TIBBİ DOKÜMANTASYONA GİRİŞ

TIBBİ DOKÜMANTASYONA GİRİŞ TIBBİ DOKÜMANTASYON VE SEKRETERLİK ÖN LİSANS PROGRAMI ÖĞR. GÖR. DR. AYSU KURTULDU İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ TIBBİ DOKÜMANTASYON VE SEKRETERLİK ÖN LİSANS PROGRAMI TIBBİ DOKÜMANTASYONA GİRİŞ Öğr. Gör. Dr. Aysu Kurtuldu

ÖNSÖZ I

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... I İÇİNDEKİLER... II KISALTMALAR... VI YAZAR NOTU... VII 1. SAĞLIK VE SAĞLIK HİZMETLERİ... 1 1.1. Sağlık Kavramı... 7 1.2. Sağlığın Belirleyicileri... 7 1.2.1. Çevre... 7 1.2.2. Davranış... 7 1.2.3. Kalıtım... 7 1.2.4. Sağlık Bakım Hizmetleri... 7 1.3. Sağlık Hizmetleri ve Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması... 8 1.3.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri... 8 1.3.2. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri... 8 1.3.3. Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri... 9 1.3.4. Sağlık Geliştirilmesi Hizmetleri... 9 2. HASTANE VE HASTANE TÜRLERİ... 17 2.1. Hastane... 23 2.2. Hastanelerin İşlevleri... 23 2.2.1. Tedavi Hizmetleri... 23 2.2.2. Koruyucu ve Geliştirici Sağlık Hizmetleri... 23 2.2.3. Eğitim... 24 2.2.4. Araştırma... 24 2.3. Hastanelerin Organizasyon Açısından Özellikleri... 24 2.4. Hastanelerin Sınıflandırılması... 25 2.5. Hastanelerin Organizasyon Yapıları... 27 2.5.1. Üniversite Hastaneleri... 27 2.5.2. Özel Hastaneler... 27 2.5.3. Sağlık Bakanlığı Hastaneleri... 27 2.6. Sağlık Sektöründe Yeni bir Model: Kamu-Özel Ortaklıkları... 28 3. TEMEL KAVRAMLAR... 34 3.1. Bilgi Çağı... 40 II

3.2. Bilgi... 42 3.2.1. Bilginin Özellikleri... 42 3.2.3. Bilgi Kaynakları... 45 3.3. Veri... 46 3.3.1. Veri Türleri... 46 3.3.2. Veri Kaynakları... 46 3.4. Enformasyon... 47 3.5. Belge ve Belge Yönetimi... 47 3.6. Doküman... 49 3.7. Dokümantasyon... 49 4.TIBBİ DOKÜMANTASYONUN TARİHÇESİ... 55 5. TIBBİ DOKÜMANTASYON VE SEKRETERLİK EĞİTİMİNİN GELİŞİMİ (TÜRKİYE VE DÜNYA ÖRNEKLERİ)... 69 5.1 Tıbbi Sekreterlik Eğitiminin Gelişimi... 75 5.1.1. Dünya da Tıbbi Dokümantasyon Eğitimi... 75 5.1.2. Türkiye de Tıbbi Dokümantasyon Eğitimi... 75 5.2. Meslekleşmenin Gelişimi... 76 6. TIBBİ DOKÜMANLARIN HUKUKSAL YÖNÜ... 82 7. TIBBİ DOKÜMANTASYONDA KALİTE... 99 7.1. Kalite ve Toplam Kalite Yönetimi... 105 7.2. Geleneksel Yönetim ve Toplam Kalite Yönetimi Arasındaki Fark... 106 7.3. Dokümantasyon, Bilgi Yönetimi ve Sekreterlik Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi 107 8. TIBBİ DOKÜMAN VE TIBBİ RAPOR TÜRLERİ... 115 8.1. Tıbbi Doküman ve Tıbbi Dokümantasyon Kavramları... 121 8.1.1. Tıbbi Dokümanların Tutma Nedenleri... 122 8.1.2. Tıbbi Doküman Kullanıcıları ve Kullanım Alanları... 123 8.1.3. Sağlık Kayıtlarının Amaçları... 124 8.1.4. Tıbbi Dokümantasyon Hizmetlerinin Etkinlik ve Verimliliğinin Koşulları... 125 8.2. Tıbbi Raporlar ve Türleri... 125 8.2.1. Tıbbi Rapor... 125 8.2.2. Tıbbi Raporların Niteliği... 125 8.2.3. Rapor Türleri... 126 8.2.4. Raporların Düzenlenmesi... 126 III

9. SEKRETERLİK MESLEĞİ VE SEKRETERLERİN SINIFLANDIRLMASI... 134 9.1. Sekreterlik Mesleği... 140 9.1.1. Sekreterlik Mesleği... 140 9.1.2. Türkiye de Sekreterlik Mesleğinin Gelişimi... 140 9.1.3. Sekreterlik Mesleğinin Önemi... 141 9.2. Sekreterlerin Sınıflandırılması... 142 10. SEKRETERLİK HİZMETLERİ VE NİTELİKLERİ... 151 10.1. Sekreterlik Hizmetleri... 157 10.2. Sekreterlik Nitelikleri... 157 10.2.1. Fiziksel Nitelikler... 157 10.2.2. Mesleki Nitelikler... 158 10.2.3. Sekreterin Tutum ve Davranış Nitelikleri... 160 10.2.4. Sekreterin Ahlaki Özellikleri... 161 10.2.5. Sekreterler ve Uyulması Gereken Protokol Kuralları... 162 10.2.6. Yönetici ve Sekreterler için Öneriler... 163 11. SEKRETERLİK HİZMETLERİNDE İLETİŞİM... 170 11.1. İletişim... 176 11.2. İletişimin Öğeleri... 176 11.3. İletişim Engelleri ve Engellerin Giderilmesi... 178 11.4. Sağlık İletişimi ve Sekreterlik Açısından Önemi... 179 12. TIP SEKRETERLİĞİ VE GÖREVLERİ... 186 12.1. Tıp Sekreterliği Kavramı... 192 12.2. Tıbbi Sekreterlerin Özellikleri... 193 12.3. Tıbbi Sekreterlerin Eğitimi... 193 12.4. Tıbbi Sekreterlerin İstihdam Alanları... 194 12.5. Tıbbi Sekreter Türleri... 194 13. TIBBİ SEKRETERLİKTE ZAMAN YÖNETİMİ VE STRES YÖNETİMİ... 203 13.1. Tıbbi Sekreterlikte Zaman Yönetimi... 209 13.1.1. Zaman... 209 13.1.2. Zaman Yönetimi... 210 13.1.3. Zaman Tuzakları... 211 13.1.4. Zamanı Yönetme Teknikleri... 212 13.2 Tıbbi Sekreterlikte Stres Yönetimi... 213 IV

13.2.1 Stres... 213 13.2.2. Stresin Oluşumunu Etkileyen Faktörler... 213 13.2.3. Stresin Aşamaları... 215 13.2.4. Stres Belirtileri... 215 13.2.5. Stres Yönetimi... 216 13.2.6. Stresle Başa Çıkma Yolları... 216 13.2.7. Stresle Başa Çıkmada Etkili Olmayan Yöntemler... 217 14. SEKRETERLİK HİZMETLERİNDE ETİK... 224 14.1. Etik, Ahlak, Meslek Etiği... 230 14.2. Etik Davranışın Toplumsal Etkileri... 230 14.3. Sekreterlik Mesleği ve Etik... 231 14.4. Mobbing... 234 KAYNAKÇA... 244 V

KISALTMALAR VI

YAZAR NOTU VII

1. SAĞLIK VE SAĞLIK HİZMETLERİ 1

Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz? 1.1. Sağlığın Tanımı 1.2. Sağlığın Belirleyicileri 1.3. Sağlık Hizmetlerinin Tanımı 1.4. Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması 2

Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular 3

Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde edileceği veya geliştirileceği Sağlık kavramını tanımlayabilmek Sağlığın belirleyicilerini açıklayabilmek Sağlık hizmetler kavramını tanımyalabilmek Sağlık hizmetlerinin sınıflandırmasını sıralayabilmek 4

Anahtar Kavramlar 5

Giriş Sağlık insanların sahip oldukları en önemli değerdir. Bu nedenle gerek birey sağlığı gerek toplum sağlığı açısından sağlığın korunması, geliştirilmesi ve kaliteli sağlık hizmetinin sunulması gerekmektedir. 6

