Türkiye de Süne Mücadelesinde 80 Yıl (1928 2007)

Türkiye de Süne Mücadelesinde 80 Yıl (1928 2007) Erhan KOÇAK Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ankara Özet Makalede Türkiye de hububatın en önemli zararlısı süne (Eurygaster spp., Heteroptera, Scutelleridae) ile mücadelenin resmi olarak başladığı 1928 yılından günümüze kadar geçen 80 yıllık süreçteki mücadele ele alınmıştır. Süne ye karşı, 1928 1954 yapılan fiziksel mücadele uygulamaları ile 1955 yılından günümüze kadar devam eden ve sadece nimf dönemi ve sabit bir ekonomik zarar eşiği ve emgi oranı temel alınarak yapılan kimyasal mücadele uygulamaları değerlendirilmiştir. Kimyasal mücadelede kullanılan toplam ve dekara uygulanmış olan aktif madde miktarları ile uygulanan alan büyükleri hem aktif maddelere göre hem de insektisit grupları dikkate alınarak yıllara göre verilmiştir. Ayrıca kullanılan formülasyonların uygulama tipleri, uygulandıkları yıllar ve uygulama yapıldıkları alanlar belirlenerek mücadelenin durumu ortaya konulmuştur. Kimyasal mücadelede uçakla ilaçlamadan yer aletlerine geçiş sürecine il ve bölgeler bazında değinilerek sonraki süreçte yaşanabileceklere işaret edilmiştir. Süne nimfleri ile kışlamış erginlerin meydana getirdikleri zararlar, ekonomik zarar eşikleri ve buğdaydaki emgi oranları hakkında ülkemiz ve dünyada yapılan çalışmaların sonuçları ve ülkemizdeki hububat alım politikaları değerlendirilmiştir. Ülkemizde kimyasal mücadele başlangıcından itibaren sünenin nimf dönemi hedef alınarak uygulanmakta olduğu fakat ilaçlanan alanların sürekli artış göstermesi nedeniyle gerekçeleriyle birlikte farklı dönemde mücadele uygulaması önerilmiştir. Bu önerilerin uygulanmasının süne probleminin artık sorun olmaktan çıkması ile çiftçi, tüketici ve çevre açısından getireceği yararlar açıklanarak süneye karşı farklı stratejilerin geliştirilmesi gerekliliği vurgulanmıştır. Anahtar Kelimeler: Eurygaster, Heteroptera, Süne, Mücadele, Türkiye Sunn Pest Control of 80 Years (1928 2007) in Turkey Abstract In this article, the control of the most important cereal pest Eurygaster spp. (Heteroptera, Scutelleridae) were evaluated for 80 years duration between 1928 and 2007 years in Turkey. The control applications which are physical control between 1928 and 1954 and chemical control taking note of nymph stage, constant economic damage threshold and grain percentage damaged from 1955 until day against the pest were interpreted. Total and per amount active ingredient used in chemical control were presented taking into account both area sizes and insecticidal groups according to the application years. In addition that, the control situation was presented determining the formulation application types, application years and application areas. The transition period from aerial to ground application in chemical control has been mentioned and indicated to subsequent events. The studies in Turkey and world on the damages by Sunn pest overwintered adults and nymphs, economic damage thresholds, damaged kernel ratios for wheat and also cereal purchase policy in Turkey were evaluated. From the beginning of chemical control against the pest only nymph stage has been taken aim at controlling, however the treated areas have been increased. So, the chemical control application against the different biological stage of the pest is suggested. It is emphasized that the necessity of improving the different control strategies against pest explaining the benefits on farmers, consumers and environment with not being problem longer putting into the practice these suggestions. Key Words: Eurygaster, Heteroptera, Sunn pest, Control, Turkey 1. Giriş Türkiye de buğdayın en önemli zararlısı Süne (Eurygaster spp., Heteroptera, Scutelleridae) dir. Bu zararlı ilk defa 1927 1929 yıllarında Güney Anadolu ve 1939-1941 yıllarında da Güneydoğu Anadolu da salgın yapmıştır. Devlet 1928 yılından itibaren Süne mücadelesine el 354

