gören ortaklıklar. Yeniden Değerleme Yapan Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar Kurulun Seri:VIII, No:3 sayılı Yeniden Değerleme Yapan Anonim Ortaklıkların Sermaye Piyasası Kanunu Açısından Uyacakları Esaslar Tebliğine göre hisse senetlerini halka arzetmiş olan veya ortak sayısı 250'den fazla olduğu için arzetmiş sayılan ortaklıklardan yeniden değerleme yapanların değer artışını sermayelerine ekleyerek ortaklarına bedelsiz hisse senedi vermeleri Kurul iznine tabi değildir, yeniden değerleme değer artış fonu tahvil ihraç limitinin hesaplanmasında dikkate alınır ve bu fonun sermaye eklenmesi nedeniyle kayıtlı sermaye tavanın aşılması mümkündür. 1992 yılında yapılan Kanun değişikliği ile izin sistemi yerine kayda alma sistemine geçilmiş ve yeniden değerleme değer artış fonunu sermayelerine ekleyen ortaklıkların bedelsiz hisse senedi çıkarmaları da Kurul kaydına tabi kılınmıştır. 1.7.10.2.ANONİM ORTAKLIKLARIN KAR VE BEDELSİZ PAY DAĞITMA YÜKÜMLÜLÜKLERİ Anonim şirketlerde kâr dağıtımı konusunda TTK bazı esaslar koymuş, Sermaye Piyasası Kanunu ise halka açık şirketlerde kâr dağıtımında da bazı yeni hükümler getirmiştir. Bu nedenle, kar dağıtımı konusunda, TTK, halka açık şirketler açısından SPKanunu ve vergi kanunları birlikte dikkate alınmalıdır. Halka açık anonim ortaklıkların esas sözleşmelerinde birinci temettü oranının gösterilmesi zorunludur. Bu oran, Kurul tarafından belirlenecek ve tebliğlerle ilan edilecek miktardan aşağı olamaz. Kurul aşağıda ayrıntıları verilecek olan Seri:IV, No:27 tebliğ ile bu konuda düzenleme yapmış olup; ortaklıkların birinci temettü tutarı, hesap dönemi kârından kanunlara göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmiş yıl zararları düşüldükten sonra kalan dağıtılabilir kârın %20 sinden az olamaz. Kurul, ihraçcıların türleri ve dağıtılabilir kar tutarları itibariyle temettü dağıtım zorunluluğunu kaldırabilir veya erteleyebilir. 27
Yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere kardan pay dağıtılabilmesi için esas sözleşmede hüküm bulunması şarttıryasa hükmü ile ayrılması gereken yedek akçeler ve esas sözleşmede pay sahipleri için belirlenen birinci temettü ayrılmadıkça başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kar aktarılmasına ve yönetim kurulu üyeleri ile, memur, müstahdem ve işçilere kardan pay dağıtılmasına karar verilemez ve birinci temettü ödenmedikçe bu kişilere kardan pay dağıtılamaz. Temettü, hesap dönemi sonu itibariyle mevcut payların tümüne, bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın eşit olarak dağıtılır. Halka açık anonim ortaklıklar, sermaye piyasası mevzuatına uygun olarak düzenlenmiş ve bağımsız denetimden geçmiş üçer aylık ara dönemler itibariyle hazırladıkları mali tablolarında yer alan karlarından; - Kanunlara ve esas sözleşmeye göre ayırmak zorunda oldukları yedek akçeler ile vergi, fon ve mali karşılıklar ve varsa geçmiş yıllar zararları düşüldükten sonra kalan kısmın yarısını ve genel kurulca onaylanan yıl sonu bilançosunda yer alan yedek akçe tutarını geçmemesi, - Ana sözleşmelerinde hüküm bulunması ve genel kurul kararıyla ilgili yılla sınırlı olmak üzere yönetim kuruluna yetki verilmesi, - Anılan genel kurul toplantısında, dağıtılacak temettü avansının, ilgili hesap dönemi sonunda yeterli kar oluşmaması veya zarar oluşması durumlarında, bir önceki yıla ait bilançoda yer alan olağanüstü yedek akçelerden ya da olağanüstü yedek akçe tutarının zararı karşılamaya yeterli olmaması durumunda temettü avansı karşılığında alınan teminatın paraya çevrilip gelir kaydedilerek bu tutardan mahsup edileceği hususunun da karara bağlanması, koşullarıyla temettü avansı dağıtabilirler. Bir hesap döneminde