1.1. Sağlık Kavramı Sağlık bireyin hayatında en önemli kavramların başında gelmektedir. Her ne kadar sağlığımızı kaybettiğimizde önemini anlasak da çalışabilmek, sosyal hayatımızı geliştirmek, günlük aktivitelerimizi yerine getirebilmek için sağlığımıza dikkat etmek zorundayızdır. Dünya Sağlık Örgütü ne göre sağlık; Yalnızca hastalık ve sakatlık durumunun olmayışı değil, bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik hali şeklinde tanımlanmaktadır. Tanımdan da açıkça anlaşılacağı gibi sağlık kavramı, sadece bedensel iyilik haliyle sınırlı tutulmayıp ruhsal ve sosyal açıdan da değerlendirilmektedir. Ayrıca tanımda yer alan tam iyilik hali durumu tanımlanması zor ve sübjektif bir durum olduğu için bireyin sağlıklı olduğunu belirtmemiz için optimum düzeyde iyilik halinin olması yeterli sayılabilecektir. 1.2. Sağlığın Belirleyicileri 1.2.1. Çevre Bireylerin yaşadıkları fiziksel, biyolojik ve sosyal çevre, sağlıkları üzerinde etkilidir. Biyolojik çevre, mikroorganizma, vektör, bitki ve hayvanlardan; fiziksel çevre, iklim, toprak yapısı, hava kirliliği, yaşanılan konutun koşulları, çalışma ortamı ve su kaynaklarından; sosyal çevre ise insanların sağlığına doğrudan veya dolaylı etkisi olan, kişiler arası ilişkilere aracılık eden faktörlerden meydana gelmektedir. 1.2.2. Davranış Bireyin hayatı boyunca sergilemiş olduğu tutum, davranış ve alışkanlıkları içermektedir. Sigara içmek, spor yapmak, alkol tüketimi, sağlıklı beslenme gibi davranışlar bireylerin sağlığını olumlu veya olumsuz yönde etkilemektedir. 1.2.3. Kalıtım Kalıtım bireyin doğuştan getirdiği hastalık veya hastalıklara karşı duyarlı olma durumu yanı sıra ilerleyen yaşlarda ortaya çıkabilecek kronik rahatsızlıklara yakalanma riskini de içinde barındırmaktadır. 1.2.4. Sağlık Bakım Hizmetleri Sağlık üzerinde en az etkiye sahip olan belirleyici sağlık bakım hizmetleri dir. Sağlık bakım hizmetleri farklı kurumlar sunulan sağlık hizmetlerinin tümünü kapsamaktadır. 7

1.3. Sağlık Hizmetleri ve Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun a göre (Madde 2) sağlık hizmetleri; İnsan sağlığına zarar veren çeşitli faktörlerin yok edilmesi ve toplumun bu faktörlerin tesirinden korunması, hastaların tedavi edilmesi, bedeni ve ruhi kabiliyet ve melekeleri azalmış olanların alıştırılması (rehabilitasyon) için yapılan tıbbi faaliyetler şeklinde tanımlanmaktadır. Sağlık hizmetleri; koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici sağlık hizmetleri, rehabilitasyon hizmetleri ve sağlığın geliştirilmesi hizmetleri olarak dört grupta sınıflandırılmaktadır. 1.3.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Hastalık veya sakatlık durumu oluşmadan risklere karşı verilen mücadele şeklindedir. Çevreye yönelik ve Kişiye yönelik olmak üzere iki alt gruba ayrılmaktadır. Çevreye yönelik koruyucu sağlık hizmetlerine, Katı atık denetimi, Zararlı canlılarla mücadele, Hava kirliliği denetimi, İş sağlığı düzenlemeleri örnek olarak verilebilir. Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetlerine ise, erken tanı, aşılama, kemoprofilaksi, sağlık eğitimi, AÇSAP örnek olarak verilebilir. Koruyucu sağlık hizmetlerinin özellikleri; a) Sunumu etkin ve ucuzdur. b) Uygulaması daha kolaydır. c) Fazla araç-gereç ve personel ihtiyacı yoktur. d) Teknoloji basittir. e) Hastanelerin hasta yükünü azaltır. f) İşgücü kaybını asgariye indirir. 1.3.2. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri Sağlığı bozulmuş olan bireylerin iyileştirilerek eski sağlıklarına kavuşturulması amacıyla sunulan hizmetlerdir. Ayaktan veya yatarak sunulan hizmetlerdir ve hekim kontrolünde yürütülmektedir. Tedavi edici sağlık hizmetleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır: a) Birinci Basamak Tedavi Hizmetleri: Hastaların evde veya ayakta teşhis ve tedavisi için düzenlenen hizmetler. b) İkinci Basamak Tedavi Hizmetleri: Yoğun tıbbi bilgi ve teknoloji gerektirmeyen hastalıkların tedavisi için düzenlenen hizmetler c) Üçüncü Basamak Tedavi Hizmetleri: İleri tetkik ve özel tedavi gerektiren hastalıklar için düzenlenen, yoğun bilgi ve teknoloji içeren hizmetler. 8

1.3.3. Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri Hastalık veya kaza sonucunda sakatlık yaşayan veya güçlükler çeken bireyleri bedensel becerilerini yeniden kazandırmak ve toplum hayatındaki yerlerine dönmelerini sağlamak için verile hizmetlerdir. Tıbbi rehabilitasyon ve sosyal rehabilitasyon olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Tıbbi rehabilitasyon; postür bozukluklarının giderilmesi, protezlerin kullanılması gibi hizmetleri içermektedir. Sosyal rehabilitasyon ise, sakatlık veya özrü olan bireylerin işe uyum sağlaması, sosyal hayata katılabilmesi için gerçekleştirilen hizmetleri içerir. 1.3.4. Sağlık Geliştirilmesi Hizmetleri Bu hizmetlerin amacı; bedensel ve zihinsel sağlık durumu, yaşam kalitesi ve yaşam süresinin yükseltilmesidir. Fitness kulüpleri, spor merkezleri sağlığın geliştirilmesi hizmetlerinin sunulduğu yerlerin başında gelmektedir. Bireyler sağlıklı beslenerek, spor yaparak, kötü alışkanlıklardan uzak durarak sağlık düzeylerini geliştirebilirler. 1.4. Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri Sağlık mal veya hizmetleri taşıdığı özellikle nedeniyle ekonomide üretimi yapılan diğer mal ve hizmetlerden farklı bir kategoride ele alınmak zorundadır. Sağlık hizmetlerinin bir takım özellikleri (dışsallık, belirsizlik altında tercih, bilgi asimetrisi vb.) bu hizmetlerin üretildiği sağlık hizmetleri piyasasına özgü koşullar ve farklı bir piyasa yapısı doğurmaktadır. - Sağlık hizmetlerinin tüketimi rastlantısaldır: Sağlık hizmetlerinde talebin ne zaman geleceği önceden belli değildir. Kimin hangi hastalığa ne zaman yakalanacağının önceden belirlenememesi beraberinde hangi hizmete gereksinim duyulacağının da belli olmamasına neden olmaktadır. - Sağlık hizmetlerinin ikamesi yoktur: Sağlık hizmetleri yerine başka bir hizmet konulamaz. Hastalar hekimin önerdiği sağlık hizmetini almak zorundadır. - Sağlık Hizmetleri Ertelenemez: Sağlık hizmetleri dışında ihtiyaç duyulan mal ve hizmetlere olan talepler çeşitli sebeplerle (ekonomik, kalite, zaman kısıtlılığı vb.) ertelenebilirken, sağlık hizmetlerinde bu durum söz konusu değildir. Birey ihtiyaç duyduğu anda ihtiyaç duyduğu sağlık hizmetini almak zorundadır. Sağlık hizmetlerinin ertelenmesi bireyin ölümü ile bile sonuçlanabilir. - Asimetrik Bilgi: Sağlık hizmetlerinde hizmeti sunan doktor ve hizmeti talep eden hasta arasında bilgi asimetrisi mevcuttur. Yani, sağlık hizmetlerinde tüketiciler alacakları hizmet ile ilgili yeterli bilgiye sahip değildirler. Diğer sektörlerde olduğu gibi tüketici alacağı hizmete kendisi karar veremez. Sağlık hizmetlerinde verilecek hizmet belirleyen taraf hekim dir. İlacın dozu, hastanede kalış süresi gibi birçok ölçüt hekim tarafından kararlaştırılır. 9