atmıştır. Süne, ilk yıllardan kimyasal mücadelenin başlamasına kadar fiziksel mücadele yoluyla kontrol edilmeye çalışılmıştır. Bu süreçte (1928 1954) el, kalbur veya atrapla toplanmıştır. Bu miktar 1941 yılında yaklaşık 2.400 ton olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca 1939 yılından 1953 e kadar Sünenin kışladığı alanlardaki geven ve kirpiotu gibi kışlak bitkileri alev makinası ve gazyağı ile yakılmıştır. Yakılan maksimum alan 1942 yılında 766.709 da olarak gerçekleşmiştir. Ancak doğal dengeye olan olumsuz etkisi ve erozyona neden olması gibi nedenlerle uygulamaya 1954 yılında son verilmiştir (Nizamlıoğlu 1955). Süneye karşı kimyasal mücadele ise 1955 yılında yalnızca nimf ve yeni nesil ergin dönemleri hedef alınarak yaklaşık 246.000 da (222.000 da uçakla ve 25.000 da yer aletleri) alanın ilaçlanmasıyla Güneydoğu Anadolu bölgesinde başlamış, 1987 de Trakya ve Ege, 1988 de Orta Anadolu ve 1993 ten itibaren de Güney Marmara bölgelerini de içine almış olup halen devam etmektedir. Sünede kimyasal mücadeleyi ilaçlanan alanların büyüklüğü yönünden 3 dönemde ele alabiliriz. Birinci dönem (1955 1980) toplam 26 yılı kapsamakta olup bu süre içerisinde yaklaşık ortalama 0.5 milyon da/yıl ilaçlanmışken, ikinci dönemde (1981-1992) bu rakam ortalama 4.7 milyon da/yıl a yükselmiştir. Son 15 yılı kapsayan üçüncü dönemde (1993-2007) ise ilaçlanan alan büyüklüğü ortalama 12.4 milyon da/yıl olarak gerçekleşmiştir. Bu son dönemde 2003 yılında maksimum ilaçlama gerçekleşmiş ve ilaçlanan alan büyüklüğü 18.828.931 da a ulaşmıştır (Şekil 1). Kimyasal mücadelenin başladığı 1955 yılından itibaren ilk on yıl ilaçlardan Parathion ve Klorlandırılmış Hidrokarbonlu bileşiklerden DDT sonraki yıllar ise DDT ve organik fosfatlılardan ise ağırlıklı olarak Fenithrothion kullanılmıştır. Sentetik Pyrethroitli ilaçlar ise 1985 yılından itibaren geniş alanlarda kullanılmaktadır (Çizelge 1). Kullanılan insektisit formülasyonu olarak ilk iki yılda ağırlıklı olarak sıvı ilaçlarla () ilaçlama yapılmış; 1957 yılından 1986 yılına kadar 30 yıl boyunca ilk on yıl ağırlıklı olmak üzere genelde toz ilaçlar kullanılmıştır. Sonraki yıllarda toz ilaç kullanımı bazı yıllar minimum düzeyde olmuş ve 1986 yılından itibaren sıvı formülasyonlar ( ve ULV) toz ilaçların yerini almıştır. ilaç uygulamaları 2002 yılında son bulmuş ve 2005 yılında da toz formülasyonlu ilaçların kullanımı ülkemizde yasaklanmıştır (Çizelge 2). 1987 yılında başlayan ULV (hem bir formülasyon tipi hem de en düşük hacim uygulaması ile suyla karıştırmadan doğrudan aktif madde uygulama tekniği) uygulamaları 1996 yılına kadar ülke genelinde ağırlıklı olarak uygulanmıştır. 1996 yılından itibaren ise sadece Güneydoğu Anadolu bölgesinde uygulanırken diğer bölgelerde konvansiyonel uygulamalara (Düşük hacim uygulaması, ilaç ve su karışımı) geçilmiştir (Çizelge 3). Çizelge 1. Kimyasal sınıflarına göre Süne mücadelesinde kullanılan insektisitler Kimyasal Sınıfı Klorlu Sentetik Pyrethroitli Ilk ve Son Uygulandıkları Yıllar Uygulama Yapılan Toplam Yıl Sayısı Toplam Aktif Madde Miktarı (kg) Aktif Madde Miktarı (g/da) İlaçlanan Alan Büyüklüğü (da) 1955, 1984 21 2.687.594 252,8 10.624.517 1955, 2002 44 2.433.174 81,8 29.762.589 1985, 2007 23 434.164 2,0 216.683.344 355

