SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİMİZDE PRİM ÖDEME AVANTAJI BULUNAN SİGORTALILIKLAR Özer DEMİRDİZEN* I-GİRİŞ 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun geçici 16 ve geçici 29 ncu maddeleriyle bazı sigortalılıklara ayrıcalık tanınmış ve bu kapsamda bulunanların daha az prim ödeyerek aylık 30 gün üzerinden hizmet kazanmaları imkanı sağlanmıştır. Bunların en temel ortak özelliği ise primlerinin sigortalının kendisi tarafından ödenmesidir. Bu çalışmada, prim ödeme avantajı düzenlemesi olarak adlandıracağımız bu ayrıcalıkların kimlere uygulanacağı ve uygulamanın nasıl olacağı konuları üzerinde durulmaktadır. II-PRİM ÖDEME AVANTAJI DÜZENLEMESİ 5510 sayılı Kanunun geçici 16 ncı maddesi ile köy muhtarlarına, kendi namına tarımsal faaliyette bulunanlara ve vergiden muaf olarak evde el işi yapan kadınlara 01.10.2008 tarihi itibariyle, aynı Kanunun geçici 29 ncu maddesi ile de tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz çalışanlara, şehir içi toplu taşıma aracı işyerlerinde 10 günden az çalışanlara ve Turizm ve Kültür Bakanlığınca belirlenen alanlarda 10 günden az çalışan sanatçılara 01.03.2011 tarihi itibariyle prim ödeme avantajı düzenlemesi getirilmiştir. Bu kapsamdaki sigortalıların 2013 yılı için aylık 20 gün üzerinden ödeyecekleri primleri tam, yani 30 gün sigortalılık olarak kabul edilmektedir. 2013 yılı için 20 gün olan prim ödenecek gün sayısı her yıl bir puan artırılacak, 2023 yılında ise prim ödeme avantajı ortadan kalkacak ve ödeyecekleri primler diğer sigortalılarla eşitlenecektir. III-PRİM ÖDEME AVANTAJI OLAN SİGORTALILIKLAR Avantajı 2023 yılına kadar sürecek ve prim ödenecek gün sayısı geçen her yıl artarak cazibesi azalacak olan prim ödeme avantajı bulunan sigortalılıklar aşağıda başlıklar halinde anlatılmaktadır. * Sosyal Güvenlik Denetmeni, Mali Hukuk Bilim Uzmanı 287
A-Tarım Veya Orman İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlar 5510 sayılı Kanuna 01.03.2011 tarihinden itibaren uygulanmak üzere eklenen Ek 5 nci madde ile tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz çalışanlara kendi primlerini ödeyerek 4/1-a (eski SSK) bendi kapsamında sigortalı sayılma imkanı getirilmiştir. Bu sigortalılık türü, zorunlu olmayıp tamamen kişinin isteğine tabidir. Bu kapsamda sigortalı sayılabilmesi için başvuran kişinin; öncelikle 18 yaşını doldurmuş olması, 4/1-a, 4/1-b ile 4/1-c bentleri kapsamında, 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamında ve 2925 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılmaması, isteğe bağlı sigortalı ve isteğe bağlı iştirakçi olmaması, 2022 sayılı Kanun dahil kendi sigortalılığından dolayı gelir veya aylık almaması gerekmektedir. Yukarıda sayılan şartları taşıyanlardan tarım işlerinde süreksiz çalışanlar Tarım İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi ni(sgk, 2013/11 sayılı Genelge, EK-11) sürekli ikametlerinin bağlı bulunduğu muhtarlık ve il/ilçe tarım müdürlüğüne onaylatıp, o yerdeki sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğüne müracaat edecekler, sigortalılıkları da müracaat ettikleri tarih itibariyle başlatılacaktır. Orman köylülerinden bu kapsamda sigortalı olmak isteyenler ise Orman İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi ni (SGK, 2013/11 sayılı Genelge, EK-12) sürekli ikametlerinin bağlı bulunduğu muhtarlık ile çevre ve orman il müdürlüğü ya da orman bölge müdürlüğü, işletme şefliği veya kalkındırma kooperatifine onaylatıp, o yerdeki sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğüne müracaat ederek sigortalılıklarını başlatacaklardır. 