TÜRKİYE NİN FİZİKİ ÖZELLİKLERİ
? DÜNYA NIN OLUŞUMU I. Jeolojik Zaman : Türkiye de ve dünyada En eski kıvrımlarla kıta çekirdekleri oluşmuştur.kırşehir, Bitlis, Yıldız Dağları, Menteşe Dağları, Zonguldak çevresindeki taşkömürü yatakları bu dönemde oluşmuştur. II. Jeolojik Zaman : Dinozorlar bu dönemde yaşamıştır. Memeliler ve kuşlar bu dönemde ortaya çıkmıştır. Türkiye de düzleşmelerin egemen olduğu dönemdir. Dünyada kıtaların oluştuğu dönemdir. III. Jeolojik Zaman : Günümüzdeki canlı türleri ortaya çıktı. Alp- Himalya kıvrımları oluştu. Türkiye de bu kuşağın uzantısı olan Toroslar ve Karadeniz Dağları oluştu. Türkiye nin çok şiddetli sarsıldığı, toptan yükseldiği, volkanların etkin olduğu, linyit, tuz, borasit ve petrol yataklarının oluştuğu dönemdir. IV. Jeolojik Zaman : İlk dönemleri buzul çağını yaşamış. Zamanın sonlarına doğru insan dünyaya gelmiş, Marmara Denizi, Boğazlar ve Ege Denizi oluşmuş Kıbrıs Türkiye den ayrılmıştır. Jeolojik devirlerin oluşmasıyla yer altı zenginlikleri doğrudan ilişkilidir. Krom, demir, kurşun, pirit ve manganez Volkanizma ile ilgilidir. Kayatuzu, jips, fosfat oluşumu şiddetli buharlaşma ile ilgilidir.
1 2 Dağ Oluşumu (Orajenik Hareketler) 1 Kıvrımlı Dağlar: Orejenez sırasında tortul tabakalar esnekse hamur gibi kıvrılırlar. Bu kıvrımların yüksekte kalan bölümüne Antiklinal (dağ) Çukurda kalan bölümlerine Senklinal (oluk-çanak) denir. Türkiye deki Karadeniz Dağları, Toroslar bu özelliğe sahiptir. 4 3
Dağ oluşumu (Orajenik Hareketler) 2 Kırıklı Dağlar: Orajenez sırasında tortul tabakalar çok sertleşmişse kıvrılamaz. Basınca dayanamayarak kırılırlar. Bu şekilde oluşan dağlara da kırıklı dağlar denir. Bu kırıkların yüksekte kalan bölümüne Horst (dağ) alçakta kalan çukurluklara ise graben (çöküntü hendeği) denir. Ege Böl. Dağları ve Nur Dağları Türkiye deki örnekleridir. Çöküntü hendekleri ise Ege Ovaları ve Amik Ovası dır. Fay Fay
Türkiye de Kırıklı Yapı Kaz D. Madra D. Yunt D. Boz D. Edremit O. Edremit Kör. Bakırçay (Dikili) O. KaMaYuBAM Gediz (Menemen) O K.Menderes (Selçuk) O. Aydın D. Menteşe D. B.Menderes (Balat) O. EBeM Küçük Büyük Çine Çandarlı İzmir Kuşadası Güllük Gökova EÇİKGülGök Çine
Yer Kabuğu Yaylanması (Epirojenik Hareketler) Bu hareketin oluşum nedeni dünya kabuğu üzerindeki ağırlık dengelerinin değişmesidir. Kabuk mağma üzerinde yüzen bir kütledir. Ağırlığının arttığı alanlar mağma içinde daha çok gömülürken ağırlığı azalan bölümler ise daha yukarı çıkarlar. Anadolu 10-15 milyon yıldır epirojenik olarak yükselmektedir(jeoantiklinal). Buna karşılık Karadeniz çanağı ve Akdeniz çanağı (jeosenklinal) oluşmuştur. Çukurova ve Ergene Havzası da çökme halindedir. IV. Jeolojik zamanda Marmara, Ege Denizi ve Boğazlarda bu oluşum sonucu ortaya çıkmışlardır. Deniz ilerlemesi(transgresyon): Karanın alçalmasıyla denizin alçalan yerleri doldurmasıdır. Deniz gerilemesi(regresyon): Karanın yükselmesi sonucu denizin çekilmesidir.
Volkanizma Taş hamuru anlamına gelen mağmanın yerin derinliklerinden yer yüzüne çıkmasıdır. Yanardağ püskürmelerinde önce gaz daha sonrada lav ve tüfler yeryüzüne çıkmaktadır. Akışkan maddeye lav, katı olanına ise tüf adı verilir. Yanardağlar genellikle koni biçimindedir. Onun için bu yapıya volkan konisi denir. Bunların tepesindeki çukurluğa krater, krateri mağma haznesine bağlayan yerede baca denir. Ana konilerin dışındakilere yan koni ve yan baca denir. Bazı yanardağlar oluştuktan sonra yeniden faliyete geçerler. Yeni patlamayla tepe kısmı uçar, yada içe doğru çöker. Burada oluşan geniş çukurluğa kaldera denir. Ülkemizdeki Nemrut böyle bir yapıya sahiptir.
