ÖLÜM AYLIĞI BAĞLANMASINDA KIZ ÇOCUKLARININ HAK SAHİBİ OLABİLME KOŞULLARI

Transkript

1 ÖLÜM AYLIĞI BAĞLANMASINDA KIZ ÇOCUKLARININ HAK SAHİBİ OLABİLME KOŞULLARI Özer DEMİRDİZEN* 63 ÖZ Sosyal güvenlik sistemimizde sigortalının ölümü halinde kız çocuklarına yasada aranan şartların gerçekleşmesi koşuluyla ölüm aylığı bağlanmaktadır. Ölüm aylığı bağlanmasında ölen sigortalının tabi olduğu sigortalılık statüsü ile sigortalının ölüm tarihi büyük önem arz etmektedir. Çünkü, hak sahipliği için aranan koşullar sigortalılık statüsüne ve sigortalının ölüm tarihinde geçerli olan mevzuat hükmüne göre değişmektedir. Makalemizde, sigortalının ölüm tarihi ve sigortalılık statüsüne göre farklılık gösteren kız çocuklarının hak sahibi olma koşulları ayrı başlıklar halinde açıklanmaktadır. Anahtar Sözcükler: Sigortalı, kız çocuğu, hak sahibi, ölüm aylığı. 1. GİRİŞ Ölüm, vefat eden kişinin ailesini sosyal ve ekonomik olarak derinden etkileyen bir kavramdır. Temel koruma birimi olarak aileyi esas alan ölüm sigortası, sigortalının ölümüne bağlı olarak geride kalan hak sahiplerine sosyal güvence sağlayan bir sigorta koludur. Bu sigorta kolunun sağladığı en temel hak ise sigortalının geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmasıdır. Ölüm aylığına hak kazanılmasında hakkı doğuran ilk unsur sigortalının ölümü olayıdır. Bu sebeple hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmasında sigortalının öldüğü tarihte geçerli olan mevzuat hükümleri esas alınmaktadır. Ölen sigortalıya ilişkin bir diğer koşul ise belirli bir sigortalılık süresinin tamamlanmış olmasıdır. Son koşul ise geride kalanların hak sahibi olma niteliğini taşımalarıdır. Sosyal güvenlik sistemimiz, toplumumuzun aile ve sosyal yapısını gözeterek sigortalının eşini, çocuklarını, anne ve babasını hak sahibi olarak tanımlamıştır. Hak sahibi çocuklar tanımlamasında kız çocuklarına özel bazı ayrıcalıklar tanınmıştır. Kız çocuklarının hak sahibi olma koşulu sigortalının tabi olduğu sigortalılık statüsüne ve ölüm tarihine göre farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar da konunun anlaşılmamasına ve üzerinde tartışılmasına sebep olmaktadır. Makalemizde, bu tartışmalı konuyu açıklığa kavuşturmak amacıyla geride kalan kız çocuklarına anne veya babalarından dolayı ölüm ay- 63 * Sosyal Güvenlik Denetmeni, Mali Hukuk Bilim Uzmanı Makale Geliş Tarihi: Yayın Kurulu Kabul Tarihi: MART - NİSAN

2 lığı bağlanmasında aranan hak sahibi olma koşulları dönemsel değişikliklerle birlikte anlatılmaktadır. 2. KIZ ÇOCUĞUNUN HAK SAHİBİ OLABİLMESİ İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR Sigortalının ölümü sonrasında kız çocuğunun ölüm aylığına hak kazanabilmesi için öncelikle sigortalı için aranan belirli bir süre çalışma ve/veya prim gün sayısının ödenmiş olması gerekmektedir. İlk koşulun gerçekleşmesi halinde, aranacak ikinci koşul ise hak sahibi olma koşulunun sağlanmış olmasıdır. Ölüm aylığı bağlanmasında evlilik bağı içerisinde doğan çocuklar hak sahibi sayılmaktadır. Ayrıca, sigortalı tarafından evlat edinilmiş, tanınmış veya nesebi düzeltilmiş yahut babalığı hükme bağlanmış çocukların da hak sahibi niteliğini kazanma yönünden evlilik bağı içerisinde doğan çocuklardan farkları bulunmamaktadır. Ölüm aylığına hak kazanılmasında hakkı doğuran temel unsur sigortalının ölüm olayı olduğu için sigortalının öldüğü tarihte geçerli olan mevzuat hükümlerine bakmak gerekmektedir. Tabi, burada ölen sigortalının hangi kapsamda sigortalı olduğu da büyük önem arz etmektedir. Türkiye de yapılan sosyal güvenlik reformu sonrasında dağınık durumda bulunan üç farklı sosyal güvenlik teşkilatı Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) çatısı altında birleştirilmiştir. Bu birleşme öncesinde hizmet akdiyle çalışanlar için Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar için Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu (Bağ-Kur), devlet memurları için Emekli Sandığı (ES) kurumları ve bu kurumların kendi sigortalıları için uyguladıkları 506, 1479, 5434, vb. kanunlar bulunmaktaydı. İşte bu sebeple, sigortalı, tarihinde ve sonrasında vefat etmiş ise 5510 sayılı Kanuna, tarihinden önce vefat etmiş ise reform öncesi hangi kanun hükmüne tabi olduğuna bakmak gerekmektedir. Sigortalı, 5434 sayılı Kanuna tabi devlet memuru ise ölüm tarihi herhangi bir önem arz etmemektedir. Aşağıda kız çocuklarına ölüm aylığı bağlanması durumu ölen sigortalının sigortalılık durumu ve ölüm olayının gerçekleştiği tarihe göre başlıklar halinde anlatılmaktadır Sigortalının Tarihinden Önce Vefat Etmesi Halinde Sigortalının tarihinden önce vefat etmesi halinde, kız çocuğuna, son sigortalılığı SSK kapsamında ise 506 sayılı Kanuna göre, son sigortalılığı Bağ-Kur kapsamında ise 1479 sayılı Kanuna göre ölüm aylığı bağlanmaktadır. MART - NİSAN

