Liquidambar orintealis Mill.

178 SIGLA AGACI (Liquidaınbar orientalis Mill.) KABUK SIYRINTILARINDAN YAG ELDE ETME YÖNTEMLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR STUDIES ON THE STYRAX OBTAINING METHODS FROM THE BARK SHAVINGS OF THE Liquidambar orintealis Mill. G. Sevinç GÜL ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YAYlNLARI Teknik Bülten Serisi No: 178

İÇİNDEKİLER ABSTRAK.... ABSTRACT.... 1. GİRİŞ.... 1.1. Sığla Ağacı Hakkmda Genel Bilgiler... 1.2. Sığla Yağımn Oluşumu ve Üretim Tekniği... 1.3. Sığ la Yağımn Sıynntılardan Aynıması... 1.4. Sığ la Yağı Hakkında Genel Bilgiler...... 1.5. Sığla Yağınm Kullamldığı Yerler... 2. MATERYAL ve YÖNTEM..................... 9 2.1. Materyalin Sağlanınası.............................. 9 2.2. Sıyrıntılardan Yağın Elde Edilmesinde Uyguladığımız Yöntemler........................... 10 2.2.1. Kuru Isıtınalı Pres Sistemi......... 11 2.2.2. Ekstraksiyon.................. 11 2.3. Deneyierin Yapdışı............................. 11 2.3.1. Kurutma Kaybı..................... 11 2.3.2. Alkolde Çözünen Madde Miktarı...... 14 2.3.3. Alkolde Çözünen Maddeler............... 14 2.3.4. Asit Sayısı............... 14 2.3.5. Sabunlaşma Sayısı...... 14 3. BULGULAR........................... 14 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. Asit Sayısı.... Sahunlaşma Sayısı............... Alkold e Çöziinmeyen Madde Miktarı............... Alkolde Çözünen Madde Miktarı...... Kurutma Kaybı.........,.... Renk.... Görünüş.... Buhurda Kalan Yağ Miktarı 4. TARTIŞMA.... 5. SONUÇ ve ÖNERİLER.... KAYNAKÇA.... s s 7 7 7 8 8 9 14 16 17 17 17 17 19 19 19 20 21 3

ABSTRAK Bu çalışma, Sığla Ağacından (Liquidambar orientalis Mill.) halen uygulanmakta olan kabuk sıyırma sonucu elde edilen sıyrıntılardan sığla yağını temiz olarak ve doğal yapısını bozmadan kazanmak amacı ile yapılmıştır. Denenen yöntemler şunlardır : 1 - Halen uygulanmakta olduğu gibi yağlı sıyrıntılar sıcak suda yumuşatıldıktan sonra presle sıkılarak yağ ile buhurun ayrılması. 2 - Geliştirilen dıştan ısıtınalı bir preste sıyrıntılar kuru kuruya hafifçe ısıtılarak yağa akıcılık kazandırıldıktan sonra preslenerek yağ ile buhurun ayrılması. 3 - Sıynntılara benzen ve alkol kullanarak soğuk ekstraksiyon uygulanması ile yağın elde edilmesi. Bu yollarla elde edilen yağların saptanan fizikokimyasal özelliklerine ait değerler Tablo 1'de gösterilmiştir. Değerlerin karşılaştırılması sonunda, halen uygulanmakta olan yöntemin, sığla yağının doğal niteliklerine çok zarar verdiği, terk edilmesi gerektiği, diğer yöntemler arasında bir seçim yapılabilmesi için ise elde edilen yağların bileşiminin incelenmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. ABSTRACT The purpose of this study is to obtain clearly and have a real natural composition styrax from the bark shavings of the Liquidambar orientalis Mill. trees. We were examined three methods in our laboratory; 1 - In this method the shavings were boiled in water and s

pressed. So the incence and styrax were separeted as the using method in Turkey. 2 - We were produced a new press system which has the press body covered with a hat water- Jacket (See the figure 1). The shavings were not contacted with water and were slightly heated in this system, to ensure the syrax to exude by pressing the shavings. 3 - We were extracted the shavings with aleohal and benzene. The physicochemical properties of stryrax which obtained in this three methods were determined and showed the results at the Table 1. The compare of the values showed that the treatment of the shavings with the boiling water is the worst method. To choose the best method, the chemical composition of all the styrax samples which obtained in different methods must be determined. 6