verilecek toplam temettü avansı tutarı bir önceki yıla ait dönem karının kanunlara ve esas sözleşmeye göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali karşılıklar ve varsa geçmiş yıllar zararları düşüldükten sonra kalan kısmının yarısını ve genel kurulca onaylanan yıl sonu bilançosunda yer alan olağanüstü yedek akçe tutarını aşamaz. Olağanüstü yedek akçe tutarına ilişkin sınır, ortaklığın geçmiş iki yıllık mali tablolarında vergi öncesi dönem karı elde etmiş olması ve dağıtılacak temettü avansı tutarının tamamının, yıl sonunda zarar oluştuğu veya oluşan karın dağıtılan temettü avansını karşılamaya yetmediği takdirde, geçmiş yıl olağan yedek akçe tutarından karşılanamayan kısmın karşılanmasında kullanılmak üzere ortaklık lehine Kurulca belirlenecek esaslar dahilinde teminat altına alınması şartıyla uygulanmayabilir. Önceki dönemde ödenen temettü avansları mahsup edilmeden ilave temettü avansı verilmesine ve temettü dağıtılmasına karar verilemez. Yönetim kurulu üyeleri ve temsilcisi oldukları tüzel kişiler, şirket denetçileri, bağımsız denetimi yapanlar ve bağlı oldukları gerçek ve tüzel kişiler; ara dönemler bilanço ve gelir tablolarının gerçeği aksettirmemesinden veya mevzuat ile muhasebe ilke ve kurallarına uygun olarak düzenlenmemiş olmasından doğan zararlar için şirkete, pay sahiplerine, şirket alacaklılarına ve ayrıca doğrudan doğruya olmak üzere temettü avansının kararlaştırıldığı veya ödendiği bilanço yılı içinde pay senedi iktisap etmiş bulunan kişiler ile üçüncü kişilere karşı müteselsilen sorumludurlar. Hukuki sorumluluk doğuran hallerin varlığı halinde, pay sahipleri, yönetim kurulu üyeleri, denetçiler ve Kurul tarafından kararın ilanından itibaren otuz gün içinde iptal davası açılabilir. Kurul, yasalardan kaynaklanan yükümlülüklerin doğruluk incelemesi dahil bilanço ve gelir tablolarını denetleme ve düzeltmeye yetkilidir. Vergi Usul Kanununun vergi incelemesine ilişkin hükümleri saklı olup, uygulamaya ilişkin esaslar Kurul tarafından belirlenir. 28
Halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımlarında, bedelsiz paylar artırım tarihindeki mevcut paylara dağıtılır. Halka açık anonim ortaklıklar; yönetim, denetim veya sermaye bakımından dolaylı veya dolaysız olarak ilişkili bulunduğu diğer bir teşebbüs veya şahısla emsallerine göre bariz şekilde farklı fiyat, ücret ve bedel uygulamak gibi örtülü işlemlerde bulunarak karını ve/veya mal varlığını azaltamaz. 1.7.10.2.1.TTK NA TABİ ANONİM ŞİRKETLERDE KAR DAĞITIMI TTK ya tabi şirketlerde kar payı dağıtımı aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. TTK nın 469 uncu maddesinde kanuni ve ihtiyari yedek akçelerle kanun ve esas mukavele hükmünce ayrılması gerekli diğer paralar safi kardan ayrılmadıkça kar payı dağıtılamayacağı ifade edilmiştir. Buna göre kar dağıtımından önce bu yükümlülüklerin yerine getirilmesi gerekmektedir. Dönem Ticari Kârı: Şirketlerin gelir tablosunda yer alan vergi ve yasal yükümlülüklerden önceki kardır. Dönem Net Kârı: Dönem ticari karından hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülükler düşülerek dönem net karına ulaşılır. Ancak verginin üzerinden hesaplandığı matrah -mali kar- dönem ticari karından farklıdır. Bir başka deyişle vergi, mali kar üzerinden hesaplanmakta, kar dağıtımında ise mali kar değil ticari kar dikkate alınmaktadır. Ticari kar ile mali kar arasında vergi muafiyet ve istisnaları ile vergi açısından kabul edilmeyen giderler nedeniyle fark oluşmaktadır. Dönemticari karına/karından vergikanunları çerçevesinde gerekli eklemeler ve indirimler yapıldıktan sonra bulunan matrah üzerinden hesaplanan vergi ile diğer yasal yükümlülükler düşüldükten sonra dönem net karına ulaşılır. 29