3 Sayılı Kanuna Göre tarihinden önce vefat eden sigortalının son sigortalılığı (eski SSK) 506 sayılı Kanun kapsamında ise geride kalan kız çocuğuna, Türkiye de sigortalı olarak bir işte çalışmaması, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık almaması ve yaşı ne olursa olsun evli olmaması, evli olmakla beraber sonradan boşanması veya dul kalması hallerinde ölüm aylığı bağlanmaktadır. Kız çocuğuna 506 sayılı Kanuna göre ölüm aylığı bağlanabilmesi için sigortalı adına en az gün prim ödenmiş olması veya en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, 900 gün prim ödenmiş olması gerekmekte olup, eksik kalan süreler borçlanma yapılarak tamamlanabilmektedir Sayılı Kanuna Göre tarihinden önce vefat eden sigortalının son sigortalılığı 1479 sayılı Kanun (eski Bağ-Kur) kapsamında ise, geride kalan kız çocuğunun hak sahipliği için sigortalının ölüm tarihine göre iki farklı uygulama bulunmaktadır ila ve ila tarihleri arasında vefat eden Bağ-Kur kapsamında sigortalının hak sahibi kız çocuğuna, geçimini sağlayacak başka bir geliri olmaması (tüm gelirlerinden elde ettiği aylık tutarının brüt asgari ücret tutarının altında olması) koşuluyla ölüm aylığı bağlanmaktadır. Yani, bu dönem aralığında vefat eden sigortalıdan dolayı ölüm aylığı bağlanacak kız çocuğu için sigortalı olarak bir işte çalışmama şartı bulunmamaktadır. Hak sahibi olabilmesi için kız çocuğunda aranan tek koşul, gelir durumu olup, hak sahibi kız çocuğu çalışıyorsa dahi aldığı ücreti de eklenerek hesaplanacak aylık geliri, brüt asgari ücretin altında ise kendisine ölüm aylığı bağlanmaktadır yılının ilk 6 ayı için şayet, kız çocuğu brüt asgari ücret olan 1.201,50-TL nin altında ücret alıyorsa ve başka bir geliri de yok ise, yukarıda belirtilen tarih aralıklarında vefat eden baba veya annesinden dolayı ölüm aylığı alabilecektir. Bu dönemlerde vefat eden Bağ-Kur kapsamında sigortalının kız çocuğuna ölüm aylığı bağlanabilmesi için sigortalı adına en az gün prim ödenmiş olması gerekmekte olup, eksik kalan süreler borçlanma yapılarak tamamlanabilmektedir ila ve ila tarihlerinde vefat eden Bağ-Kur kapsamında sigortalının hak sahibi kız çocuğuna ise, sigortalı olarak bir işte çalışmaması, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık almaması ve yaşı ne olursa olsun evli olmaması, evli olmakla beraber sonradan boşanması MART - NİSAN