Uygulama Yapılan Alan Büyüklüğü (da) X1000 20000 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Y I L L A R Şekil 1. Süne mücadelesinde 1955-2007 yıllarında ilaçlanan alanların büyüklüğü (da) Çizelge 2. Süne mücadelesinde kullanılan insektisitlerin grupları, uygulama yılları, uygulanan toplam aktif madde miktarları ve uygulama yapılan alanların büyüklüğü (da). İnsektisidin Adı DDT Diazinon Fenitrothion Fenthion Isochlorthion Parathion-methyl Trichlorphon Alphacypermethrin Cypermethrin Deltamethrin Zeta-cypermethrin Kimyasal Sınıfı Klorlu Sentetik Pyrethroidli Sentetik Pyrethroidli Sentetik Pyrethroidli Sentetik Pyrethroidli Formülasyon Tipi Uygulama Yılları 1955, 1957-1960, 1966-1973, 1977-1984 Uygulama Yapılan Toplam Yıl Sayısı Toplam Aktif Madde Miktarı (kg) Aktif Madde Miktarı (g/da) Toplam İlaçlanan Alan Büyüklüğü (da) 21 2.687.594 252,8 10.624.517 1955-1956 2 45,2 65,0 700,75 ULV ULV ULV 1981-2002 22 1.466.546 70,8 20.724.229 1969, 1976-1977, 1986, 1988-1991 1959-1961, 1966 1955-1957, 1960 1957-1974, 1977-1985 8 34.133 63,2 539.613 4 4.103 100,0 41.049 4 15.058 81,5 184.813 27 868.134 114,6 7.572.135 1993-2007 15 199.984 1,5 133.324.042 1985-1998, 2001-2004 1987-1991, 1993-2003 1996, 1999-2005 18 188.115 5,8 32.549.113 16 5.972 0,34 17.701.275 8 40.093 1,2 33.108.914 356

Çizelge 3. Kimyasal mücadelede uygulama tipleri ve ilaçlanan alanların büyüklüğü (da) Uygulama tipi Uygulama Yapılan Yıllar 1987-2005 UÇAK YER ALETİ ULV Konvansiyonel Konvansiyonel 1955-1959, 1967-1973, 1977-1989, 1991-2003 1955-1974, 1976-2007 Toplam 1955-2007 Toplam Yıl Sayısı 19 28 52 53 İlaçlanan Alan Büyüklüğü (da) 104.859.697 76.991.136 70.132.489 251.983.322 Kimyasal mücadelede 2006 yılına kadar ağırlıklı olarak uçak kullanılmış olup uçakla ilaçlamanın uygun olmadığı alanlarda yer aletleri ile mücadele yapılmıştır. Uçakla ilaçlamanın iptal edilip yer aletleri ile mücadeleye başlanıldığı iller 2000 yılında Balıkesir ve Çanakkale olmuştur. Bu uygulama 2002 yılında Trakya, 2003 yılında İç Anadolu Bölgesinin bir bölümü, 2004 yılında İç Anadolu Bölgesinin tamamı ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde 3 ilini de içine alarak devam etmiştir. Takiben 2005 yılında Siverek (Şanlıurfa) hariç tüm Güneydoğu Anadolu Bölgesini de kapsamış ve nihayetinde 2006 yılında Süne mücadelesinde tamamen yer aletlerine geçilmiştir. Uçakla yapılan mücadelede engebeler ve rüzgar gibi nedenlerden dolayı ilaçlama etkinliğinin her zaman yüksek olmaması, rüzgar nedeniyle ilaçlamadaki gecikmeler, ilaçların çevrede hedef dışı alanlara daha fazla sürüklenmesi, ilaçlama maliyetinin yüksek oluşu ve diğer faktörler nedeniyle yer aletleriyle ilaçlama yapılmasına karar verilmiştir. Yer aletleri ile mücadeleye geçilen ilk yıllarda devlet ilaçlama masraflarının tümüne destek verirken bugün sadece ilaç ihtiyacını karşılamaktadır. Yani, başlangıcından itibaren devlet mücadelesi şeklinde yürütülmüş olan Süne Mücadelesi 2005 yılından itibaren kademeli olarak Devlet Yardım Mücadelesine dönüştürülmüştür. Ülkemizde kimyasal mücadele başlangıcından itibaren sünenin nimf dönemi hedef alınarak uygulanmakta, ileri