1. GİRİŞ 1.1. Sığla Ağacı Hakkında Genel Bilgiler Sığla yağı (Styrax storax, styrax Liquidus, orientalis sweet guın, Levant styrax) Anadolu' da yetişen Liquidambar orientalis Mill. (Fam. Hammamelidaceae) ağacından elde edilen bir balzamdır. Yöresel adıyla günlük ağacının yurdumuzda Liquidambar orientalis Mill. var. orientalis ve Liquidambar orientalis var. integri~ loba olmak üzere iki varyetesi bulunmaktadır (3). Esas olarak Muğla ilinin güneydoğu bölgelerinde, Marmaris, Fethiye ve Muğla Merkez ilçede, az olarak da Denizli' de Günlük çayı, Gerenis çayı, Acıpayam'ın Gölcük Köyü çevresinde, Antalya' da Aksu vadisinde bulunur. 1000 metre yüksekliğekadar çıkabildiği görülmüştür. 20 metre boy yapabilir. Geniş tepeli, çok dallı bir ağaçtır. Sert kışlara ve dona karşı hassastır. 200-300 yıl kadar yaşayabilir. Kök kuruluşu sığdır. Nemli, serince toprakları sever, ışık isteği çoktur. Kışın yapraklarını döker. Yaprakları çınar yaprağına benzer. Genellikle 5 dilimlidir. Çiçekleri bir evcik1idir. Meyvası odunsu, kapsül durumundadır. Odunu su altında iyi dayanır (1, 4). 1.2. Sığla Yağının Oluşumu ve Üretim Tekniği Normal olarak sığla ağacının odununda veya kabuğunda balzam kanalları bulunmamaktadır. Ancak ağacın doğal veya yapay olarak yaralanması sonucunda yara çevresindeki diri odun kısmında, yeni gelişen odun dokusu içinde patolojik olarak çok miktarda şizolizigen tipteki ba.lzam kanalları oluşur. Balzam kanalları liflere paralel yönde, yaranın üst ve alt taraflarında; yıllık halkalar içerisinde, sık ve yanyana tek sıra halinde diziler oluşturacak bi" çimdedir. Yaranın yan sınırlarının çevresinde ise kanal sıraları bir~ kaç santimetre uzamakta, ancak dizilerdeki kanallar seyrek bulunmaktadır. Kanalların çevresi kalın zarlı olan ve geçitleri bulunan

epitel hücreler!e çevrelenmiştir. Bu hücrelerin salgıladığı kanal boşluğuna sızar. ' sığlayağı Bugün memleketimizde kullamlan sığla yağı üretim tekniğine göre Mart ayı sonlarında üretim yapılacak ağaçlarda kabuk yaklaşık 50 cm boyunda şeritler oluşturacak şekilde kazmarak inceltilir. Ağaç Mayıs ayına kadar böylece bekletilir. Mayıs sonunda kaşık denilen aletle yaralar açılır. Bu yaralara «Damar» denilmektedir. Bir hafta kadar sonra yaraların tazelenmesi, kapanmaması için «Sur» denilen tekrar kazıma işlemi yapılarak damarlar derinleştirilir. İki hafta kadar sonra yaralardan sızan sığla yağı toplanmaya başlanır. Bu ilk yağ toplama işine «Sur arkası» denir. Temmuz ayından başlayarak Kasım ayına kadar sığla yağı her ağaçtan yaklaşık 15 günde bir toplanır. Yara yüzeyine sızan yağ özel toplama kaşıkları kullanılarak sıyrılmaktadır. Kabuk ve odun tabakaları ile birlikte sığla yağından oluşan yongalara «Kapçık» veya «Sıyrıntı» denilmektedir (2, 7, 8). 1.3. Sığla Yağının Sıyrıntılardaıı Ayniması: Toplanan sıyrıntılar, içinde kaynar su bulunan kazanlara koyulup karıştırılarak kaynatılır. Daha sonra mekanik veya hidrolik preslerde sıkılarak yağ, su ile birlikte sıyrıntılardan ayrılır. Presten arta kalan, az da olsa yağ içeren sıyrıntılara buhur denir. Yağ altta, su üstte bulunduğundan dökülerek su uzaklaştırılır. Bu şekilde elde edilen sığla yağı tenekelere doldurulup satışa çıkarılır. İçinde bir miktar su ve kirler bulunan yağ, bazen temizlenip saflaştırılarak, genellikle de olduğu gibi ihraç edilir (2, 8). 1.4. Sığla Yağı Hakkında Genel Bilgiler Sığla yağı dünyada; yurdumuzda bu]unan Liquidambar orientalis ve orta Amerika' da bulunan Liquidambar styraciflua ağaçlanndan elde edilmektedir. Amerikan storax (sweet-gum, Red-gum, stvrax Americanus, White peru balsam) üretimi Honduras ve Guatemala'da yapılmaktadır. 1918 yıllarına kadar dünya pazarında yalnızca Türk sığla yağı (oriental styrax, Levant styrax) bulunmaktaydı. Ancak birinci dünya savaşı :yüzünden Anadolu' dan sığla yağının ulaşmaması üzerine Levant styra.xa benzer özellikte olan Liquidambar styracifluadan balzam üretimi başlatılmıştır. Amerikan styrax üretimi bizdeki gibi 8