- Tüketici davranışları irrasyoneldir: mal ve hizmet alımlarında tüketiciler genellikle fiyat, kalite, marka, kullanım koşulları gibi ölçütleri göz önünde bulundurarak akılcı seçimler yapmaya çalışırlar. Ancak sağlık hizmetlerinde tüketicinin bilgisi sınırlı olduğu için ve hizmet kalitesini ölçmek zor olduğu için rasyonel kararlar yerine dış faktörlerin etkisiyle davranışlar sergilenmektedir. - Kaliteyi Önceden belirlemek zordur: sağlık hizmetlerini öncede alıp denemek söz konusu olmadığı için, kalitesini önceden belirlemek mümkün değildir. Ayrıca hastaların kalıtımsal, sosyo-ekonomik yapıları, davranış ve tutumları birbirinden farklılık gösterdiği için sunulan benzer hizmetler her zaman aynı sonucu vermemektedir. Bu durumda hizmet kalitesinde standardın sağlanmasını zorlaştırmaktadır. - Sağlık Hizmetleri Kamu Malı Özelliği Taşır: Sağlık hizmetlerinde özellikle koruyucu sağlık hizmetleri kamu malı özelliği taşımaktadır. Bu hizmetin kamu malı özelliği sebebiyle serbest piyasa koşullarında üretilmesi ve tüketilmesi mümkün olmamakta ve piyasaya müdahale edilmesi gerekmektedir. - Çıktısı Paraya Çevrilemez: sağlık hizmetlerinin fiyatı değer biçilemez niteliktedir. Diğer üretim alanlarında temel amaç kar elde etmekken, sağlık hizmetlerinde amaç sosyal fayda sağlamaktır. - Sağlık hizmetleri sunan işletmeler emek yoğun işletmelerdir. - Sağlık hizmetlerinde hata tolere edilemez. - Sağlık hizmetlerinde garanti söz konusu değildir. Çok basit olarak nitelendirilen bir müdahalede bile beklenmedik durumlarla karşılaşma olasılığı mevcuttur. - Dışsal fayda veya zarar sağlanır. 10

Uygulamalar 11

Uygulama Soruları 12

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti Sağlığın tanımı, sağlığın belirleyicileri, koruyucu-tedavi edici-rehabilite edici-sağlığı geliştirici hizmetlerin özellikleri, sağlık hizmetlerini diğer hizmetlerden ayıran özellikler 13

Bölüm Soruları 1) Yalnızca hastalık ve sakatlık durumunun olmayışı değil, bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik haline denir. 2) Aşağıdakilerden hangisi sağlığın belirleyicilerinden değildir? a) Davranış b) Sağlık hizmeti c) Çevre d) Kalıtım e) Beslenme 3) Mikroorganizmalar, vektörler, bitki ev hayvanlar aşağıdakilerden hangisine örnektir? a) Biyolojik çevre b) Sosyal çevre c) Fiziksel çevre d) Sağlıklı çevre e) Eko-sistem 4) Koruyucu sağlık hizmetleri. ve. olmak üzere iki alt gruba ayrılmaktadır. 5) Sağlık hizmetleri;,.,,.. olarak dört grupta sınıflandırılmaktadır. 6) Aşılama programları aşağıdakilerden hangisine örnektir? a) Koruyucu sağlık hizmetleri b) Rehabilite edici sağlık hizmetleri 14

c) Tedavi edici sağlık hizmetleri d) Sağlığı geliştirme hizmetleri e) Sağlık eğitimi hizmetleri 7) Hastanın ihtiyaç duyduğu hizmeti ihtiyaç duyduğu anda almak zorunda olmasını, sağlık hizmetinin hangi özelliğini ifade eder? a) Garanti söz konusu değildir. b) Asimetrik bilgi c) Sağlık hizmetleri ertelenemez. d) Hata tolere edilemez. e) Sağlık hizmetlerinin tüketimi rastlantısaldır. 8) Aşağıdaki hizmetlerden hangisinin amacı bedensel ve zihinsel sağlık durumu, yaşam kalitesi ve yaşam süresini yükseltmektir? a) Tedavi edici sağlık hizmetleri b) koruyucu sağlık hizmetleri c) Tıbbi rehabilitasyon d) Sosyal rehabilitasyon e) Sağlığın geliştirilmesi hizmetleri 9) İnsan sağlığına zarar veren çeşitli faktörlerin yok edilmesi ve toplumun bu faktörlerin tesirinden korunması, hastaların tedavi edilmesi, bedeni ve ruhi kabiliyet ve melekeleri azalmış olanların alıştırılması (rehabilitasyon) için yapılan tıbbi faaliyetlere.denir. 10) Aşağıdakilerden hangisi koruyucu sağlık hizmetlerinin özelliklerindendir? a) Uygulaması oldukça zordur. 15

b) Aşırı uzmanlaşmaya dayalıdır. c) İleri teknoloji gerektirir. d) Sunumu etkin ancak maliyetlidir. e) İşgücü kaybını asgariye indirir. Cevaplar 1) Sağlık 2)e 3)çevreye-kişiye 4)a, 5) koruyucu-tedavi edici-rehabilite edici-sağlığı geliştirici 6)a 7)c 8)e 9)Sağlık hizmetleri 10)e 16

2. HASTANE VE HASTANE TÜRLERİ 17

Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz? 2.1. Hastane kavramının tanımı 2.2. Hastanelerin işlevleri 2.3. Hastanelerin organizasyon açısından özellikleri 2.4. Hastanelerin sınıflandırılması 2.5. Hastanelerin organizasyon yapıları 2.6. Kamu-özel ortaklığı 18

Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular 19

Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde edileceği veya geliştirileceği Hastane kavramını tanımlayabilmek Hastanelerin işlevlerini açıklayabilmek Hastanelerin sınıflandırmasını yapabilmek 20

Anahtar Kavramlar 21

Giriş Hastaneler sağlık hizmetlerinin temelini oluşturan hizmet kurumlarıdır. Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmeti yanında eğitim ve araştırma işlevleriyle birlikte karmaşık yapıya sahip örgütlerdir. Teknolojik gelişmeler, sağlık politikları, rekabet koşullarının gelişmesi hastaneleri hizmet kalitelerini arttırmaya yönelmiş, eğitimli ve sürekli gelişime açık personel ihtiyacını ortaya çıkarmış ve yeni yönetim modellerinin gelişmesini sağlamıştır. 22

2.1. Hastane Yataklı tedavi kurumları işletme yönetmeliğinin tanımına göre hastane; hasta ve yaralıların, hastalıktan şüphe edenlerin ve sağlık durumunu kontrol ettirmek isteyenlerin, ayaktan veya yatarak müşahede, muayene, teşhis, tedavi ve rehabilite edildikleri, aynı zamanda doğum yapılan kurumlardır. Bu tanımlama ile hastanelerin yalnızca hasta bakımı ve tedavileri ile ilgili işlevleri vurgulanmaktadır. Sistem yaklaşımı açısından yapılan tanımlamaya göre hastaneler; dinamik, değişken bir çevre içinde aldıkları girdileri dönüştürme sürecinden geçirerek çıktılarının önemli bir kısmını aynı çevreye veren, geri bildirim mekanizmasına sahip sistemlerdir. Hastanelerin girdileri: hasta, insan gücü, malzeme, bilgi, teknoloji, sermayedir. Hastanelerin çıktıları: tedavi sonucunda sağlığına kavuşan hasta, araştırma geliştirme faaliyetleri ile toplum sağlığına sağlanan katkı, öğrencilerin klinik eğitimler ve personelin hizmet içi eğitimler ile gösterdikleri gelişim. Hastaneler; - Tedavi hizmeti sundukları için tıbbi kuruluş, - Ekonomik ilkeler nedeniyle işletme, - Doktor ve sağlık personelinin eğitiminde rol oynadığı için eğitim kurumu - Tıbbi araştırmalar nedeniyle araştırma kurumu - Ödeme gücüne sahip olmayan bireylere hizmet sunduğu için sosyal kurum - Belirli bir sosyal bölgeye hizmet edildiği için toplumsal kurum - Devlet denetimi nedeniyle kamu kuruluşu - Kısmen veya tamamen toplum yararı gözetildiği için hayır kurumu dur. 2.2. Hastanelerin İşlevleri Hastanelerin amaç ve misyonlarına göre değişmekle birlikte dört temel işlevi bulunmaktadır. 2.2.1. Tedavi Hizmetleri En eski ve temel işlevdir. Hasta ve yaralılar ayaktan veya yatarak hastanelerden tanı ve tedavi hizmeti alırlar. 2.2.2. Koruyucu ve Geliştirici Sağlık Hizmetleri Hastaneler tedavi edici sağlık hizmetleri yanında koruyucu sağlık hizmetleri de sunmaktadır. Hastaneler ayrıca, alkol, sigara, uyuşturucu gibi sağlığa zararlı alışkanlıklara 23