5510 sayılı Kanunun Ek-5 nci maddesi kapsamında sigortalı olanlar prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla kendileri tarafından belirlenecek kazancın %34,5 i oranında prim ödemektedirler. Bu primin %20 si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, %12,5 i genel sağlık sigortası, %2 si iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası primi olmaktadır. 01/01/2013-30/06/2013 döneminde bu kapsamda sigortalı olmak isteyen bir kişi 20 gün üzerinden en düşük 32,62 (günlük asgari kazanç)x20 gün (2013 yılı için prim ödenecek gün sayısı)x%34,5 (ödenecek prim oranı) = 225,08-TL prim ödeyecek, prim ödenen gün sayısı 30 gün sayılacaktır. B-Şehir İçi Toplu Taşıma Aracı İşyerlerinde 10 Günden Az Çalışanlar 5510 sayılı Kanuna 01.03.2011 tarihinden itibaren uygulanmak üzere eklenen Ek 6 ncı madde ile ticari taksi, dolmuş ve benzeri şehir içi toplu 288
taşıma aracı işyerlerinde kısmi süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan ve çalışma gün sayısı ay içerisinde 10 günden az olan kişilere kendi primlerini ödeyerek 4/1-a (eski SSK) kapsamında sigortalı sayılma imkanı getirilmiştir. Bu sigortalılık türü, zorunlu olup, tescil ve bildirim mecburiyeti bulunmaktadır. Bu kapsamda sigortalı sayılabilmesi için başvuran kişinin; kısmi süreli iş sözleşmesiyle 10 günden az çalışması, 4/1-a, 4/1-b ile 4/1-c bentleri kapsamında ve 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamında sigortalı olmaması, 2022 sayılı Kanun dahil kendi sigortalılığından dolayı gelir veya aylık almaması gerekmektedir. Ancak, SGK tarafından yayımlanan 2013/11 sayılı Genelgeye göre, 10 günden az ya da fazla çalışmaları olup olmadığına bakılmaksızın emekli aylığı alırken çalışmaya devam şoförler için işverenleri tarafından sosyal güvenlik destek primi ödemesi yapılması gerekmektedir. Yukarıda sayılan şartları taşıyanlardan bu kapsamda sigortalı olmak isteyenler, Şehir İçi Toplu Taşıma Araçlarında Kısmi Süreli Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi( 2013/11 sayılı Genelge, EK-13) (işveren ile sigortalı olacak kişinin imzalı beyanı bulunacak, bildirge ayrıca toplu taşıma aracı sahibinin bağlı olduğu oda tarafından onaylanacaktır) ve araç sahibiyle şoför arasında imzalanan kısmi süreli iş sözleşmesi ile şoförlük mesleğini icra ettikleri ilin sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğüne müracaat edecekler, sigortalılıkları da müracaat ettikleri tarih itibariyle başlatılacaktır. C-Kültür Ve Turizm Bakanlığınca Belirlenen Alanlarda 10 Günden Az Çalışan Sanatçılar 5510 sayılı Kanuna 01.03.2011 tarihinden itibaren uygulanmak üzere eklenen Ek 6 ncı madde ile Kültür ve Turizm Bakanlığınca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan ve çalışma gün sayısı ay içerisinde 10 günden az olan kişilere kendi primlerini ödeyerek 4/1-a (eski SSK) kapsamında sigortalı sayılma imkanı getirilmiştir. Bu sigortalılık türü, zorunlu olup, tescil ve bildirim mecburiyeti bulunmaktadır. Bu kapsamda sigortalı sayılabilmesi için başvuran kişinin; kısmi süreli iş sözleşmesiyle 10 günden az çalışması, 4/1-a, 4/1-b ile 4/1-c bentleri kapsamında ve 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamında sigortalı olmaması, 2022 sayılı Kanun dahil kendi sigortalılığından dolayı gelir veya aylık almaması gerekmektedir. 289
Yukarıda sayılan şartları taşıyanlardan bu kapsamda sigortalı olmak isteyenler, Sanatçı Olarak Kısmi Süreli Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi (SGK, 2013/11 sayılı Genelge, EK-15) (işveren ile sigortalı olacak kişinin imzalı beyanı bulunacak, bildirge ayrıca çalışanın bağlı olduğu meslek birliği veya sendika ya da Kültür ve Turizm Bakanlığının merkez veya taşra birimleri tarafından onaylanacaktır) ve sanatçıyla işvereni arasında imzalanan kısmi süreli iş sözleşmesi ile mesleklerini icra ettikleri ilin sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğüne müracaat edecekler, sigortalılıkları da müracaat ettikleri tarih itibariyle başlatılacaktır. Her ne kadar primi sigortalı tarafından yatırılsa da 5510 sayılı Kanunun Ek-6 ncı maddesi ile getirilen sigortalılıkların her ikisinde de bildirim ve tescil mecburiyeti bulunmaktadır. Hatta bildirim ve kontrol yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenler ile meslek odalarına asgari ücret tutarında idari para cezası öngörülmektedir. 