sıyırma ile yapılmadığından, sıcak suya sokulmamakta, hafifçe ısıtılıp akıcılık kazancimlarak süzülmektedir. Bu yüzden görünüşünün berraklığı, temizliği, su içermemesi gibi iyi özelliklere sahiptir. Ayrıca balzamın içerdiği uçucu yağ miktarı Levant styraxda % 0.5-1 olduğu halde, Amerikan styraxda % 15-20 kadardır. Bu nedenle styrax oil denilen yağ yalnızca Amerikan styraxdan elde edilmektedir (5). Türk sığla yağının kimyasal yapısının incelenmesi konusunda çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. Guenther'e göre bileşimi: Storesin, sinnamik asit, sitirasin (sinnamil sinnamat), fenil propil sinnamat, etil sinnamat, benzil sinnamat, sitiren, sitirokamfen ve va Dilinden oluşmaktadır (5). Sığla yağının ince tabaka, gaz ve kolon kromatografisi yöntemleri ile incelendiği bir çalışmada bileşiminde sinnamik asit ve esterleri (sinnamil, fenil propil, benzil, etil), sitiren, vanilin, fenil propanol, benzil alkol. sinnamaldehit, benzaldehit ve sitaresin içerdiği belirlenmiştir (9). Yine aynı çalışmada si to resinin yapısının aydınlatılması konu alınmıştır. Sığla yağının gaz krcınatagrafisi ve kütle spektrometresi ile incelendiği bir başka çalışdi bileşiminde sitiren, fenil propil alkol, sinnarnil alkol, sinnam ik asit, fenil propil sinnamat ve sitirasin içerdiği açıklanmıştır (6). 1.5. Sığla Yağının Kullanıldığı Yerler Fiksatör olarak parfümeride, kozmetikte, sabunların kokulandırılmasında, eczacılıkta bazı ilaçların hazırlanmasında, ciklet ve tütünlerin kokulandırılmasında, ayrıca sinnamik asit, sinnamik alkol gibi kimyasal maddelerin doğal kaynağı olarak kullanılmaktadır. Sığla yağından su buharı destilasyonu ile elde edilen nötral uçucu yağ da pek çok değerli doğal esaslı parfümün bileşimine girer (5). 2. MATERYAL ve YÖNTEM 2.1. Materyalin Sağlanması Deneme materyali üretim yapıjan bir sahadan (Köyceğiz işletmesi Kızılyaka mevkiinden) aşağıda belirtilen üç tipte ve yeterince alınarak ağzı kapaklı galvanizli tenekeler içinde laboratuvara getirilmiştir. 9

I - Henüz toplanmış sıyrıntılar, II - Henüz toplanmış sıyrıntıların memleketimizde kullanılmakta olan yöntemle yerinde preslenmesi ile çıkan sığla yağı ve III- Bu işlem sonunda arta kalan buhur. 2.2. Sıynntılardan X ağın Elde Edilmesinde Uygulanan Yöntemler Laboratuvarda sıyrıntılann güncel yönteme ek kuru ısıtma sistemli özel bir preste preslenmesi ile ve solvent ekstraksiyonlan yapılması ile sığla yağları elde edilmiştir. ı- Vidalı p r~s kolu Ser- press!ever ısıtıcı c~kd Heater ı.acket Pres tabanı b.:ı se ;:: SIGLA YAGI TOPLAMA KABI Styrax collvcting dish 10 Şekil 1. Kuru Isıtınalı Pres Sistemi (Ölçek 1/5) Figure 1. Heating and pressing system.