dönemde gözden kaçmış alanlar veya özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesinde havaların ısınmasıyla beraber kışlağa çekiliş döneminde lokal alanlarda yeni nesil ergin dönemlerine karşı mücadele yapılmaktadır. Bu dönemde yer aletleriyle yapılan mücadelede traktörün teker izinden kaynaklanan ürün kayıplarından dolayı çiftçilerin mücadeleye özendirilmelerinde sıkıntılar yaşanmıştır. Uçakla mücadelenin kalkmasıyla birlikte 2005 yılında Güneydoğu Anadolu Bölgesinde başta Diyarbakır da 1,2 milyon da alanda çiftçilerin tavsiye dışı olarak KE mücadelesi yaptıkları belirlenmiştir. Takibeden yıllarda Mardin ve Adıyaman illerinde de bu tip uygulamaların yaygınlaştığı ve bölgede en az iki milyon dekar alanda çiftçilerin tavsiye dışı ilaçlama yaptıkları bilinmektedir. Şöyle ki; hububatta yabancı ot mücadelesi döneminde herbisitin içerisine böcek ilaçlarını da karıştırarak tarlasında süne olup olmamasına bakmadan genelde de yüksek dozda uygulama yapmaktadırlar. Fakat tekrar bulaşmalar nedeniyle bu alanların büyük kısmında ikinci ve nadir de olsa üçüncü kez ilaçlama yapılmaktadır. Dolayısıyla zaten bölgede geniş alanlarda uzun yıllar yapılan kimyasal mücadele sonucu bozulmuş olan doğal dengenin geri dönülmez şekilde bozulmasına neden olmaktadırlar. Bu tip yani teknik talimata uygun olmayan bilinçsiz uygulamaların az da olsa Trakya bölgesinde de yapıldığı bilinmektedir. Bu tip yanlış uygulamaların sadece süne problemini çözümsüz hale getirmesi bir yana doğal dengenin iyice bozulması sonucu fazla sorun olmayan diğer zararlıların da problem olmasına neden olabileceği de ortadadır. Öte yandan önceden büyük miktarı TMO tarafından gerçekleştirilen buğday alımlarında %5 emgiye kadar ekmeklik buğday olarak değerlendirilen üründe serbest piyasa alımlarının ağırlıkta olduğu günümüzde bu oranın en fazla %3 e düşmesi ilaçlanacak alanların da artacağına işaret etmektedir. Bu oranın üzerinde emgili buğdaylar pazar dahi bulamamaktadır. Borsalarda buğday alımlarında emgisiz buğdaya oranla %2 ve %3 emgili buğdaylarda sırasıyla yaklaşık ortalama %7 ve %14 lük ekonomik kayıplar meydana gelmektedir. Dolayısıyla geniş alanların ilaçlanması sonucu 53 yıllık mücadelede yaşanan kısırdöngü artarak devam edecektir. Bu nedenle süneye karşı farklı stratejilerin geliştirilerek uygulanması önem arz etmektedir. Hububat (Buğday ve arpa) ekiliş alanları 1950 li yıllara oranla 2 kat artarak yaklaşık 98 milyon dekara ve verim de yaklaşık ortalama 2.5 kata varan oranlarda artarak yaklaşık ortalama 240 kg/da a ulaşmıştır. Süne mücadelesi yapılan alanlar ise yaklaşık 25 kat artış göstermiştir. Bu artışın nedenleri olarak en başta 1950 li yıllarda özellikle bu bölge başta olmak üzere meraların yok edilmesi ve bu alanlara buğday ekilmesi ile hububatta yabancı ot mücadelesini gösterebiliriz. 357

Buğday ekosisteminin bozulması ile faydalıların da bu durumdan olumsuz etkilenmeleri sonucu özellikle ekolojik zenginliği daha zayıf olan Güneydoğu Anadolu da bu durum kendini çok daha şiddetli olarak ortaya koymuştur. Uzun yıllar uçakla yapılan kimyasal mücadele uygulamalarıyla bu durum tam bir kısırdöngü halini almıştır. Uygulamalarda 1987 yılında ise uçakla geniş alanlarda ULV (Ultra Low Volume) formülasyonlu pestisitler kullanılmaya başlanmıştır. Bu uygulamalar doğal dengenin bozulmasına ve çevre kirliliğine neden olmuştur. Orta Anadolu da Süne probleminin daha geç ortaya çıkmasındaki bir faktör ise süne