karşı mücadelede etkin rol oynamaktadır, ayrıca dengeli beslenme, gebe ve bebek bakımı gibi hizmetlerle toplum sağlığının geliştirilmesine katkı sağlar. 2.2.3. Eğitim Hasta ve yakınlarının eğitimi, stajyerlik ve tıpta uzmanlık sebebiyle hastanede bulunan öğrencilerin eğitimi, hastane personellerine verilen hizmet içi eğitimler, sağlık konuları hakkında kamuoyunu bilgilendirmeye yönelik verilen eğitimler. 2.2.4. Araştırma Yeni tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi, teknolojik gelişime katkı sağlanması gibi nedenlerle sağlık bilimleri ve tıp alanında araştırmalar gerçekleştirilmektedir. Bunun yanı sıra hastaneler araştırmalara sponsorlukta yapmaktadır. 2.3. Hastanelerin Organizasyon Açısından Özellikleri - Hastaneler hizmet organizasyonudur: Hizmetler, soyuttur, bölünemezler. Soyut olma özelliği sebebiyle envanter yapılamaz veya depolanamaz. Hizmet üreten işletmeler emek yoğun işletmelerdir. Hizmetler üretildiği anda tüketilir ve hizmeti üreten kişi ile hizmet birbirinden ayrı düşünülemez. Hizmetlerde standardı sağlamak zordur. - Hastaneler karmaşık, açık, dinamik sistemlerdir: Hastaneler sistem içerisindeki en karmaşık ve büyük yapıya sahip organizasyonlardır. Aşırı uzmanlaşma ve işbölümünün olması, farklı eğitim düzeylerinden çalışanların ekip halinde işlerini yürütüyor olması, teknolojinin hızlı gelişim içerisinde olması gibi etkenler hastanelerin karmaşık organizasyonlar olmasına sebep olur. ayrıca sunulan sağlık hizmetleri doğrudan veya dolaylı olarak toplumu etkilediğinden ve toplumdaki birtakım değişiklikler ve gelişmelerin de sağlık hizmeti üzerinde etkisi olduğu düşünüldüğün hastanelerin açık sistem olduğu da kanıtlanmış olur. bunun yanı sıra gerek sağlık teknolojisindeki hızlı değişim, gerek politik-ekonomikhukuk alanlardaki değişimler, gerekse artan rekabet koşulları hastanelerin dinamik ve değişime açık organizasyonlar olmasına sebep olmaktadır. - Hastaneler Matriks Yapıdaki Organizasyonlardır: Matriks örgüt yapısında fonksiyonel yönetici ve proje yöneticisi olmak üzere iki yönetici bulunur. Hastanelerde tıp hizmetlerinden sorumlu olan başhekim fonksiyonel yöneticiye örnektir. Diğer yandan 24

Hastanın tedavisini üstlenen hekim bir proje yöneticisidir. Her hastanın tedavisi aslında bir proje özelliği taşımaktadır. - 24 saat hizmet veren organizasyonlardır: Sağlık hizmetlerinin ertelenemez olması ve tüketiminin rastlantısal olması sebebiyle hastaneler 24 saat hizmet veren organizasyonlardır. Acil servisler ve yatan hasta birimleri kesintisiz olarak sağlık hizmeti sunmaya devam ederler. Bu sebeple hastanelerde nöbet ve vardiya usulüyle çalışma şekilleri mevcuttur. - Çalışanların önemli kısmı bayanlardan oluşur. 2.4. Hastanelerin Sınıflandırılması Hastaneler çeşitli ölçütlere göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır: - Mülkiyetlerine göre - Eğitim statüsüne göre - Hizmet türüne göre - Büyüklüklerine göre - Hastaların yatış süresine göre - Akreditasyon durumuna göre - Dikey bütünleşme basamağına göre Mülkiyetlerine göre: hangi kurum veya kuruluşa ait olduklarına ve kurum ve kuruluşların niteliğine göre sınıflandırılır. Mülkiyetlerine göre hastaneler kamu ve özel olarak ikiye ayrılmaktadır. Sağlık bakanlığı, üniversite, milli savunma bakanlığı ve belediye hastaneleri kamu; özel kişi ve kuruluşlara ait hastaneler, vakıf üniversitesi hastaneleri ise özel hastanelere örnektir. Eğitim statüsüne göre: eğitim hastaneleri ve eğitim amaçlı olmayan hastaneler olarak ikiye ayrılır. Sağlık bakanlığına bağlı eğitim ve araştırma hastaneleri ve üniversite hastaneleri eğitim amaçlı hastanelerdir. Eğitim amacı olmayan hastaneler ise, geleneksel teşhis ve tedavi hizmetlerini sağlamanın yanı sıra sınırlı ölçüde (staj) eğitim hizmeti verirler. Hizmet türüne göre: hizmet türüne göre hastaneler genel hastaneler ve özel dal hastaneleri olmak üzere ikiye ayrılır. Genel hastaneler, her türlü vakanın kabul edildiği hastanelerdir. Özel dal hastaneleri ise, belirli cinsiyet veya belirli hastalık türüyle sınırlı olarak hizmet verir. Onkoloji hastaneleri, Kadın doğum ve çocuk hastaneleri, psikiyatri hastaneleri özel dal hastaneleri örnek olarak verilebilir. 25

Büyüklüklerine göre: her ne kadar personel sayısı, yatılan gün sayısı gibi kriterler kullanılsa da büyüklüklerine göre sınıflandırmada kullanılan en yaygın ölçüt yatak sayısıdır. Yatak sayısı bakımından hastaneler 25, 50, 100, 200, 400, 600, 800 ve üstü yataklı hastaneler olarak sınıflandırılır. Hastaların Yatış süresine göre: Yatış sürelerine göre hastaneler kısa süreli kalınan hastaneler ve uzun süreli kalınan hastaneler olarak ikiye ayrılır. Akut bakım hastanelerinde genellikle 30 günden az, kronik bakım hastanelerinde (psikiyatri hastaneleri, kemik hastalıkları hastaneler vb.) ise 30 günden fazla süreli yatış gerekmektedir. Akreditasyon durumuna göre: akredite edilen ve akredite edilmeyen hastaneler olarak ikiye ayrılır. Ülkemizde geçerli olmayan bir sınıflandırmadır. Akreditasyon kurumu tarafından belirlenen standartlara uygunluğu saptanan hastaneler akredite edilen hastanelerdir. Hastanenin finansal yapısı, imajı ve saygınlığı için önem arz eder. Dikey bütünleşme basamağına göre: Birinci basamak hastaneler, ikinci basamak hastaneler, üçüncü basamak hastaneler (bknz. Bölüm 1, sayfa 2 ) Ülkemizde bölge sağlık planlaması modelinde ise hastaneler aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır: A1 grubu genel hastaneler: Bakanlığın ilgili mevzuatına göre en az beş branşta eğitim yetkisi verilmiş, buna göre eğitim kadrolarını tamamlamış, üçüncü basamak tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin verildiği, eğitim ve ar-ge faaliyetlerinin yürütüldüğü, aynı zamanda uzman ve yan dal uzman tabiplerin yetiştirildiği genel dal yataklı tedavi kurumlarıdır. A1 grubu dal hastaneleri: Eğitim ve ar-ge faaliyeti veren, hizmet verdiği uzmanlık dalıyla ilgili 3. Basamak yoğun bakım veya yeni doğan yoğun bakım ünitesi bulunan, 3. Seviye acil servis hizmeti bulunan, bünyesinde eğitim planlama ve koordinasyon kurulu oluşturulabilecek hastanelerdir. A2 grubu genel hastaneler: Bölge sağlık merkezi statüsündeki illerde veya bu merkezlere bağlı illerde faaliyet gösteren, eğitim ve araştırma statüsü bulunmayan ikinci basamak yataklı sağlık statüsünde faaliyet gösteren hastanelerdir. Dahiliye, genel cerrahi, kadın hastalıkları ve doğum, çocuk hastalıkları olmak üzere en az 4 branşın her birinden 6 ve üzeri uzman tabip bulunması gerekir. A2 grubu özel dal hastaneleri: Eğitim ve araştırma statüsünde olmayan tüm dal hastaneleridir. B grubu genel hastaneler: İl merkezinde veya ilçelerde faaliyet gösteren, 24 saat esasına dayalı olarak dahili branş acil havuz nöbeti ve cerrahi branş acil havuz nöbeti tutulan, bünyesinde 2. Seviye acil servis ve 2. Basamak yoğun bakım ünitesi bulunan hastanelerdir. 26