.2.2.1. Kuru Isıtınalı Pres Sistemi Şekil ı ve Resim ı' de gösterilen hem ısıtma, hem de presleme işlerini bir arada yapabilen bir pres tasarianarak yaptırılmıştır. Pres ı.s kg sıyrıntı alabilecek biı gövde, bu gövdenin dışını saran ısıtıcı ceket ile sıyrıntılara baskı yapmaya yarayan vidalı bir pres tabanından oluşmaktadır. Isıtıcı ceketin içinde su ve bu suyu ısıtacak rezistanslar bulunmaktadır. Gövdenin altında, 0.3 cm çapında delikleri olan bir süzgeç bulunmaktadır. Sözgecin üzerine ayrıca ince pamuklu bir bez konularak yağa kir karışması önlenmiştir. Yapılan ön deneylede yağın akıcılık kazandığı en düşük sıcaklık SO- S3 C olarak belirlendiğinden, sıyrıntılar gövdeye doldurulduktan sonra kanştırılıp homojen olarak SO- 53 C'a kadar ısıtılarak presle sıkılmıştır. Isınma ile akıcılık kazanan yağ, tabandaki süzgecin altına koyulan kabın içinde birikmiştir. Elde edilen yağın özellikleri bulgular kısmında verilmiştir. 2.2.2. Ekstraksiyon Belirli bir miktar sıyrıntının üzerine benzen konulmuş, karıştırarak yağın benzende çözülmesi sağlanmış ve sıyrıntılar berrak çözelti elde edilineeye kadar benzenle yıkanmıştır. Filtre kağıdı kullanılarak elde edilen süzüntünün, vakumlu destilasyonla çözücüsü uzaklaştırılmış, elde edilen yağın özellikleri incelenmiştir. Sıcak ekstraksiyon etil sinnamat vb. maddelerin oluşumuna neden olduğu için zararlıdır. Daha doğal bir ekstrakt elde etmek amacıyla soğuk ekstraksiyon ve düşük temperatür evaperasyonu yapılmıştır. Aynı işlemler benzen yerine etil alkol kullanarak yapılmış, yine elde edilen yağın özellikleri belirlenmiştir. Ekstraksiyonla sıyrıntılardan yağ elde et..'tie yönteminde sıyrıntılarda hiç yağ kalmadığı gözlendiğinden, buhurdaki yağ miktan saptanmalannda da ekstraksiyon yoluna başvurulmuştur. 2.3. Deneyierin Yapılışı 2.3.1. Kurutma Kaybı 2 g kadar sığla yağı tam olarak tartılır, ıosoc'da 2 saat bekletilir, soğutularak tekrar tartılır. Kurutma kaybı % olarak hesaplanır (USP XIX ve TS 8S'deki tanırnlara göre). ll

Tablo 1. Uygulanan Yöntemlerle Elde Edilen Yağlarm Fizikokimyasal Özellikleri. Table 1. The physicochemical propertics of the styrax obtained some different methods. Sıcak suya atılmış sıyrıntılarııı preslenınesi ile elde edilen Ham Yağ (The crucle styra.x from treated with boiling water and pressed of the shavings) Ham Yağın alkolle saflaştırılması ile elde edilen yağ. (Styrax from the aleohal extraction of crude styrax) Geliştirilen ısıtma- Sıyrmtılardan allı presten elde kol ekstraksiyoım edilen yağ. lle elde edilen yağ (Styrax from dry (Styrax from alcoheated and pres- hol exıraction of sed of the the shavings) shavings). Sıy:rıntılardan benzen ekstraksiyonu ile elde edilen yağ (Styrax froıu benzene extraction of the shavings) Asit Sayısı (Acid number) Alkolle safiaştırma yapıldıktan sonra belirlenir. 51-70 72-120 60-68 53.77 Sabunlaşma Sayısı. (Saponification number) Alkolle safiaştırma yapıldıktan sonra belirlenir. 190-236 191-280 223-258 108-175 Alkolele çözünmeyen madde miktarı (%). (% Alcohol insoluble resiclue). 1.4-5.3