5510 sayılı Kanunun Ek-6 ncı maddesi kapsamında şehir içi toplu taşıma aracı işyerlerinde ve Kültür ve Turizm Bakanlığınca belirlenecek alanlarda 10 günden az çalışanlar prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla kendileri tarafından belirlenecek kazancın %32,5 i oranında prim ödemektedirler. Bu primin %20 si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, %12,5 i genel sağlık sigortası primi olmaktadır. Bunlardan 4447 sayılı İşsizlik Kanununa tabi olmak isteyenler ayrıca %3 oranında işsizlik sigortası primi de ödeyebilmektedir. 01/01/2013-30/06/2013 döneminde bu kapsamda sigortalı olmak isteyen bir kişi 20 gün üzerinden en düşük (32,62x20)x%32,5=212,03-TL prim ödeyecek, prim ödenen gün sayısı 30 gün sayılacaktır. İşsizlik sigortasına tabi olmak isteyenler ayrıca (32,62x20)x%3=19,57-TL daha prim ödeyeceklerdir. D-Vergiden Muaf Olarak Evde El İşi Yapan Kadınlar 5510 sayılı Kanunun geçici 16 ncı maddesinin 3 ncü fıkrasında 01.10.2008 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yapılan düzenlemeyle 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 9 ncu maddesinin 1 nci fıkrasının 6) numaralı bendi ile evlerde kullanılan makine ve aletler hariç olmak üzere, muharrik kuvvet kullanmamak ve dışarıdan işçi almamak şartıyla; oturdukları evlerde imal ettikleri havlu, örtü, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek, pul, payet, boncuk işleme, tığ örgü 290
işleri, ip ve urganları, tarhana, erişte, mantı gibi ürünleri işyeri açmaksızın satanlardan bu ürünleri, pazar takibi suretiyle satılması ile ticari, zirai veya mesleki faaliyetleri dolayısıyla gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olanların düzenledikleri hariç olmak üzere; düzenlenen kermes, festival, panayır ile kamu kurum ve kuruluşlarınca geçici olarak belirlenen yerlerde satanlardan herhangi bir işverene tabi olmaksızın sürekli ve kazanç getirici nitelikte yaptıklarını vergi dairelerinden alacakları yazılar ile tespit ettiren kadınlara, kendi primlerini ödeyerek isteğe bağlı sigortalı sayılma imkanı getirilmiştir. Bu kapsamda sigortalı olmak isteyenler, İsteğe Bağlı Sigortalı Giriş Bildirgesi ( SGK, 2013/11 sayılı Genelge, EK-22) formunda 193 sayılı Kanunun 9 uncu maddesinin (6) numaralı bendinde sayılan işleri yapmam nedeniyle isteğe bağlı sigortalı olmak istiyorum kısmını işaretleyerek ikamet ettikleri yerdeki sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğüne müracaat edecekler, sigortalılıkları da müracaat ettikleri tarihi takip eden günden itibaren başlatılacaktır. Bu sigortalılık türü, zorunlu olmayıp tamamen kişinin isteğine tabidir ve isteğe bağlı sigortalılık içerisinde yer almaktadır. Bu yüzden, bu kapsamda ödenen primler 4/1-b (eski Bağ-Kur) kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda sigortalı olmak isteyenler, vergi dairelerinden alacakları yazılarla birlikte ikamet ettikleri yerin sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğüne müracaat edecekler, isteğe bağlı sigortalılıkları da müracaat ettikleri tarih itibariyle başlatılacaktır. Vergiden muaf olarak evde el işi yapan kadınlar, prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla kendileri tarafından belirlenecek kazancın %32 si oranında prim ödemektedirler. Bu primin %20 si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, %12 si genel sağlık sigortası primi olmaktadır. 01/01/2013-30/06/2013 döneminde bu kapsamda sigortalı olmak isteyen bir kişi 20 gün üzerinden en düşük (32,62x 20)x%32=208,77-TL prim ödeyecek, prim ödenen gün sayısı 30 gün sayılacaktır. E-Köy Muhtarları 5510 sayılı Kanunun geçici 16 ncı maddesinin 1 nci fıkrası ile 01.10.2008 tarihinden itibaren uygulanmak üzere köy muhtarlarına prim ödeme avantajı düzenlemesi getirilmiştir. Köy muhtarlarının sigortalılıkları seçildikleri tarihten itibaren başlatılmaktadır. 291