C grubu genel hastaneler: İlçelerde faaliyet gösteren, bünyesinde dört ana branşta uzman tabip bulunan ve diğer branşlardan en az 2 sinden uzman tabip bulunan, 1. Basamak yoğun bakım ünitesi ve 1. Seviye acil servisi olan hastanelerdir. D grubu genel hastaneler: İlçelerde faaliyet gösteren en az 25 hasta yatağı bulunan genel hastanelerdir. 4 ana branşta her biri için en az 1 uzman tabip planlaması yapılmış olmalıdır. Aile hekimi dahil olmak üzere birden fazla uzman tabibin mevcut olması gerekir. Ameliyathane, ameliyat sonrası bakım odası, diş polikliniği, doğumhane, monitörlü gözlem odası bulunmalıdır. E grubu hastaneler: Hasta yatağı sayısı 25 in altında olan entegre ilçe hastaneleridir. Teşhis ve tedavi hizmetleri ile birlikte birinci basamakta sunulan sağlık hizmetlerinde aynı yapı içinde sunulduğu sağlık tesisleridir. E-1, E-2 ve E-3 grubu olarak 3 alt gruba ayrılır. 2.5. Hastanelerin Organizasyon Yapıları 2.5.1. Üniversite Hastaneleri Üniversite hastanelerinin organizasyon yapılarında standart bulunmamaktadır. Bazı hastanelerde Başhekimler direkt rektörlüğe bağlı çalışırken bazı hastanelerde tıp fakültesi dekanlığına bağlı olarak görev yapılmaktadır. 2.5.2. Özel Hastaneler Özel hastanelerin sahip olması gereken özellikler, ruhsatlandırma işlemleri, denetimleri belirli standartlarda yürütülse de organizasyon yapısı açısından üniversite hastanelerinde olduğu gibi Özel Hastaneler Yönetmeliği ne göre özel hastanelerde tıbbi, idari ve teknik hizmetler bir mesul müdürün sorumluluğunda yürütülür. Mesul müdürün hekim olma zorunluluğu vardır. Mesul müdür özel hastanenin idari, tıbbi ve teknik hizmetlerini mevzuata uygun olarak idare ederken, bakanlık ve müdürlükle olan bütün işlemlerin birinci dereceden sorumlusudur. 2.5.3. Sağlık Bakanlığı Hastaneleri Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerin etkili ve verimli bir şekilde yönetilebilmesi ve verilen hizmet kalitesinin arttırılabilmesi için il düzeyinde Kamu Hastane Birlikleri kurulmuştur. Kamu Hastane birliklerinin başında Genel Sekreter bulunmaktadır. Birliğe bağlı hastaneler hastane yöneticisi tarafından yönetilir. Hastane yöneticisi, hastane ölçeğinde genel sekreterin görev ve yetkilerine sahip olup hastanede tüm hizmetlerin verimli ve mevzuata uygun şekilde yürütülmesinden genel sekretere karşı sorumludur. Hastane yöneticisine bağlı olarak başhekimlik, idari ve mali işler ile sağlık bakım hizmetleri 27

müdürlükleri kurulur. Kurumca tespit edilen norm ve standartları aşmamak kaydıyla genel sekreter tarafından belirlenen sayıda başhekim yardımcısı ve müdür yardımcılıkları oluşturulur. Ayrıca hastanelerin yatak sayılarına göre otelcilik hizmetleri müdürlükleri de kurulabilmektedir. 2.6. Sağlık Sektöründe Yeni bir Model: Kamu-Özel Ortaklıkları Kamu özel ortaklığı son dönemlerde yaygın kullanılan bir modeldir. Çoğunlukla yüksek sermaye isteyen büyük projeler için uygulanması planlamaktadır. Kamu özel ortaklıkları yetki ve sorumlulukların, maliyet ve risklerin, gelir ve yararların, optimum oranlarda kamu ve özel sektör tarafından paylaşıldığı düzenlemelerdir. Bu kapsamda enerji sektörü, sağlık ve eğitim hizmetleri düşünülmektedir. Ülkemizde birçok sektörde uygulandığı bilinmektedir ancak modelin sağlık sektöründeki uygulamaları henüz ülkemizde yaygınlaşmamıştı. 2006 yılında kamu-özel ortaklıklarıyla ilgili olarak ülkemizde çalışmalara ağırlık verilmeye başlanmış ancak yine de hızlı bir ilerleme görülmemiştir. Bu modelle, projesi devletçe hazırlanan hastane gibi tesislerin devletin gösterdiği arsaya, finansmanı tamamen gerçek kişiler veya özel sektör kurumlarınca sağlanarak inşa edilmesi ve gerekli teçhizatla donatılması, sonrada hastanelerin azami 49 yılığına devlete kiralanmasıdır. Bu modelle yapılan hastanenin mülkiyeti kamuya ait olacaktır: bu şekilde devletin bütçesinden hiç harcama yapılmadan sağlık tesisinin özel kesimin finansman imkanlarıyla yapılması amaçlanmaktadır. Bu modelle oluşturulacak sağlık kentlerinde hastaneler, laboratuvarlar, ar-ge merkezleri, teknoparklar, sosyal tesisler, acil servis, yoğun bakımlar, atık yönetimi birimleri, otel, AVM ve peyzaj alanlarının olması planlanmaktadır. 28

Uygulamalar 29

Uygulama Soruları 30

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti Bu bölümde hastane kavramını tanımlayarak, hastanelerin işlevleri hakkında bilgi sahibi olunmuştur. Hastanelerin sınıflandırılması öğrenilmiştir. Sağlık sektöründe yeni bir model olan Kamu-Özel ortaklığı hakkında bilgi sahibi olunmuştur. 31

Bölüm Soruları 1) Kamu Hastane birliklerinin başında. Bulunmaktadır. 2) Kamu özel ortaklığı projelerinde hastaneler azami.yıl devlete kiralanacaktır. 3).., özel hastanenin idari, tıbbi ve teknik hizmetlerini mevzuata uygun olarak idare ederken, bakanlık ve müdürlükle olan bütün işlemlerin birinci dereceden sorumlusudur. 4) Yatış sürelerine göre hastaneler.. ve..olarak ikiye ayrılır. 5) Matriks örgüt yapısında ve.. olmak üzere iki yönetici bulunur. 6) Aşağıda hastanelerle ilgili yer alan ifadelerden hangisi doğrudur? a) Belirli bir sosyal bölgeye hizmet edildiği için toplumsal kurumdur b) Tıbbi araştırmalar nedeniyle sosyal kurumlardır. c) Tedavi hizmeti sunduğu için araştırma kurumudur. d) Kısmen veya tamamen toplum yararı gözetildiği için işletmedir. e) Ödeme gücüne sahip olmayan bireylere hizmet verdiği için hayır kurumudur. 7) Hasta ve yaralıların, hastalıktan şüphe edenlerin ve sağlık durumunu kontrol ettirmek isteyenlerin, ayaktan veya yatarak müşahede, muayene, teşhis, tedavi ve rehabilite edildikleri, aynı zamanda doğum yapılan kurumlara ne ad verilir? a) Toplum sağlığı merkezi b) Poliklinik c) Hastane d) Klinik e) Muayenehane 8) Aşağıdakilerden hangisi dikey bütünleşme basamağına göre hastane sınıflandırması içinde yer alır? a) birinci basamak sağlık hizmetleri 32

b) Hizmet türüne göre c) Mülkiyetine göre d) Büyüklüklerine göre e) Kalış süresine göre 9) Aşağıdakilerden hangisi hizmetin özelliklerinden değildir? a) Hizmetler depolanamaz b) Hizmetlerin standardını sağlamak kolaydır. c) Hizmetler bölünemez d) Soyuttur e) Envanteri yapılamaz 10) Aşağıdakilerden hangisi hastanelerin girdilerine örnektir? a) İnsan gücü b) Eğitimlerle personelin gösterdiği gelişim c) Laboratuvar tetkik sonuçları d) Toplum sağlığına katkı e) Sağlığına kavuşmuş Hasta Cevaplar 1) genel sekreter 2) 49, 3)mesul müdür, 4)uzun süreli kalınan-kısa süreli kalınan, 5) fonksiyonel yönetici- proje yöneticisi, 6)a, 7)c, 8)a, 9)b, 10)a 33