Yeryüzündeki Aktif Volkanlar Büyük Okyanus çevresi(pasifik çemberi) Fuji, Filipin Adaları Atlas Okyanusunun orta kesimi Surtsey(İzl.) Akdeniz ve çevresi - Etna Afrika ve Asya nın orta kesimleri Krater Nemrut
Türkiye de Volkanizma Karadeniz Bölgesi: Köroğlu Dağları Marmara Bölgesi: Uludağ Ege Bölgesi: Kula Volkanları (En genç) Akdeniz Bölgesi: Hassa yöresi (Hatay) İç Anadolu Bölgesi: Karadağ, Karacadağ, Hasan Dağı, Melendiz, Erciyes Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Karacadağ Doğu Anadolu Bölgesi: Nemrut, Süphan, Tendürek, B.Ağrı, K.Ağrı Meke Tuzlası Kula Volkanları
Deprem Deprem: Yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayıdır. Depremler, Çok engebeli bölgelerde, Yer kabuğunun yeni kıvrılmış veya kırılmış yerinde, Genç kıvrımlarla, vadilerin birleştiği yerlerde, Dağ yamaçlarının denizin derinliklerine kadar indiği alanlarda meydana gelir. Depremleri inceleyen bilim dalına sismoloji, depremle oluşan sismik dalgaların süre ve genlik gibi özelliklerini kaydeden aygıta sismograf denir.
Deprem Depremin büyüklüğü gerçekte deprem sırasında açığa çıkan enerjinin büyüklüğüdür. Bundan magnitüd olarak da söz edilir. Bu yöntem ilk olarak Charles Richter tarafından bulunduğu için ölçeğe de Richter Ölçeği denir. Genellikle büyüklüğü 3 ten küçük depremleri hissetmeyiz. Depremin şiddetiyse depremin yerkabuğundaki etkilerinin bir ölçüsüdür. Depremin o bölgedeki canlılar ve yapılar üzerindeki etkisine bakılarak birtakım şiddet cetvelleri hazırlanmıştır. Bunların en bilineni Mercalli Şiddet Cetveli dir.
Deprem çeşitleri Tektonik depremler Tektonik depremler yerkabuğunun, jeolojik sebeplerle bozulmuş olan izostatik dengesini elde etmesinden doğabileceği gibi, bazı faylar boyunca gelişen ağır ve belirsiz kaymaların sebep olduğu gerilim yığınlarından da ileri gelebilir. Volkanik depremler Bunlar volkanların püskürmesi sonucu oluşurlar.yerin derinliklerinde ergimiş maddenin yeryüzüne çıkışı sırasındaki fiziksel ve kimyasal olaylar sonucunda oluşan gazların yapmış oldukları patlamalarla bu tür depremlerin meydana geldiği bilinmektedir. Bunlar da yanardağlarla ilgili olduklarından yereldirler ve önemli zarara neden olmazlar. Çöküntü depremleri Yer altındaki boşlukların (mağara), kömür ve maden ocaklarında galerilerin, tuz ve jipsli arazilerde erime sonucu oluşan boşlukların tavan blokunun çökmesi ile oluşurlar. Hissedilme alanları yerel olup enerjileri azdır fazla zarar getirmezler.
Türkiye de deprem bölgeleri Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF): Saros Körfezi nden başlayarak Marmara Denizi, İzmit Körfezi, Kuzey Anadolu Dağları nın güneyinden geçerek Van Gölü nün kuzeyinden ülkemizi terkeden hattır. Dünyanın en hızlı hareket eden ve en aktif sağ-yanal atımlı faylarından biridir. Batı Anadolu Fay Hattı (BAF): Ege Bölgesi nde Horst ve grabenlerin bulunduğu alanda görülür. Güney Anadolu Fay Hattı (GAF): Hatay daki Amik Ovası ndan başlayarak Güneydoğu Anadolu nun kuzeyinden geçip Van Gölü nün güneyine kadar uzanır ve Türkiye yi terkeder.
Türkiye de deprem riski az olan yerler İç Anadolu da: Konya, Karaman, Aksaray çevresi. Akdeniz de: Taşeli Platosu ve çevresi. Güneydoğu Anadolu da: Mardin, Midyat çevresi. Marmara da: Yıldız Dağları, Kırklareli, Ergene çevresi. Karadeniz de: Rize, Trabzon, Giresun, Artvin ve Sinop çevresi. Depreme karşı alınacak önlemler Sert yapılı araziler üzerine yerleşim yeri kurmak İnşaatlarda dayanıklı malzeme kullanmak Az katlı binalar yapmak Kat sayısına sınırlamalar getirmek Depreme karşı halkı bilinçlendirmek Fay hatları üstünde yerleşim alanları yapmamak