Alkolde çözünen madde mik. (%). (% Alcohol soluble substances). Ham yağda kurutma kaybı (%) i% loss on drying of crude styrax). 78-91 1.54-8.6 Tamamı çözünüyor. Tamamı çözünüyor. o Tamamı çözünüyor. Tamamı çözünüyor. Renk (Colour) Kirli tahin rengi. Bal rengi Bal rengi Bal rengi Bal rengi Görünüş (Appearance) Buhurda kalan yağ miktarı (%). (% Styrax contend of the incense). Saydam değil, parlak, su ve yabancı maddeler İ\,:eriyor, 7-15 Saydam, parlak, akışkan, temiz. Saydam, parlak, az akışkan, temiz. 6-10 Saydam, parlak, akışkan, temiz. o Savdam, parlak, akışkan, temiz. o

2.3.2. Alkolde Çözünmeyen Madde Miktan 10 g kadar sığla yağı tam olarak tartılıp 30 dakika ıosoc'da bekletilir. ıoo ml sıcak alkolde çözülür. Darası alınmış bir süzgeçte süzülür. Tamamen renksiz süzüntü elde edilene dek sıcak alkolle y1kanır. Kalırrtı ıosoc'da ı saat kurutularak tartılır, sonuç % olarak hesaplanır. Burada elde edilen sonuç yağdaki yabancı madde miktarını göstermektedir. (USP XIX ve TS 8S'deki tanırnlara göre). 2.3.3. Alkolde Çözünen Maddeler Alkolde çözünmeyen maddeler deneyinde elde edilen ilk süzüntü ve yıkama ile elde edilen süzüntüler birleştirilerek 60 C'ı aşmayacak şekilde destilasyonla alkolü uzaklaştırılır. Kalırrtı ıosoc da ı saat bekletilir, tartılır, elde edilen arıtılmış sığla yağının % miktarı hesaplanır (USP XIX ve TS 8S'e göre). 2.3.4. Asit Sayısı Arıtılmış sığla yağından ı g kadar tam olarak tartılır. SO ml nötral alkolde çözülür. 0.5 ml fenolftalein eklenerek 0.5 N. NaOH ile titre edilir. Asit sayısı hesaplanarak bulunur (USP XIX ve TS 8S'e göre). 2.3.5. Sahunlaşma Sayısı Arıtılmış sığla yağından 2 g kadar tam olarak tartılır, 2SO ml lik bir erlene koyulur, üzerine SO ml hekzan ve 2S ml 0.5 N. Alkollü KOH eklenir. Sık sık çalkalanarak 24 saat bekletilir. 0.5 ml fenolftalein eklenerek 0.5 N. HCl ile titre edilir. Kör deneme için aynı Sabunlaşına sayısı hesap işlemler bir kez de yağkoymadan yapılır. lanır (USP XIX'daki tanıınına göre). 3. BULGULAR Tablo ı' de yöntemler ve herbir yöntemde elde edilen sığla yağmın incelenen fizikokimyasal özelliklerine ilişkin aralık değerler topluca verilmiştir. 3.1. Asit Sayısı Deneyler, güncel yöntem için ll, benzen ekstraksiyonu için S, alkol ekstraksiyonu için 8, kuru ısıtınalı pres için 10 numune üze- 14

rin,de yapılmıştır. Elde edilenasit sayısı değerlerine uygulanan varyans analizi -sonucu ve muameleler arası uygulanan t testi tablo 2 de görülmektedir. Tablo 2. Asit Sayısına Iİişkin Varyans Analizi ve t- Testi Table 2. Analysis of variance and «t» test for acid number. Varyans Kaynağı Serbestiyet Derecesi Kareler Toplaını F (Souı ce of variation) (Degrees of freedoın) (Mean squares) (Variance ratio) Muameleler (Treatments) Hata (Error) 3 30 1834.76 12.23*** 150.02 Toplam (S um) 33 * % 5 Yeterlik düzeyinde farklı. ** %ı»»» *** :% 0.1» " " t- Testi («t» test) En küçük önemli fark= Karşılaştırma ölçütü = t 0 05 = 17.68 1 0 01 = 23.82 (Estimated t) --- Yöntemler Ortalama Asit Sayılan (Methods) (Mean acid number) 0.05 0.01 Kuru Isıtınalı Pres 92.70 A A (Heated press) Alkol Ekstraksiyonu 69.88 B AB (Extraction with alcohol) Benzen Ekstraksiyonu 64.40 B B (Extraction with benzene) Güncel Yöntem 62.64 B B (Usual method) Not : Aynı harflerle işaretli muameleler arasında yeterli fark yoktur. 15