türünün Eurygaster maura L. olmasıdır. Bu tür Orta Anadolu Bölgesinde hakim türdür ve bu bölgede E. integriceps türü mevcut değildir (Koçak ve Babaroğlu 2005). E. integriceps türü ise başlangıcından itibaren Güneydoğu Anadolu da hakim olan tek tür olup, daha sonra Trakya ya (Lodos ve Önder 1983) Karadeniz in kuzey sahillerini takip ederek Bulgaristan üzerinden girmiş, oradan Kuzey Ege (Lodos ve Kavut 1991) ve Güney Marmara (Koçak ve ark. 2006) illerini de istila ederek kısa sürede epidemiler meydana getirmiştir. Bu türün hem popülasyonunu artırma hem de zararlı olma yönünden E. maura dan çok daha tehlikeli olduğu bilinmektedir. Türkiye de kimyasal mücadelenin başlamasıyla birlikte süne mücadelesinde sadece nimf dönemi hedeflenmiş ve mücadele eşiği 10 nimf/m 2 ve emgi olarak ta %5 emgi baz alınmıştır. Kazakistan (Semyanov et al. 1981) ve Yunanistan (Stavraki 1982) da mücadelede eşiği 10 nimf/m 2 olarak önerilmişken Bulgaristan da 2 nimf/m 2 (Gospodinov 1973); Romanya da 3 nimf/m 2 (Popov et al., 1984), tohumluk ve ekmeklik buğdaylarda sırasıyla 3 ve 5 nimf/m 2 (Popov, 1998); Ukrayna da kaliteli buğday için 1-2 nimf/m 2 ve normal buğdaylar için 4-6 nimf/m 2 (Areshnikov et al. 1986, 1987); Rusya da süt olum döneminde 1-2 nimf/m 2 (Derov 1987) ve çiçeklenmede 10 nimf/m 2, dane doldurmada ise ürün kalitesine göre 2 veya 5-6 nimf/m 2 (Starostin 1988); İran da buğdayın fizyolojik olum dönemi ve hasat dönemlerinde sırasıyla 4.0 ve 2.8 nimf/m 2 ve emgi eşiği ise %2 (Bahrami et al. 2003) olarak belirlenmiştir. Süne nin kışlamış ergin (KE) döneminin neden olduğu zararlar konusunda geçmiş yıllarda Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yürütülen çalışmalarda, KE lerin neden olduğu kurtboğazı ve akbaşak zararlarının ürüne yansımalarının ortalama %10-15 civarında olduğu (Lodos 1961), buğdayın kardeşlenme döneminde 2.0 ve 6 KE/m 2 olduğunda zarar oranının sırasıyla %18 ve %32 olduğu (Yüksel 1968); 0.4 KE/m 2 yoğunluğunda kurtboğazı zararının % 5.7 ve akbaşak zararının ise % 1.1 iken; 2.1 KE/m 2 yoğunluğunda bu kayıpların sırasıyla % 13.7 ve %6.6 olduğu dolayısıyla saptaki toplam zararın % 20.3 olduğu belirlenmiştir (Kılıç ve ark. 1969). Rusya da, 0.5 KE/m 2 yoğunlukta ürün kaybının 1.5-4 kg/da, kardeşlenme döneminde 1 KE/m 2 yoğunlukta 3 kg/da ve sapa kalkma döneminde bu yoğunlukta 8 kg/da ürün kaybı olduğu (Tanskii and Novozhilov 1979) ve arpadaki yoğunluğun 4 KE/m 2 üzerinde olduğunda ciddi anlamda kurtboğazı zararı meydana geldiği belirlenmiştir (Krut 1990). Lodos (1961), İran da kuvvetli salgın olan yer ve yıllarda bu zararların % 30 a kadar ulaştığını bildirmektedir. Bahrami et al. (2003) İran da yaptıkları çalışmada bir adet kışlamış erginin (KE) 61 ana sapı tahrip ettiğini ve 12 adet akbaşak meydana getirdiğini sonuçta da 12.6 kg/da ürün kaybına neden olduğunu ortaya koymuşlardır. Dünyada yapılan çalışmalar göstermiştir ki; ilkbaharda sünenin kışlaktan ovalara olan inişinin genellikle en fazla bir ay sürmesi ve ovaya inen KE lere karşı, şimdiye kadar denenmiş insektisitlerin etki sürelerinin kısa olması (Lodos 1961, Lazarov et al. 1969, Areshnikov 1987, Emelyanov 1989, Garjan et al. 2004) veya uzun etki süresine sahip ilaçların uygulama zorluğu ve çevredeki zararlarından dolayı (Esmaili et al. 1999) KE lere karşı başarılı bir mücadele yapılamaması nedeniyle nimf dönemleri hedef alınmıştır. Ülkemizde geçmiş yıllarda Güneydoğu Anadolu bölgesinde KE mücadelesine