Bu sigortalılık türü, 5510 sayılı Kanunun 4 ncü maddesinin 1 nci fıkrasının b) bendinde (eski Bağ-Kur) yer alan zorunlu sigortalılıklardan olup, tescil ve bildirim mecburiyeti bulunmaktadır. F-Kendi Namına Tarımsal Faaliyette Bulunanlar 5510 sayılı Kanunun geçici 16 ncı maddesinin 1 nci fıkrası ile 01.10.2008 tarihinden itibaren uygulanmak üzere hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan tarımsal faaliyette bulunanlara prim ödeme avantajı düzenlemesi getirilmiştir. Kendi namına tarımsal faaliyette bulunanların sigortalılıkları bağlı oldukları ziraat odalarınca, ziraat odalarının bulunmadığı yerlerde ise tarım il/ilçe müdürlüklerince veya kendilerince yapılmaktadır. Kendilerince bir yıl içinde bildirilmesi halinde sigortalılıkları, odaya kaydedildikleri tarihten, bu süre içinde bildirilmemesi halinde ise bildirimin SGK ya yapıldığı tarihten itibaren başlatılmaktadır. 5510 sayılı Kanunun 4 ncü maddesinin 1 nci fıkrasının b) bendinin 4 ncü alt bendinde (eski Bağ-Kur) yer alan bu sigortalılık türü, zorunlu sigortalılıklardan olup, tescil ve bildirim mecburiyeti bulunmaktadır. Köy muhtarları ile kendi namına tarımsal faaliyette bulunan sigortalılar, prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla kendileri tarafından belirlenecek kazancın %33,5 i oranında prim ödeyeceklerdir. Bu primin %20 si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, %12,5 i genel sağlık sigortası primi, %1 i kısa vadeli sigorta kolları primi olmaktadır. 01/01/2013-30/06/2013 döneminde bu kapsamda sigortalı olmak isteyen bir kişi 20 gün üzerinden en düşük (32,62x20)x%33,5=218,55-TL prim ödeyecek, prim ödenen gün sayısı 30 gün sayılacaktır. IV-SONUÇ Makalemizde anlatılan sigortalılıklar prim ödeme yani gün sayısı avantajı sağlamaktadır. Ancak, bu kapsamdaki sigortalıların aylık prime esas kazançları ödedikleri prim oranı kadar dikkate alınacaktır. Bu sigortalıların 2013 yılının ilk altı aylık dönemi için aylık prime esas kazançları, ödedikleri 20 günlük prim üzerinden hesaplanacak; ödeyecekleri prim 32,62x20=652,40-TL (diğer sigortalılar için bu oran en düşük 978,60-TL dir) olacaktır. Sosyal güvenlik sistemimizde emekli aylığı hesabında temel kriterlerden birisi de ortalama aylık kazançtır. Sigortalılar 292
gelecekte, hesaplanan ortalama aylık kazançlarının düşük olması sebebiyle daha az emekli aylığı bağlanması durumu ile karşılaşmaktadır. Bu durumla karşılaşmamaları için bu kapsamdaki sigortalıların prim ödeme beyanlarını, alt kazanç sınırının üzerinde yapmaları ileride yararlarına olabilecektir. KAYNAKÇA Güzel, Ali, Okur, Ali Rıza ve Caniklioğlu, Nurşen (2010). Sosyal Güvenlik Hukuku. İstanbul: Beta Yayınları. Sosyal Güvenlik Kurumu (22.02.2013) Sigortalılık işlemleri konulu 2013/11 sayılı Genelge. Ankara. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (12.05.2010). Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete (27579 sayılı). T.C. Yasalar (16.06.2006) 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 sayılı). T.C. Yasalar (25.02.2011) 6111 Sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Ve Diğer Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. Ankara: Resmi Gazete (27857 sayılı). 293
294