Sığla yağında serbest asit olarak yalnız yağın karakteristik kokusunu ve tadını veren sinnamik asit bulunmaktadır. Yukarıdaki değerlendirmenin sonucuna göre, asit sayısı bakımından kuru ısıtmalı presin diğer yöntemlerden :% 5 yeterlilik düzeyinde daha iyi sonuç verdiği açıkça görülmektedir. Sığla yağı sabun parilimünde kullanılacaksa, sinnamik asit miktarının fazla olması dikkate alınacaktır. 3.2. Sabunlaşma Sayısı Deneyler, benzen ekstraksiyonu ıçın 5, güncel yöntem için 8, kuru ısıtınalı pres için 7, alkol ekstraksiyonu için 5, numune üzerir.de yapılmıştır. Herbir yöntemle elde edilen yağların sabunlaşma sayısı değerlerine uygulanan varyans analizi sonucu ve muameleler arası uygulanan t- testi tablo 3'de görülmektedir. Tablo 3. Sabuntaşma Sayısına İlişkin Varyans Analizi ve t- Testi Table 3. Analysis of variance for saponification number. Varyans Kaynağı Serbestiyet Derecesi Kareler Toplamı F (Source of variation) (Degrees of freedom) (Mean squares) (Variance ratio) Muameleler (Treatments) Hata (Error) Toplam (S um) 3 30 33 34064.85 18.46*** 150.02 t. Testi («t» test) En küçük önemli fark = Karşılaştırma. ölçütü = t 0 05 = 36.49 t 0 01 = 49.66 (Estimated t) Yöntemler Ortalama Sabuntaşına Sayılan (Methods) (Mean saponification number) 0.05 0.01 Alkol Esketraksiyonu 239.80 A A (Extraction with alcohol) Kuru Isıtınalı Pres 216.57 A A (Heated press) Güncel Yöntem 213 A A (Usual method) Benzen Ekstraksiyonu 132 B B (Extraction with benzene) 16

Asit sayısı ile ester sayısının toplamını gösteren sabunlaşma sayısının yüksek olması numunenin içerdiği ester miktarının fazlalığını belirtmektedir. Sabunlaşma sayısı bakımından benzen ekstraksiyonu dışında diğer yöntemler arasında önemli bir fark olmadığı görülmektedir. 3.3. Alkolde Çözünmeyen Madde Miktan Güncel yöntemle elde edilen yağcia '% 1.4-5.3 kadar yabancı katı madde bulunduğu görülmüştür. Buna karşılık diğer yöntemlerle son derece temiz bir yağ elde edilmiştir. Deneyler güncel yöntem için 12, kuru ısıtınalı pres için 6 numune üzerinde yapılmıştır. Ekstraksiyon yöntemleri için ise bu deneyin yapılmasına gerek bulunmamaktadır. 3.4. Alkolde Çözünen Madde Miktan pres için 6 numune üze Güncel yöntem için 12, kuru ısıtınalı rinde deneyler yapılmıştır. diğer Tablo 1 'de görüldüğü gibi, bu konudaki değerlendirmede de yöntemler güncel yöntemden daha üstündür. 3.5. Kunıtnıa Kaybı Güncel yöntem için 12, diğer yöntemler için 6 numune üzerinde çalışılmıştır. Kurutma kaybı, yağdaki su miktarını göstermektedir. Ekstraksiyon yöntemlerinden ve ısıtınalı yresten elde edilen yağlarda hiç kurutma kaybı olmamaktadır. 3.6. Renk Deneyler, herbir yöntem için 12 numune üzerinde yapılmıştır. Elde edilen sığla yağı örneklerinin renkleri en iyi renkte olana 4 puan verilerek gittikçe azalan sayılarla puanlanmış, (Sarı: 4, Bal rengi: 3, Kahverengi: 2, Tahin rengi: 1) varyans analizi ve t- testi uygulanmıştır (Tablo: 4). 17