yönelik olarak yürütülen çalışmalarda insektisitlerin etki süresinin birkaç gün olması nedeniyle başarılı olunamayacağı belirtilmiştir (Lodos 1961, Kılıç ve ark. 1969). Geçmiş yıllarda KE mücadelesine yönelik olarak 2 KE/m 2 eşiği Teknik Talimatlara girmiş olmakla birlikte uygulama şansı olmamıştır. Son yıllarda İran da ülkenin kuzeyinde geniş alanlarda (5 milyon da sahada) KE mücadelesi yapılmaktadır. Koçak (2005) ile Koçak and Babaroğlu (2006) tarafından Şanlıurfa da arazi koşullarında yapılan çalışmalarda KE lerin erken dönemde kapsül süspansiyona (CS) sahip kontak etkili bir insektisitle tek uygulamayla ilk kez başarıyla kontrol edilebileceği ortaya konulmuştur. Bilindiği üzere KE karşı yapılacak olan mücadelede, hububatın fenolojik dönemi en fazla sapa kalkma döneminde olacağından, ilaçlamada traktör tekerlek izinden kaynaklanan kayıplar, bu erginlerin erken dönemde yaptıkları kurtboğazı ve akbaşak zararlarından kaynaklanan kayıplar ortadan kalkarken, erken dönemde bazı yıllar ani epidemilere neden olan trips, yaprakbiti, ekin sap arısı ve hububat hortumlu böceği gibi zararlılardan kaynaklanan kayıpların da engellenme olasılığı çok yüksektir. Bazı yer ve yıllarda süne, arazide sürekli yer değiştirme durumunda olduğunda çok 358

geniş alanlarda bulaşma ve tehdit durumu ortaya çıkmaktadır. Fakat KE mücadelesi yapılması durumunda arazide bu tip yayılmaların engellenebileceği düşünülmektedir. Belli alanlarda sünenin kontrol altına alınmasıyla beraber diğer alanların ilaçlanmadan kalması sonucu ilaçlama yapılmayan bu alanlar ağaçlandırma ve diğer önlemlerle desteklenerek doğal dengenin yeniden oluşmasına izin verilmiş olunacaktır. Böylece kısırdöngünün önüne geçilebilinir (Koçak 2006). Ayrıca emgili buğday nedeniyle ithal edilen katkı maddelerinin hem un değirmenlerinde hem de fırınlarda fazla kullanımından dolayı milli gelir kaybının yanında asıl olarak halk sağlığının da etkilenme riskini göz ardı etmemek gerekir. Biyolojik mücadeleye yönelik olarak yürütülen araştırmalar sonuçlanmadan birçok ilde 2005 yılından itibaren Süne mücadelesine yönelik olarak yumurta parazitoitlerinin salımı yapılmakta ve bu uygulamalar çözüm olarak sunulmaktadır. Çiftçilere biyolojik mücadeleyi ve çevre bilincini öğretmeyi hedefleyen bu yaklaşımda bu şekilde doğrudan mücadeleye yönelik bir uygulama anlayışı ilerde yapılması düşünülen biyolojik mücadele uygulamalarını olumsuz yönde etkileyebilir. KE mücadelesine karşı olunmasının nedenlerinden birisi bu dönemde yapılacak olan mücadelenin sünenin yumurta parazitoitlerine vereceği zarar şeklinde ileri sürülmektedir. Oysa, Güneydoğu Anadolu da Şimşek ve ark. (1994) ve Trakya Bölgesinde Kıvan (1998), süne yumurta parazitoitlerinin hububat sahalarına, sünenin yumurtlamaya başlamasını takiben geldiklerini bildirmektedirler. Bunun da ilk inişlerde itibaren en erken yaklaşık 20 günlük bir süreye karşılık geldiğinden, bu süre içerisinde yapılan mücadelede parazitoitlere herhangi bir yan etkiden bahsetmek olası görünmemektedir. Bununla birlikte farklı bölgelerde ve farklı yıllarda buna yönelik olarak çalışmaların yapılmasının önemi de ortadadır. Pestisit kullanımında insan ve çevre sağlığı yönünden, solvent içeren pestisitlerden uzaklaşıp su bazlı veya organik olarak parçalanabilen solvent içerenlere doğru bir eğilimin olması da kapsül süspansiyona (CS) sahip formülasyonların gelecekte kullanım şanslarını arttırmaktadır. Aktif maddenin polimer bir yapı