4 veya dul kalması hallerinde ölüm aylığı bağlanmaktadır. Bu dönemlerde vefat eden Bağ-Kur kapsamında sigortalının kız çocuğuna ölüm aylığı bağlanabilmesi için ise, sigortalı adına en az gün prim ödenmiş olması gerekmekte olup, eksik kalan süreler borçlanma yapılarak tamamlanabilmektedir Sigortalının Tarihi ve Sonrasında Sonra Vefat Etmesi Halinde 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu hariç 506 ve 1479 sayılı Kanunlara tabi sigortalının ölüm tarihi ve sonrası bir tarihte gerçekleşmiş ise hak sahibi kız çocuğuna 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre, uzun vadeli sigorta kollarına tabi olarak bir işte çalışmaması, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık almaması ve yaşı ne olursa olsun evli olmaması, evli olmakla beraber sonradan boşanması veya dul kalması hallerinde ölüm aylığı bağlanmaktadır tarihi ve sonrasında vefat eden sigortalının kız çocuğuna ölüm aylığı bağlanabilmesi için ise, sigortalı adına her türlü borçlanma süresi dahil en az gün prim ödenmiş olması gerekmektedir. Fakat, hizmet akdine istinaden 4/1-a (eski SSK) kapsamında sigortalı olanlar için her türlü borçlanma süresi hariç en az 5 yıl sigortalılık süresi ve 900 gün prim ödemesi de yeterli olmaktadır Sayılı Kanuna Göre 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu, Anayasa Mahkemesi kararı doğrultusunda 5510 sayılı Kanundan etkilenmeyen ve hakları korunan tek kanundur. Ölüm tarihi fark etmeksizin 5434 sayılı Kanuna tabi sigortalının vefat etmesi halinde hak sahibi kız çocuğuna, Emekli Sandığı iştirakçisi olmaması ve yaşı ne olursa olsun evli olmaması, evli olmakla beraber sonradan boşanması veya dul kalması hallerinde yetim aylığı bağlanmaktadır. Burada, kız çocuğun çalışmaması şartı sadece 5434 sayılı Kanun ile kısıtlanmış olup, kız çocuğu diğer sosyal güvenlik kanunlarına tabi sigortalı çalışsa dahi 5434 sayılı Kanuna göre aldığı yetim aylığı kesilmemektedir. Sadece, Emekli Sandığı na tabi bir işte çalışmaya başlaması halinde hak sahibi kız çocuğunun 5434 sayılı Kanuna göre aldığı yetim aylığı kesilmektedir sayılı Kanun kapsamında bulunan sigortalının kız çocuğuna ölüm aylığı bağlanabilmesi için, sigortalı adına en az gün prim ödenmiş olması gerekmektedir. Fakat, sigortalı adına gün prim ödemesi var ise 5510 sayılı Kanunun 32 ve 34 ncü maddelerine göre de ölüm aylığı bağlanabilmektedir. 234 MART - NİSAN

5 3. SONUÇ Sonuç olarak, sosyal güvenlik sistemimiz çok fazla değişikliğe uğradığı için kız çocuklarının hak sahipliği açısından farklı dönemler için farklı uygulamalar mevcuttur. Sadece, 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununa tabi olanlar açısından tek bir uygulama geçerliliğini korumaktadır. Kız çocuğunun ölüm aylığı üzerinde hak sahibi olabilmesi, anne ve babasının Bağ-Kur, SSK ya da Emekli Sandığı kapsamında sigortalı olmasına ve ölüm olayının gerçekleştiği tarihteki mevzuat hükümlerine göre farklılıklar arz etmektedir. Şüphesiz, bu konuda 5434 sayılı Kanuna tabi olanların diğerlerine oranla önemli avantajı bulunmaktadır. Çünkü, 5434 sayılı Kanuna tabi sigortalıların kız çocukları evlenmedikleri ve Emekli Sandığına tabi çalışmadıkları sürece aylıkları kesilmemektedir ila ve ila tarihleri arasında vefat eden Bağ-Kur Kanununa tabi sigortalıların hak sahibi kız çocukları da evlenmedikleri ve tüm gelirlerinden elde edecekleri aylık gelirin brüt asgari ücret tutarının altında olması koşuluyla hangi statüde olursa olsun sigortalı bir işte çalışmaları halinde aylıkları kesilmemektedir. Yalnız bu durumdaki kız çocuklarının elde ettikleri menkul, gayrimenkul ve gelir getirici diğer tüm unsurlarının da aylık gelirin hesaplanmasında dikkate alınacağı unutulmamalıdır. KAYNAKÇA Güzel, Ali, Okur, Ali Rıza ve Caniklioğlu, Nurşen (2010). Sosyal Güvenlik Hukuku. İstanbul: Beta Yayınları. Kuruca, Mustafa ve Özdamar, Murat (2013). Tüm Yönleriyle Emeklilik. 2bs. Ankara: Yaklaşım Yayıncılık. Sosyal Güvenlik Kurumu ( ). 4/1-(a) ve 4/1-(b) sigortalılarına ilişkin tahsis uygulamaları konulu 2013/26 sayılı Genelge. Ankara. Sosyal Güvenlik Kurumu ( ). Kanuna göre 4/1-(a) ve 4/1-(b) kapsamındaki sigortalıların tahsis işlemleri konulu 2011/58 sayılı Genelge. Ankara. Şimşek, Nergis (2011). SSK ve Bağ-Kur da Emeklilik. Ankara: Yaklaşım Yayıncılık. T.C. Yasalar ( ) 1479 Sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (13956 sayılı). T.C. Yasalar ( ) 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 sayılı). MART - NİSAN

6 T.C. Yasalar ( ) 5434 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (7235 sayılı). T.C. Yasalar (29,30, ) 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu. Ankara: Resmi Gazete ( sayılı). Yılmaz, Ataman (2004). Tahsis Mevzuatı Ve İşlemleri. Ankara: Beceri Matbaası. 236 MART - NİSAN