Tablo 4. Renk Özelliklerine İlişkin Varyans Analizi. Table 4. Analysis of variance for colours. Varyans Kaynağı Serbestiyet Derecesi Kareler Toplaını F (Source of variation) (Degrees of freedom) (Mean squares) (Variance ratio) Muameleler (Treatments) Hata (Error) _4 13.57 96.93*** ss 0.14 Toplam (S um) 59 t Testi («t» test) En küçük önemli fark = Karşılaştırma ölçütü = t<> oo = 0.64 t 0 01 = 0.48 (Estimated t) Yöntemler Ortalama Renkler (Methods) (Mean colours) 0.05 0.01 Benzen Ekstraksiyonu 3.50 A (Extraction with benzene) Ham Yağın Alkol Ekstraktı 3.50 A (Siyrax extracted with aleohal from crııde styrax) Kuru Isıtınalı Pres 3.0 A (Heated press) Alkol Ekstraksiyonu 2.17 B (Extraction with alcohol) Güncel Yöntemle Elde Edilen Ham Yağ ı. o B (Crude styra.'i: from usual method) A A A B B Ham yağın kirli tahin renginde olmasına karşılık, ısıtınalı presten elde edilen yağ saflaştırılmış yağa çok yakın renktedir. Alkol ekstraksiyon u ile elde edilen yağ ise muhtemelen sıynntıdaki ekstraktifler ve boya maddelerini de içerdiği için kahverengi olmaktadır. Ayrıca kullanılan etil alkol, çok miktarda etil sinnamat oluşma- 18

sına neden olur, bu da yağın yapısında istenmeyen bir değişikliktir. Benzen ekstraksiyonunda ise bu sakıncalar görülmemektedir. 3.7. Görünüş Güncel yöntemle elde edilen yağ dışındaki yöntemlerle elde edilen yağların görünüş özellikleri birbirine benzemektedir. 3.8. Buhurda Kalan Yağ Miktan 4. TARTIŞMA Ekstraksiyon yöntemlerinde yağın tamamı sıyrıntılardan aynlabildiği halde, sıcak suya atma veya dıştan ısıtma sonunda presleme yapılması yöntemlerinde sıyrıntılarda bir miktar yağ kalmaktadır. Yeni toplanan sıyrıntıların ekstraksiyonu ile 6 numune üzesinde yaptığımız deneyiere göre, kullandığımız sıyrıntılar :% 28-30 yag içermektedir. Presleme yöntemlerinden sonra kalan buhurda ise 6 numune üzerinde yaptığımız deneyierin sonucuna göre, % 6-15 kadar yağ kalmaktadır. Buradan, presleme yöntemleri sonunda, sıyrıntıların içerdiği yağın % 60-80 kadarının alınabildiği görülmektedir. Yapılan deneyler ve bunların istatistik değerlendirmesi sonunda güncel yöntemle elde edilen yağın fizikokimyasal özellikleri ile denenen diğer yöntemler arasında farklar olduğu görülmüştür. Buna ek olarak güncel yöntemde elde edilen yağ kirli olduğundan bir temizleme (saflaştırma) işlemini gerektirmesine karşılık diğer yöntemlerle elde edilen yağlar saflaştınlmış yağ niteliğindedir. Bugüne kadar sığla yağının kimyasal yapısının belirlenmesi için yapılan çalışmalar güneeel yöntem sonucu elde edilen yağlar kullanılarak yüriitülmüştür. Sıcak suya girmeden preslenmiş veya ekstraksiyon sonunda elde edilmiş sığla yağının kimyasal yapısı ise incelenmemiştir. Bu çalışma içinde elde edilen yağların kimyasal yapısının incelenmesi ve bunların arajannda farklar bulunup bulunmadığının gaz kromatografisi yöntemi ile araştırılması istenmişse de gerekli olanaklar sağlanamamıştır. İnce tabaka kromatografisinin kimyasal yapılan birbirine yakın olan uçucu bileşenlerin ayırdedilmesinde uygun bir yöntem olmadığı bilinmekle birlikte, kabaca bir karşılaştırma için uygulanmış, lekeler arasında bazı 19