3. TEMEL KAVRAMLAR 34

3.1. Bilgi Çağı 3.2. Bilgi 3.3. Veri 3.4. Enformasyon 3.5. Belge ve Belge Yönetimi 3.6. Doküman 3.7. Dokümantasyon Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz? 35

Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular 36

Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde edileceği veya geliştirileceği Bilgi çağı, bilgi toplumu, Enformasyon, Belge, Belge yönetimi, Doküman, Dokümantasyon kavramlarını tanımlayabilmek. Bilgi, bilginin özellikleri, bilgi türleri ve bilgi kaynaklarını açıklayabilmek Veri, Veri türleri ve veri kaynaklarını açıklayabilmek. 37

Anahtar Kavramlar 38

Giriş Günümüzde teknolojik gelişmelerin hız kazanması, küreselleşmenin etkisi, yaşam koşullarında meydana gelen değişiklikler hayat boyu öğrenmeyi vazgeçilmez hale getirmiştir. Hızlı değişimlere ayak uydurabilmek için bireyler-işletmeler-toplumlar bilgi kaynaklarına yoğun şekilde ihtiyaç duyar hale gelmişlerdir ve bu durum bilgi yönetimi ve dokümantasyonun önemini arttırmıştır. 39

3.1. Bilgi Çağı Bilgi çağı, bilginin temel kaynak olduğu, bilgi üretimi ve iletiminin yaygınlaştığı, bilgi çalışanlarının çoğunlukta olduğu, sürekli öğrenme ve bilgilenmenin kaçınılmaz hale geldiği yeni toplumsal ve ekonomik dönemi temsil etmektedir. Bilgi çağına geçiş süreci ile birlikte, hız kazanarak baş döndürücü bir nitelik arz eden teknolojik değişim kaynaklı, toplumsal, ekonomik, siyasal ve kültürel gelişim gözlemlenmektedir. Çağımızda bilgi her zamankinden daha önemlidir. Çok geniş yeni pazarlar açan ve beraberinde kaçınılmaz olarak olağanüstü sayıda yeni rakipler getiren Küreselleşme, enformasyon, teknolojisinin yayılması ve bilgisayar ağlarının sınır tanımadan büyümesi, çok kademeli kurum hiyerarşisinin çözülmesi kurumlarda yaşanan küçülme ve iş kesintileri gibi süreçlerle bilgi çağı ekonomisi yaşanmaktadır. Bilgi çağının bir özelliği, bilginin nitelik ve nicelik artmasının insanların düşünce yapısı ve vizyonun da değişimlere sebep olmasıdır.. Bilgi çağını biçimlendiren çevresel ve kültürel öğelerin başında; hızla gelişen teknoloji (Özellikle bilgi ve iletişim teknolojileri), çapı ve boyutları genişleyen rekabet (küresel rekabet), bölgesel, ulusal gelenekleri aşan ulusal-üstü (supra-national) ve etkileşimli (interactive) kültür gelmektedir. Bilgi çağına geçiş ile birlikte bilgi toplumu kavramı da karşımıza çıkmıştır. Bilgi toplumu; bilginin gerçek sermaye ve zenginlik yaratan başlıca kaynak haline geldiği toplum. şeklinde tanımlanmaktadır. Bilgi toplumunun temel özellikleri ise şu şekilde özetlenmektedir; - Bütünleşmiş küresel bir ekonomide, maddi sermayenin yerini, bilgi ve insan sermayesi almaktadır ve hizmet sektörünün ekonomideki ağırlığı artmaktadır. - Sanayi toplumunda ikame edilen fiziki güç, bilgi toplumunda ikame edilen ise zihin gücüdür. - Sanayi toplumunda mal üretimi ön plana çıkarken, bilgi toplumunda bilgi üretimi ön plana çıkmaktadır. - Sanayi toplumunda üretimin odak noktası fabrikalar, bilgi toplumunda ise bilgi üreten işleyen, depolayan ve dağıtan AR-GE kuruluşları, iletişim sistemleri, veri ağları ve veri bankalarıdır. - Eğitim bilgi toplumunda anahtar bir rol oynamaktadır. Sanayi toplumundaki genel eğitim anlayışı bilgi toplumunda kişiselleştirilmekte ve yaşam boyu eğitim kavramı ortaya çıkmaktadır. - Sanayi toplumundaki temsili demokrasi yerine katılımcı demokrasi ağırlık kazanmaktadır. Buna paralel olarak kamu ve özel sektörün yanı sıra gönüllü kuruluşlar önem kazanmaktadır. - Çevrenin korunması küresel bir anlayış haline gelmektedir. Bunun bir parçası olarak da çevreyi kirletmeyen, yenilenebilir enerji kaynakları önem kazanmaktadır. - Bilgi toplumunda her alanda değişim hızı çok yüksektir. - Sosyal değerlerde çeşitlilik, eşitlik, bireysellik ön plana çıkmaktadır. 40

Bilgi çağında ekonomiden kültürel hayata kadar geniş bir yelpazede değişimler olduğu gözlenmektedir. Her ne kadar farklı bakış açıları ortaya konulsa da, temelde bilgi çağının toplumu daha ileriye götürecek bir kavram olduğu söylenmektedir. Buradan yola çıkarak bilgi toplumunun çeşitli alanlar üzerine yansıması aşağıdaki şekilde olmaktadır: Bilgi toplumu-teknoloji: Bilgi toplumu ile teknolojik innovasyon arasında kurulan bağdan yola çıkarak tanımlanan ve yeni bilgi süreçlerinin, depolanma yöntemlerinin ve tüm bunların yayılımı olarak tanımlanabilecek bilgi teknolojileri hayatın tüm alanlarını gittikçe artan bir şekilde etkilemektedir. Bilgi toplumu-ekonomi: Günümüzde yine gittikçe artan bir şekilde ortaya çıkan bir gözlem, bilginin bir üretim faktörü ve bir ürün olarak ekonomik süreçler içinde edindiği belirleyici konumdur. Yapılan çalışmalar göstermektedir ki, eğitim, medya, hukuk, tıp gibi alanlarda bilgi üretimine ayrılan kaynakların gayri safi milli hasıla içindeki payının zamanla arttığı ortaya koyulmaktadır. Bilgi toplumu- meslek: Bilgi toplumuna diğer bir bakış da meslekler değişimine odaklanan bir yaklaşımdır. Burada bilgi toplumundan anlaşılan bilgiye dayalı mesleklerin ön plana çıkmasıdır. Öğretmenler, hukukçular, girişimciler gibi bilgi üreten mesleklerin kol gücü gerektiren mesleklere göre giderek artan bir ağırlığa ulaştığı görülmektedir. Bilgi toplumu-zaman: Bilgi toplumu kavramı içerisinde değerlendirilen diğer bir gelişme de zamanın ve mekanın yeniden tanımlanmasına ve mesafelerin ortadan kalkmasına neden olacak bilgi ağlarının ortaya çıkmasıdır. Örneğin, çeşitli haber alma ve iletişim olanaklarının baş döndürücü bir biçimde gelişmesiyle insanın çevresi ile olan ilişkisinde, yine benzer bir şekilde bilgisayar teknolojilerinin gelişimine bağlı olarak yakın coğrafi ortamın, çevrenin, iş yerinim ve ulus devlet sınırlarının tanımlanmasında değişmeler gözlenmektedir. Bilgi toplumu-kültür: Bilgi toplumuna bağlı gelişmelerin etkisiyle sosyal yayılım hızının hızla artması, yeni medya araçlarının tanımlanması gibi olgular ilişkilerde kişisel yakınlıklar, iş ilişkileri ve aidiyet duyguları gibi olgularda da değişimleri beraberinde getirmektedir. Sanayi devriminden önce ve hatta onun gelişmesi için geçen uzun dönemde, çalışma yaşamı, doğal kaynaklar ve emeğe dayanmaktaydı. İnsanın beyin gücünün, ancak XX.yy ın başlarından itibaren ön plana geçmeğe başladığı ve bilimsel ve teknolojik gelişmelerin büyük bir hız ve yoğunluk kazandığı ve kazanmaya devam ettiği ileri sürülebilir. Diğer yandan, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yoğunluğu, çağdaş topluma bilgisellik diye adlandırılabilecek yeni bir nitelik eklemiştir. Bilgi çağı ile gündeme gelen yüksek düzeyli ve çapraşık bilgi ve deneyime dayanan bilimsel ve teknolojik koşulların bireyleri, kurumları ve toplumları etkilemesi kaçınılmazdır. 41