ile kaplanmış olması hem kullanıcıyı hem de çevreyi direkt temastan korumaktadır (Perrin 2000). Uçakla mücadelenin kalkmasından sonra şu anda çiftçilere yer aletleri ile nimf döneminde uygulama yapılmasına yönelik olarak ilaç yardımı şeklinde devam ettirilen devlet yardım mücadelesinin, bu aşamada devam ettirilmesi, tavsiye dışı yapılan KE mücadelesinin önlenmesi için tedbirlerin alınması gereklidir. Aksi bir durumda ise yani yönetimli çiftçi mücadelesine geçilmesi durumunda süne mücadelesi tamamen kontrolden çıkacaktır. Bu nedenle KE mücadelesinin yapılabilmesi için de gerekli araştırmaların en kısa sürede tamamlanarak uygulamaya verilmesi önem arz etmektedir. Kaynaklar Areshnikov BA, Starostin SP (1986) Taking account of economic thresholds. Zashchita Rastenii., No. 2, 14-16. Areshnikov BA, Kostyukiovskii MG, Feshchin DM (1987) How to optimize control of the sunn pest. Zashchita-Rastenii-Moskva. No.5, 22 25. Bahrami N, Radjabi G, Rezabeigi M, Kamalı K (2003) Study on economic injury level of sunn pest (Eurygaster integriceps put.) on wheat in rainfed regions of Kermanshah province. Applied Entomology and Phytopathology 70(2): 29-45. Derov AI (1987) Estimating numbers of the sunn pest. Zashchita Rastenii Moskva., No. 4, 52. Emelyanov NA, Golubev AV (1989) Ecological and economic grounds for insecticide applications against Eurygaster integriceps. Zashchita Rastenii Moskva. No. 12, 12 15. Esmaili M, Shenas AH, Talebi K (1999) Comparison of several insecticide formulations for controlling cereal sunn pest. Iranian Journal of Agricultural Sciences. 30(1): 85 92. Garjan AS, Mohammadipour A, Radjabi G, Sabahi, G (2004) Timing as a tactic of ecological selectivity for chemical control of sunn pest, Eurygaster integriceps Puton. Second International Conference on Sunn Pest, 25-26. Icarda-Aleppo, Syria, 19-22 July, 2004. Gospodinov G (1973) Some topics relating to prognosis and control of wheat bugs. Rastitelna Zashchita. 1973, 21(5): 31-37. Kılıç AU, Çatalpınar A, Adıgüzel N, Dörtbudak Y, Ergül S, Çavdaroğlu S, Onay B, Kavgacı A, Saral A, Kavut H, Yelboğa K (1969) Güney ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Süne biyolojisi, 359

ekolojisi ve epidemiyolojisi ile daha uygun kimyevi mücadele metotlarının araştırılması. Proje Nihai Raporu. Proje No:106602. Diyarbakır Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü. Kılıç AU, Zel M, Çavdaroğlu S, (1971) Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Hububatta zararlı Süne (E.integriceps Put.) haşeresi ile yabancı otlara karşı kombine mücadele imkanlarının araştırılması. Proje Nihai Raporu. Proje No:E-110.461. Diyarbakır Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü. Kıvan M (1998) Eurygaster integriceps Put. (Hemiptera, Scutelleridae) nin yumurta parazitoiti Trissolcus semistriatus Nees. (Hymenoptera, Scelionidae) un biyolojisi üzerinde araştırmalar. Türkiye Entomoloji Dergisi, 22(4): 243-257. Koçak E (2005) Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Süne (Euygaster integriceps Put.) nin Kışlamış Ergin Dönemine Karşı Kimyasal Mücadele Olanakları. IV: GAP Tarım Kongresi Bildirileri, 21-23 Eylül 2005, Şanlıurfa, 316-323. Koçak E, Babaroğlu N (2005) Orta Anadolu Bölgesi kışlaklarındaki Eurygaster (Heteroptera: Scutelleridae) türleri. Türkiye Entomoloji Dergisi, 29 (4): 301-307. Koçak E (2006) Süne Mücadelesinde Zamanlamanın Önemi. Türktarım, 168, Mart-Nisan, 42-45. Koçak E, Babaroğlu N (2006) Evaluating Insecticides for the Control of Overwintered Adults of Eurygaster integriceps under Field Conditions in Turkey. Phytoparasitica, 34(5): 510-515. Koçak E, Çetin G, Hantaş C (2006) Güney Marmara İlleri Hububat Alanlarındaki Süne (Eurygaster spp., Heteroptera,Scutelleridae) Türleri ve Mücadele Durumu. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 20 (2): Baskıda. Krut VA (1990) Injury to spring barley caused by overwintered adults of the sunn pest. Zashchita Rastenii Kiev, 37: 13-17. Lazarov A, Grigorov S, Popov V, Abaciev D, Kontev H, Kaytazov H, Gospodinov H, Fitonov H, Duçevski D (1969) Bulgaristan da buğdaygillerde zarar yapan Scutelleridae ve Pentatomidae (Hemiptera) familyalarına bağlı türlerin biyo-ekolojisi ve mücadelesi üzerinde çalışmalar. 144s. Çeviren: Musa Altay. Academy of Agricultural Sciences, Institute of Plant Protection, Kostonbrod - Bulgaria. Lodos N (1961) Türkiye, Irak, İran ve Suriye de Süne (Eurygaster integriceps Put.) Problemi Üzerinde İncelemeler. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No.51, 115 sayfa. Lodos N, Önder F (1983) Süne (Eurygaster integriceps Put.) nin Türkiye de yayılışı üzerinde düşünceler. Bitki Koruma Bülteni, 23 (2): 53-60. Lodos N, Kavut H (1991) Süne (Eurygaster integriceps Put.-Heteroptera, Scutelleridae) nin Türkiye de yayılışı ile ilgili yeni bilgiler. Türkiye Entomoloji Dergisi, 15 (2):107-112. Nizamlıoğlu K (1955) Süne nin salgın yapma sebepleri üzerine yeni açıklamalar ve Diyarbakır Urfa bölgesinde Süne (Eurygaster integriceps Put.) nin ökolojisi, epidemiyolojisi ve mücadelesi. Koruma Tarım ilaçları A. Ş. Neşriyatı No: 4, İstanbul, 26 sayfa. Perrin B (2000) Improving insecticides through encapsulation. Pesticide Outlook, 68-71. Popov C, Barbulescu A, Vonica I, Enica D, Banita E, Rosca I (1984) Eurygaster integriceps Put., the most important pest of corn in Romania. Bulletin-de-l'Academie-des-Sciences-Agricoleset-Forestieres. No. 13, 45 54. Popov C (1998) Romanya da sünenin yönetimi. FAO-Zirai Mücadele Süne Entegre Mücadele Toplantısı, 6-9 Ocak 1998, Ankara, 35-48. Starostin SP (1988) Timing of chemical control of larvae of the sunn pest. Zashchita Rastenii Moskva., No. 5, 24. Stavraki HG (1982) Study on the biology and ecology of wheat pests of the family Pentatomidae in the central Greece. Annales de I Institut Phytopatholoque Benaki. 13 (2): 213-232. Semyanov VP, Tilmenbaev AT, Beksultanov SZ, Sarbaev AT (1981) The main elements of integrated control of the sunn pest in Kazakhstan. Noveishie-dostizheniyasel'skokhozyaistvennoi-entomologii-po-materialam-USh-sezda-VEO, Vilnyus, 9-13 oktyabrya. Şimşek Z, Yılmaz T, Yaşarakıncı N (1994) Güneydoğu Anadolu bölgesinde Süne (Eurygaster integriceps Put.) ve yumurta parazitoidi Trissolcus semistriatus Nees un popülasyon gelişimi üzerinde araştırmalar. Türkiye III. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, 25-28 Ocak, 1994, İzmir, 165-174. 360

Tanskii VI, Novozhilov KV (1979) The harmfulness of overwintered adults of the sunn pest. Proceedings of the All-Union Research Institute for Plant Protection. Injuriousness of insect pests and diseases of agricultural crops. 5-19. Yüksel M (1968) Güney ve Güneydoğu Anadolu da Süne Eurygaster integriceps Put. un Yayılışı, Biyolojisi, Ekolojisi, Epidemiyolojisi ve Zararı Üzerinde Araştırmalar. Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Genel Müdürlüğü Yayınları, No. 46, 255 sayfa. 361