farklılıklar bulunduğu görülmüştür. Eldeki olanaklarla yapılan deneylerin sonuçlarının varyans analizlerine dayanarak, uygulanan yöntemler birbiri ile karşılaştırılırsa : Asit sayısının yeterli düzeyde diğer yöntemlerdekinden yüksek bulunduğu, kuru ısıtınalı pres dışındaki yöntemlerde, sinnamik asidin zarar gördüğü anlaşılmaktadır. Sinnamik asit; esterlerinin yapımında, parfümeride, kozmetik ve sabun sanayiinde kullanılan değerli bir kimyasal maddedir. Sabunlaşma sayısı, sabunlaşan esterler ile serbest asit miktarının toplamını gösteren bir sayıdır. Benzen ekstraksiyonu ile elde edilen yağdaki ester miktarı, oldukça düşük bulunmuştur. Sabunlaşma sayısının yüksek olması, ester miktarının fazla olduğunu belirtmektedir. Bu da parfümeride kullamlacak yağda aranan bir özelliktir. Saflaştırılmış yağın rengi temel alınarak yağların renklerinin karşılaştırılmasından da, güncel yöntemin ve alkol ekstraksiyonunun uygulanması ile yağa bazı safsızzlıkların karıştığı anlaşılmaktadır. 5. SONUÇ ve ÖNERiLER Parfümeride ve eczacılıkta yalnızca iyi temizlenmiş ürünler veya ekstraklar kullamlırı. Bunun için sığla yağım, doğal yapısım koruyarak en temiz şekilde üretip pazara sunmalıyız. Güncel yöntemle elde edilen sığlayağı ise bu özellikte değildir. Yaptığımız çalışmalarda en temiz sığla yağı benzen ekstraksiyonu ve kuru ısıtmalı pres kullanarak elde edilmiştir. Alkol ekstraksiyonu ham yağın saflaştırılmasında uygun yöntem olduğu halde, sıyrıntıların ekstraksiyonu için uygun yöntem değildir. Benzenle ekstraksiyonda ise sabunlaşma sayısı düşük bulunmuştur. Ayrıca benzen sağlığa zararlı bir çözücü olduğundan yağdan çok iyi uzaklaştırılması gerekmektedir. Doğal yapısına en uygun sığla yağı, kuru ısıtınalı presten elde edilmiştir. Ancak, buhurcia kalan yağ miktarı bakımından incelendiğinde ise pres yöntemlerinde presin gücüne bağlı olarak her zaman bir miktar yağ buhurcia kalmaktadır. Bu çalışmada elde edilen yağların nitelik ve nicelik olarak incelenmesi sonunda, güncel yöntemin terk edilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Ekstraksiyon yöntemleri veya kuru ısıtınalı pres arasında kesin bir seçim yapılabilmesi için ise, bu yağların kromatografik analizlerinin yapılarak kimyasal yapılarının incelenmesi gerekmektedir. 20

KAYNAKÇA 1 - BERKEL, Adnan 195S. Sığla Ağacı (Liquidambar orientalis Mill.) Odu nunun Makroskopik Özellikleri ve Anotomik Strüktürü Hakkında Araştırmalar. İ. Ü. Or. Fak. Dergisi, C- S, s. 1 ve 2. 2- BOZKURT, Yılmaz; GÖKER, Yener 1981. Orman Ürünlerinden Faydalanma. İstanbul. 3 - DAVİS, P. H. 1972. Flora of Turkey and East Aegean Islands. Vol. IV. 4 - GÖKMEN, Halil (1973. Kapahtohumlular, Angiospermeae, Ankara. S - GUENTHER, Ernest 19SO. The Essential Oils. Muntington, New York. 6 - HAFIZOGLU, Harzemşah 1982. Analytical Studies on the Balsam of Liquidambar orientalis Mill. by Gas Choramatography and Mass Spectrometry. Holzforschung 36, 311-313, Berlin- New York. 7 -- HUŞ, Savni 1949. Sığla Ağacııun (Liquidambar orientalis Mill.) Ormancılık Bakımından Önemi ve Sığla Yağmın Kimyasal Araştırılması. İstanbul. 8 - HUŞ, Savni 1969. Orman Mahsulleri Kimyası. İstanbul. 9 - TANKER, Mekin; SAYRON, Erendiz 1974. Stra'C Liquidus Üzerinde Farmakognozik Araştırmalar. A. ü. Eczacılık Fak. Mecmuası. Vol. 4, No. 1, Ankara 10 - T.S. 8S. Türk Standartları, 1983. U - U.Ş.P. XIX Pnited States Pharmacopeia XIX. 21