3.2. Bilgi Bilgi sözcüğü, İngilizce information ve knowledge sözcüklerinin karşılığı olarak yaygın biçimde kullanılır. Bilgi en basit halde verinin işlenmiş hali şeklinde tanımlanmaktadır. Bilgi, İnsanların tecrübelerine ve karar vermelerine olanak sağlayan ifadeler bütünüdür. Bir başka tanımlamaya göre bilgi; Belli bir görev ve amaç İçin biçim ve İçeriği uygun olan veridir. Konuya bilgi araştırmaları açısından yaklaşan Buckland bilgi kavramını üç ayrı anlamda ele alarak tanımlamaktadır: - Süreç olarak bilgi - Bilgi olarak bilgi - Nesne olarak bilgi Yeni bir şeyler öğrendiğimiz zaman mevcut bilgilerimiz değişir ve yeni öğrendiklerimizle ilişkili olarak bazen mevcut bilgilerimizi gözden geçirmek durumunda kalabiliriz. İşte bu öğrenme eylemi, birisine bir şeyler aktarma ya da söyleme süreci süreç olarak bilgi olarak adlandırılmaktadır. Bu süreçte karşı tarafa aktarılan şeye ise bilgi olarak bilgi adı verilir. Bilgi terimi bilgilendirici, bilgi taşıyıcı nesneler (kitap, dergi, film, belge, vd.) için de kullanılmaktadır. Bu anlamda ise nesne olarak bilgi den söz etmek mümkündür. Bilgilenme sürecinde ( süreç olarak bilgi ) beynimizde meydana gelen değişiklikleri tam olarak açıklayamadığımız gibi, bu süreç sonunda edinilen bilgiyi elle tutup, gözle görmemiz ya da nesnel yöntemlerle ne kadar bilgi edindiğimizi ölçmemiz mümkün değildir. Bu süreç sonunda elde edilen bilgi ancak tanımlanarak nesneler üzerine aktarıldığı zaman (nesne olarak bilgi) elle tutulur, gözle görülür ya da ölçülebilir hale gelmektedir. Elimizdeki her bilgi önemli değildir. Bilgiden yarar sağlanmak isteniyorsa; doğru bilgi doğru zamanda doğru yerde doğru kişiye iletilmelidir. Bilgiler uygun şekilde saklanmalı ve ihtiyaç duyulduğunda yeniden kullanıma sunulabilmelidir. Bilgi, bulunur, kaydedilir, kullanılır, geliştirilir, aktarılır, arşive kaldırılır ve ihtiyaç duyulduğunda yeniden kullanılabilir. 3.2.1. Bilginin Özellikleri Bilginin altı temel özelliği bulunmaktadır: - Bilginin İlişki Özelliği: Bilgi, işlenen konuyla ilişkili olmalı ve karar verene kolaylık sağlayacak şekilde derlenmelidir. (Ör: İşletme dersinde astronomi bilimiyle ilgili bilgilerin kullanılmaması) 42

- Bilginin Doğruluk Özelliği: Bilgi, hatadan uzak olmalıdır ve karar vericinin yanlış karar almasını engellemeli. (Ör: İşletmenin borç-alacak durumunun muhasebe tarafından yanlış şekilde raporlanması) - Bilginin Zamanlama Özelliği: Doğru zamanda bilgiye ulaşılmalıdır. Zamanında ulaşılamayan ve eski bilgilerin hiçbir yararı olmayacaktır.. - Bilginin Tam Olması Özelliği: Eksik bilgiyle karar verilmeye çalışılması varsayımlarla hareket edilmesini neden olur ve bunun sonucunda yanlış karar verilebilir. (Ör: Ameliyata alınacak olan bir hastanın kan sonuçlarının eksik raporlanması) - Bilginin Erişilebilirlik Özelliği: Bilgiye ihtiyaç duyduğumuz zamanda erişmeliyiz. Bilgi çağıyla birlikte artan teknoloji sayesinde bilgiye erişim çok farklı yöntemlerle ve kolaylıkla sağlanabilmektedir. (Ör: Final sınavlarına girecek olan öğrencinin ders notlarına web sitesinden ulaşabilmesi) Ancak her ne kadar bilgiye kolaylıkla erişebilsek de özellikle internette yanlış ve hatalı bilgiler yer aldığı için bilginin kaynağının güvenilirliği önem taşımaktadır. Diğer yandan özellikle sağlık hizmetlerinde mahremiyet den ötürü hastaya ait bilgilere yalnızca ilgili kişiler tarafından erişimi sağlanmalıdır. Bu noktada bilgi güvenliğinin gerekliliği karşımıza çıkmaktadır. - Doğru Bilgi Biçimi Özelliği: Bilginin doğru şekilde sunulması ve sunulan bilginin kullanılabilir olması gerekir. (Ör: İşletmenin finansal durumunun üst yönetime bildirilirken grafikler, videolar gibi yardımcı materyallerle sunulması) 3.2.2. Bilgi Türleri: Özelliklerine göre bilgi çeşitli türlere ayrılmaktadır. Üretildiği ve tüketildiği yere göre bilgi genellikle beş gruba ayrılmaktadır: - Gündelik Bilgi Günlük yaşamı kolaylaştıran bilgilerdir. Bu bilginin kaynağı duyu ve deneyimlerdir; geçerliliği ve doğruluğu kişisel deneyime dayanır; belli bir yöntemle elde edilmemiştir; genel geçerliliği yoktur; tesadüflerle veya başkalarından görmekle kazanılmıştır. Gündelik bilgi; - Subjektiftir. - Sonuçları kesin değildir. - Yararlı bir bilgidir; ama bazen insanları yanıltabilir. 43

- Yöntemsiz olarak elde edilir. - Sistemli değildir. - Sanat Bilgisi Sanat, güzeli yaratan, gerçekliği simgelerle anlatan etkinliktir. Hoşa giden, düşündüren biçimler yaratma çabasıdır. Sanatçı ile yöneldiği nesne arasındaki ilgiden doğan bir bilgidir. Sanat bilgisi; - Akla değil, duyguya, coşkuya ve sezgiye dayanır - Bilgiyi ifade eden araçlar diğerlerinden farklıdır. (Ses, renk ve çeşitli şekiller) - Özneldir, yaratıcılığa dayanır. - Ürünleri somuttur, fiziksel bir objeye yansıtılmıştır. - Teknik Bilgi Teknik, doğadaki nesneleri bir amaca yönelik olarak araç haline getirmektir. Tekniğin amacı insan hayatını kolaylaştırmaktır. Teknik bilginin iki türü vardır: (1) İnsanın gündelik yaşantısındaki tecrübelere dayanarak araç gereç yapması: Gündelik bilgiye dayalı teknik bilgi (2) Bilimsel verilerden yararlanarak araç gereç yapılması ve insan hayatının kolaylaştırılması ile ilgili bilgidir: Bilimsel bilgiye dayalı teknik bilgi. Teknik bilgi: - İnsanlara yarar sağlar. - İnsanın yaşamını kolaylaştırır. - Araç gereç yapımına ve kullanımına dayanır. - Dini Bilgi Din, mutlak varlığa ve onun vahiy ile bildirdiklerine dayanan bir sistemdir. Dini bilgi; - Temelinde iman vardır; dogmatiktir - İbadet biçimlerini ve inanç değerlerini içerir. - İnsanın iç yaşamını ve toplumsal yaşamı düzenleyen kuralları içerir. - Bilimsel Bilgi Bilimsel bilgi; - Nesneldir. Bireyden bireye değişmeyip herkes için aynıdır. - Evrenseldir. - Akla ve mantığa dayalıdır. - Eleştiriye açıktır. Aksine kanıt gösterildiği zaman bilimsel bilgi geçerliliğini yitirebilir. - Değişebilme ve kendini yenileme özelliğine sahiptir. - Tümevarım yöntemini kullanırlar. - Yasa ve genellemelere ulaşmaya çalışırlar. 44

- Birikimli olarak ilerler. - Tekrarlanma özelliğine sahiptir. 3.2.3. Bilgi Kaynakları Tarih öncesi çağlarda duvar resimleri ile başlayan bilgi kaynakları, yazının bulunması ile birlikte yazılı iletişim dönemine geçiş yapmıştır. Böylelikle kil tabletler, papirüsler ve kağıtlarla bilgilerin nesiller arası aktarımı daha sağlıklı şekilde olmaya başlamıştır. Bilgi teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte ise bilgi kaynakları bambaşka bir çehre kazanmış ve tüm kaynaklar elektronik ortamda yer almaya ve aktarılmaya başlamıştır. Doğrudan Bilgi Veren Kaynakları: - Monograf: Kitaplar - Süreli Yayınlar: Genellikle yılın çeşitli zamanlarında, aylık, haftalık yayınlanan dergi, magazin ve gazete gibi yayınlardır. Süreli yayınların genellikle cilt ve sayı numaraları vardır. Süreli yayınlar içinde yer alan dergiler de kendi içinde 2 ye ayrılmaktadır: Hakemli dergiler ve Hakemsiz dergiler. Basılı olduğu gibi elektronik süreli yayınlar da bulunmaktadır. - Danışma Kaynakları: Ansiklopediler, Sözlükler, Biyografiler, Kronolojiler (Kronolojiler bilgiyi tarih sırasıyla aktaran kaynaklardır. Yüzlerce yılı içeren çok uzun zaman dilimlerini kapsayabildikleri gibi, sadece bir yılı da kapsayabilirler), Coğrafi kaynaklar Atlaslar, (Topografik atlas, Tarih atlası, Tematik atlas, Planlar, Haritalar, Kürele)r, İstatistiksel kaynaklar (Anketler), Rehberler (Bir yer, durum, konu hakkında doğrudan öz, kısa bilgi veren yayınlardır), El kitapları. - Resmi Kaynaklar: Hukuki mevzuat, İdari mevzuat, Devlet organlarının yayınları Doğrudan Bilgi Vermeyen Kaynaklar: - Bibliyografyalar: kitap ve makalelerin adlarını, yıllarını, sayfa sayılarını, nerede yayınlandıklarını veya ne işe yaradıklarını açıklayan eserlerdir. Milli kütüphane tarafından periyodik olarak çıkartılan Türkiye bibliyografyası buna örnek olarak verilebilir - Yayın Katalogları: Yeni basılmış ya da çıkacak yayınlar hakkında bibliyografik bilgi veren yayınlardır. Bu yayınlarda kitabın sadece künyesi yer almaktadır. - Dizinler: Belli bir konuda çıkan kitap ve dergideki yazılarla ilişkiyi sağlayan ve ayrı bir kitap veya süreli yayın biçiminde çıkan eser. Bir kitabın veya derginin kişi, konu, yer adı vb. bakımından içindekileri yer numarasıyla belirten ve eserin arkasında yer alan alfabetik liste, endeks, indeks, fihrist. 45

- Özler: Makale, kitap gibi yayınların kısaca konusuyla ilgili bilgi veren yayınlardır. 3.3. Veri En basit tanımlama ile veri Ham, organize edilmemiş, işlenmemiş bilgidir. Bilgi kaynağı içerisindeki en küçük yapı taşı olan veri, anlamlı bir bütünün içerisinde kendisi gibi diğer verilerle beraber tutulduğu zaman belli bir değere sahip olur. Bütünün içerisinden çıkarılarak ölçülmeye ya da anlamlandırılmaya çalışılan veri, değerini yitirir ve bir anlam ifade etmez. Veri, bilgi işleme sürecinin temel hammaddesi olarak çeşitli sembol, harf, rakam ve işaretlerle temsil edilen, işlenmemiş gerçekler ya da izlenimlerdir. 3.3.1. Veri Türleri - Olgusal veriler: Yorum ve değerlendirme gerektirmeyen, herkes tarafından aynı şekilde değerlendirilebilen verilerdir. Daha açık bir ifadeyle kişisel yargılardan bağımsız, üzerinde herkesin anlaşabileceği türden gerçeklerdir.(yaş, cinsiyet, vb.) - Yargısal veriler: Yorum ile veri niteliği kazanan, öznel yargılarla tanımlanabilen verilerdir. Tembel, uyumlu, duygusal vb. gibi kişilik özellikleri bu verilere örnek gösterilebilir - Nicel Veri: Bir deneyin sayılabilir, ölçülebilir özelliğini veren verilerdir. Nicel veriler; Sürekli nicel veri (ör: boy uzunluğu, kilo) ve kesikli nicel veri (ör. Nüfus, öğrenci sayısı) olmak üzere iki türü vardır. - Nitel Veri: Bir deneğin niteliklerini belirten verilerdir. Eğitim durumu, ev sahibi olup olmama, vs Nitel veriler; Sınıflanabilen Nitel Veri (Ör: Taşıtlar: kara, hava ve deniz taşıtları) ve Sıralanabilen Nitel Veri (Ör: Öğrencilerin başarı durumu: pekiyi, iyi, orta) olarak ikiye ayrılır. 3.3.2. Veri Kaynakları En genel biçimiyle veri kaynakları insanlar, belgeler, canlı-cansız tüm varlıklar ve kalıntılardır. Temelde veri kaynakları ikiye ayrılır: 46

Birincil veri kaynakları: İncelenmekte olan olayın gerçek tanığı tarafından elde edilen veriler birincil verilerdir. Örneğin araştırmada anket yoluyla toplanan veriler, elde ediliş bakımından birincil verilerdir. İkincil veri kaynakları: Birincil kaynaklardan oluşturulmuş veri kaynaklarıdır. Örnek olarak herhangi bir konuda araştırma için, araştırmacı yazarlardan birinin o konu hakkındaki yayınlarından elde edilen veriler. Birincil veri kaynakları daha güvenilir olması sebebiyle sık tercih edilen kaynak türüdür. Fakat bazı durumlarda ikincil kaynaklar daha yararlı olabilmektedir. Çünkü ikincil kaynaklar konunun pek çok kaynaktan alınmış özeti biçimindedir ve okuma ve zaman bakımından ekonomiktirler. Ayrıca daha anlaşılır olmaları nedeniyle de bazı durumlarda birincil kaynaklara tercih edilirler. Örneğin yabancı dil bilmeyen birinin yabancı bir eserin tercümesinden yararlanması gibi. 3.4. Enformasyon Enformasyon, verilerin çeşitli istatistik teknikleri ile yorumlandıktan sonra ham bilgilere dönüştürülmüş şeklidir. Örneğin veriler, kategorilere ayrılarak, özetleri çıkartılarak ya da raporları oluşturularak enformasyona dönüştürülür. Verilerin enformasyona dönüştürülmesi sürecinde herhangi bir entelektüel çaba yoktur. Bu nedenle enformasyonu, veri ve bilgi arasında düzenli ve amaçlı gruplar içerisinde yer alan ve bilgi üretimi için gereksinim duyulan ham bilgi kaynakları olarak tanımlamak mümkündür. 3.5. Belge ve Belge Yönetimi Belge ile ilgili olarak birçok tanım yapılmıştır. Bu tanımlar genellikle birbiriyle kesişen ifadeler içermektedir. Belge, iş etkinlikleri sırasında bir kurum tarafından üretime ya da sağlanan doküman araçlardır. Bir başka tanımlama ile belge; örgütsel işlemler için gerekli olan ve tekrar üretilebilen enformasyon aracıdır. Belgeler, kanıt özelliği taşır, kurumun belleğidir, yönetim kararlarının ortaya konulması, takip edilmesi, sonuçların değerlendirilmesi ve geleceğe yönelik planlamaların yapılmasını sağlar. Belgelerin üretimi, organizasyonu, korunması, kullanımı, erişimi ve düzenlenmesinde ekonomi ve verimlilik sağlamak için oluşturulan bir programın uygulanmasına belge yönetimi adı verilir. Belge yönetiminin sağladığı faydalar şunlardır; - Karar verme için veri ve bilgi sağlama - Yasal destek ve yasal belge sağlama - Kırtasiyeciliği önleme ve maliyetleri azaltma - Yeni belgeler için referans olma - Belgelerin kontrolü için sistematik yaklaşım sağlama - Kurumsal verimliliği arttırma - Değerli dosyaları koruma - Gereksiz belgelerin üretimini önleme - Kurumun bilgi gereksinimlerini karşılama 47